Amund Grimstad

TEATER

Radiohole is still my name.
Av og med Radiohole
Teaterhuset Avant Garden

Bildet: HARSELAS: Amerikansk kultur og ukultur får gjennomgå i ei framsyning som harselerar med det meste. Foto: Roee Dori/Radiohole.

Radiohole er kanskje provoserande teater i USA, men for eit norsk publikum er dette meir underhaldning enn særleg sjokkerande.

Teaterhuset Avant Garden, saman med Black Box i Oslo og BIT i Bergen, har fått den amerikanske undergrunnsgruppa Radiohole på gjesting. Alle tre teatra marknadsfører oppsettinga som sesongens høgdepunkt. Ja, dei tar jamvel i bruk så sterke omgrep som årets sensasjon og nærast åtvarar publikum om kva dei kan vente seg. Så står det att å vurdere om dette var så sensasjonelt. Personleg meiner eg at framsyninga ikkje heilt stod til omtalen.

Radiohole er ein kvartett frå New York. Dei har i løpet av få år vunne seg eit trufast publikum, og ein del særs god presse. Gruppa er så definitivt off Broadway, og eit slags heimesnekra garasjeteater der alle gjer alt, og der det går over stokk og stein både innhaldsmessig, dramaturgisk og ikkje minst i framføringa.

Oppsettinga dei gjestar Norge med for tida, heiter «Radiohole is still my name», og er ei syltynn historie, om ein i det heile kan seie det er ei historie. Men det er ganske uviktig, for det er heilt andre ting som er Radiohole sitt ærend. Dei vrir og vrenger på vanlege samanhengar, set metaforane inn i ny kontekst, driv harselas med pornografiens verkemiddel, heng opp eit vrengebilde av vanleg amerikansk kultur – eller ukultur og boltrar seg i upassande klisjear. På dette området er oppsettinga både særs politisk, og ganske vellukka. Ikkje så reint lite av framsyninga er i tillegg ei formidabel reise i bad taste og alt som blir rekna som motbydeleg. Det er så vidt eg kan forstå dette som har gitt dei slike sensasjonelle presseoppslag. Og det er mogeleg at ristande kjønnsorgan og ekstremt grisete eting er provoserande for eit amerikansk publikum, men for ei alternativ scene i Norge er dette neppe egna til anna enn latter. Og det er greitt nok. Vi lo og så samanhengar vi ikkje hadde sett før. Provoserande var det ikkje, men ganske underhaldande.

Scenografien er som framsyninga elles, ei temmeleg rølpete greie. Han er som eit Mekanosett for vidarekomande der sceneskift, lyd og lys blir styrte av skodespelarane sjølve. Ofte komplett usynkront. Det var artig, og når det var så gjennomført off pitch, så blei også dette ein harselas med alt det perfekte vi til dagleg omgir oss med, og ikkje minst med det teknisk fullkomne teater der alt skjer til rett tid og på rett måte. Det er mogeleg eg har misforstått alt, men i Radiohole is still my name fann eg først og fremst ein særs humoristisk kritikk av alt som er korrekt og main stream. Dei som vil sjå Radiohole for å oppleve noko provoserande, kan like gjerne gå i Vigelandsparken for å sjå pornografi!

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klasekampen onsdag den 20. april 2005)

TEATER

What is Thinking?
De Onderneming
Av og med Ryszard Turbiasz og Carly Wijs
Teaterhuset Avant Garden

Lågmælt fortellarteater som både er ein hyllest til all form for tenking, og samstundes ein vâr presentasjon av forholdet mellom Hannah Arendt og Martin Heidegger

Den belgiske teatergruppa De Onderneming har gjesta Trondheim med ein produksjon som er ei blanding av dramatisert filosofiførelesing og innføring i eitt av dei mest pikante kjærleiksforholda i førre hundreåret. Det er lågmælt, det er tekstrikt, det er annleis, og det er fortellarteater på sitt aller beste.

To skodespelarar på ei nesten nake scene. Ho er Hannah Arendt, førre hundreårets kanskje viktigaste kvinnelege filosof. Han er Martin Heidegger, sytten år eldre, gift, tobarnsfar, hennar lærar dei første åra på universitetet i Marburg, og alt då ein vidgjeten filosof. Det utviklar seg til eit kjærleiksforhold mellom dei to, og i utgangspunktet er ikkje det meir problematisk og uvanleg enn det som skjer ved alle lærestader den dag i dag. Det spesielle i denne situasjonen er, ved sia av at dei båe var blant førre hundreårets mest profilerte intellektuelle, at han blei medlem av nazipartiet i 1933, medan ho var jøde og måtte flykte til Paris same år. Og det endå meir spesielle er at dei tok opp att forholdet etter krigen. Her er stoff til både romanar og dokusåpe, men De Onderneming har laga ein produksjon der kjærleiksforholdet berre blir eit bakteppe for filosofiske betraktningar om å tenke, tankeløyse, og om noko så banalt som fotball.

Carly Wijs er Hannah Arendt og sit i retrospekt, ja faktisk posthumt, og blar gjennom gamle brev og nøstar opp forholdet til Heidegger samstundes som ho kommenterer det heile og meir til med utdrag frå eigen filosofi. Ryszard Turbiasz som Heidegger, sit meir som ein tilskodar og kontrollør og ser på. Det meste av den halvannan time lange framsyninga er ein monolog frå Arendt, medan Heidegger berre slepp til i nokre korte sekvensar der han har ein underfundig vurdering om ein ufullendt fuge av Bach, og der han, banalt nok, avslører sin store fascinasjon for fotball, og spesielt for Franz Beckenbauer. Det blir fullstendig crazy, men likevel så forståeleg, når gruppa illustrerer dette ved å syne Monty Pythons elleville og udøydelege landskamp i fotball mellom dei greske og tyske filosofar, der faktisk både Beckenbauer(!) og Heidegger spelar på det tyske laget.

Men det er ikkje fotball dette handlar om, men ein hyllest til tanken. Monologen til Arendt er lågmælt, resonnerande, og ei særs pedagogisk innføring i hennar måte å tenke på. Framsyninga opnar med videoopptak av prosessen mot Eichmann, brått avbrote av Aretha Franklins Think. Og der ligg heile framsyninga i eit nøtteskal. Då Adolf Eichmann, hovudansvarleg for jødedeportasjonane og gassinga av seks millionar under andre verdskrigen, blei stilt for retten i Jerusalem i 1961, dekka Arendt saka for New York Times. Det ho såg, og som ho seinare skreiv om i boka «Eichmann i Jerusalem», var at han ikkje var eit monster. I det ho kalla vondskapens banalitet gjer ho greie for at Eichmann sin største og kardinale feil ikkje var vondskap, men tankeløyse. Han gjorde den oppgåva han blei sett til utan på noko tidspunkt å stoppe opp og vurdere etikken. Om han hadde jobba for raude krossen, ville han sikkert ha gjort ein utmerka jobb! For desse utlegningane blei Arendt sjølvsagt ikkje særleg populær. Gjennom den intense, men særs lågmælte presentasjonen til De Onderneming får vi stor forståing for hennar avdemonisering av det vonde. Det er dessutan ei problemstilling som er blitt særs aktuell både i samband med ordskiftet rundt filmen «Der Untergang», og med Bushdoktrinen om Vondskapens akse. Og i tillegg får vi eit utal andre filosofiske innspel, ja så mange at det vil ta lang tid før eg får sortert og fordøydd dei alle. For først og fremst er «What is thinking?» ein hyllest til tanken. Det var ei framsyning av dei verkeleg sjeldne, og det er synd at gruppa førebels berre ser ut til å gjeste Trondheim med denne produksjonen.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. april 2005)

TEATER

Lilli Valentin
Av Willy Russell
Omsett av Arthur Arntzen og Arvid Hansen
Regi: Otto Homlung
Scenografi: Per Kristian Solbakken
Med Hildegunn Eggen
Trøndelag teater – Gamle scene

TEATER

BIG 2nd episode (Show/Business)
Av og med Superamas
Teaterhuset Avant Garden – Rosendal scene

Ein sjarmerande multimedia-aforisme, full av elegante stikk til det overflatiske, men heller ikkje så mye meir.

Med gjennomført bruk av musikk, video, playback og repetisjonar greier det fransk-austerrikske teaterkompaniet Superamas å syne oss eit spegelbilde av vår overflatiske postmoderne samtid der alt er like(-)gyldig. «BIG 2nd episode (Show/business)» er samtidskritisk, og i så måte politisk, men det meste av det som blir formidla på scena er sagt før, og såleis slår gruppa inn vidopne dører. Men dei gjer det så sikkert, og med slik humor og eleganse at det likevel blir godt teater.

Superamas boltrar seg i populærkulturelle effektar. Det ultimate ved denne kulturen er overflate, og kva er meir naturleg enn at settinga i hovudsak er ei kosmetikkforretning på ein flyplass. To menn og ei kvinne møtest, og scena blir repetert til det nesten keisame, men når du trur du har sett henne før, så tar ho ei litt anna vending. Og vendingar er det mye av i denne oppsettinga som vekslar mellom Ben Stillers Zoolander, Wham som musikalsk kulisse, eit førti år gamalt intervju med Jean-Luc Godard, den allereie omtala scena i kosmetikkforretninga, og eit utal andre uttrykk i det som må kallast ein multimedieframsyning der det heile er gjort med fingertippkjensle og eit humoristisk raffinement. Framsyninga bit seg sjølv i halen, går i loop, handlar om seg sjølv, frigjer seg og endar i ny loop att. Det skjer noko med persepsjonen i salen, for etter mange repetisjonar kan dei fjerne ein av aktørane utan at det gjer noko, for vi diktar han inn att ettersom vi har sett han før. Kva er røynd, og kva er teater? Kva er verkeleg, og kva er illusjon? Og når vi reint en passant får ein blowjob presentert nærast i full utfalding utan at korkje vi som publikum eller dei på scena lar seg affisere, syner det kva dette overflatiske tilveret kan gjere med oss som menneske.

Frå opninga med miming og luftgitar og gjennom heile framsyninga er all tekst rein playback. Heile tilveret er hermetisk og tatt opp på førehand. Med eit unntak som blir desto sterkare når den einaste kvinna i det namnlause ensemblet framfører 4 Non Blondes sin What’s up.

Superamas bodskap er overtydeleg, men som sagt framført så avansert, raffinert og med slik eleganse at det korkje blir moralistisk eller keisamt. Framsyninga er nå vist i Bergen og Trondheim, og blir sett opp på Black Box i Oslo i neste veke

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 11. mars 2005)

TEATER

Ronja Røverdatter
Av Astrid Lindgren
Omsett av Jo Tenfjord
Dramatisert av Jon Tombre og Per Ananiassen
Regi: Jon Tombre
Scenografi og kostyme: Kathrine Tolo
Med: Rannei Grenne, Børge Bruteig og eit dusin vaksne røvarar.
Trøndelag teater – Hovudscena

Bildet: TALENT: Rannei Grenne som Ronja gjer store sprang i dobbel tyding. Dette blir neppe siste gongen ho står på ei scene. Foto:Harald Sæterøy

Storslagen Ronjaoppsetting med mye teknologi og effektar, men hadde det ikkje vore for Rannei Grenne og Børge Bruteig, kunne dette ha blitt ein temmeleg langdryg affære.

Trøndelag teater si flotte hovudscene skulle vere vel eigna til å sette opp Ronja Røverdatter i storformat. Her er både teknologi og dimensjonar til å skape røvarborg, helvetesgap, skog og meir til. Og regissøren Jon Tombre synte med oppsettinga «Lilleskogen» i fjor at han er i stand til å forstå og ta vare på barnesinnet. Når teatret i tillegg nyttar unge amatørar som er så trygge på scena at ein skulle tru dei var fødde der, burde det meste vere til stades. Men resultatet er diverre blitt berre eit halvgodt forsøk på å gjere noko nytt utan å våge å ta steget heilt ut. Røvarfamiliane ter og kler seg som geriljasoldatar, og mye av effektane kan tyde på at det er krig. Det er ein spennande variant der Ronja og Birk kunna ha fått rolla som meklarar. Men krigen er berre utanpå. I det verbale er alle røvarar og ikkje soldatar, og då heng det ikkje heilt i hop.

Ronja er ikkje lett å dramatisere, og ei teateroppsetting set store krav til dramaturgi og scenografi. Det er raske skift frå borg til skog og kløfter. I første akt verkar det som om Tombre er redd for at alt ikkje blir med. Han tar oss med på det som nærmast blir ei vareopptelling der vi hastar av garde frå scene til scene. I andre akt lar han heldigvis Ronja og Birk få lov til å stoppe opp og dvele litt. Då blir det straks meir poesi. Og med så scenevande ungdomar i dei to berande rollene, burde Tombre ha gitt dei meir rom til å spele ut venskapen sin, brubygginga, og alle dei andre elementa det er mogeleg å dikte inn i denne historia. På premiera fredag var det Rannei Grenne og Børge Bruteig som spela Ronja og Birk. Med eit forrykande spel i høgt tempo og med stor energi, gjorde dei alle andre til statistar. I andre akta synte dei også at dei har eit større register då dei i meir rolege passasjar gav oss nokre av oppsettingas beste og mest poetisk scener.

Med unntak av Helle Ottesen som gjorde ei framifrå tolking av Skalle-Per, blei eg ikkje klok på dei vaksne (les; dei profesjonelle) på scena. Det er mogeleg Tombre ønska å vise at røvarane var nokre ynkelege vesen, men dei blei så anonyme, firkanta og sjablongmessige at det grensa til det parodiske. Og røvarhøvdingane Mattis og Borka var ikkje egna til å skræme nokon. Korleis dei hadde fått autoriteten sin, er for meg ei gåte.

Kathrine Tolo har ansvaret for scenografi og kostyme, og har gjort ein del ganske frie val. Røvarborga er bytta ut med ei hole, dei to røvarfamiliane er kledd som ei blanding av hippiar og paramilitære styrker, og vettene flyg rundt som sølvblinkande Ufoar. Alt dette er greitt, truleg gjort for å gjere Ronja meir moderne og spele på at det i røynda er krig dette handlar om. Eg er meir skeptisk til alle sceneskifta, effektane og dimensjonane på scenografien. Alle desse elementa skal vere med for å få fram og understreke det som skjer på scena. Men her tar det til tider litt overhand og er nær ved å sprenge formatet. Teaterlaget i BUL sette for ein del år sia opp Ronja i tårnet på Munkholmen, og greidde med enkle middel å skape dei nødvendige illusjonane. Resten fekk vi fantasere oss til. På Trøndelag teater er alt ferdigtygd. Med unntak av dei sjarmerande grådvergane og søte huldretussane, var det diverre ikkje så mye att som kunne pirre fantasien.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. mars 2005)

TEATER

Lik til salgs
Etter Dario Fo
Av og med Baktruppen
Teaterhuset Avant Garden

Det som skulle bli eit skeivt blikk på unionsoppløysinga, blei i siste liten noko heilt anna, men likevel ikkje så langt frå utgangspunktet.

Baktruppen har i lengre tid arbeidd med ein revy om unionsoppløysinga og nordmannen gjennom dei siste hundre åra. Den skulle ha premiere ved BIT-Teatergarasjen i Bergen i førre veke. Men berre nokre dagar før urpremieren fann dei prosjektet for keisamt. Dei kullkasta heile ideen, og på inga tid øvde dei inn eit absurd einaktars silhuetteater basert på «Lik til salgs» av Dario Fo. Baktruppen ville ikkje bli del av det nasjonale hysteriet rundt markeringa av unionsoppløysinga, og sette i staden opp noko heilt anna. Eller handla det om 1905 likevel? Oppsettinga hadde premiere i Bergen til rett tid. Nå har det gjesta Trondheim, og om ei veke spelar dei på Black Box i Oslo.

Dette er nærast å rekne som stuntteater, og er uråd å melde etter vanlege kriterium. Men det gjeld vel også for meir førebudde oppsetningar frå denne gruppa. Framsyninga blir presentert som skuggeteater der bakteppet er Norsk Hydro sin administrasjonsbustad på Notodden, – og dermed er linken til 1905 lagt særs synleg. Scena er hagen framfor huset der eit pokerlag finn stad. Aktørane snakkar eit kaudersvensk og alt i det temmeleg ubehjelpelege språket signaliserer Baktruppen at her blir det spela omtrentleg og utan kryss og b-ar. Det er lett å akseptere, og faktisk ganske sjarmerande. Og sjølvsagt nok ein link til 1905. Handlinga er ein absurd farse full av overraskande og urkomiske vendingar, og der pokerlaget skyt både små- og storvilt sånn reint en passant utan at det ser ut til å affisere dei det minste. Dei er opptekne av pengar, pengar og pengar. Metaforane både til unionsoppløysinga og tilhøvet til broderfolket står i kø for den som vil tolke dette djupare. Og at oppsettinga i røynda er Baktruppens reviderte revy om hundreårsjubileet med eit særs skeivt metablikk på det som hende, er eg ikkje i tvil om.
Med stor tekstrikdom og stutt innøving har sjølvsagt oppsettinga store dramaturgiske problem når det heile rett som det er stoppar litt opp. Men her gjeld som sagt andre reglar. Eg lar meg sjarmere og underhalde, og eg gir blaffen i at dette er uferdig teater i ei temmeleg snublande form. I staden er eg glad for at det finst grupper som Baktruppen som vågar å snu opp ned på ting i siste liten, som torer å vere spontane, og som gir blaffen i kva som er ferdig nok til å presentere på ei scene. Denne produksjonen viser at ei rufsete skisse ofte kan vere vel så illustrerande som eit fullført og detaljrikt måleri.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 18. februar 2005)

TEATER

Reality – Danny Crowe Show
Av David Farr
Omsett av Jan Faller
Regi: Harry Guttormsen
Scenografi:Arne Nøst
Musikk: Andreas Aase
Dei som er med: Are J. Rødsand, Ingrid Bergstrøm, Marianne Meløy, Wenche Strømdahl, Trond-Ove Skrødal og Arne O. Reitan
Trøndelag Teater – Studioscena

TEATER

Trio for to skuespillere og spansk gitar
Maybe it’s too nice
Transiteatret-Bergen
Konsept og regi: Tore Vagn Lid
Med: Elisabeth Lahr, Tor Christian Faugstad Bleikli, Arild Vestre og Vidar Magnussen
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

To visuelle høyrespel som med fordel kunne ha lært litt av kvarandre sine sterke sider.

Transiteatret-Bergen har gjesta Trondheim i helga med to oppsettingar på Teaterhuset Avant Garden. Den eine var ei lita kriminalhistorie for barn, Trio for to skuespillere og spansk gitar, og den andre ei litt futuristisk heilaftens oppsetting om kommunikasjon på alle nivå og det stadig meir brutale arbeidslivet, Maybe it’s too nice? Transiteatret arbeider spesielt med lydeffektar og syntesen mellom lyd og det visuelle. Båe produksjonane blir kalla visuelle høyrespel, og i båe er lydbilda vel så viktige som scenografi. Til tider blir scenografien fullstendig erstatta med lyder som når skodespelarane går ut og inn av usynlege dører. Dette har gruppa dyrka nesten til det fullkomne, og særleg i barneoppsettinga fungerer desse effektane framifrå.

Trio for to skuespillere og spansk gitar hadde premiere i Bergen før jul og er også vist på Black Box i Oslo. Ein redaktør og journalistlærling held kvelden før julaftan på å gjere ferdig morgondagens avis. I redsle for at nokon skal stele leiaroverskrifta til redaktøren, held han ho så hemmeleg at han gløymer henne. Fortellinga handlar om den desperate kampen for å finne att overskrifta. Historia er ganske tynn og eg er ikkje sikker på at vaksenspråk og journalistmetaforar er det som er mest egna til å treffe målgruppa i alderen fem til tolv. Og framføringa til dei to på scena var litt for skrålete og kaotisk. Men samstundes var framsyninga som oppleving så sterk på innhaldsrike sanseinntrykk at det berga oppsettinga og vel så det. Det hundre prosent synkrone lydbildet som gav inntrykk av ute og inne, storm og stille og dører som knirka, saman med regissørens eige akkompagnement på spansk gitar gjorde at framsyninga, trass store manglar, blei ei sanseleg oppleving.

Den andre oppsettinga, Maybe it’s too nice er basert på dramaet Below the Belt av amerikanske Richard Dresser. Det er eit litt futuristisk stykke der den ytre handlinga er tre konsulentar som arbeider i ei stor verdsomfemnande verksemd. Dei er langt heimafrå og lever og arbeider tett på kvarandre. I motsetnad til barneoppsettinga, er dialogen, som både kan verke absurd og som er strekt repeterande, særs viktig. Det handlar om kommunikasjon og mangel på det, om hersing og hersking, om intrigar og mistru, klatring og sverting og alt det som det stadig meir brutale arbeidslivet byr på. I motsetnad til barneframsyninga er dette ei særs sterk historie det er vanskeleg ikkje å bli engasjert i. Også i denne produksjonen er lydbildet svært viktig. Men synkroniseringa er ikkje like god, og lydkulissene verkar til tider noko umotiverte. Jamvel om teksten er god og historia sterk, skal det god regi og dramaturgi til for å halde trykket oppe i nesten to timar. Regien til Tore Vagn Lid greier ikkje det. Det heile blir diverre langdrygt. Den gode og sterkt sivilisasjonskritiske historia hadde stått seg på eit langt strammare regigrep.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 1. februar 2005)

TEATER

Tre skuespill
Finn Iunker
Teaterhuset Avant Garden

Mjuk sesongopning med ein appetittvekkar som var særs lovande.

Teaterhuset Avant Garden hadde sesongopning tysdag med presentasjon av dramatikaren Finn Iunker. Det blei eit triveleg og løfterikt møte. Iunker er personifikasjonen av det gamle munnhellet om at ein ikkje blir profet i eige land. Han er knapt nok spela på norsk scene, men i Belgia, Nederland, Tyskland og Portugal blir han sett opp. I fjor haust fekk han gitt ut boka Tre skuespill på Cappelen. Og til overmål blei han nominert som norsk kandidat til Nordisk dramatikarpris med to av dei tre stykka i boka. For Teaterhuset Avant Garden er han særs aktuell for tida. Nettverk for scenekunst (Black Box i Oslo, B.I.T. Teatergarasjen i Bergen og Avant Garden i Trondheim) har gjort noko så eineståande som å gå saman om å tinge eit nyskrive stykke av Iunker. Det har arbeidstittel Revolver og blir sett opp av den belgiske teatergruppa De Roovers i 2006.

Opninga av vårsesongen i Teaterhuset Avant Garden var som ei lita innføring i dramatikken til Iunker og ein aperitif som var så lovande at i alle fall eg ser med spenning fram til nye møte med stykka hans. Iunker las sjølv utdrag frå dei to tekstane Ifigeneia og Helena, båe ei vidareføring av Evripides sine tragediar med bakgrunn i Trojanerkrigen, men i moderne drakt og med tydeleg adresse til vår eiga tid. Tre skodespelarar frå Trøndelag Teater las deretter frå Play Alter Native som er det tredje stykket i boka, og som baserer seg på ei persisk fortelling. Gjennom eit kongerike rann ei elv som ein dag blei forgifta. Dei som drakk av elva blei galne. Kongen drakk av si eiga elv, og heldt fram som normal. Men då alle andre var galne, meinte dei det var kongen som var gal og kravde at han gjekk av. Då drakk også kongen av den forgifta elva, blei gal, og alt kunne falle attende til det normale! Gjennom ein glitrande dialog, underfundig og motseiingsfylt, ligg dagsaktuelle politiske parallellar snublande nær.

Kvelden blei avslutta med at Per Ananiassen, dramaturg ved Trøndelag Teater, intervjua Iunker om dette og hint, om lettare tragikomisk forhold til institusjonsteatra og dramatikarforbundet, om eit slakt av Jon Fosse, om korleis kulda i Ulan Bator i 2001 og ein artikkel i denne avisa kan bli eit ungdomsstykke, og sjølvsagt om dramatikken til Iunker. Det blei ein litt annleis teaterkveld, men appetitten på meir Iunker er i alle fall vekt.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. januar 2005)