Amund Grimstad

TEATER

NÆRING: Alt må ha næring for å gro, men vil eit tårn vekse ved at ein vatnar det? FOTO: TIBE/HARALD ØREN

«Veien mellom huler og tårn»
Cirka scenefabrikk, Nyhavna, Trondheim
Av: Cirka Teater v/Anne Marit Sæther og ensemblet
Regi: Anne Mali Sæther
Komponistar og musikarar: Sissel Vera Pettersen og Martin Smidt
Scenografi: Richard Verley og Anne Marit Sæther
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Anne Marit Sæther, Janne Brit Rustad og Marte Stolp/ Elizabeth Piro Volan

Ei opplevingsrik og fantasifull utforsking av menneskas trong til å skape rom i og rundt tilværet.

I meir enn tretti år har det vesle Trondheimsbaserte teaterkompaniet Cirka Teater fengsla publikum i alle aldrar med særs visuelt og tidvis også fysisk teater der dei gjennom fantastisk scenografi og nydelege visuelle bilde skapar rom for fantasien og gir oss opplevingar som sit i lenge etter teppefall. Eit utal prisar er det blitt, og nett no har produksjonen «Garage» som folk i Oslo kan sjå under Heddadagane i neste veke, fått heile to Heddanominasjonar.

Cirka Teater har verkstad og base i ein av dei gamle bunkerane på Nyhamna i Trondheim. Etter hektisk ombygging har dei nå opna «Cirka scenefabrikk» og torsdag var det uoffisiell føropning av eiga scene og premiere på framsyninga «Veien mellom huler og tårn». Produksjonen, som er mynta på barn frå seks år og oppover, har vore vist gjennom «Den kulturelle skolesekken» ei tid, men nå var det premiere for ålmenta. Og dette er så langt ifrå ei oppsetjing berre for dei yngste, for her var opplevingsrikdom og grunnlag for vidare filosofering for folk i alle aldrar.

Som alle produksjonane til Cirka Teater, er også denne særs visuell og fantasirik. I tillegg er musikken, som er komponert og blir framført av Sissel Vera Pettersen og Martin Smidt, ein integrert og viktig del av totalopplevinga. For denne framsyninga er meir ei oppleving enn ei tradisjonell teateroppsetjing. Her er inga eigentleg forteljing, men meir ei fantasifull fabulering rundt menneskas trong til å skape rom. Dei tre på scena tar til med å leike seg med bølgepapp, og raskt syner det seg at dei har heilt ulike preferansar. Anne Marit Sæther vil skape vegar for å finne fram, Janne Brit Rustad vil lage tårn for å kome seg opp og sjå seg om, og Elizabeth Piro Volan vil krype inn i ei hole, eitt av dei eldste og tryggaste romma menneska kjenner. Slik blir dei ståande som representantar for vår heilt grunnleggjande trong til å finne veg, kome oss opp og fram, og til å skape oss trygge rom. For denne meldaren, som også er arkitekt, var det godt å sjå at nokon endeleg tar tak i omgrepet «rom», eit ord som dei fleste oppfattar som eit synonym for værelse. Men rom er så mykje meir. Det treng ikkje vere definert av veggar, og ein kan oppnå romkjensle av både lys, lyd, fysiske skilje og av himmelkvelvinga. Når ein tenker seg om, vil nok dei fleste hugse kor trygt det var som barn å leike under kjøkkenbordet med duken dradd heilt ned.

Det er alle desse både fysiske og virtuelle romma, og dei opplevingane dei gir oss, som Cirka Teater utforskar. Ved hjelp av kreativ scenografi, sinnrik lysbruk, faktisk også i scenografien og rekvisittane, og ikkje minst med særs stemningsskapande musikk og vokallyd skapar dei situasjonar, undring, fabulering og draumar. Og om dette er dei ikkje åleine. Framsyninga er blitt til gjennom ei tre månaders prøveperiode saman med barn frå Ila og Lilleby skole, og før kvar framsyning tar femten nye barn del i ein workshop før dei blir med på scena i leitinga etter og utforskinga av vegar, holer og tårn.

Scenekunsten har til alle tider vore opptatt av ulike sider ved menneskelege kjensler og åtferd som kjærleik, hat, sjalusi, makt og undertrykking. Men han har i liten grad tatt opp andre grunnleggjande sider ved å vere menneske, som vår trong til å skape rom av ulik karakter. «Veien mellom huler og tårn» er ei framsyning som filosoferer over desse heilt basale sidene ved tilværet, og som gjer det på eit opplevingsrikt og undrande vis som gjer det godt å vere publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. juni 2018.)

TEATER

REPETERANDE: Sisyfosarbeid frå eit tidleg tablå blir med eitt langt meir dramatisk når flyttinga gjeld lik frå gasskammera. FOTO: BJØRN LEIRVIK

«SONA/ZONA»
Nordland Teater, Black box
Idé, konsept, regi og scenografi: Terje Skonseng Naudeer
Lyddesign: Jim Oddvar Hansen
Lysdesign: Johan Haugen
Med: Terje Ranes, Piotr Misztela og Preben Lillebø Rongve

Ei framsyning av stemningsfylte audiovisuelle bilde som fortel krigshistoria frå ein annan ståstad.

Under andre verdskrigen var det 97 000 sovjetiske krigsfangar i Norge, og over 10 000 av dei døydde grunna sjukdom, svelt, drap eller umenneskeleg slavearbeid. På den 14 mil lange strekninga frå Mo til Fauske arbeidde 12 000 sovjetiske krigsfangar som slavar med å bygge Nordlandsbanen. Alt i full forståing med det norske NSB som etter krigen dekka over det heile, og der leiarane fekk halde fram som om inkje var skjedd. Ei gløymt historie heilt til journalisten og forfattaren Bjørn Westlie dokumenterte det meste i boka «Fangene som forsvant» frå 2015. Nå har Nordland Teater tatt tak i historia, og tysdag var det urpremiere på «SONA/ZONA», ei framsyning som regissør Terje Skonseng Naudeer har arbeidd fram frå grunnen saman med teateret og ensemblet. Det er blitt heilt annleis teater med stor vekt på å skape stemningar og sterke audiovisuelle bilde meir enn å presentere eit narrativ.

Framsyninga er delt inn i tre der det tar til med eit foredrag av Bjørn Westlie om NSB, jernbanebygginga og dei sovjetiske slavearbeidarane, framført i foajeen. Så blir vi leidde gjennom ei utstilling med kopi av fangekort, foto og film frå fangeleirane. Og med dette som faktagrunnlag og bakteppe, går vi inn i salen der Naudeer og dei tre aktørane nå kan konsentrere seg om på eit langt meir stilisert vis å fortelje kva krigen gjer med menneskeverdet og folks desperasjon for å overleve.

I ein dyster og svart sal med få rekvisittar, men med særs utsøkt og effektskapande bruk av lys og lyd, får vi presentert eit utal tablå utan nokon tydeleg samanheng, men som likevel freistar å gi oss ei forteljing om ein del av krigshistoria sett frå ein annan ståstad. Det er dvelande og repeterande teater der aktørane tar seg særs god tid, og der det meiningslause i tilværet blir synleggjort mellom anna ved alle repetisjonane. Det er lite dialog, og mye blir fortalt med krevjande og intenst spel frå dei tre på scena. Nokre av tablåa kan bli vel forklårande i detaljane samstundes som den store forteljinga blir vanskelegare å fatte. Men dette er inga lineær forteljing der du skal forstå alt. Om du aksepterer det, vil du få ei gripande og sterk teateroppleving der du kjenner uhygga, ubehaget og stemningane gjennom dei mange kjenslesterke og dystre tablåa. Terje Skonseng Naudeer og Nordland Teater skal ha stor ros for å løfte fram ei viktig og nesten gløymd historie, og ikkje minst for å satse så eksperimentelt og annleis.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 31. mai 2018.)

TEATER

VILJELAUSE: Fanga i ein handlebag der spørsmålet ikkje er identitet, men kva som er mote akkurat nå. FOTO: JOHANNES L.F.SUNDE

«Lyset skal bare skinne på meg og mine ønsker»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Elfriede Jelinek
Omsett av: Elisabeth Beanca Halvorsen
Regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostyme: Ane Aasheim
Med: Stine Fevik, Janne Kokkin, Vetle Bergan, Kenneth Homstad og Isak Holmen Sørensen

Eit bitande og humoristisk oppgjer med motens og forbrukarsamfunnets makt over menneska, framført med språkleg eleganse i ein straum av ord.

Utan noka handling eller forteljing og mot eit bakteppe av lateks tar regissør Ole Johan Skjelbred oss inn i Elfriede Jelineks humoristiske, men samstundes bitande og grundige oppgjer med forbruk, motehysteri og menneskeleg mangel på å tore å vere seg sjølv. Det er ei ordrik og delvis utmattande framsyning der metaforane, aforismane og dei språklege gullkorna blir kasta på deg i eit omfang som gjer det vanskeleg å få med seg alt. «Lyset skal bare skinne på meg og mine ønsker» er ei krevjande oppsetjing som tar tid å fordøye, men som likevel er lett å la seg begeistre av.

Den austerrikske forfattaren og dramatikaren Elfriede Jelinek fekk nobelprisen i litteratur i 2004, men har likevel ikkje vore oppført meir enn nokre få gongar på norske scener, to av dei på Trøndelag Teater. Jelinek er ei sterk og tydeleg politisk røyst, særs kontroversiell, og spesielt i heimlandet fordi ho stadig har kritisert Austerrikes manglande oppgjer med nazifortida si. To andre tema som er tilbakevendande hjå Jelinek er feminismen og kritikken av forbrukarsamfunnet. At ho ikkje er spela så mye, kan henge saman med at tekstane hennar i liten grad er forteljingar, men meir ein straum av ord der skodespela ikkje har scenetilvisingar, tradisjonelle roller eller noko narrativ, men i staden lange monologar. Det gjer det ganske utfordrande, men også særs takknemleg for ein dyktig regissør, å ta tak i dramatekstane hennar.

Ole Johan Skjelbred har dei siste fire åra, og med ganske frie kunstnarlege taumar, fått setje opp heile fem produksjonar på Trøndelag Teater. Det har resultert i eksperimentelle og nyskapande oppsetjingar toppa av at Skjelbred fekk ein Heddanominasjon for tekstbearbeidinga av Henry Melvilles «Moby Dick» i 2015. Laurdag var det norgespremiere på «Lyset skal bare skinne på meg og mine ønsker» («Das Licht im Kasten») frå 2017, i ei framifrå omsetjing av Elisabeth Beanca Halvorsen.

Stykket er tematisk og i form ganske typisk for Jelinek. Fem skodespelarar, utan klåre roller, framfører eit utal monologar, litt i interaksjon, men utan noka eigentleg handling. Dei tar til kledd med andletsmasker, i like, nøytrale og kjønnslause kostyme som relativt androgyne og einsarta personar medan dei etter kvart kler seg om i samsvar med motens nådelause krav. Der har ingen noko val, berre eit utval, for å sitere frå eitt av dei mange ordspela framsyninga er spekka med. Naturen og det naturlege er redusert til ein metafor, og ein går på tur i logoskogen. For her er det moteindustrien, kleskjedene, barnearbeid og menneskas viljelause dans etter motehusas piper som er tema.

I Ane Aasheims kreative og godt illustrerande kostyme, og i Skjelbreds temmeleg nøkterne scenografi framfører dei fem sine monologar. Og sjølv om personinstruksjonen har mye fin og stilisert koreografi og faktisk tidvis også byr på ganske fysisk spel, er det ikkje tvil om at dette er tekstteater der det er orda som skal rå. Jelineks tekst er ein leik med språket, spekka med ordspel og aforismar. Utan at eg kjenner originalteksten, må eg gi stor honnør til omsetjaren, Elisabeth Beanca Halvorsen, som har greidd å gjendikte eit utal metaforar og språkblomster til levande og godt norsk. Framføringsforma med ein slik verbal flaum av ord er krevjande både for publikum og aktørar. I salen må vi følgje godt med for å få med oss alle onelinerane og den språklege leiken, medan skodespelarane skal hugse ei enorm tekstmengde utan å ha ei forteljing å henge henne på. Det siste er løyst elegant ved at suffløren (Ann Eli Aasgård) blir ein aktiv del av framsyninga, og du veit aldri heilt om noko er suffli eller del av spelet. Slik leikar Skjelbred seg også litt med teaterkonvensjonar. Det same gjer han i avslutninga der scena blir som eit tempel i eit inferno av lateks og raudt strobelys, og vi trur det er slutt, berre for å få nok ein finale som eit malapropos til den første. Her tar Skjelbred alt heilt ned og let forbrukskulturens mantra – «to for ein, nei, ikkje alle for ein» få stå att som ei av mange treffsikre oppsummeringar.

Dei fem på scena får gjennom dei tekstrike monologane, men også gjennom spelet som viljelause skuggar av kvarandre, illustrerande fram korleis menneska er blitt moteverdas og merkevarenes lydige marionettar samstundes som vi inst inne famlar etter noko eksistensielt og eit ønske om å redde oss sjølve. Jamvel om dette først og fremst er framifrå ensemblespel med god og sikker personinstruksjon, må eg få framheve Kenneth Homstads mange tolkingar. Han har vore med i fleire av Skjelbreds produksjonar og kjenner sjangeren og språket, og her gir han oss eit utal typar og roller, vekslande elegant mellom det personleg utleverande, det fysisk spretne, det eksistensielle og det humoristisk flørtande med publikum.

«Lyset skal bare skinne på meg og mine ønsker» er ei oppsetjing som tar tid å fordøye, men som gjer noko med deg og sit i deg lenge etter teppefall.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. mai 2018.)

TEATER

NÆRT: Ei nyfiken ungjente (Mareike Wang), og ei avmålt bestemor (Gretelill Tangen) nærmar seg forsiktig kvarandre. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«3. august 1964»
Rogaland Teater, Intimscena
Av: Tore Renberg
Regi: Arild Østin Ommundsen
Scenografi: Arne Nøst
Med: Gretelill Tangen og Mareike Wang

Eit varmt og intimt lite kammerspel der det er ein del premiss ein berre må godta.

Det er måndag 3. august 1964, første dag etter ferien, og 13 år gamle Dordi (Mareike Wang) er forkjøla og held senga. Mor og far er opptekne med eitt eller anna, og bestemora, Lydia Kaspersen (Gretelill Tangen) tar seg av jenta fram til ho sjølv skal gå på arbeid. Slik tar denne vesle einaktaren til, eit bestillingsverk Tore Renberg har skrive på rekordtid som ei avskilsframsyning for Gretelill Tangen som i ein alder av 68 og etter formidable 62 år på scena, nå takkar av som skodespelar. Det er blitt eit lågmælt lite intimteater, spesialskrive for Tangens sterke sider som skodespelar, det indikerande og det stillferdige, og framsyninga byr på mange velskildra situasjonar og mye god dialog, avdekt nivå for nivå gjennom Arne Nøsts enkle lagdelte scenografi. Men produksjonen er heller ikkje utan ein del viktige problem.

Det handlar om avskil i dobbel tyding, og om det kanskje mest tabubelagde i menneskelivet, om døden. Framsyninga er bygd opp som ei lagvis avdekking av løyndomar, men eg trur ikkje eg øydelegg for mye av opplevinga med eit stutt resymé. Dordi vil ikkje vere åleine heime, men vil i staden bli med bestemora på arbeid. Det blir først kategorisk avvist, før Lydia til slutt gir etter. Men Dordi får ikkje vite kva jobben til bestemora går ut på. Før det etter kvart syner seg at Lydia er tilsett i eit gravferdsbyrå med oppgåva å stelle lika, og spesielt dei aller yngste. Dette er openbert så tabubelagd at sjølv mor og far til Dordi ikkje veit det! Og her er vi ved framsyningas største problem. Denne meldaren er om lag like gamal som Dordi. Eg var i mi første gravferd i 1962, og jamvel om vi ikkje snakka så mye om døden, har eg vanskar med å kjenne meg att. Det er mogeleg det er store kulturskilnadar mellom det meir pietistiske Rogaland og innlandsbygdene på Austlandet, men eg greier rett og slett ikkje å tru på historia. Eit anna problem er alt det uforløyste og uforklårlege i handlinga, som at spørsmålet om kor foreldra er, heng som eit dystert og ikkje avklåra bakteppe over det heile, og at det ligg for lite i handlinga som rettferdiggjer at bestemora stadig gir etter for Dordis ønsker. Her er mye uforståeleg, men for å ha utbyte av framsyninga, får ein i staden berre godta premissa.

Gjer ein det, finn ein mange fine scener. Den store styrken ved denne oppsetjinga er samspelet og dialogen mellom Dordi og bestemora. Dordi er nyfiken og spør om alt. Ho er samstundes ung og direkte. Medan bestemora er av ein heilt annan skule, stram, bestemt, litt avmålt og ganske skarp i replikken, men likevel ikkje utan den varmen og kjærleiken som er varemerket til eit bestemorsfang. Dette har Renberg fått godt fram. Replikkvekslinga mellom dei to, medan lag for lag blir avdekt, er intens, varm, stillferdig og ganske underhaldande. Og det er to særs dyktige skodespelarar som står godt til kvarandre og som på framifrå vis får fram det på same tid både skjøre og robuste forholdet mellom ei bestemor og hennar barnebarn.

«3. august 1964» er trass sine problem blitt ein verdig sorti for Gretelill Tangen, og ei oppsetjing som på vart og forsiktig vis, men samstundes både humoristisk og innsiktsfullt, problematiserer døden, eit tabuemne vi er alt for lite flinke til å snakke om.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 8. mai 2018.)

TEATER

TETT: Inderleg samspel mellom far og dotter. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Om våren»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Karl Ove Knausgård
Dramatisering, regi, scenografi og videodesign: Anders T. Andersen
Komponist: Adrien Munden
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Kunstverk: Dag Alveng, Tom Sandberg, Per Maning og Geir Yttervik
Med: Torbjørn Eriksen, Eili Harboe, Ragnhild Arnestad Mønness, Marianne Holter, Ragnhild Tysse og Roar Kjølv Jenssen

Ei imponerande, poetisk og vakker dramatisering, velspela og gripande.

For dei som har lese Karl Ove Knausgårds roman «Om våren», er det vanskeleg å forstå at ei beretning om ein dags hendingar, fortald som eit brev til forfattarens tre månader gamle dotter, skal vere mogeleg å dramatisere. Boka handlar om alle dei trivialitetane som til saman utgjer livet vårt, og er i røynda ein kjærleikserklæring både til forfattarens næraste familie, og til livet. Alt fortald lågmælt og med stadige digresjonar frå det siste året før denne vårdagen for fire år sia. Men med botnsolid tillit både til tekstgrunnlaget, og ikkje minst til publikum, har Anders T. Andersen greidd å skape ei framsyning som både står på eigne bein og som samstundes har med seg stemningane frå boka. Det er blitt ei vakker, kontemplativ, dvelande og velspela oppsetjing med mange gode regigrep.

Romanen handlar om forfattarens kvardag ein vårdag i 2014, åleine med tre barn på ti til seks, og ei nyfødt dotter på berre tre månader, medan barnas mor er innlagd på sjukehus med tunge depresjonar etter eit sjølvmordsforsøk. Dette er ein fars kamp for å strekkje til, og samstundes ei særs poetisk framstilling av det kvardagslege og det som i utgangspunktet korkje er spennande eller dramatisk, men likevel så eksistensielt.

Anders T. Andersen har vald å lage tilnærma forteljarteater der far (Torbjørn Eriksen), mor (Ragnhild Arnestad Mønness) og ei lenke av andre stemmer utfyller kvarandre som forteljarar, og dét berre med særs varsam dramatisering. Det viktigaste grepet er at yngstedottera, som eigentleg berre er eit spedbarn (Eili Harboe), er blitt halvvaksen, tek del i handlinga, kommenterer og utfordrar henne som om dette blir fortald i retrospekt femten år seinare. Dette regigrepet er særs vellukka og gjer framsyninga til noko langt meir enn reint forteljarteater. Avgjerande er det også at Harboe er så inderleg, men samstundes diskret til stades med talande mimikk og små kommentarar. Andersen har lagt framsyninga på eit lågmælt nivå der orda får høve til å søkke inn. Personinstruksjon og spel, for ikkje å seie ensemblespel, er framifrå. Torbjørn Eriksen er særs truverdig som den tidvis ganske fortvila faren, og det er ikkje vanskeleg å sjå både desperasjonen hans og samstundes varmen og omtanken for dei næraste. Og på same tid den litt irrasjonelle men høgst forståelege redsla for barnevernet. Det nesten underspelande nærværet til Ragnhild Arnestad Mønness gjer barnas mor til eit heilt og sjølvstendig menneske, og ikkje berre ein diagnose. Dei øvrige tre på scena går ut og inn av ulike forteljarroller på synkront og utfyllande vis. Og frå den rikhaldige floraen av røynde barnetalentar i Barne- og ungdomsteatret, har Rogaland Teater henta inn tre dyktige ungar til å spele barna.

Scenografien, som også er signert Andersen, er ein nøkternt utstyrt black box med eit bakteppe der vi får sjå illustrerande og særs vakre projeksjonar av tre kunstfotografar og ein målar. Saman med nydeleg, men aldri påtrengande bruk av musikk og song, gjer dette framsyninga til eit lite kunstverk i seg sjølv, sanseleg, vakkert, og ikkje minst sårt. Særs sårt. Det er vår og det nye bryt fram, og visst gjer det vondt. Men på same tid er dette ein umåteleg poetisk og varm kjærleikserklæring til livet.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 5. mai 2018.)

TEATER

RARE DYR: Korkje fugl eller fisk. Men denne likna litt på ein fugl. FOTO: ANDREAS SCHILLE

«Verken Fugl eller Fisk»
Teater Fot, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Manus og regi: Lise Hovik
Komponistar: Siri Gjære, Tor Haugerud og Rohey Taalah
Scenografi og figurar: Anne Helga Henning og Lise Hovik
Kostyme: Berit Haltvik With og Lise Hovik
Musikarar: Siri Gjære og Tor Haugerud
Med: Gunhild Hjertaas og Ibrahim Fazlic

Ein vakker time der vi fekk undre oss over dei store spørsmåla i verda.

Teater Fot er eit lite teaterkompani i Trondheim, oppretta av Lise Hovik i 2004 for å skape scenekunst for dei aller minste. I dei 14 åra kompaniet har eksistert, har dei ikkje laga så mange produksjonar (De Røde skoene) (Du skal få høre fuglesang), men til gjengjeld har det vore kvalitet av aller beste klasse. Slik er det også denne gongen.

Laurdag var det urpremiere på «Verken Fugl eller Fisk» på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim. Målgruppa denne gongen er ungar frå 3 til 5 år, og sjølv om det rett nok handlar om skapinga, evolusjonen og naturens historie, er det opplevinga meir enn narrativet som står i sentrum. Fire kreativt utkledde aktørar kjem ut i foajeen og pratar med barna før vi blir tekne med inn i salen. Han er forma som eit amfi med eit stort kvadratisk teppe, og der ungane sit inntil på alle fire sider. To skodespelarar, Gunhild Hjertaas og Ibrahim Fazlic, held fram med å prate med publikum før dei tar til å fortelje om kor langt attende vi skal. Heilt til alt tok til. I bakgrunnen sit Tor Haugerud på rytmeinstrument, fløyte og klokkespel, og Siri Gjære på rytme-, strengeinstrument, fløyte og vokal og kommenterer det heile musikalsk.

På stilisert, men likevel forståeleg vis, går vi gjennom ulike delar av evolusjonen. Mange merkelege dyr, kanskje korkje fugl eller fisk, dukkar opp. Ved å avdekke lag for lag av teppet som skal illudere ulike tider og nivå, tek dei oss gjennom verdas utvikling. Det meste blir framført med lyder, musikk og fantasispråk, slik at undringa og filosoferinga får næring. Men så får vi plutseleg eit kraftig illusjonsbrot når vi kjem til vår tid der teppet er av plast. Det blir til og med litt action når vi skal fange den vonde plastdronninga. Denne ganske brutale kontrasten riv oss ut av idyllen og undringa, før vi blir tekne attende til ein nydeleg finale der ungane tek over scena for å rydde opp.

Framsyninga er ei fin veksling mellom særs interaktivt og heilt vanleg tilskodarteater. Det seier mye om kor fengslande dette er for dei unge når skodespelarane forlèt det interaktive, og barna straks forstår at nå må dei berre følgje med, og ikkje delta. Og det seier også mye om tilliten aktørane byggjer opp, når dei etter tre kvarter ber ungane entre scena for å hjelpe med å finne og sortere dyr, og nesten alle blir med utan å måtte ha med ein forelder.

«Verken Fugl eller Fisk» er ei vakker framsyning som appellerer til undring, men som også har ambisjonar om å forstå verda i større grad frå naturens enn frå menneskets ståstad.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. april 2018.)

 (Denne produksjonen kjem i to versjonar. Den som hadde premiere laurdag, har undertittelen «Begynnelser», medan den andre versjonen, «Baby becomings», vil ha premiere til hausten. Den er mynta på barn frå 0 til 2 år, og baserer seg berre på musikk, song og rytme og ingen verbal kommunikasjon.)

TEATER

RØYK: Ikkje kremasjonsrøyk, men eit lik som tek ein sigar. FOTO: OLE EKKER

«Meteoren»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Friedrich Dürrenmatt
Omsett av: Jens Bjørneboe
Regi: Angelina Josephina Stojčevska
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Stine Fevik, Vetle Bergan, Isak Holmen Sørensen, Ida Cecilie Klem, Leo Magnus de la Nuez og Ingrid Bergstrøm

Når livet er meiningslaust, er det berre ein utveg, men tilværet kan òg vere seigliva.

«Kapitulasjon er det vakraste ordet i det tyske språket.» Med denne opningssetninga i tysk voiceover og i norsk omsetjing på skjerm, set regissør Angelina Stojčevska både eit støkk i salen, og ein standard for framføringa av Friedrich Dürrenmatts «Meteoren» på Trøndelag Teater. For «kapitulasjon» tyder langt meir enn det openberre. Her er det snakk om total underkasting, eller hovudpersonens lengt etter å få døy; den endelege frigjeringa.

«Meteoren» (1966) av Friedrich Dürrenmatt (1921 – 2000) er ikkje spela så ofte, men likevel interessant av di det er det mest sjølvbiografiske han har skrive. Og som mye av produksjonen hans, er det ein eksistensiell og svart tragedie kledd i farsens formspråk. Hovudpersonen Wolfgang Schwitter (Stine Fevik) er ein suksessrik forfattar og nobelprisvinnar. Men kunstnarlivet er tomt, nå vil han døy, men får det ikkje til. To gongar har han greidd det, men vakna opp att. Samstundes opplever han at folk rundt han, menneske som klamrar seg til livet, etter kvart fell frå.

Men før Stojčevska set i gong den eigentlege handlinga, gir ho oss ein nærare halvtimelang intro, ein slags utmattingskrig der ho både presenterer tematikken og utfordrar publikums lojalitet og tolmod. Først ved tysk opplesing av «Kapitulation» av Dirk von Lowtzow, før alle dei seks aktørane kastar seg inn i ein heftig fridans, monotont, repeterande, utmattande, og som livet, – i røynda ganske tomt.

Så er stemninga sett, og opningsscena er Schwitter som feiar inn i atelieret der han budde førti år tidlegare. Her vil han døy, uakta kva dagens leigebuarar og andre måtte meine. Det blir ein lang reise med møte med eit utal folk og stereotypiar framført akkurat passe overspela og med raske og gode sceneskift. For hovudpersonen er alt, også livet, ein trivialitet eller eit reint tidsfordriv. Det meste er overflate, og han kjedar seg til daude, utan å få til den endelege sortien. Det er mye situasjonskomikk, gode onelinerar, og framifrå spel av dei seks i ensemblet der castinga er gjort i suveren forakt for kjønn. Dei fleste er ganske androgyne, og sjølv om dette tidvis er litt forvirrande, utfordrar det også fordommane våre. Det gjer godt.

Scenografien til Katrin Bombe har omskapt Gamle scene fullstendig. Bladgull og rød fløyel er erstatta med blå filt, ein catwalk tvers gjennom salen gjer det mogeleg med den monotone og repeterande runddansen, og saman med relativt diskret rekvisittbruk, ganske karikerte kostyme og den fine lyssettinga til Eivind Myren har ho skapt gode fysiske rammer for handlinga.

«Meteoren» er ei særs ambisiøs og utfordrande oppsetjing, men er blitt berre delvis vellukka. Ho er framleis litt uferdig, og kunne ha vore stramma inn ein god del. Men samstundes skal både teateret og Angelina Stojčevska ha honnør for å satse så friskt og dristig.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. april 2018.)

TEATER

FORTVILA: Rita Allmers i lengt etter ei tilsynelatande umogeleg forsoning. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Lille Eyolf»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av: Henrik Ibsen
Regi og kostymedesign: Hilda Hellwig
Scenografi: Jan Lundberg
Med: Svein Harry Schöttker Hauge, Kirsti Eline Torhaug, Rune Storsæther Løding, Lena Jacobsen Kvitvik, Sven Henriksen og Agnes Born

Ei ujamn oppsetjing der det er vanskeleg å forstå i kva retning regissøren vil.

«Lille Eyolf» frå 1894 er eitt av dei siste drama Henrik Ibsen skreiv, og i mangt er det den gamle meister som gjer opp livets rekneskap. Alfred Allmers (Svein Harry Schöttker Hauge) kjem heim frå eit langvarig opphald i fjellet der han skulle skrive ferdig boka si om «Det menneskelege ansvar». Men han har nærast fått eit syn, eller eit kall, og vender heim for å vie resten av livet til den ni år gamle sonen, Eyolf (Sven Henriksen) som er nesten lam i eine foten etter å har ramla ned frå eit bord medan foreldra hadde seg. Alt i opninga signaliserer Ibsen konfliktane mellom ambisjonar og nære menneskelege forhold. Kona Rita Allmers (Kirsti Eline Torhaug) opplever sonen som eit stengsel mellom seg og mannen. Nok eit stengsel er representert ved Alfreds syster, Asta (Lena Jacobsen Kvitvik) som han nærast har eit incestuøst forhold til. Husvennen, ingeniør Borgheim (Rune Storsæther Løding) freistar også å vinne Asta, men frieria fell stort sett på steingrunn. Inn i dette familiedramaet kjem også den nærast mytiske rottejomfrua (Agnes Born) som driv ut rotter og alt anna som gneg. Dei fleste vil vel vite at Eyolf blir lokka i drukningsdøden alt i første akt, og etter det blir temaet i stor grad om forsoning på ulike nivå er mogeleg og korleis.

«Lille Eyolf» er komplisert å setje opp fordi det frå Ibsens hand er så alt for mange tema og intrigar, og ein bør nok fortette og konsentrere for at dette skal bli handterleg. Den svenske regissøren Hilda Hellwig har gjort ein del uvanlege val, nokre ganske vellukka, men andre meir uforståelege, og det er blitt ei temmeleg sprikande framsyning. Rottejomfrua er ei purung jente, og Eyolf blir spela av ein drygt 60 år gamal skodespelar. Men båe desse vala fungerer overraskande bra. Sven Henriksens avdempa spel og Eyolfs alder gjer at symbolfunksjonen hans blir viktigare enn personen sjølv i forholdet mellom Alfred, Rita og Asta. «Lille Eyolf» er kanskje Ibsens mest erotiske drama, og det ligg mye implisitt i teksten. Hellwig har vald å gjere dette unødvendig synleg som om publikum ikkje har evne til innleving.

Scenografien til Jan Lundberg er eit tidvis litt overlessa scenerom med mange uforståelege element. På scenekanten er det to basseng som nesten alle aktørane etter kvart må ned i, utan at det er nokon logikk i denne badinga.

Det er først og fremst spelet som bergar denne oppsetjinga, og då særleg dei to kvinnene, Asta og Rita. Regissør Hellwig har gjort Asta til ei femme fatale, eit ganske uvanleg val, og

innanfor det rammeverket gjer Lena Jacobsen Kvitvik ei strålande og energisk tolking. Men det er Kirsti Eline Torhaug som verkeleg gjer denne framsyninga. Ho gir oss ei overtydande og nyanserik Rita Allmers, ei kvinne det ikkje alltid er like lett å skjøne, men som her blir særs forståeleg. Det er diverre meir enn ein kan seie om resten av framsyninga.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 17. mars 2018.)

TEATER

PLAKAT: Her skulle det ha vore eit bilde frå framsyninga, men Fotogjengen i Studentersamfundet er så gjerrige at dei ikkje ville levere frå seg foto utan å få betaling. Så Fotogjengen får skamme seg, og så får lesarane greie seg med utsnitt av plakaten.

«Skaff meg en synder»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Morten Joachim
Instruktør: Birgitte Røhnebæk
Musikarar: Runar Nylende Huse (leiar), Jørgen Einarsen, Erik André Jakobsen og Isak Seltveit
Med: Mari Djuve, Sander Eide, Fredrik Vildgren og Frida Solberg.

Sårt, humoristisk, vakkert og trist om ungdom og oppbrot.

Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har sett opp Morten Joachims suksessrike framsyning «Skaff meg en synder» om oppvekst i ei mjøsbygd på 50-talet, alt basert på Alf Prøysens noveller og ikkje minst songane hans. Framsyninga blei opphaveleg produsert av Teater Innlandet i 2012, og var så populær at ho blei sett opp att i 2014. Vi følgjer fire ungdommar Ragna (Mari Djuve), Pær (Fredrik Vildgren), Ingeborg (Frida Solberg) og Hjalmar (Sander Eide) gjennom kvardag og fest i eit femtital som hadde heilt andre utfordringar enn dei ungdommen møter seksti år seinare, men som kanskje ikkje er så forskjellige likevel. Og der fallhøgda på mange område var langt større enn i dag.

Dei fire er heilt vanlege landsens ungdommar på terskelen til vaksenlivet. Det er flørting, intrigar, fest og heimbrent, og samstundes draumar og lengt. Og medan utgangspunktet til dei fire er temmeleg likt, viser framsyninga at livet er mangfaldig og lagnadane ganske ulike. Slik syner det seg etter kvart at karaktertrekka deira også er. Pær, som kanskje den i utgangspunktet stusslegaste, står etter kvart fram som ein mann med ryggrad og ein som får skikk på livet, medan dei tre andre, som nok er meir leikne og utforskande, på ulike vis får ein tristare lagnad. Morten Joachims tekst er ei sjølvstendig historie, samstundes som han er ein parafrase over både «Trost i taklampa» og fleire av Prøysens noveller. I tillegg til at forteljinga greier å nytte mange av dei såraste og mest mollstemde songane til Prøysen på særs utfyllande og kommenterande vis.

Det er ein av dei mest uttrykksfulle av desse songane som opnar framsyninga, og som absolutt set den rette stemninga. Ragna og Ingeborg syng Slipsteinsvæilsen, passe sårt og med god innleving. Vi blir deretter gradvis introduserte for dei fire der relasjonane er ganske uklåre, også for dei sjølve, og der dei spelar på sjalusi og alle gamle triks (som sikkert framleis er like moderne) for å skape intrigar og for å få tak i den dei vil, eller som dei trur dei vil ha. Møtestaden er ungdomslokalet Fremad der Ingeborg får øvd seg på det som kunne ha blitt ein songkarriere, og der ungdommane drikk, dansar, flørtar og lever ut draumar og lengt.

Knaus er ei intimscene og når du i tillegg skal ha eit lite orkester der, blir det fort i trongaste laget og ganske utfordrande scenografisk. Dette har SIT freista å løyse ved særs aktiv bruk av spotar og hyppige skift frå tablå til tablå. I første akt blir det nok i meste laget, for mange tablå, og sceneskifta er ikkje alltid like synkrone. Spelet er også ganske nølande, men blir halde oppe av den noko meir røynde Mari Djuve som er overtydande trygg i rolla si. Sjølv om alle fire er dyktige songarar, er også songinnslaga noko ujamne. Det manglar ikkje på stemmebruk, men først og fremst tekstforståing og innleving. Tittellåten «Skaff meg en synder» er til liks med «Slipsteinsvæilsen» noko av det såraste Prøysen har skrive, og då krev det også at framføringa blir like sår.

Men det meste av kritikken frå første akt gjer ensemblet fullstendig til skamme i andre akta. Då er dramaturgien på plass, sceneskifta er ikkje så mange, og langt meir synkrone, og skodespelarane atskilleg tryggare. Livet kan ta så mange vegar, og det gjer det absolutt for desse ungdommane. Ingeborg hadde fortent ein langt betre lagnad, men greier å forsone seg med han sjølv om det tar litt tid. Vi føler verkeleg med henne når ho på inderleg vis, og faktisk så småsurt at det gir visa ein ekstra trist bluesdimensjon framfører «Visa om løgna», ei framføring til å grine av. Og når Pær får den naudsynte ryggmarksrefleksen av rettvise, mannar seg opp og les Hjalmar teksten, er det ei scene det gnistrar av.

«Skaff meg en synder» er ei vakker og trist framsyning som har litt startvanskar, men som i andre akt syner at SIT framleis kan levere scenekunst på ganske høgt nivå.

TEATER

FYSIKK: Ikkje berre fantasi, men også litt om fysikkens energilover. FOTO: RENEE ALTROV

«Physics and Phantasma»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av og med: Iggy Lond Malmborg
Dramaturgisk team: Erik Berg, Johan Jönson og Maike Lond Malmborg
Tekniske løysingar: Maike Lond Malmborg og Kalle Tikas

Ei intelligent og underhaldande beretning om varsla overraskingar.

Teatret er ei fantasiverd der forteljingar blir rulla ut og bilde blir skapte i hovudet til publikum. Vi går i teateret for å bli leidde inn i fiksjonen. Slik er kontrakten mellom publikum og teateret. Den svensk-estiske produksjonen «Physics and Phantasma» som hadde norgespremiere på Teaterhuset Avant Garden i helga, vil det litt annleis. Dette er ei metaframsyning om ei oppsetjing som i utgangspunktet ikkje har noko narrativ, men som i staden på intelligent, humoristisk og stadig overraskande vis fortel oss korleis forventingar og fantasiar blir skapte.

Iggy Lond Malmborg er åleine på scena, det vil seie i starten er han ikkje eingong det. Med eit nake rom og i fullt lys får vi røysta hans frå baksida av bakteppet der han presenterer sine eigne trivia. Gjennom den lett humoristiske og nesten litt naivistiske framføringa etablerer han alt i opninga ein kontakt med publikum som han dyrkar vidare og utviklar gjennom den halvannan time lange monologen, og stundom tagnaden, som denne framsyninga er. For når han endeleg kjem fram i scenerommet, er det heilt tyst, medan han set augo i publikum og ser nærast rett gjennom oss. Men så bryt han tagnaden og tar til med forteljinga (på engelsk) om skodespelaren og hans endelause flaum av ord.

Denne framsyninga har inga handling eller forteljing. Ho er snarare ei utforsking av ulike forteljingar og kva om dei skulle vere sanne. Det er ein repeterande monolog som går i ein slags loop, og som heile tida tar til på nytt, men som samstundes utviklar seg litt forskjellig. Det er ein tekst som openbert må endrast frå dag til dag, for her handla det lenge i hovudsak om Teaterhuset Avant Garden, vår entre i salen og dagen i dag. Med mye humor legg han opp til kva som skal skje, eller kan skje. Jamvel om vi er budde, gjer det at framsyninga blir ei blanding av overraskingar og déjà vu. Eg skal halde meg langt frå å røpe kva som skjer, eller kan skje, men heile tida handlar det om fantasien vår, i kor stor grad vi kan styre han, og om alt og inkje frå det særs trivielle daglegdagse som han greier å gi ein aura av noko meir, og til dei inste og styggaste krokane i menneskesinnet. Malmborg er openbert både godt kjend med og velskolert i ulike teaterteknikkar for her leikar han seg med dei, kommenterer dei og brukar dei som overraskingsmoment. I tillegg nyttar han seg av ein humoristisk og aktiv kommunikasjon med publikum utan at han gjer det spesielt interaktivt.

Dette er ei framsyning så annleis at det er uråd å fortelje lesaren så mye meir konkret om kva ho handlar om og utforskar, men det er ikkje ofte at eg i så stor grad let meg sjarmere av ei oppsetjing som samstundes utfordrar både fantasien og ettertanken min.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 13. mars 2018)