TEATER
«Nøtteknekkeren»
Nye Hjorten Teater, Hovudscena
Av Mads Bones, Matilde Holdhus og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Frode Gjerløw
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Christina Lovery
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Lyddesign, musikkprodusent: Erlend Solli Aune
Maskedesign: Hege Ramstad
Orkester: Morten Berger Stai, Gunn Hilmarsen, Tore Thorvaldsen Sandbakken, Erlend Solli Aune og Kyrre Havdal
Med: Knut Kippersund, Lykke Eiriksdatter/Iben Holm, Henrik Bjelland, Mathias Luppichini, Martin Hopland Dyngeland, Kirsti Lucena, Sara Enger Larsen, Sindre Sten Vik, Gard Hjertaas Bjørnson, Anne Guri Tvedt, Thomas Kvamme Urnes, Kristian Vindenes, Martha Standal og Kajsa Jacobsen
Ei litt vanskeleg tilgjengeleg framsyning som blir redda av alt det visuelle, toppa av ein fantastisk scenografi.
I 2013 sette Mads Bones, Olve Løseth, Matilde Holdhus og Kyrre Havdal opp «Nøtteknekkeren» som ein julemusikal på Trøndelag Teater. Utgangspunktet var E.T.A. Hoffmanns 200 år gamle eventyr og Peter Tsjajkovskijs ballett, men med særs fri vidaredikting. Det blei ei surrealistisk framsyning som eg kalla «Dickens på syre». Trass i at historia ikkje alltid var like lett å forstå, blei oppsetjinga ein publikumsmagnet, og to år etterpå sette teateret det opp på nytt med like stor suksess. For sju år sia blei versjon 3.0 sett opp, også det på Trøndelag Teater, og då hadde det same forfattar- og komponistlaget skrive om det meste, og for meg var det ei langt meir vellukka oppsetjing, ikkje minst var det lettare å følgje historia.
Nå har dei tre bakmennene flytta til Nye Hjorten Teater, og Matilde Holdhus er dramaturg på Rogaland Teater. Bindinga til Trøndelag Teater er ikkje lenger der, og dei fire har laga ei ny oppsetjing for Nye Hjorten. Utgangspunktet er i hovudsak versjonen frå 2018, men med nokre viktige endringar. Kyrre Havdal har skrive ein del nye songar. Gjermund Andresen har scenografien, slik han hadde i dei to første versjonane, og Frode Gjerløw er regissør.
Den opphaveleg historia til Hoffmann er om ein hyggeleg og velfungerande rikmannsfamilie som skal feire jul og der Clara, dottera i huset får ein nøtteknekkar av onkelen. Om natta myldrar det av mus som vil ha nøtteknekkaren, onkelen har trolldomskrefter og Clara legg ut på kamp mot mysene og Musekongen. I «vår» versjon er det den arrogante og lite trivelege rikmannen herr Rubbelbit (Mathias Luppichini) og hans familie som held seg med eit tenarskap dei behandlar som slavar, og der det er Marie (Iben Holm på premieren), dotter til kokken, som er heltinna. I eit dystopisk Dickens-univers får vi presentert umenneskeleg rikmannsarroganse på eine sida, og på andre sida varmande samhald hjå tenarskapet i kjellaren. Unntaket er Ruben (Thomas Kvamme Urnes), litlebroren til herr Rubbelbit, ein rettskaffen kar og den eigentlege arvingen til rikdomen. Han har med seg historia om Leikeland og tryllar fram ein gamal nøtteknekkar til Marie. Om natta blir det liv i nøtteknekkaren (Knut Kippersund), og han og Marie legg ut på ei drøymereise til Leikeland som står i fare for å bli invadert av den vondsinna Rottekongen og rottene hans, medan mysene i denne versjonen er hyggelege. Det går sjølvsagt godt til slutt. Dei finn testamentet som syner at Ruben er rettmessig arving til rikdomen. Han opphevar slavekontraktane til tenarskapet, og vel så det, og herr Rubbelbit blir støytt ut i kulda, bokstaveleg talt. Eg må vedgå at eg stussar litt over denne endinga, for moralen når det gjeld skurken i forteljinga er langt nærare gamalbritisk og amerikansk strafferettspleie, enn det som er vanleg hjå oss. Når Rubbelbit, berrbeint, blir kasta ut i kulda, er det rein hemn og ikkje nåde, forsoning eller pedagogisk opplæring for å kome attende til samfunnet, som gjeld. Eg lurer på kva for signal det er å sende til ungane i salen.
Det er ei omfattande historie som blir fortald, og stundom så omfattande at det er vanskeleg å følgje henne, også for meg som kjenner innhaldet godt frå førre versjon. Den gongen framheva eg at ho var blitt langt meir forståeleg enn tidlegare. At ho er verre å følgje nå, kan kanskje henge saman med regivala. For sju år sia var det Mads Bones, ein av forfattarane, og slik sett lommekjend i forteljinga, som hadde regien. Nå er Frode Gjerløw regissør, og sjølv om personinstruksjon og sceneskift er framifrå, har han ikkje i same grad greidd å få alle tablåa og situasjonane, og ikkje minst vekslinga mellom draum og røyndom, til å henge saman.
Nye Hjorten Teater har ei lita scene, og knapt sidescener, men er likevel teknologisk av det mest avanserte i landet. Mellom anna er det både heve/senke- og dreiescene. Dette har scenograf Gjermund Andresen nytta til fulle og vel så det. Her blir det stadig veksla mellom Leikeland og alle undersamfunna der, og tenarkjellaren i rikmannsheimen. Slike skift kan ofte bli små transportetappar som blir krydra med musikk eller eventuelt spel på scenekanten for å dekke over sjølve skiftet. Her er det heilt annleis. Synkront og med perfekt timing veks og dreier nye scener fram, så elegant og presist at sceneskiftet i seg sjølv er små kunstverk å gle seg over. Den verkelege trollmannen i denne framsyninga er scenografen Gjermund Andresen. God hjelp i å skape magi har han også av kostyma til Christina Lovery. Nok ein gong syner ho ein kreativitet langt utover det vanlege.
Eg har ikkje god nok hukommelse til å vite kva som er nytt og gamalt av det musikalske. Men musikken til Kyrre Havdal er som vanleg melodiøs og lett å synge, og songtekstane til Mads Bones er både illustrerande og fulle av humor. Det hjelper også at det er eit ensemble som i hovudsak er gode songarar. Det er eit under at dei greier å få plass til heile 14 aktørar på den vesle scena, og særleg at koreografen Martha Standal (som sjølv er med som både dansar og skodespelar) har greidd å skape store og velkoreograferte dansetablå.
Eg har før nemnt at personinstruksjonen er god. Ensemblet på fjorten går ut og inn av nærare seksti ulike roller, og då er det meir enn imponerande at scene- og kostymeskifta skjer så saumlaust. Gjennomgåande er spelet til dei fjorten bra. Dei unge jentene Lykke Eiriksdatter og Iben Holm ambulerer i rolla som Marie. Det er ei stor og tekstrik rolle med mykje song. Iben Holm spela på premieren og gjorde det overtydande og utan eit einaste feilskjær. Mathias Luppichini er i overkant arrogant som Herr Rubbelbit, og skummel og infam som Rottekongen. Sara Enger Larsen er høgt og lågt i sitt energiske spel av Nydama til Herr Rubbelbit og Stjernemusa, som freista å gjere sine hoser grøne for Rottekongen. Thomas Kvamme Urnes får synt stemmeprakta si i fleire songar samstundes som han representerer ein god kontrast til den ufyselege broren.
«Nøtteknekkeren» på Nye Hjorten Teater er både underhaldande og opplevingsrik. Men ettersom forteljinga ikkje er så lett å følgje og forstå, står nok framsyninga litt attende for det som blei presentert for sju år sia. Det som verkeleg løftar denne oppsetjinga og som gjer ho til ei magisk teateroppleving, er den spektakulære, sinnrike og umåteleg synkrone scenografien til Gjermund Andresen.