Amund Grimstad

TEATER

FAVORITT: Den unge Orlando blir adla av Elisabeth I før han som trettiåring meir enn seksti år seinare vaknar som kvinne. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Orlando»
Rogaland Teater, hovudscena
Av: Virginia Woolf
Omsett av Merete Alfsen
Dramatisert av Sigrid Strøm Reibo og Njål Helge Mjøs
Regi: Sigrid Strøm Reibo
Scenografi og kostyme: Olav Myrtvedt
Videodesign: Boya Bøckman
Musikk: Simon Revholt
Koreografi: Oleg Glusjkov
Med: Nina Ellen Ødegård, Even Stormoen, Anders Dale, Øystein Martinsen og Kamilla Grønli Hartvig

Ei leiken og sjølvironisk framstilling av kjønn og identitet mot eit bakteppe av mange hundreårs kulturhistorie.

Virginia Woolfes roman frå 1928 om adelsmannen Orlando er tidlegare blitt både film, teater og opera. Nå har regissør Sigrid Strøm Reibo og dramaturg Njål Helge Mjøs laga ei heilt ny dramatisering for Rogaland Teater. Det er blitt ei leiken, uhøgtideleg, velspela og særs underhaldande framsyning som både tar vare på originalteksten og utviklar han vidare

Orlando (Nina Ellen Ødegård) er ein ung og sjarmerande engelskmann som blir ein av favorittane til Dronning Elisabeth I og adla. Han har diktarambisjonar, og vi følgjer han gjennom forelskingar, reiser og eit ikkje spesielt vellukka forfattarskap. Det litt spesielle ved Orlando er at han knapt eldast, og på slutten av 1600-talet, medan han sjølv berre er blitt tretti år, vaknar han ein dag som kvinne. Deretter følgjer vi Lady Orlando gjennom skiftande regime, moral og kulturar fram til i dag

Virginia Woolfs roman er i utgangspunktet ei historie om kjønn, identitet og seksualitet, og når Orlando heilt saumlaust går frå å vere mann til å bli kvinne, er det både fordi han heile tida framstår ganske androgyn, men også fordi kjønn blir sett meir på som kultur enn som biologi. Ettersom han som mann er vand med å ha kvinnelege kjærastar, held ho delvis fram med det også som kvinne, og fordi ho som tidlegare mann kjenner konvensjonane, går metamorfosen ganske smertefritt. Mantraet er at Orlando er den same heile tida, det er dei ytre forholda som  er forskjellige

Framsyninga er bygd opp som ein kronologisk biografi der Orlandos liv blir sett i relieff mot fleire hundreårs ulike kulturar, og der skodespelarane både spelar og kommenterer. Det er i seg sjølv ei spennande historie, men det som gjer denne produksjonen særleg vellukka, er den leikne og fullstendig uhøgtidelege haldninga han har til seg sjølv. Olav Myrtvedts sceneløysing er ei herleg blanding av tradisjonell scenografi og open rigg, noko som synleggjer det omskiftelege og som samstundes gir rom for dei mange illustrerande videoprojeksjonane til Boya Bøckman. Trygve Stakkeland sit synleg på scena som musikar og DJ og understrekar handlinga med alt frå klassisk til nyskriven musikk, og velkoreograferte danseinnslag med Erlend Auestad Danielsen og Cassandra Loo visualiserer handlinga på ei poetisk og uttrykksfull måte. På toppen av det heile får vi eit strålande ensemblespel solid leia av Nina Ellen Ødegård og godt følgd av mellom andre Øystein Martinsen som fleirkjønna friarar og Even Stormoen som dei mange ulike regentane. Ein velspela og uhøgtideleg leik med konvensjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 14. november 2016.)

TEATER

KONTRASTAR: Barnleg leik og formskrift kontrastert av nøktern, kald og kjenslelaus formidling av krigens forferdelege kvardag. FOTO: GT NERGAARD

«Tvillingenes dagbok»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Agota Kristof
Dramatisert av De Onderneming
Omsett av Eve Marie Lund
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Komponist: Torgny Amdam
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Christian Ruud Kallum, Jon Lockert Rohde, Hildegunn Eggen, Mari Hauge Einbu og Trond-Ove Skrødal

Nøkternt. naivistisk og med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer det heile ubehageleg nært.

Krigens redsler og kva dei gjer med menneska er skildra av mange. Dei fleste er forteljingar som ope viser, og stundom boltrar seg i, det gruvsame. Eit brot med denne krigsestetikken kom med den sovjetiske filmen «Gå og se» av Elem Klimov i 1985 der vi følgjer ein 15 år gamal gut under andre verdskrigen, men gjer det gjennom å sjå nærbilde av andletet hans og slik oppleve korleis han i løpet av krigen blir ein gamal mann. Litt av den same vinklinga har den ungarsk-sveitsiske forfattaren Agota Kristof  (1935 – 2011) nytta då ho i 1986 gav ut «Tvillingenes dagbok» (Le grand cahier), første del av ein trilogi ho vann ein stor lesarskare for. Kristof var opphaveleg ungarar, men flykta i samband med oppstanden i 1956, og levde resten av livet i sveitsisk eksil. Som ung jente opplevde ho andre verdskrigen, først med nazistane, og deretter den sovjetiske «frigjeringa», og med dette som bakteppe skreiv ho romanen om dei to tvillingane og korleis krigen forma dei, ei historie så universell at ho kan vere frå kor som helst.

To omlag tretten år gamle gutar (Christian Ruud Kallum og Jon Lockert Rohde) blir under krigen tatt med frå storbyen og til bestemora (Hildegunn Eggen) som bur i ein liten grenselandsby ute på landet. Faren deira (Trond-Ove Skrødal) er ved fronten, og mora (Mari Hauge Einbu) ser seg ikkje råd til å ha gutane heime med krigshandlingar og matmangel. Bestemor og dotter har av ganske openberre årsaker ikkje hatt kontakt på år og dag, og bestemora, som korkje kan lese eller skrive og ikkje har noko særleg kjensleregister, lever av å selje grønsaker og kallast «heksa» på folkemunne. Motviljug tek ho i mot gutane som frå dag ein må tilpasse seg ein ganske annleis røyndom enn den dei kjem frå. Dette blir skildra gjennom dagboka dei skriv, og framsyninga er nærast eit illustrert  forteljarteater der dei heilt nøkternt, sakleg og fullstendig blotta for kjensler fortel, eller les, frå dagboka si. Dei to, som alltid omtalar seg som «vi», må lage seg overlevingsstrategiar. Dei fjernar dei gode orda frå vokabularet sitt, stålset seg ved ulike sjølvpinande handlingar, og blir etter kvart uttrykkslause, kyniske maskinar som kan tole alt. Samstundes har dei framleis i seg mye av den barnlege leiken, nyfikna og den litt naive haldninga som er typisk for alderen. Omgivnadane er bestemora som set dei i arbeid, hundsar dei og kallar dei horungar og drittungar, og landsbyens innbyggjarar som stort sett er valdelege eller pedofile, med unnatak av «Hareskåret» ei litt eldre jente dei får ein del sympati og kjensler for.

I Maren E. Bjørseths særs tette og stramme regi er dette blitt akkurat så vondt som det skal vere samstundes som ho har greidd å behalde ein god porsjon humor gjennom den naivistiske presentasjonsmåten. Det heilt synkrone og minimalistiske spelet til Kallum og Rohde er særs overtydande. Fullstendig nøkternt og utan å syne sorg, avsky eller andre kjensler, naivt, klinisk og nake fortel dei om det som skjer rundt dei med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer hendingane uuthaldeleg nære og sterke.

«Tvillingenes dagbok» er den tyske scenografen Katrin Bombes første oppdrag i Norge. Hand i hanske med regissør har ho skapt eit reint og stilisert univers i skarp kontrast til det som faktisk skjer, og slik får også ho understreka jævelskapen ved ein like stor og kjøleg distanse til han. Enkle, symboltunge sceneeffektar blir flytta rundt av aktørane og skapar rom for dei mange tablåa.

Med Syria og bilde frå Aleppo i bakhovudet, er «Tvillingenes dagbok» ei oppsetjing som er nesten påtrengande aktuell. Det er eit modig val av Trøndelag Teater å nytte det store formatet på hovudscena til å presentere ei så tankevekkjande framstilling av korleis krig ganske effektivt gjer menneska til heilt inhumane vesen. Dette er teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den31. oktober 2016.)

TEATER

EKSPERTPANEL: Romkadettar i kommunikasjon med datamaskina Fremtirion på romskipet X27-40. FOTO: ARILD MOEN

«Romkadettene»
Barneteatret Vårt, Ålesund
Av: none zero one
Omsett og tilrettelagt av ensemblet
Regi: Sarah Butcher og John Hunter
Med: Hedda Sandvig og Tobias Heiberg

Kva skjer når åtte- til tolvåringar skal lage premissane for eit heilt nytt samfunn? Det blir faktisk godt teater av slikt.

Teatret Vårt i Molde har ein liten og ambisiøs satellitt i Ålesund som heiter Barneteatret Vårt. I fjor sette dei opp Shakespeares «Othello», ein overraskande og særs god produksjon. I år går dei heilt andre, men minst like spennande vegar

I 1974 blei det sendt ut eit romfartøy med to modige astronautar som blei lagt i hypersvevn. Ombord var også datamaskina «Fremtirion» som på vegen blant galaksane skannar alt som er for å finne ein planet der det er mogeleg å busette seg for menneska. Etter 42 år er han funne, og dei to astronautane skal snart vekkjast frå svevnen. Men før det, må dei vite kva dei skal kalle planeten, kva for reglar som skal gjelde der, og kva for verdiar som er viktige. Til det har maskina kontakt med eit ekspertpanel på jorda. Det består av ungar i alderen åtte til tolv år, eller publikum som vi også kallar dei

Stykket blei først produsert av det britiske kompaniet «non zero one», og Barneteatret Vårt har fått hjelp frå dette kompaniet til å stå for regi av den norske versjonen. Framsyninga er forboden for vaksne, for her skal ungane få skape sin eigen klode uakta av kva føresette måtte meine. Denne meldaren fekk lurt seg inn som fluge på veggen i eit hjørne for å sjå korleis ungane prioriterte når dei skulle starte eit nytt samfunn. Dei sit på nummererte felt, er inndelt i fire lag, og kommuniserer med datamaskina via ein stor skjerm. Dei to aktørane er usynlege og skiftar på å vere datamaskinrøysta og å styre informasjonsflyten, for dette er i høgste grad interaktivt teater. Maskina får hjelp av ungane til å setje namn på planeten, lage våpenskjold og motto, enkle lover samt avgjere kva som skal med og ikkje frå jorda. Spørsmåla er sjølvsagt lagt opp som multiple choice med avgrensa utval, men det var likevel spennande å sjå kva ungane svara og korleis dei kom fram til vala. Etter ganske spontane svar, kunne dei ofte tenke seg om og falle ned på det motsette. Her var av og til bjøllesauar som drog i ei retning, men som kunne få motbør etter kvart, og ikkje minst var svara sjølvsagt prega av kor gamle ekspertane var. Som med William Goldings roman «Lord of the Flies» er eg ikkje viss på at samfunnet ville bli eit paradis, men det er prosessen for ungane i denne produksjonen som er det viktige, og ikkje det ferdige samfunnet.

Godt var det at dei to bak datamaskina aldri la verdimessige føringar, og når nokre tok merkelege val og grunngav det kanskje like dårleg, var svaret frå datamaskina alltid stadfestande og positivt. Slik fekk ungane høve til å reflektere over etiske og andre spørsmål utan moralske føringar frå foreldre eller føresette.

(Ein litt endra versjon av meldinga stod i Klassekampen onsdag den 26. oktober 2016.)

TEATERKONSERT

LOOKALIKE: Hallbjørn Rønning syng cover medan Åshild Mundal og Martha Standal fortolkar. FOTO: GT NERGAARD

«Cohen ganger ti»
Trøndelag Teater, Theatercafeen
Av og med Hallbjørn Rønning
Musikalsk leiing: Ivar Gafseth
Musikk: Ivar Gafseth, Ove Bjørken og Erling Mylius
Vokal: Åshild Mundal, Martha Standal og Erling Mylius

Ein underhaldande og velspela teaterkonsert som ikkje heilt greier å bestemme seg for om han skal vere tolking eller berre covring.

Samstundes med at den 82-årige Leonard Cohen nettopp har gitt ut eit nytt album, presenterer Trøndelag Teater ein liten teaterkonsert til ære for denne mannen som med sine ekstremt gode tekstar og djupare og djupare røyst, har fengsla publikum i eit par mannsaldrar. Det er Hallbjørn Rønning, skodespelar på teateret i meir enn førti år, og med ein god baryton, som har gått svanger med ideen i lang tid. Saman med tre særs dyktige musikarar og to like dyktige songarar, har han nå laga ein liten teaterkonsert med ti av Cohens låtar bundne saman av uhøgtidelege og anekdotiske historier frå mannens mangslungne liv.

Det er sjølvsagt blitt ei underhaldande og triveleg framsyning der attkjenningsverdien er stor, og kanskje ein av dei viktigaste for alle oss som er glade i lyrikken og songane til Cohen. Men hovudårsaka til at framsyninga blir så vidt underhaldande er nok først og fremst dei uvanleg dyktige folka Hallbjørn Rønning har med seg. Ivar Gafseth er ansvarleg for arrangement og musikalsk leiing og handterer sjølv tangentar, munnspel og gitar. Erling Mylius syng eit par av songane i tillegg til å spele bass og gitar, og Ove Bjørken handterer alt frå fiolin og mandolin, via trommer til sugande el-gitar. Særleg fiolinen hans gjorde underverk. Lydbildet er framifrå, og den litt slepande valsetakta som er typisk for Cohen, og som slett ikkje er vals, men 6/8-takt, er nydeleg tatt vare på i dei mange gode arrangementa.

I tillegg til desse dyktige musikarane har også Rønning med seg Åshild Mundal og Martha Standal som «Glitter girls». Men dei to er langt meir enn eit tanketomt kor. Enkel men effektfull og synkron koreografi (Martha Standal) set stemninga, men det er den vakre og særs innlevande vokalen som vi først og fremst legg merke til.

Når Hallbjørn Rønning tek på seg den vesle Cohen-hatten, er han stundom farleg lik originalen. Med ein djup og varm baryton, blir framføringa også nokså nær originalen. Gode coverlåtar, men heller ikkje meir. Det kunne kanskje ha vore godt nok, om det ikkje var for at Åshild Mundal og Martha Standal også framfører nokre av songane, og her er det så avgjort ikkje cover, men tolking. Og nydeleg og kjenslevar tolking med masse innleving. Åshild Mundals framføring av «Famous Blue Raincoat» var det absolutte høgdepunktet der ho la nytt innhald til ei av dei Cohen-songane eg personleg likar best. Så får vi berre godta at ho måtte endre litt på siste lina.

Utvalet av songar er ei blanding av dei mest kjende, dei beste og dei litt mindre kjende visene, og når berre ti skal med, var det etter mitt syn gode val. Det er skrive fleire biografiar om Leonard Cohen, og livet hans er ganske myteomspunne. Rønning lenar seg tungt på Sylvie Simmons «I’m Your Man: The Life of Leonard Cohen» frå 2012. Med bakgrunn i denne boka freistar han å kontekstualisere songane ved å fortelje ofte ganske pikante anekdotar som kan forklåre innhaldet eller i kva for samanheng visene blei til. Han har vald ein noko uhøgtideleg, litt respektlaus og tidvis nesten flåsete tilnærming til stoffet. Det er Rønnings val, men personleg fann eg det litt skjemmande. For jamvel om Cohen har vore rå til å dra damer, og sjølv påstår at det er einaste drivkrafta hans for å skrive og syngje, er det vel ganske mye ved lyrikken hans som gjer han langt større enn til visesongens og lyrikkens svar på Rune Rudberg?

(Meldinga er skriven på bakgrunn av generalprøva fredag 21. oktober 2016.)

TEATER

FREDLAUS: Robin er fredlaus men langt frå humørlaus. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Jeg er Robin Hood»
Teater Innlandet, Kirsten Flagstadsalen, Hamar Kulturhus
Av: Morten Joachim og Line Hofoss Holm
Regi: Morten Joachim
Musikk: Torbjørn Dyrud
Scenografi og kostyme: Kristin Bengtson
Lysdesign: Kåre Nordseth
Koreografi: Eugenio «Keno» Morales
Med: Henrik Hoff Vaagen, Ane Ulimoen Øverli, Marit Synnøve Berg, Yngve Berven og Knut Erik Engemoen, Tom Styve, Jacob Vigeland og Ghopi Prabaharan.

Ein modernisert, overraskande og uvanleg realistisk versjon av Robin Hood der rollespel blir brukt nærast terapeutisk og som overlevingsstrategi.

Robin (Henrik Hoff Vaagen) er tolv år, ein leiken og oppvakt gut med stor sans for rettvise og namnebroren, Robin Hood. Faren, som Robin har svore truskap til, er i fengsel, og Robin bur saman med mora (Marit Synnøve Berg) som ikkje alltid er like god, og som han har gitt rolla som Sheriffen av Nottingham. Så tar mora inn ein sambuar/leigebuar, Johan (Yngve Berven), og dei to barna hans, Marion (Ane Ulimoen Øverli og Fred (Knut Erik Engemoen). Johan syner seg å vere herskesjuk og valdeleg, ein hustyrann, og verda blir plutseleg snudd opp ned for den unge Robin. Dei fleste vil nok allereie ha sett parallellane til myten om Robin Hood og dei fredlause i Sherwoodskogen, og vår Robin flyktar også ut i eit slags rollespel som fredlaus der mantraet er «heller fredlaus enn pingle», og framsyninga utspelar seg på to parallelle plan som det blir veksla relativt saumlaust mellom

Morten Joachim og Line Hofoss Holm har skrive ein heilt annleis og djupt realistisk historie om Robin Hood, ei opprørsk og etter måten ganske politisk forteljing om at mot urettvise er det rett, ja nærast ein plikt, å gjere opprør. Dette er kledd inn i den tradisjonelle barnehistoria om dei flinke ungane som ordnar opp mot slemme vaksne, men med eit heilt anna realistisk, og derfor tidvis vondt, tilsnitt. Slik tar forfattarane barneteatret som sjanger til nye nivå, og det er symptomatisk at jamvel ein lukkeleg slutt også får ein vond bismak.

Scenografien er enkel og effektiv, for dette skal på turné. Eit bord og ei seng er heimen, og eit flott tre er skogen. Saman med nokre draperi og framifrå lyssetting gir det akkurat dei assosiasjonane vi treng. Dei ni på scena spelar eit tjuetals ulike roller, men med synkrone sceneskift og flotte kostyme skulle ein tru ensemblet var tre gongar så stort. Historia og parallellane mellom realisme og fiksjon er ikkje alltid like truverdige, og spelet kan nokon gongar vere litt omstendeleg, men dette blir kompensert med mange godt koreograferte kampscener og mye spennande action. Oppsetjinga har ei rekkje songinnslag, kanskje meir som sungne replikkar enn som melodiøse songar, men songane mjukar opp framsyninga

Eg må vedgå at eg brukte litt tid på å kome inn i dei to ulike universa, og frykta at dette også kunne bli eit problem for barna i salen ettersom evne til abstraksjon ikkje er fullt utvikla hjå dei yngste, men det såg ut til at eg tok feil, for hjå publikum var det full konsentrasjon, og i det endelege dramatiske oppgjeret mellom Robin og Johan var det ikkje ein lyd i salen.

(Ein forkorta og redigert versjon av denne meldinga stod i Klassekampen laurdag den 15. oktober 2016.)

TEATER

SYMBOLTUNG: Scenografien er heilt avgjerande i denne oppsetjinga. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

«Larmen og vreden»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Fritt etter ein roman av William Faulkner
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Maret Tamme
Musikk: Gunnar Eiriksson
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Mira Dyrnes Askelund, Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson

Ei leiken, humoristisk og velspela forteljing om livet utan mål og meining

«Larmen og vreden» er ein produksjon med ei ganske uvanleg tilbliing. Den estiske scenografistudenten Maret Tamme ønska som si diplomoppgåve å lage scenografi og ei framsyning med bakgrunn i William Faulkners ikoniske roman frå 1929. På Trøndelag Teater fekk ho scene og blei kopla opp mot regissør, Kjersti Haugen. Først etter at dei to hadde arbeidd ei tid, blei Kristofer Blindheim Grønskag engasjert for å utvikle manus inspirert både av scenografien og av Faulkners roman. Ei rekkjefølgje som kunne ha enda i totalt sprik, er i staden blitt ei ganske annleis, men likevel særs einskapleg og spennande framsyning om korleis vi freistar å få fornuft ut av meiningsløysa i liva våre.

Scenografien er symboltung, men korkje påtrengande eller spektakulær. Eit stort brunsvidd tregolv, og veggar av glisne bord som gir ei kjensle av innanfor og utanfor. I golvet er det tre hol som skodespelarane kjem opp av og forsvinn ned i. Skråglimt ned i denne kjellaren syner at det er eit fullverdig univers der nede med tapet og bilde på veggane. Når dei tre på scena forsvinn ned, er det som dei går ned i undermedvitet sitt for så å dukke opp att i den meir synlege røyndomen.

Det handlar om tre sysken der den yngste (Mira Dyrnes Askelund) er utviklingshemma og har slutta å prate. Likevel har ho ei forteljarrolle der vi høyrer tankane hennar. Dei to andre (Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson) er litt meir normale, men berre litt, og det er ein ganske dysfunksjonell familie vi blir kjend med. I tillegg spelar dei tre eit utal andre roller for å gi liv til dei mange ulike tablåa. – Ein går ikkje rundt og snakkar om viktige ting, seier ein av aktørane, og her finn eg omdreiingspunktet for framsyninga. For det er gjennom den meiningslause og tidvis absurde praten om det uviktige at vi i sum likevel seier det viktige om livet og tilværet.

Faulkners roman tek utgangspunkt i ein monolog frå Shakespeares «Macbeth». Grønskags nye tekst er ei ganske fri tolking av Faulkner med mange moderne referansar, og er kanskje vel så mye i slekt med Shakespeare. Det handlar om det tunge og dysfunksjonelle, men med mye svart og tidvis morbid humor blei det faktisk ei ganske underhaldande framsyning. Det er eit velregissert og samspela ensemble med god synkronisering i dei mange sceneskifta. Eit ufriviljug luksusproblem er det at regien ikkje har lagt opp til at publikum må få le frå seg før neste replikk, men det er eit spørsmål om timing som det er lett å justere.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. oktober 2016.)

TEATER

BARNEVAKT: Scena der barnevakta Frøken Boch freistar å få kontroll er situasjonskomikk på sitt beste. FOTO: OLE EKKER

«Karlsson på taket»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Astrid Lindgren
Dramatisert av: Staffan Götestam og Anders Berglund
Musikk: Georg Riedel
Omsett av: Vera Krohn Svaleng
Regi: Ivar Tindberg
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Marianne Meløy, Olve Løseth, Ingrid Bergstrøm, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Hans Petter Nilsen, Karl-Vidar Lende, Ole Christian Gullvåg og Siri Schnell Juvik

«Karlsson på taket» er henta fram frå gløymselen, og slik han blir presentert på Trøndelag Teater, var det på tide.

Lillebror er snart åtte, bur saman med mora og to eldre søsken, og har eit altomfemnande ynskje om ein hund. Det får han ikkje, og alle andre, og særleg dei vaksne, blir då sjølvsagt veldig dumme. Ingen er så einsam som Lillebror. Før det med eitt flyg inn ein passe tjukk mann i sin beste alder, ein fyr med propell på ryggen og ved namn Karlsson. Ved sida av tidvis å vere ganske ufordrageleg, syner han seg også å vere verdas beste venn og ein artig skrue det blir mye gøy med. Astrid Lindgren skreiv fire bøker om Karlsson mellom 1955 og 1972. Sjølv er eg så gamal at det er Pippi, Mio og Karlsson som var min barndoms møte med Lindgrens univers, men seinare har Emil, Brørne Løvehjarte, Ronja og fleire andre overtatt hegemoniet, og Karlsson er ikkje lenger blant dei mest populære. Ei av filmatiseringane har nok også gjort sitt, for i den var han så usympatisk at han gjekk tapt for nesten ein heil generasjon.

Nå har Trøndelag Teater fått han ned att frå taket, og for meg og alle andre som har vore barn og hugsar korleis det var, er han i Marianne Meløys tolking blitt berre litt ufordrageleg, men mest av alt eit kjempestort sjarmtroll. Lillebror (Olve Løseth) er nok noko skeptisk til den ganske sjølvopptekne og framfusne Karlsson, men blir fort venn med han. Verre er det at ingen trur han når han fortel om Karlsson, og i denne frustrasjonen ligg mye av kjernen og alvoret i den elles særs så humoristiske handlinga. – Vi veit det jo, for vi har jo sjølve sett det, men så er det ingen som trur oss! Ein treng ikkje hugse barndomen for å ha hatt slike opplevingar.

I Ivar Tindbergs tette sitkom-regi og Gjermund Andresens effektfulle femtitalsscenografi med fin bruk av dreiescena blir vi raskt dregne inn i det heilt realistiske eventyruniverset til Lillebror og Karlsson. Løseth og Meløy er overtydande, og vi har ikkje vanskar med å tru på dei og fortvilinga ved sjølve ikkje å bli trudd. Båe har store komiske talent dei spelar godt på. I første akt er ein del av situasjonskomikken litt anstrengt og uforløyst, men det tar heilt av etter pause når barnevakta, Frøken Bock, (Karl-Vidar Lende) entrar scena og timinga blir perfekt. Då blir det hysterisk morosamt. «Karlsson på taket» er ei fornøyeleg og passe alvorleg framsyning for alle som er, eller har vore barn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 19. september 2016.)

TEATER

LAG PÅ LAG: Ei avdekking av menneskesinnet bokstaveleg talt lag på lag. FOTO: OLE EKKER

«Begynnelser»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Carl Frode Tiller, Motorpsycho og De Utvalgte
Manus: Carl Frode Tiller
Regi: Kari Holtan
Musikk: Motorpsycho
Scenografi og videodesign: Boya Bøckman
Lysdesign: Tommy Geving
Med: Kenneth Homstad, Hildegunn Eggen, Janne Kokkin, Henriette Marø, Torbjørn Davidsen og Ask Aune Wold/Iver Heie Schive

Ei uvanleg sterk og sanseleg teateroppleving.

Trøndelag Teater har sett saman eit kunstnarmøte av det heilt sjeldne når dei har fått Carl Frode Tiller til å skrive manus, teaterkompaniet De Utvalgte til å stå for regi, scenografi og videodesign, rockebandet Motorpsycho til å komponere og framføre musikken, medan teateret sjølv held scene og dei fleste av skodespelarane. Og nærast for å understreke alle kontrastane, vel dei å setje dette ganske eksperimentelle stykket opp blant plysjen og gulldekorasjonane på Gamle Scene. Resultatet er blitt ei sterk og uvanleg sanseleg framsyning.

«Begynnelser» tar til med slutten der vi via ein intens og levande video blir vitne til at hovudpersonen Terje (Kenneth Homstad) køyrer seg i hel. Det er ein ouverture der lag på lag med videoprojeksjonar på semitransparente draperi saman med mektig og nærast suggererande musikk frå Motorpsycho tar oss gjennom opptakt og dødsaugneblink, ein brøkdel av eit sekund der Terjes liv passerer revy. Gjennom denne omfangsrike og ganske lange innleiinga der video og musikk bokstaveleg set tonen, blir vi etter kvart ført inn på scena der mora (Hildegunn Eggen) og systera Anita (Janne Kokkin) våkar over Terje, og trass i alvoret og sorga ikkje greier å fri seg frå triviell krangel og verbale finter. Framsyninga er Terjes liv i retrospekt gjennom arbeid, ekteskap, barndom og tilhøvet til skule og foreldre. Og mye anna. Det er presentert i ei saumlaus blanding av realisme og surrealisme. Vi blir vitne til ei rekkje tablå, og val Terje har gjort, ikkje som ei forteljing, men som små skisser av heilt daglegdags kvardagsliv som saman med alle sanseinntrykka etter kvart gir oss eit ganske utfyllande bilde.

Tillers manus er vidareutvikla og jobba fram gjennom prøvetida, og slik er det også med musikken. Motorpsycho (Bent Sæther, Hans Magnus Ryan og Pål Brekkås/Tos Nieuwenhiuzen) står sjølve på scena og har lova at ikkje to av dei 38 framsyningane skal bli like. For musikarane er det nok litt uvand å berre vere illustrerande og kommenterande, men dei kjem særs bra frå oppgåva, og bidreg vesentleg til det gode resultatet.

Carl Frode Tiller har gjennom forfattarskapen synt stor innsikt i menneskesinnet, om alt vi gjer som vi eigentleg ikkje vil, og om daglegdags mangel på kommunikasjon. «Eg vil ikkje vere sånn,» seier mora, samstundes som ho heile tida søker mot nettopp å «vere sånn». Det er ein ganske dystopisk liten familie vi møter, men likevel ikkje så langt frå det vi alle har erfart i våre eigne liv. Tiller er ein ekspert på det litt triste, men balanserer presentasjonen gjennom mye subtil humor.

De Utvalgte er eit scenekunstkompani som stadig går nye vegar, og som har utmerka seg med å kombinere mange ulike kunst- og uttrykksformer. I denne produksjonen syner dei verkeleg kva dei er gode for både med omsyn til regi, scenografi og videodesign. Gjennom Kari Holtans litt stiliserte regi og Boya Bøckmans scenografi og eineståande videoprojeksjonar greier dei å sy heilt ulike kunstnarlege uttrykk saman til ein imponerande einskap. Saman med det suggererande lydbildet til Motorpsycho og framifrå spel av fire av Trøndelag Teaters beste skodespelarar, har dei greidd å gå inn i og visualisere dei inste kjenslene i Carl Frode Tillers heilt vanlege personar. Det kan tidvis vere litt dvelande, og med kraftig musikk var det ikkje alltid like lett å høyre kva skodespelarane sa. Men det er ikkje så viktig, for dette er først og fremst ei sanseleg teateroppleving der det berre er å lene seg attende og bli med inn i Tillers mange menneskesinn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. september 2016.)

TEATER

SANNE EG?: Martina (Johanna Mørck) slit med røysta frå sin eigen skugge, eller «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). FOTO: ARILD MOEN

« ≈  [tilnærmet lik]»
Teatret Vårt, Molde
Av: Jonas Hassen Khemiri
Omsett av Arne Lygre
Regi: Terje Skonseng Naudeer
Scenografi og kostyme: Thomas Bjørnager
Med: Bjørnar Liseter Teigen, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Hugo Mikal Skår, Sara Fellmann og Vivi Sunde

Humoristisk og treffsikker kritikk av kapitalismen, eit politisk teater for vår tid.

Svenske Jonas Hassen Khemiri har på stutt tid blitt ei tydeleg røyst både som forfattar og dramatikar. Den siste produksjonen, « ≈  [tilnærmet lik]» skreiv han på oppdrag frå Dramaten i Stockholm med utgangspunkt i myten om det menneskeskapte monsteret til dr. Frankenstein, og det blei eit humoristisk og kritisk blikk på eit anna monster; kapitalismen. Stykket hadde norgespremiere på Det Norske Teatret tidlegare i år, og laurdag var det premiere på Teatret Vårt i Molde.

I staden for å fortelje ei rettlina episk historie, presenterer Khemiri ei rekkje ulike forteljingar som er parallelle, men tilsynelatande utan indre samanheng. Sams er at dei på eit humoristisk vis held opp fordommar og ganske treffsikkert slår litt i alle retningar. Oppsetjinga har tidvis form av ei innføring i økonomisk historie. Mani (Bjørnar Liseter Teigen) forskar i faget og drøymer om ei fast tilsetjing. Kona Martina (Johanna Mørck) har minst like urealistiske draumar om økologisk landbruk, men overklassebakgrunnen hennar skin heile tida gjennom der ho kjempar mot «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). Peter (Lars Melsæter Rydjord) er tiggar og bustadlaus, eller er han eigentleg det? Og Andrej (Hugo Mikal Skår) har kurs i økonomi og marknadsføring, men eit alt for langt og framandt etternamn til å kunne gjere seg håp om arbeid. Som ei blanding av forteljarteater, ein humoristisk leksjon i ulike økonomiske teoriar, samt små sketsjar der aktørane går ut og inn av eit utal roller, får vi presentert korleis kapitalismen gjennomsyrer all menneskeleg aktivitet, språk og ideologi, uakta kor frigjorte vi måtte tru vi er. På intelligent vis syner Khemiri korleis vi alle er fanga i systemet, og det toppar seg i ein parodi på eit bryllaup der dei økonomiske metaforane har tatt fullstendig over. Presentasjonen er motsetnadsfylt, og alt er berre tilsynelatande. Her kan ein ikkje tru på nokon, ingen er heltar, og hadde det ikkje vore for den gjennomgripande humoren, kunne dette ha blitt ganske dystopisk.

I oppsetjinga på Teatret Vårt, er det meste av dette tatt godt vare på. Thomas Bjørnager har laga eit scenebilde der kostyma er vel så viktige som scenografien, og der han spelar på det kontrastfylte og litt absurde kor ikkje noko er som det ser ut.  Terje Skonseng Naudeers regi er tru mot teksten, og særleg personinstruksjonen  og timinga hans imponerer. Det er eit uvanleg samspela ensemble som formidlar eit utal ulike roller presist, synkront og med overtydande truverd. Framsyninga går nærast i loop, og når Freja (Vivi Sunde) dukkar opp i siste akt, fell brikkane på plass og fragmenta blir ein heilskap. Vegen dit, særleg i første akt, var nok både litt omstendeleg og tidvis forvirrande, men i hovudsak er dette underhaldande, humoristisk og intelligent presentert, eit velspela politisk teater for vår tid.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. august 2016.)

TEATER

METATEATER: Midt under oppsetjinga dukkar det opp ei austeuropeisk kvinne som samlar tomflasker, slik det kan skje i spelframføringar utan tryggingsnett. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist og musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Karl Vidar Lende, Ingrid Bergstrøm, Ole Christian Gullvåg, Mari Hauge Einbu, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson, Tore Johansen m. fl.

Det er mye snakk om kongar i «Slaget på Testiklestad», men dette er definitivt kongen av godt metateater.

Sommaren er speltid, og spela byr på mye både likt og ulikt. Personleg har eg aldri forstått kva som er så stort med «Spelet om Heilag Olav», og er for så vidt ikkje åleine om det, men likevel står regissørar og skodespelarar nærast i kø for å framføre ein inkjeseiande tekst om noko metafysisk som skjedde på nabogarden til Stiklestad dagen før slaget i 1030. I kjølvatnet av det som reknast for alle spels mor, er det blitt slik at alle stadar med respekt for seg sjølv nå må setje opp eit historisk spel for å fremje identitet og sjølvkjensle. Mye er fantastisk dugnad og også tidvis ganske bra, men i hovudsak er det relativt pompøse greier som nærast skrik etter parodiering. For to år sia skjedde det endeleg, då fire teaterentusiastar i Trondheim med hundre prosent respektløyse og nesten like mye sjølvironi sette opp ein parodi på dei fleste midt-norske spela. Det blei ein kjempesuksess, ein skikkeleg kioskveltar, og personleg var eg særs begeistra, men rekna det som eit stunt som blei gjort der og då. Om ein gjer dette til ei årviss oppsetjing, er det fort at ho berre blir nok eitt av alle dei andre spela. Full av skepsis såg eg oppfølgjaren i fjor, og måtte berre bite i meg at dette var bra. Så bra at eg braut alle gamle prinsipp om ikkje å melde same spelet meir enn ein gong kvart tjuande år. Eg avslutta meldinga med nærast å sjå fram til trearen.

I går såg eg trearen, og må berre vedgå at forfattarar og ensemble did it again. Og som eg indikerer i overskrifta, føler eg meg nok ein gong nøydd til å fortelje eventuelle lesarar om det.

Årsaka til at dette «spelet» i motsetnad til dei andre kan setjast opp år etter år, er at dei har emne og vilje til å fornye seg. På Stiklestad har dei gjennom seksti år hatt nye regissørar som vektlegg ulike aspekt i den relativt inkjeseiande teksten, eller set opp framsyninga om natta for å få ei anna stemning. Slikt skjer også med andre spel. Men dette er ikkje noka fornying, men berre ny melis og glasur på ei gamal turr kake. Slik er det ikkje på Sverresborg. Det skuldast to forhold. Forfattarane har tillit til at publikum er oppegåande menneske. Og dei har stadig noko nytt og dagsaktuelt å melde. I fjor var det flyktningkatastrofe og ein visesongar som dreiv med brunskvetting. I år er det Pokemon, brexit, kommunesamanslåing, amerikansk presidentval og mye anna. Og i botn ligg den same historia om kong Sverre som ville avkristne landet, ei i utgangspunktet minst like dårleg historie som dei fleste andre spela, men som spelar hemningslaust på nettopp det at det er ei slett historie, som er sjølvironisk så det held, og som er så meta, meta at oppsetjinga nesten kunne bli nytta som definisjon på kva metateater er.

Eg skal ikkje trøytte lesarane med omfattande resymé, men i staden linke til meldinga av den første oppsetjinga i 2014 https://amund.info/2014/08/slaget-pa-testiklestad/ og den andre i 2015 https://amund.info/2015/08/slaget-pa-testiklestad2/. Det eg har skrive i dei to meldingane står seg i hovudsak framleis. Her skal eg i staden seie litt om kva som er nytt i år.

AKTIV SUFFLI: Når alle vegrar seg, får suffløren ta saka, ja nettopp saka, i eigne hender. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Castinga er litt ulik frå år til år. I fjor gjorde Silje Lundblad furore med ein sjølvironisk parodi på Maria von Trapp frå musikalsuksessen Sound of Music på Trøndelag Teater. I år er dette innslaget borte, og i staden er det tre viktige nye aktørar. Ingrid Bergstrøm er Tyra som har hamna i ulukka, og som den framifrå songaren ho er, har ho fått ein flott ny song i tillegg til den vakre balladen rolla opphaveleg hadde. Mari Hauge Einbu, fersk Heddaprisvinnar for beste kvinnelege medspelar, er plassert i den tilsynelatande minst viktige rolla av alle som sufflør, men som sjølvopptatt statist med lite lokalkunnskap og enormt markeringsbehov, blir ho, saman med  Olve Løseth, limet i framsyninga, ei framsyning der alt kan gå galt, og faktisk gjer det. Og så er den verkeleg kongen bytta frå kong Sverre (Brandhaug) til The King of Rock’n Roll. Tore Johansen og kona hans, Ivar Gafseth, gir ein ny og god vri til finalen, men dei to er så røynde, og har så mange kjende metaforar å spele på, at dei godt kunne ha fått høve til å ta scena heilt ut.

«Slaget på Testiklestad» er både ein ellevill parodi på spelkulturen og ein revyliknande kommentar til samtida. Så lenge forfattarane er like flinke til å vere tidsaktuelle, er det mogeleg at denne farsen kan bli framført i årevis framover. I år var reklameavbrotet ein humoristisk kommentar til både kommunereforma og den amerikanske valkampen. Godt og fargerikt framført, men ikkje heilt forløyst. Eit litt surmaga lesarinnlegg i Adresseavisen om nettopp «Slaget på Testiklestad» fekk ein nydeleg kommentar i form av eit avvæpnande barnekor, og elles var ensemblet innom både tiggarar, Midt-Nytt, brexit, Pokemon og andre aktuelle fenomen.

For den som har sett alle tre årgangane, er det sjølvsagt mye vi har høyrt før, men med stadige overraskingar og små endringar, dagsaktuelle kommentarar, og ikkje minst den elleville og nesten ekstatiske spelegleda, trur eg at eg personleg godt kan tole nokre år til.

PS.
Rykta om at neste års oppsetjing er flytta til Detlistua i Disney World i Orlando, Florida er førebels ikkje stadfesta.