Amund Grimstad

TEATER

«Hedda Gabler»
Haugesund Teater
Av: Henrik Ibsen
Regi og komponist: Øyvind Osmo Eriksen
Scenografi: Bård Lie Torbjørnsen
Med: Anna Ladegaard, Pål Fredrik Kvale, Manish Sharma, Malene Wadel, Fabian Heidelberg Lunde og Ane Skumsvoll

Trass mange gode ansatsar kjem ikkje framsyninga heilt i hamn på premierekvelden.

Haugesund Teater vil om eit par år få eit nytt teaterhus. Men teateret satsar friskt også i dei kummerlege lokala dei har, og denne gongen med «Hedda Gabler» av Henrik Ibsen. Det er ei framsyning med mange gode sider, men som ikkje lukkast heilt.

«Hedda Gabler» er eitt av Ibsens meir psykologiske drama, og Hedda sjølv er ei av verdsdramatikkens mest gåtefulle kvinner. Ho (Anna Ladegaard) er ei omsverma kvinne i slutten av tjueåra som nettopp har inngått eit fornuftekteskap med Jørgen Tesman (Pål Fredrik Kvale), mykje fordi han snart vil få eit professorat og slik kan by på ein viss sosial og økonomisk tryggleik. Men raskt går det opp for henne at ho har tatt feil. For Hedda er livet eit tidsfordriv der ho leikar seg med andre menneske som ein stor intrigant. Ein tidlegare flamme, den litt mystiske og turrlagde Eilert Løvborg (Manish Sharma), og husvennen Assessor Brack (Fabian Heidelberg Lunde), står båe for løyndomar ho ikkje har delt med Jørgen. Og Eilerts assistent, den meir jordnære og uskuldsreine Thea Elvsted (Malene Wadel) blir fort, saman med Eilert, fanga i Heddas mange løgner og spel. Hedda kan tolkast som ei livstrøytt og bortskjemt kvinne som fordriv tida med intrigespel, heilt til ho fell for eige grep. Men ho kan og sjåast som ei kvinne fanga i den borgarlege heimen, og som vil vekk frå å vere mannens leiketøy, men som nyttar andre middel enn Nora Helmer.

Regissøren Øyvind Osmo Eriksen har laga ei framsyning som er minimalistisk i forma, men ikkje i innhald. Med få unnatak er dette teksten slik Ibsen skreiv han i 1890. Det er eit godt val for å få fram kompleksiteten i dramaet. Og når scenografien til Bård Lie Torbjørnsen er ekstremt minimalistisk, berre eit bord og ein designarstol frå vår tid, peikar både regi og scenografi på det ålmenne og tidsuavhengige, og let samstundes ord og handling stå i fremste rekkje. Eriksen er også komponist, og har skrive ein del fin stemningsskapande musikk, men stundom blir den litt i kraftigaste laget for å bygge opp under dramatikken, som om Ibsens tekst ikkje er sterk nok.

Framsyninga opnar med ein forrykande entré av Jørgen Tesmans tante Julle som i Ane Skumsvolls inderlege tolking blir ein særs humoristisk ouverture til det som skal kome. Så kjem det verkelege dramaet, og det er alt ann enn artig, men der Eriksen likevel har fått lagt inn ein god porsjon forløysande humor. Vi sit i eit lite amfi og på båe sider av den vesle scena, og slik blir dette etter kvart eit særs tett kammerdrama. At skodespelarane nyttar publikum aktivt, er også med på å gjere handlinga nærare.

I Eriksens regi er det opp til publikum å tolke, og det er greitt. Verre er det at det ikkje alltid er like lett å tru på det vi får presentert. Både Ane Skumsvoll som tante Julle og Malene Wadel som Thea Elvsted er overtydande i rollene sine. Og førebels er det faktisk Fabian Heidelberg Lunde som assessor Brack som ber denne framsyninga. Han driv same intrigespel som Hedda og blir etter kvart hennar overmann. Dette gjer Lunde med fingerspisskjensle på eit infamt og elegant vis. Dei tre som skulle vere dei viktigaste, Hedda, Eilert og Jørgen, blir ikkje så tydelege, og eg har vanskar med å tru på dei. Det er noko med kjemien og truverdet som forhåpentleg vil bli betre når premierenervane er historie. Men finalen sat akkurat som han skulle.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. mars 2025.)

TEATER

«Takk for gaven»
Den Nationale Scene, Teaterkjellaren
Av: Monica Isakstuen
Regi: Line Paulsen
Scenografi og kostymedesign: Olav R. Myrtvedt
Korarrangement: Kristian Berg Jåtten
Lysdesign: Rune Kjelby
Med: Sissel Ingri Tank-Nielsen, Kristian Berg Jåtten, Kristi-Helene J. Engeberg, Kristoffer Sagmo Aalberg og Reny M. Gaassand Folgerø

Ei både varm og vemodig utforsking av kva som skjer når rollene blir snudd, og det er foreldra som treng omsorg.

Dramatikaren Monica Isakstuen held fram med å utforske forholdet mellom foreldre og barn slik ho har gjort både i tidlegare drama og i dei skjønnlitterære bøkene sine. Men medan ho til nå har skrive mest om foreldre med små barn, har ho denne gongen flytta seg til andre enden av livet. Ei aldrande mor er truleg ikkje lenger i stand til å ta vare på seg sjølv, og barna står overfor valet om å overlate henne til ein sjukeheim eller å ofre seg og ta omsorga sjølve. Ei mor som gjennom oppveksten deira har gitt avkall på så mykje. Kanskje det meste? Er det rettast å endre rollene og sjølv bli omsorgspersonen som tar mora heim? Eller la det offentlege ta jobben og la henne bu den siste tida på ein institusjon? Dette er eksistensielle val særs mange vil møte før eller seinare. Og avgjerda er ikkje lett korkje kjenslemessig eller på andre vis sjølv om svaret gir seg for dei fleste.

Om dette handlar «Takk for gaven» som hadde urpremiere i Teaterkjellaren på Den Nationale Scene fredag. Regissøren, Line Paulsen, er norsk, men har stort sett virka i Danmark og har i følgje Sceneweb berre medverka i ein handfull produksjonar her heime. Men ho har tidlegare sett opp Isakstuens «Mine venner» på Team Teateret i Herning i Danmark, så ho er kjend med dramatikarens univers. Det er tydeleg, for i «Takk for gaven» har ho, spesielt med framifrå hjelp av scenografen Olav R. Myrtvedt, tatt godt vare på Isakstuens tekst og førelegg.

Scena i Teaterkjellaren er ein black box med få rekvisittar, stort sett berre ein diger haug med det som syner seg å vere garnnøste i ulike gråsjatteringar. I denne haugen sit «eldre mor» (Sissel Ingri Tank-Nielsen) som opnar framsyninga med ein omfattande monolog med filosofering over tilværet. Så kjem etter kvart barna hennar inn. Som i Isakstuens andre tekstar, har ikkje aktørane namn, men er her «voksent barn». I scenetilvisingane står det at det kan vere fleire, men minst fire, og i denne oppsetjinga har Paulsen vald å la dei vere fire. Dei er kledde i strikkagensarar, også dei i ulike gråsjatteringar, symboltungt for å syne at dei har det same opphavet, – mora i garnhaugen. Ho som har strikka og vist dei omsorg i alle år. Dei fire kan stundom verke som ulike barn og haldningar, men i hovudsak snakkar dei som eit talekor eller straum av tankar der den eine held fram der den andre slepp. Og slik blir dei meir representantar for vaksne barn i ein slik situasjon, enn «eldre mors» heilt konkrete barn.

Gjennom framsyninga let Isakstuen aktørane trenge ned i tvil og tru. Mellom takksemd og meir vondarta kjensler om at mora kanskje også burde vere litt meir takknemleg. Er ho kravstor og sjølvopptatt, eller er det dei som er det? Og korleis er eigentleg tilhøva på slike institusjonar? Ein les jo og høyrer så mykje. Er det å etterlate henne her som å gå frå barnet sitt fyrste gongen i barnehagen? Eller kanskje endå verre? Isakstuen borar djupt i tabu og problemstillingar vi alle kan vere innom, og som det er lett, og difor også vondt, å kjenne seg att i.

Spelet vekslar mellom talekoret til dei vaksne barna og monologar frå den eldre mora med berre mindre interaksjon mellom dei to generasjonane. Dette er Sissel Ingri Tank-Nielsens avskilsframsyning etter 47 år på DNS, og ho gjer ein særs verdig sorti som den aldrande mora som er i ferd med å tapast for barna, og som både filosoferer over tilværet samstundes som ho ikkje heilt forstår det. Ho er til stades heile tida, nokre gongar med litt fin og diskré mimikk, men som oftast med steinandlet. Og dei fire barna (Kristian Berg Jåtten, Kristi-Helene J. Engeberg, Kristoffer Sagmo Aalberg og Reny M. Gaassand Folgerø), eller talekoret og representantane for barna om du vil, utfyller kvarandre synkront og overtydande.

Line Paulsens regi er tru mot, og har slik eg oppfattar det, vidareutvikla Isakstuens tekst. Ho skapar fine tablå som er symboltunge utan å bli påtrengande, og heile framsyninga er som ei lang tankerekkje. Her ligg nok også mi einaste innvending, for Paulsen kunne nok med fordel ha korta inn ein del. Særleg blei opningsmonologen i lengste laget. Og dramaturgisk er det eit problem at du mot slutten får det som kan opplevast som fleire finalar.

Det meste i framsyninga går i grått, men i det elles ganske triste og vemodige over livets gang, har Paulsen også funne plass til ein del lun humor. Særleg gjennom moras spesielle hang til all mogeleg nips og nesten komiske pyntegjenstandar. Og den varmande og vakre finalen er eit verdig punktum. I sentrum av framsyninga står vemodet ved å sjå at ho som har vore ein klippe og eit haldepunkt i livet ditt etter kvart svinn hen. Men her er også ei form for håp. For ved eit nydeleg samspel mellom lysdesignaren Rune Kjelby og scenografien til Olav R. Myrtvedt, blir teppet, eller kanskje «livsveven», eit fargerikt draperi og eit symbol på at det finst varme også i vemodet.

TEATER

«Mord over en lav sko»
Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Studentersamfundet i Trondhjem, Sitatet
Av: Knut Nærum
Komponist: Kim Arvid Leon Tran
Regi: Nora Bugge Pasca
Scenografi: Marte Linnea Ness
Kostymedesign: Mari Tveit
Musikarar: Kim Arvid Leon Tran, Nora Elise Hjerpsted, Jonas Aasekjær og Simen Holtan
Med: Hedvig Malling Heitmann, Ingrid Marie Lunder, Sigrid Johansen Herseth, Jørund Fjose, Marie Hammergren, Johannes William Holmberg Wike, Hedvig Asp, Agnete Berge Skår, Agnes Scheel Melin og Isabel Eriksson

Ein humoristisk og respektlaus leik med krimsjangeren, full av overraskinga og masse metateater.

Det er ikkje alle amatørteater som greier å presentere to premierer på berre ei veke, men viraken og blesten etter framsyninga «Weltschmerz» i førre veke hadde berre så vidt lagt seg før Studentersamfundets Interne Teater (SIT) hadde premiere på nok ein produksjon. Denne gongen var det Knut Nærums «Mord over en lav sko», ein humoristisk parafrase over krimsjangeren med særleg adresse til Agatha Christie, og kanskje også litt til Arthur Conan Doyle. Med andre ord klassisk lukka rom, og deduktivt eleganteri frå etterforskarens side. I tillegg var dette den første framsyninga til SIT på Studentersamfundets nye biscene, blacboxen «Sitatet» i kjellaren i nybygget. Og både scena og det vi fekk sjå bestod eldprøva og vel så det.

Settinga er våren 1936 i patrisiarhuset Såleborg til den særs rike skoprodusenten Herr Platt. Eigedomen og nabolaget blir plaga av «Skuggen» ein gentlemansforbrytar som likevel skremmer vitet av folk. På Såleborg bur Platt og dei to ungane hans, hans personlege sekretær, ei hushalderske og etter kvart ein sjåfør. Og så dukkar det også opp eit par svigerborn in spe. Pluss sjølvsagt ein etterforskar. Men her er det faktisk to av dei. Eller var det tre? Utan at eg skal røpe så mykje av handling og intrige, skjer det sjølvsagt eit mord eller to og eit lite ran. Og så er det opp til dei som er att å finne ut kven som gjorde dette og kvifor. Dei som har spela «Mistenkt» vil kanskje tru at det er butlaren som har gjort det med ein dolk i biljardrommet, men det er nok ikkje så enkelt. Som alle god krimforfattarar legg Nærum ut ei rekkje spor i det dei ulike aktørane seier og gjer, men dei fleste er (som alltid) blindspor.

Eg er ikkje spesielt glad i krim og heller ikkje av den gamle sorten, same om helten heiter Miss Marple, Hercule Poirot eller Sherlock Holmes. Men når Knut Nærum herjar med sjangeren slik som i denne historia blir det noko heilt anna. Det er ein humoristisk leik med sjangerkonvensjonar og iblanda ei mengd overraskingar og eit vell av metateater.

Når SIT set opp denne krimparodien (for det er vel det det er), så har dei tatt Nærum på ordet og vel så det og dratt historia fleire hakk vidare. For ikkje berre har dei tatt godt vare på Nærums tørrvittige humor slik dei fleste kjenner han frå tida i «Nytt på nytt», ordspel og metateater, men dei har tatt det mange skritt vidare og lagt in ei rekkje overraskingar som ikkje ligg i Nærums manus. Eg skal halde meg frå å røpe kva det dreier seg om, for då vil eg øydeleggje mykje av opplevinga. Og at vi, sjølv etter å ha fått det heile oppklåra, ikkje var heilt visse på kven som var døde, og kven som var mordarar, gjer ikkje noko. Det viser berre kor samansett og kompleks denne framsyninga er.

På den nye biscena «Sitatet» har scenografen Marte Linnea Ness greidd å skape eit overraskande autentisk borgarleg interiør som også gir godt rom for spelet. Og dei tidsriktige og fine kostyma til Mari Tveit byggjer opp under det visuelle inntrykket. Nora Bugge Pasca har ikkje hatt nokon lett jobb som regissør, med heile ti aktørar på scena og eit spel der replikkane skal sitje som skot og timing er heilt avgjerande. Men det har gått overraskande bra. Ho har gitt god plass til humoren og naudsynte pausar, og dei mange skifta med entrear og sortiar går også overtydande godt. I tillegg har ho lagt inn både cliffhangarar artige brot, og fine overraskingar til publikum, der særleg den musikalske var ei sviske utan at eg skal røpe meir. Nærums tekst er leiken og full av metateater, og dette er også tatt særs godt vare på. Ensemblet på heile ti personar er både røynde folk eg har sett i fleire tidlegare produksjonar og nye aktørar. Men i hovudsak er dei tydelege og kjem godt frå tolkingane. God humor av denne typen fordrar god diksjon, presisjon og timing, og eit meir profesjonelt ensemble ville nok ha gjort dette litt betre. Men med ti amatørar og berre stutt prøvetid, var dette absolutt brukbart. Eg humra og kosa meg, og fann ut at krim kanskje ikkje er så ille lell. I alle fall ikkje når han blir herja med på eit så velspela, velregissert og intelligent vis som dette. Eg trur dei fleste vil finne glede i denne framsyninga som blir spela fram til 11. mars.