Amund Grimstad

FATTIGFOLK: Ei gripande historie om at hjarterommet kan vere størst der velstanden er minst. FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Århundrenes legende
Teatret Vårt, Molde
Av Victor Hugo
Omsett og gjendikta av Bjørnstjerne Bjørnson
Regi og bearbeiding: Tormod Carlsen
Scenografi og kostyme: Karin Gille
Med: Bjørnar Lisether Teigen, Vivi Sunde, Nasrin Khusrawi, Hugo Mikal Skår og Lars Melsæter Rydjord.

Kanskje den gode latteren også kan redde verda?

«De gode gjerninger redder verden» skreiv Bjørnstjerne Bjørnson på dødsleiet i 1910, og meir rakk han ikkje skrive. Denne programmatiske, og ikkje minst optimistiske utsegna, står som eit bakteppe for framsyninga «Århundrenes legende» som hadde premiere på Teatret Vårt i Molde laurdag, og som skal vere opningsframsyning under Bjørnsonfestivalen som tar til om ei veke. Stykket er ein diktsyklus av Victor Hugo, ei rekkje små forteljingar som alle har det sams at gode gjerningar, og ofte uventa hjelp, er det som gir håp for verda. I dei små fabelliknande historiene er naturen eit særs viktig element, og har på mange vis sin eigen moral, ein grøn determinisme, om du vil. Bjørnstjerne Bjørnson omsette og gjendikta Hugos diktsyklus, og nå har Teatret Vårt dikta vidare.

For den framsyninga vi fekk sjå, var ei ganske fri tolking av Hugo og Bjørnson. Tormod Carlsen, som har ansvar for regien, har tatt oss med til eit samfunnshus der ein entusiastisk liten gjeng med amatørar, ambisiøse så det held, men med alle amatørars begrensningar, har sett seg føre å dramatisere dei elleve forteljingane. Det er blitt ei tidvis humoristisk og velspela blanding av det meste, litt regissert forteljarteater, parodi på amatørisme, masse humor, og gripande og intense scener, men slett ikkje utan problem.

Å lage god parodi på formidling av djupt alvorlege tema samstundes som du skal ta vare på nettopp det seriøse, er inga lett oppgåve, og her ligg framsyningas største utfordring og problem. Dei fem på scena herjar med amatøranes pompøsitet, overspel, sceneskrekk, mangel på timing og scenografiske og tekniske fadesar, og alt dette er gjort humoristisk og utan vondskap. Latteren sit laust. Men det tar tid å etablere situasjonen, og i mellomtida skal dei presentere historier som er langt frå humoristiske. Slik druknar fleire av dei i overspel, gags og velregissert «ufriviljug humor». For publikum blir det på eine sida vanskeleg å få med seg innhaldet i historiene, og samstundes blir vi usikre på kva regissøren vil med dette metateatret med to så ulike lag.

Men glimtvis roar det seg, og i tre av forteljingane blir amatørane så fortrulege med teksten at dei greier å formidle dei vakre og universelle historiene som ligg bak. Det gjeld Lars Melsæter Rydjords naivistiske og inderlege presentasjon av forteljinga om Lille Pål og behovet for omsorg og varme, den velkjende fabelen om eselet som reddar ei padde, godt fortald av Vivi Sunde, og endeleg historia om fattigfolk og solidaritet, vârt og gripande formidla av Nasrin Khusrawi. Og så er finalen, der Lars Melsæter Rydjord som satyr går heilt amok, eit hysterisk morosamt døme på korleis det kan gå når ensemblet verkeleg maktar å kombinere historieforteljing og parodi.

«Århundrenes legende» er ei leiken, underhaldande og velspela metaframsyning. Det er ikkje grenser for kva det vesle og ambisiøse ensemblet finn på for å lukkast, frå utlodding til Michael Jacksons «Heal the World», for ikkje å snakke om alle dei scenografiske effektane. Her ligg også framsyningas store problem ved at historiene bak tidvis berre blir undertekst og knapt nok det. Men kanskje er det slik at den gode latteren også kan vere med på å redde verda?

 (Meldinga stod i Klassekampn måndag den 24. august 2015.)

TIDSREISE: Kong Sverre og Maria von Trapp på same scene. Kva gjer vel 750 års skilnad? FOTO: AMUND GRIMSTAD

TEATER

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist/musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Karl Vidar Lende, Mira Dyrnes Askelund, Ole Christian Gullvåg, Silje Lundblad, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson m. fl.

Ein oppfølgjar som er minst like respektlaus og humoristisk som fjorårets store spelparodi, men som i tillegg fornyar seg både i komikk, repertoarutval og alvoret i skråblikka.

For eitt år sia såg og melde eg «Slaget på Testiklestad», ein intelligent, ellevill og heilt respektlaus parodi på spelfenomenet. Så vellukka var denne framsyninga at ho er sett opp att i år med stort sett same ensemble, på same stad og til same tid. Eg plar ikkje melde slike årvisse spel, – det gjekk til dømes tjue år frå eg melde «Spelet om Heilag Olav» første gong til den neste. Men etter at eg i går såg «toaren» på Sverresborg, har eg bestemt meg for å gjere eit unnatak. Det gjer eg fordi oppsettinga har nokre viktige endringar, men først og fremst fordi eg berre må. Denne hysterisk morosame respektløysa er for god til ikkje å bli meld.

Sjølv om årets oppsetting har mye nytt i seg, står meldinga mi frå i fjor seg godt som grunnlag, og i staden for å seie det same oppatt, eller å prøve å verke flink ved å seie det med andre ord, lenker eg rett og slett til bloggteksten https://amund.info/2014/08/slaget-pa-testiklestad/   slik at dei som vil, kan lese han, og så kan eg i staden konsentrere meg om endringane.

Komponist og forfattarar har laga ein tekst som er så meta, meta, meta at det er uråd å sjå kor mange ulike lag han har. I fjor var det Kjersti Tveterås i rolla som suffløren som stod for hovudtyngda av dette, og det gjorde ho så dysfunksjonelt og overtydande at ein skulle tru det var vanskeleg å erstatte ho. Men det greier faktisk Karl Vidar Lende til fulle. Saman med skalden, Olve Løseth, eller kanskje meir korrekt; i øydeleggjande motspel med Løseth, set dei tonen for både humoren, sjangerblandinga og ikkje minst dei mange ganske intelligente skråblikka på spelfenomen, sponsing, Hagadynastiet, moral, ein visesongar i eksil og mye, mye meir.

Historia er, som i dei fleste spela, framleis den same, tunne suppa. Vi er i kong Sverres tid der mannen som blei lyst i bann av paven kontrafaktisk har bestemt seg for å hemne seg ved å avkristne landet. Det skal han gjere med eit avgjerande slag på historisk grunn, og difor er han på veg «te Stiklestad» når han nå overnattar på garden Ful. Der ventar det han ei fantastisk blanding av dei fleste spela i Midt-Norge, uavhengig om dei handlar om vikingtid, mellomalder, store nordiske krig eller ein britisk lady på 1800-talet. Tid og rom spelar inga rolle, og i denne tidsreisa har dei i år gjort oppsettinga endå meir aktuell ved å utvide spelparodien til også å omfatta annan scenekunst. Kva er meir naturleg enn at Silje Lundblad (som spela Maria von Trapp i Sound of Music på Trøndelag Teater i vinter) dukkar opp som nonne frå Tautra og skal undervise ungane. Og som forfattarane alt gir tilkjenne i programmet, har dei lagt lista lægre og ikkje høgare i år, faktisk langt under beltestaden, – men samstundes godt over streken! Eg er ingen stor fan av underbuksekomikk og pubertal humor, men her måtte eg berre gi meg over. Den kjende musikalsongen «Do-re-mi» der ungane lærar skalaen, blir her framført, av nonna, som «Då-sa-mi». Eg skal ikkje røpe meir, men Silje Lundblad bringer endå ein ny dimensjon inn i denne oppsettinga. Sjølv var eg skeptisk til at teamet skulle lage ein «toar», og meinte dei burde ha gitt seg på topp i fjor, men når ein ser korleis dei forsyner seg både av spel og annan scenekunst, kan dette faktisk bli ein spennande føljetong i åra som kjem. Kven blir den neste dei herjar med?

I fjor fekk reklameavbrot av kultur- og idrett på TV eit betimeleg og særs humoristisk skråblikk. I år fekk vi også ein cliffhanger med bråstopp og reklamepause, men denne gongen var det dei usmakelege utsegnene til ein visesongar i spansk eksil som fekk gjennomgå i ein vassing i fordommar og stereotypiar som fort kunne ha blitt ganske plumpe og rasistiske, men som blei ei både særs humoristisk og alvorleg påminning om at det er heilt andre spel som går føre seg i Middelhavet.

«Toaren», som dei sjølve kallar årets oppsetting, har framleis dei same dramaturgiske problema, ensemblet leitar fortsatt etter moralen i stykket, og det er sikkert ikkje berre bodbringarar, men også darlings dei med fordel kunne ha tatt livet av. Men dette er så sjølvironisk, så sjarmerande, så velspela og intelligent, at det gjer ingen ting. Og det er vel også godt å ha eit forbetringspotensial til «trearen»?

VILT: Ein hage for ville vekstar og ikkje for prydplanter

TEATER

Som di synes

Av William Shakespeare
Omsett og gjendikta av Hans-Magnus Ystgaard
Regi: Øyvind Brandtzæg
Komponist: Erlend Jentoft
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Madeleine Nilsen, Cengiz M.S. Nereid, Trond-Ove Skrødal, Maija Skille, Stian Hovland Pedersen, Tor Ivar Hagen, Ståle Kvarme Tørring m. fl.
Produsert av Rabarbrateatret og framført i ein bakgard på Bakklandet i Trondheim

Teater som eit bilde på livet, eller var det omvendt?

For tre år sia sette Rabarbrateatret opp Shakespeares «Ein midtsommarnattsdraum» på Sparbudialekt i ein bakgard på Bakklandet. Det blei akkurat så folkeleg som Shakespeare eigentleg var, absurd, artig, særs sjarmerande og forbausande velspela. Etter eit mellomspel er teaterkompaniet nå kome tilbake att til Shakespeare, – denne gongen til «As you like it», eller «Som di synes» som produksjonen heiter i Hans-Magnus Ystgaards presise og frodige omsetjing/gjendikting til nordtrøndersk. Med stort sett same mannskap som førre gongen, leverer ensemblet nok ein folkekomedie i det eg den gongen kalla «på sjeikspirsk vis», burlesk, velspela, full av frodige innfall og ikkje så reint lite metateater.

Eg skal halde meg frå å gi noko resymé, men dette er altså teateret som ein metafor for livet, eller omvendt. Det universelle teater med den vidgjetne opningsreplikken om at verda er ei scene og at alle må spele si rolle. Handlinga er som ein klassisk romantisk komedie med mange forviklingar, og forkledingar, og ettersom tittelen speglar at dette skulle vere teater slik folk vil ha det, er det sjølvsagt happy ending der ikkje berre helt og heltinne til slutt får kvarandre, men nesten heile ensemblet! Og det endar opp med berre hetero-par jamvel om det undervegs blir spela særs aktivt på det homoseksuelle.

Øyvind Brandtzæg debuterte som instruktør med førre oppsetjinga, og har etter det levert fleire gode regioppgåver. Her har han nok ein gong laga ei ganske tett framsyning med høgt tempo, raske sceneskift og forbausande god personinstruksjon. Oppsetjinga er nok ikkje like vellukka som den førre, men det kan handle like mye om at intrigen her er meir komplisert, i den grad det er nokon intrige, og at det er eit persongalleri som det tar litt for mye av første akt å få presentert. Men her er likevel spel, song, fart, humor og infamitetar så det held, alt ikledd eit passe omtrentleg nivå som står særs godt til den meir eller mindre naturlege scenografien i bakgarden til Brubakken 12. Dette er ein hage for ville vekstar og ikkje for prydplanter.

Som i «Midtsommarnattsdraumen» har Erlend Jentoft skrive ny musikk til oppsetjinga, litt frå kvart prestegjeld som det høver seg for ei slik framsyning. Endå songane blir framførte utan mygg, ber lyden forbausande bra, og songprestasjonane er verkeleg gode. Koreografien er ved Tor Ivar Hagen, og han har laga mange artige, småpompøse og sjølvironiske masseopptrinn, i tillegg til at han får vist kva han sjølv kan både som songar og dansar der han er høgt og lågt i eit særs energisk spel. Det er også Madeleine Nilsen i den berande rolla som Rosalind. Ho er infam, har eit enormt register, er sjarmerande og flørtar både med andre aktørar og oss på tribunen. Ho har ei særs tekstrik rolle, men er trygg der ho leverer replikkane som skotne ut av ei mitraljøse. Som ein kontrast både til Rosalind, og til heile oppsetjinga, er den langt meir attendelente rolla Jaques som blir spela av ein tidvis nesten underspelande Trond-Ove Skrødal. Nettopp gjennom denne triste og melankolske kontrasten, og det særs gode spelet til Skrødal, blir «Som di synes» faktisk noko langt meir enn berre buskis og rein folkekomedie.

HELD FORTET: Line Heie Hallem syner oss intenst og gripande at kvinnfolka heime kunne ha det minst like tøft som dei som var ute som grenselosar. FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Flyktningelosen
Eit historisk musikkteater
Scene Midt, Borggarden Stiklestad
Av Marte Hallem
Regi og dramaturgi: Espen Løvås
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Med: Line Heie Hallem, Lavrans Haga, Ole Christian Gullvåg, Arnstein Langåssve, Gjermund Haga, Trine Elise Gjermstad, Espen Hovdal m. fl.

Eit lite og nystarta produksjonsselskap som presenterer eit velspela og skremmande aktuelt musikkdrama.

Det vesle produksjonsselskapet Scene Midt debuterer med eit historisk musikkspel om grenselosane og flyktningtrafikken i Verdalsfjella under krigen, og gjer det med eit intenst, aktuelt og særs velspela drama om vår ganske nære fortid. Marte Hallem har tatt tak i lokalhistoria i Verdal, gjort mye research og henta fram ein viktig del av den meir gløymde krigshistoria. Verdal ligg nær Sverige og var eit naturleg utgangspunkt for losing av folk som måtte kome seg i tryggleik i grannelandet. Dei fleste aktive er nå borte, og få av dei prata mye om det dei gjorde. Det blei ikkje så mye heider etterpå heller. Og medan mange av mennene i Verdal tok stor risiko ved å hjelpe folk i naud, var det ofte minst like tøft for kvinnfolka som var att og som måtte halde fasaden overfor NS-naboar og tyske okkupantar. Mange av kvinnene ønska også å bidra meir aktivt. Mot slutten av krigen blei det etablert ein russisk fangeleir i Verdal, og her gjorde kvinnene ein formidabel innsats for å redde liv og yte humanitær bistand. Alt dette og meir til har Marte Hallem nytta som bakteppe for eit tett og intenst drama om ekteparet Margrete (Line Heie Hallem) og Reidar Olavsmo (Lavrans Haga) som berre gjorde det dei kjende var rett, om naboen deira, storbonden og NS-mannen August Evaldsen (Ole Christian Gullvåg) som hata kommunistar og som hadde eit langt meir pragmatisk forhold til okkupasjonen, og om ein handfull folk rundt desse tre.

Bakteppet er krigen og vi følgjer heile krigsforløpet frå april 1940 til mai 1945. Og den ytre handlinga er sjølvsagt vala mellom rett og gale, humanisme eller medløperi, og om kva som gjer at folk vel ulikt. Men i tillegg er dette også blitt eit psykologisk drama der Hallem og regissør Espen Løvås presenterer oss for heile personar der heltane har sine svake sider, og skurken kanskje ikkje er fullt så ille når det kjem til stykket. Det er tvil og tru, og det meste blir presentert nært og særs truverdig. Nokre dramaturgiske grep er ikkje heilt på plass, mellom anna er det vanskeleg å forstå at det berre er ei veke mellom førarens sjølvmord og fredsslutninga når så mye er lagt inn i handlinga i denne tida, og det er nok også i for liten grad bygd opp til Margretes fatale val. Men i den store samanhengen blir dette mindre viktige bagatellar.

Framsyninga blir vist i borggarden på Stiklestad, ei i utgangspunktet ikkje heilt enkel scene. Men Bård Lie Thorbjørnsen syner at det ikkje er utan grunn at han har fått Heddaprisen for beste scenografi to år på rad. Her har han skapt ei uendeleg djup skogsscene som gir rom for både nære drama, store tablå og illusjonen av å vere på flukt i skogen. Det er like effektfullt som det er genialt. «Flyktningelosen» er eit musikkspel, og Marte Hallem har i tillegg til manus også skrive musikken og stått for songinstruksjonen. Det er imponerande. Dei rundt førti statistane utgjer eit kraftig kor, det er melodiøse songar, overraskande gode songprestasjonar  og flotte, velkoreograferte masseopptrinn. I dei berande rollene er det godt og truverdig spel, og særleg var Line Heie Hallems inderlege og særs mangefasetterte tolking av ho som var heime og måtte halde fortet, både intens og tidvis særs gripande. Eg blei i alle fall rive med.

«Flyktningelosen» er blitt ein verdig hyllest til lokale og gløymde kvardagsheltar, og ei heilt naudsynt påminning om at det er ei plikt for alle menneske å hjelpe folk i naud. Det er eit lite stykke teater som verkeleg går inn i si tid, som lågmælt og med enkle middel fortel om dei eksistensielle vala mellom rett og gale, og som i tillegg er ei særs godt fortald historie.

BYGDEDYRET: Geita får verkeleg kjenne på det sosiale presset når ho vil ha litt meir action i livet sitt. FOTO:TEATERLAGET I BUL NIDAROS

TEATER  

Rockeulven
Tårnet på Munkholmen
Av Tyra Tønnessen, Ragnar Olsen og Åsmund Flaten (musikk)
Regi og koreografi: Martha Standal
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Musikalsk ansvarleg: Øyvind Jo Heimdal Eik
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros

«Rockeulven» er blitt ei fargerik, velspela, tett og ikkje minst varmande framsyning. I dobbel tyding!

Når det er nesten midt i juni, og veret er slik i Trondheim at ein bør ta på seg ull under, då veit ein at det er tid for å dra til Munkholmen for å få med seg eitt av årstidas høgdepunkt, – sommarteatret til teaterlaget i BUL Nidaros, den årvisse familieframsyninga i tårnet på Munkholmen. Hutrande under fleecepledd benkar vi oss for å sjå glade og entusiastiske amatørar, og kvart år opplever vi at det breier seg ein uforklårleg varme som gjer at vi gløymer den manglande årstida og gler oss over godt teater i staden. Slik er det også i år.

I rundt tretti år har BUL sett opp sommarteater på Munkholmen, og eg har vore så heldig at eg har fått sjå dei fleste. Årets produksjon er basert på musikalen som for fire år sia blei ein braksuksess på Trøndelag Teater. Det er ei stor og særs komplisert oppsetting, og truleg ein av dei mest omfattande produksjonane BUL har gitt seg i kast med. Og tidvis kan det synest temmeleg kaotisk i det vesle scenerommet med store delar av faunaen vår på eitt brett. Men ut av eit tilsynelatande kaos har regissør og koreograf Martha Standal greidd å skape ei i dobbelt tyding tett framsyning presentert i eit høgt tempo med eit utal og særs presise og synkrone sceneskift. Standal var sjølv med i oppsettinga på Trøndelag Teater og kjenner såleis produksjonen godt. Og ho har tidlegare synt at ho har ei god hand om den vanskelege kombinasjonen koreografi og amatørar. Det viser ho også denne gongen i tillegg til fabelaktig personinstruksjon og stram regi.

«Rockeulven» er ein dyrefabel om husdyra som blir litt for tamme for geita. Ho er åleinemor og vil ha litt action. Så gjer ho noko så uhøyrt som å innleie eit forhold til ulven, og det kan vere skummelt, for i dette menasjeriet er det ikkje like klissut som hjå Egner der rovdyra blir vegetarianarar. Rett nok går det sjølvsagt godt til slutt, men det er vel likevel dei færraste som går frå framsyninga og trur dei kan stole på ulven. Historia har mange plan, og BUL/Standal har greidd å ta vare på alle. Sjølvsagt er dette ei familieframsyning der du trygt kan ta med ungane, men her er også ein kraftig erotisk undertekst som faktisk kom vel så godt til syne i denne produksjonen, kanskje nettopp fordi han var så tett.

Framsyninga er ein musikal, og songnumra er mange. Dei musikalske arrangementa er ved Øyvind Jo Heimdal Eik som også leiar det berre tre mann store orkesteret som likevel greier å gi solide akkompagnement til aktørane. Kvaliteten og nivået på song og spel er sjølvsagt svært ulikt, men personleg finn eg det ganske sjarmerande at BUL lyt alle synge med sitt nebb. Samstundes var både spel og det songlege særs godt i dei berande rollene der særleg Sissel Tørring Brattli som Geita, Ole Fredrik Wannebo som Ulven og ikkje minst Eleanor Hellesnes Molden som den eldste killingen Matej, leverte solide rolletolkingar. Scenografien er alltid ei utfordring på Munkholmen, men Marie Steen Löwendahl har greidd å lage ei relativt enkel og minimalistisk løysing der ho nyttar det meste av rommet. Mens minimalistisk definitivt ikkje er stikkordet for Jenny Hilmo Teigs mange flotte kostyme. Her er det verkeleg brukt fantasi. «Rockeulven» er blitt ei fargerik, velspela, tett og ikkje minst varmande framsyning. I dobbel tyding!

SJØLVRESPEKT: Uteliggjar og skolaus, men det sømer seg likevel ikkje å ha brune sko med svarte lisser. FOTO: GT NERGAARD

TEATER

Vaktmesteren
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Av Harold Pinter
Omsett av Jens Gunderssen
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Toril Skipnes, Anita Gundersen og Karianne Barstad
Med: Harald Brenna, Trond-Ove Skrødal og Jan Frostad

Særs velspela psykologisk drama om sjølvrespekt, fantasiar og manglande kommunikasjon.

«Vaktmesteren» (The Caretaker), som hadde premiere i 1960, var Harold Pinters store gjennombrot som dramatikar. Eit absurd, men likevel langt frå surrealistisk stykke om to brør og ein uteliggjar, tre menneske som på ulike vis strir med å fungere nokolunde sosialt, som pratar saman utan å kommunisere, og som slit med å halde oppe ei viss verdigheit og sjølvrespekt. I Trøndelag Teaters oppsetjing i Teaterkjellaren er det blitt eit tett og psykologisk drama som er langt meir realistisk enn det absurde skulle tilseie.

Den ganske kyniske livsløgnaren og fantasten Mick (Jan Frostad) eig ein liten bygard der broren Aston (Trond-Ove Skrødal) har sitt trygge, men ganske asosiale univers. Han er øydelagd etter elektrosjokkterapi i yngre år, og lever eit fullstendig avsondra liv som ein slags vaktmeister i eit husvære som minnar mest om ein skraphandel. Handlinga opnar med at Aston reddar Davies (Harald Brenna) ut av eit basketak, og gir han husly for ei stund. Dei er to fullstendig ulike menneske. Aston stille, overberande, asosial, men likevel søkjande og med mye uforløyst omsorg, medan Davies er løgnaren, manipulatoren, monomant opptatt av seg sjølv, blotta for empati, og den som heile tida tilpassar historia si til det han trur er mest lønsamt. Likevel utviklar det seg gradvis eit slags udefinert fellesskap mellom dei to. Samtalane er noko så sjeldan som mannleg smalltalk tatt fullstendig på kornet, og sjølvsagt tidvis ufriviljug komisk absurd. Men likevel er spelet og båe lagnadane høgst realistiske og truverdige, særleg etter at vi gjennom ein intens og lågmælt monolog får innblikk i forhistoria til Aston.

Så dukkar storebror Mick opp, den kanskje mest absurde figuren i historia, og hans uføreseielege temperament som både mild og aggressiv, gjer at framsyninga endrar karakter frå å vere relativt humoristisk til å bli langt meir alvorleg og trugande. Mick set dei to andre opp mot kvarandre, og det blir ein slags maktkamp som uteliggjaren Davies til slutt ser ut til å tape. Men den ytre handlinga er nesten irrelevant, for mellom linene dreier dette seg om mange ulike former for menneskeleg interaksjon, om manglande kommunikasjon og alt det som ikkje blir sagt.

Øyvind Brandtzæg gjorde stor suksess då han sette opp Pinters «Bedrag» i 2013 der han nærast dyrka det usagde. I regien av «Vaktmesteren» følgjer han opp med å vere like tru mot forfattaren. Det er ei tekstrik oppsetjing som han har greidd å presentere tett og intenst, og med fleire gode dramaturgiske høgdepunkt sjølv om sceneskifta kunne ha vore litt meir saumlause. Det er eit ensemble som ser ut til å kose seg på scena, som står særs godt til kvarandre, som stoler fullt ut på både teksten og Pinter, og som let replikkane søkke og tar seg gode pausar så vi formeleg høyrer det som ikkje blir sagt. Dette er Harald Brennas avskilsframsyning før pensjonisttilveret, og han leverer ein kraftprestasjon av ei rolletolking som uteliggjaren Davies. Og så var det ein sann svir å oppleve idérikdomen til dei tre scenografane, som smålåtent nok berre kallar seg visuelle konsulentar, men som i rekvisittvalet har vore oppfinnsame ned til minste detalj, og vel så det.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. mai 2015.)

KLEINT: Pappa blir homo, og sjølv blir eg kyssa på! FOTO: GISLE BJØRNEBY

TEATER

Den sommeren pappa ble homo
Hålogaland Teater, Scene vest
Av Endre Lund Eriksen
Dramatisert av Toril Solvang
Regi: Petter Næss
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Med: Kristian Fr. Figenschow jr, Trond Peter Stamsø Munch, Guri Johnson, Tom Stian Lenningsvik, Kristine Myhre Tunheim og ungdommar frå «Lille HT»

Eit varmt, humoristisk og litt sårt oppgjer med mange ulike fordommar, presentert frå ungdommens synsstad.

Tenk deg at du er ein gut på 13 og skal ha ein heil sommar saman med bikkja di og den nyskilde far din i ei lita campingvogn på jordet til Roger Berg i gudsforlatne Nordfjordbotn. Berg er homo, og er tydeleg ute etter far din. Det einaste forsonande er at Berg også har ei dotter, Indiane, som er jamgamal med deg, men noko meir avansert. I tillegg er veret dårleg og det er inga mobildekning så du kan få teksta med kameraten din. Dette er det nitriste scenarioet for Arvidsjaur (som har fått namnet sitt etter campingplassen i Nord-Sverige der han i si tid blei unnfanga, men som likar best å heite Arvid). Desse fargerike figurane, samt ei tispe med løpetid, og ei litt sær kunstnardame, er menasjeriet som Endre Lund Eriksen presenterer i ungdomsromanen «Den sommeren pappa ble homo» frå 2012. Etter at han debuterte i 2002 har Eriksen skrive heile 17 barne- og ungdomsromanar og tre drama/filmmanus, og han har vunne eit utal prisar. Nå har Toril Solvang dramatisert den siste romanen hans, og onsdag var det urpremiere på Hålogaland Teater.

Som lesaren vil forstå, er det ei absurd og burlesk historie som blir rulla ut, ganske vill og gal, men samstundes både humoristisk, sår, varm, litt pinleg og mye meir. Det er den særs vanskelege puberteten tatt heilt på alvor, det er skilsmisseproblematikk, litt homofobi, spørsmålet om å bli sett, gryande kjærleik og sjalusi i mange ulike fasettar, og eit friskt og ungdommeleg oppgjer med fordommar på fleire plan.

Hålogaland Teater har, saman med Rogaland Teater, vore leiande i å utvikle barneteater, og «Lille HT» har fostra mange gode aktørar dei siste åra. Det fekk vi mellom anna sjå med Toril Solvangs imponerande oppsetting av «Medeas Barn» for to år sia med ungar i alle roller. I årets produksjon er det i realiteten Arvid og Indiane som har hovudrollene, og dei blir spela av to alternerande par frå «Lille HT». Romanen er bygd opp som ei dagbok, og slik er også dramatiseringa der Arvid i tablå etter tablå fortel kva som skjer og korleis han opplever det. Det er ei enorm tekstmengde som dei to unge handterer på strak arm, og med imponerande innleving. Petter Næss har gjort eit framifrå stykke personinstruksjon i tillegg til at han har tatt godt vare på den særs direkte språkbruken frå romanen. Her er det rett fram utan omskriving. Men så godt innpakka i humor som dette er, er det ikkje egna til å sjokkere så mange. I alle fall ikkje dei unge i salen.

Petter Næss har laga ei varm, leiken og velspela framsyning, akkurat passe overspela og karikert. Gjermund Andresens relativt enkle scenografi og effektive bruk av dreiescena gir godt spelerom i tillegg til at han skapar små visuelle konfektar både av skyggebilde og artig rekvisittbruk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 4. mai 2015.)

SØT MUSIKK?: Når Leonce og Lena møtast er sjølvironien større enn pasjonane. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Leonce og Lena
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Georg Büchner
Omsett av Trond Winje
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel Frederiksen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Preben Hodneland, Christian Ruud Kallum, Karl-Vidar Lende, Henriette Marø og Renate Reinsve.

Ein intelligent og nyskapande parafrase over Büchners klassikar, ein særs humoristisk leik med teaterkonvensjonar.

Georg Büchners  satiriske lystspel frå 1836 kan på overflata sjå ut som ein ufarleg kjærleikskomedie. Kongen (Preben Hodneland) har avgjort at sonen Leonce (Christian Ruud Kallum) skal gifte seg med prinsesse Lena (Renate Reinsve) frå nabolandet. Dei to har aldri møttest og opponerer båe mot avgjerda. Uavhengig av kvarandre rømmer dei frå det heile. Livet ved hoffet er keisamt og tomt, kongeriket er totalitært, og ungdommane har andre ideal. Ved eit slumpetreff møtest dei to, forelskar seg og ved hjelp av Valerio (Karl-Vidar Lende) giftar dei seg i kongens påsyn, men nærast inkognito. Ved finalens maskefall syner det seg at alle, også brudeparet, er lurt. Eit ufarleg lystspel, skulle ein tru, men Büchners undertekst er opprørsk og både system- og sivilisasjonskritisk. Han går til kamp mot innhaldsløyse, makt, rikdom og konvensjonar.

Johannes Holmen Dahl er tru mot historia og ideane til Büchner, men den versjonen av «Leonce og Lena» han gir oss, er like mye ein parafrase over den opphavlege teksten og ein kommentar til han, som han er ein kommentar til teatret og heile scenekunsten. Det er nyskapande, leikent, litt frekt, uvanleg humoristisk og særs godt teater. Oppsettinga er Dahls masteroppgåve i regi ved Teaterhøgskolen i Oslo, og fire av dei fem i ensemblet er frå det siste årskullet ved skodespelarutdanninga same stad. Om dette er representativt, lovar det særs bra for framtida i norsk teater.

Utan mye scenografi og rekvisittar,  – vi er jo i eit samfunn fylt av tomheit og det keisame, opnar det heile som eit lesestykke der vi på utførleg, men ikkje mindre humoristisk vis, blir presentert for dei ulike aktørane. Det blir straks etablert eit spesielt tilhøve mellom scene og sal der skodespelarane i heile framsyninga er i aktiv dialog med publikum, og der alt går ut på at dette er spela røyndom. Det er teater. Og det er i høgste grad metateater. Spelet er tidvis, men særs medvete, ganske uferdig. Scener må takast oppatt, det er feil entré, og aktørane er avslappa og ler både av seg sjølve og med publikum. I Büchners originaltekst er det referansar til både «Hamlet» og «Ein midtsommarnattsdraum». Det er det også i denne versjonen. I tillegg til eit utal populærkulturelle referansar, kommenterande songinnslag og ei mengd teatermetaforar. Alt pakka inn i ei tilbakelent, lett sjølvironisk og småpompøs ramme der det ironisk sjølvhøgtidelege og den intelligente leiken med teaterkonvensjonar gjennomsyrar det heile.

I tillegg til dei fire rollene som alt er nemnt, er det ei rekkje små biroller som alle er spela av Henriette Marø. Hennar mange ulike figurar er små komiske tablå som delvis er heilt uavhengige av framsyninga, men som kommenterande og illustrerande teatermetaforar likevel fullstendig naudsynte. Gjennom ein naivistisk og nesten sjølvutslettande spelestil manar ho fram den eine komiske kommentaren etter den andre. I romanen «Fifth business» definerte forfattaren Robertson Davies i si tid det han kalla «den femte rolla» som den som i klassisk teater korkje er helt, heltinne, fortruleg eller skurk, men som likevel er heilt avgjerande for å drive framsyninga framover. Aldri har eg sett eit betre døme på dette enn Henriette Marøs mange ulike figurar, nokre av dei fullstendig på sida, men likevel så grunnleggjande viktige for heilskapen.

«Leonce og Lena» i Johannes Holmen Dahls regi er ein regimessig genistrek som både er nyskapande og tru mot originalen, ei særs leiken framsyning som herjar vilt og humoristisk med både språk, scenekunst og konvensjonar.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. april 2015.)

RETTHAVERSK: Han er retthaversk, og ho er litt gal. Nokon som kjenner seg att? FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Folkehelsa
Nord-Trøndelag Teater, Stjørdal Kino
Av Carl Frode Tiller
Regi: Maren Elisabeth Bjørseth
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Komponist: Gudmund Skjær
Med: Mira Dyrnes Askelund, Julie Moe Sandø, Lina Hindrum, Kristoffer Veiersted og Erik Bauck Bårdstu

Observante og presise, og ikkje minst humoristiske betraktningar om korleis vi forheld oss til kvarande.

Carl Frode Tiller debuterte som dramatikar i 2007 med «Folkehelsa» som han skreiv for Trondheim Open, eit opplegg for presentasjon av ny dramatikk på Trøndelag Teater. Sjølv om dette var å rekne nesten som eit teaterstunt med særs kort prøvetid, blei resultatet framifrå, og vi som fekk gleda av å sjå oppsettinga, forstod at Tiller ikkje berre er ein særs dyktig romanforfattar med ei uvanleg emne til å sjå og fortolke menneskesinnet, men faktisk også ein dyktig dramatikar. Nå er «Folkehelsa» sett opp att, denne gongen på Nord-Trøndelag Teater i Tillers heimfylke, og torsdag var det premiere i Stjørdal.

Carl Frode Tiller har gjennom romanane «Skråninga» og «Innsirkling» synt seg som ein forfattar med uvanleg god innsikt i menneskesinnet. Dette er også kjennemerket ved «Folkehelsa», men i langt meir humoristisk lei enn i romanane. Vi får presentert eit lite familiedrama i form av eit særs tett og intenst kammerspel mellom ekteparet Silje og Egil, dei to mødrene deira og Egils bror, Trond. I Nora Furuholmens stilfulle scenografi som effektivt illuderer eit vellukka ektepars smakfulle husvære, får vi presentert ein familie som slit med å snakke saman. Alt er andres feil, dei psykologiserar kvarandre og legg skulda på framferd og veremåte på foreldra. Samtalane går rundt og forbi kvarandre og dei fem på scena kommuniserer ikkje på noko vis. Slike samlivsdrama er det mange av, og temaet er godt kjend. Det spesielle med «Folkehelsa» er at teksten er så intelligent og ikkje minst humoristisk. Den som ikkje kjenner seg att i Tillers særs observante og presise betraktningar, har aldri levd i nærleiken av andre menneske. Du sit heile tida og kjenner deg att, skjemmest litt og ser deg sjølv i det spegelbildet Tiller held opp. Her er rollespel, hersketeknikkar, verbalt forsvar og åtak i ein tett dialog utan eit einaste kvileskjær. Og det er faktisk utruleg godt å kunne le av seg sjølv.

Maren Elisabeth Bjørseth frå Stjørdal (der premieren var), er ein relativt nyutdanna regissør som for eitt år sia imponerte meg med regien på «Runddans» på Trøndelag Teater. Ho har eit særeige blikk for detaljar, og gjennom framifrå personinstruksjon har ho i denne framsyninga laga eit særs tett kammerspel nesten utan daudpunkt. Det starta kanskje litt trått, og det tok litt tid før vi kom inn i settinga. Men då var det også gjort. Utan daudpunkt og med perfekt timing presenterer ho eit kvardagsleg familiedrama dei fleste både kan le av og kjenne seg att i. Særleg er spelet og dialogen mellom Silje (Mira Dyrnes Askelund ) og Egil (Kristoffer Veiersted) intenst, velspela og humoristisk teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. april 2015.)

SKAL/SKAL IKKJE: Er det bærekraftig å setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Pusterom
Teatret Vårt, Molde – Storyville
Av Duncan Macmillan
Omsett av Grete Kleppen
Regi og bearbeiding: Terje Skonseng Naudeer
Med: Lars Melsæter Rydjord og Line Heie Hallem

Mikrokosmos er ikkje enkelt når makrokosmos er så komplisert.

Eit par i slutten av tjueåra er på Ikea, og openbert har han sagt noko om å få barn. Der startar framsyninga «Pusterom», og vi blir gjennom halvannan time med på ein verbal pingpong mellom dei to, Han (Lars Melsæter Rydjord) og Ho (Line Heie Hallem), namnlause representantar for ein generasjon som har tatt inn over seg verdas miljø- og befolkningsmessige utfordringar, som er opplyste, og ikkje minst gode menneske, – det kjem dei stadig attende til. Men som likevel sit fast i kjønnsroller, stereotypiar og fordommar som dei fleste andre. Skal ein setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? Er det kan hende betre å adoptere? Og kva er klimarekneskapen for eit barn? Kanskje aktiv dødshjelp til heile menneskeslekta ville vere betre? Dette er noko av det dei to balar med, først i spørsmålet om dei skal få barn saman. Dernest i den store diskusjonen om korleis ein taklar forhold, og til sjuande og sist livet. Med andre ord temmeleg eksistensielt.

«Lungs» frå 2011 av den britiske forfattaren og dramatikaren Duncan Macmillan har vunne prisar i både England og USA, og har hausta stor fagnad båe stadar. For ei veke sia var det norgespremiere på Teatret Vårt i Molde i Grete Kleppens omsetjing til eit munnleg og naturleg norsk. Terje Skonseng Naudeer har vald ei særs nake presentasjonsform der Han og Ho spelar på ei strippa scene framfor ein grøn vegg av lauvblad. Det er nesten som eit iscenesett forteljarteater, og sjølv om vi hoppar ofte og langt i både tid og rom, og i røynda følgjer Han og Ho gjennom heile livet, fungerer forma særs godt. For det er dialogen mellom dei to som er det viktige. Punktum. Det er ei særs tekstrik framsyning med imponerande timing og presisjon av dei to, særleg med tanke på at dei ikkje har ei einaste ytre «krykkje» å stø seg på.

Sjølv om tema i «Pusterom» er mange, er hovudsaka korleis vi opptrer og pratar saman i forhold. To som eigentleg er meint for kvarandre, som slit, som ikkje skjønar det alle andre ser, og som ventar for lenge, eller som likevel får kvarandre til slutt. Dette er gjort utallege gongar både på scene og lerret tidlegare, og jamvel om «Pusterom» både er humoristisk, tar problemstillingar på kornet og er til å kjenne seg att i, meiner eg personleg at oppsettinga ikkje kjem opp mot dei beste i sjangeren. Det heng i hovudsak saman med tekstgrunnlaget. Det er godt kjend at det er skilnadar på menn og kvinner, men ein treng ikkje reindyrke stereotypiane ut i det fordomsfulle av den grunn. Ho er i «Pusterom» gjort særs irrasjonell, og tidvis nesten hysterisk. Det stemmer nok med ein del mannlege oppfatningar av kvinnekjønnet, men i denne teksten blei det overspela. Og slik sett fremma det fordommar i staden for innsikt. Det ga seg også uttrykk i spelet der Han fekk vere rasjonell og truverdig, medan Ho blei overspela. Det er mogeleg desse stereotypiane framleis er vanlege i England og USA, men eg vil tru at ein her heime har kome eit skritt lenger. Trass i desse innvendingane er «Pusterom» tidvis både underhaldande og til å kjenne seg att i. Ettertanken sit også laust, særleg etter grubleria rundt klimarekneskapen for eit barn. Skal ein tru dei, er det ikkje mye bærekraft i menneskelivet. «Pusterom» spelast nå i Molde, og skal fram til midten av mai på turné i Møre og Romsdal.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mars 2015.)