Amund Grimstad

TEATER

«Virvelvind»
Teatret Vårt, Molde
Av: Nina Wester og ensemblet
Basert på musikk av Ane Brun
Regi: Nina Wester og Kristian Lykkeslet Strømskag
Arrangør og musikalsk ansvarleg: Simon Revholt
Scenografi og kostyme: Daniel Åkerström-Steen
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Koreografi: Martha Standal
Musikarar: Sindre Klykken, Lauritz Skeidsvoll, Jo Inge Nes og Rune Tylden
Med: Sara Fellman, Kjersti Botn Sandal, Johanna Mørck, Bjørnar Lisether Teigen og Lars Melsæter Rydjord

Eit kreativt forteljargrep gjer at «Virvelvind» både blir ein hyllest til Ane Brun og ei teaterframsyning på eigne bein.

Eg skal ikkje påstå at det er ein trend, men dei siste åra har mange teater laga framsyningar basert på kjende og populære songarar og låtskrivarar, ofte med eit lokalt tilsnitt. Nå har Teatret Vårt i Molde tatt tak i musikken til byens eigen Ane Brun, og ikkje minst det tekstlege universet hennar. Framsyninga «Virvelvind» hadde premiere torsdag.

Utfordringane er mange når ein skal lage teater av ein songskatt som ikkje har nokon raud tråd å spinne ei forteljing på. Ein kan lage ein konsertversjon, men då blir som oftast originalen å føretrekkje. Eller ein kan freiste å lage ei historie som bind låtane saman, men slikt kan fort bli ei tvangstrøye. Nina Wester, som har skrive manus, og saman med Kristian Lykkeslet Strømskag også hatt regien, har vald ei løysing som synte seg å fungere optimalt. Fem ganske ulike personar ramlar inn på ein fest som er om lag like kaotisk som Daniel Åkerström-Steens illustrerande scenografi. Ein fest har sin eigen dramaturgi. Det er fart og halloi, det er store kjensler, det er depresjon og fyll, det er håp og ikkje minst lengten etter at det vidunderlege må skje, at kjærleiken skal oppstå. På ein fest er ikkje handlinga rettlina, men kan ha store brot. Slik har Wester greidd å la dei ulike tablåa spele opp mot og saman med dei sytten songane som på dette viset blir ein integrert del av oppsetjinga. At ho også har greidd å skrive mykje god og intelligent dialog inn i det heile, gjer at framsyninga også blir ståande på eigne bein som teater.

Ane Brun skriv og syng på engelsk. På oppdrag frå teateret har ho omsett dei aktuelle songane til moldedialekt, og det har vore overraskande vellukka. Og for meg blei det nå så tydelege tekstlege universet hennar ei openberring som verkeleg løfta framsyninga. I arrangementet av musikken har Simon Revholt hatt stor fridom, og laga ein sjangermiks som står godt til det tekstlege og dei ulike stemningane. Det fire mann store orkesteret trakterer eit utal instrument, er synlege på scena, tar del i festen og leverer solid akkompagnement og musikalsk bakteppe. Og dei fem festdeltakarane er alle typar vi kjenner att og som er lette å identifisere seg med. Aktørane gir oss eit godt, velregissert og songsterkt ensemblespel. Og i spissen må eg få framheve Sara Fellman som nok ein gong syner eit spesielt scenisk nærvær og imponerer med eit særs mangefasettert register.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 22. mars 2021.)

TEATER

«Supernova»
RAA Produksjoner, Vitensenteret i Trondheim
Manus og regi: Ane Aass
Videodesign: Tone Myskja
Musikk: Maria Kannegaard og Siri Gjære
Lyddesign: Erlend Solli Aune
Lyskonsulent: Sune Schjelderup
Med: Madeleine B. Nilsen

Ei uvanleg vakker og sanseleg teaterframsyning om noko av det mest tabuiserte som finst.

Det vesle teater- og produksjonsselskapet RAA Produksjoner har heilt sia starten i 2005 laga framsyningar for barn og ungdom der vanskelege og ofte tabuiserte problem blir behandla varsamt og med stor innleving. Slik er det også med den siste produksjonen deira, «Supernova», som hadde urpremiere i planetariet i Vitensenteret i Trondheim denne helga. Med nydelege, og lett forståelege metaforar tek dei denne gongen opp eit så vanskeleg tema som kva som skjer når ein av foreldra dine blir sjuk og dør.

Målgruppa for framsyninga er barn frå åtte år og oppover, og Fredrikke, hovudpersonen sjølv, er ei jente om lag på denne alderen. Fredrikke (Madeleine B. Nilsen) er ei heilt vanleg jente som bur saman med mor og far, og som lever eit relativt sorglaust liv. Det er mykje som tyder på at ho er ei skikkeleg pappajente. Så ein dag får ho vite at pappa er sjuk, at han har ein kul i magen som må opererast bort, og at det er kreft. Det er eit ord ho kan, og som ho forbind med død. Og når ho, som ein unge utan dei vaksne sine atterhald, spør direkte om pappa skal døy, blir svaret nei. I staden tek faren henne med ut under stjernehimmelen og fortel om den, om galaksar, endeløyse, om tid, vektløyse og om dei verkeleg store spørsmåla. For menneska har alltid stjernene og himmelkvelvinga bydd på symbolikk, myter og tolkingar, i tillegg til faktisk hjelp og assistanse. Pappa er tidlegare sjømann og fortel også om korleis ein før i tida navigerte etter stjernene.

Firmamentet byr som kjent på eit utal tolkingar og mogelege metaforar, og manusforfattar og regissør Ane Aass nyttar dei i rikeleg monn. Stjernebildet Kassiopeia består av fem stjerner, men slik har det ikkje alltid vore. Supernovaen SN 1572 eksploderte og forsvann. Når pappa fortel Fredrikke om det, undrar ho seg difor over om ho kanskje er del av familien Kassiopeia. På same vis blir det trekt parallellar til atom, celler, – og kreftceller. Kan ein sjå likskap mellom korleis ei stjerne og ein kreftsvulst oppstår? All metaforbruken er kreativ, pedagogisk og gjer at dette blir både forståeleg og underhaldande, – ja til og med underhaldande trass i den ganske mørke settinga. For pappa blir diverre etter kvart ein «supernova».

Under kvelvinga i planetariet i Vitensenteret er det berre ei seng, ein globus og ei stålampe. I dette rommet (i dobbel tyding) framfører Madeleine B. Nilsen historia som ein monolog. Ho har ei innleving og ei eiga evne til å framstå ungjenteaktig, og gir oss ei særs truverdig og levande tolking av Fredrikke. Vi blir med på heile reisa frå faren får diagnosen, gjennom alle forteljingane hans om stjernene og verdsrommet, gjennom operasjon og sjukdomsforløp der han ikkje lenger har same tolmod og humør som før, og til han blir ein supernova.

Trass i Madeleine B. Nilsens gode tolking, er det likevel framsyningas uvanleg vakre bruk av samspel mellom musikk, animasjon og spelet hennar som gjer at dette blir slik ei mektig teateroppleving. Kunstnaren Tone Myskja har laga opplevingsrike og fantastiske animasjonar, strekteikningar som utviklar seg til noko større og som nesten får eige liv når dei blir projiserte på den flotte himmelkvelvinga i planetariet. Og Maria Kannegaard og Siri Gjære har skrive musikk som er nydeleg, skjør og like varsam som resten av produksjonen. Slik blir denne vesle framsyninga på berre førti minutt ei sjeldan god sanseleg oppleving der eitt av dei vanskelegaste temaa som finst blir handsama på ein forståeleg, naturleg og forsiktig måte. Under Fredrikkes stjernehimmel forstår etter kvart både ho og vi at vi er del av noko større. Barn er mykje meir rasjonelle vesen enn mange trur, og gode forklåringar er alltid langt betre enn trua på at det er mogeleg å skåne dei for alt som er vondt og vanskeleg. Ane Aass har med denne produksjonen synt oss korleis også dei mest tabuiserte områda kan bli gitt eit kunstnarleg uttrykk og bli behandla både vakkert og varsamt.

(Ein forkorta versjon stod i Klassekampen tysdag den 23. mars 2021.)

TEATER

«Best før»
Turnéteatret i Trøndelag, Smia, Leksvik
Av: Rickard Fuchs og Krister Classon
Omsett og tilarbeidd av Tore B. Granås
Regi: Nora Evensen
Scenografi og kostymedesign: Berit Haltvik With
Lysdesign: Simen Høy Aasheim
Med: Tore B. Granås

Mange artige poeng om aldring og å føle seg utgått på dato, men lite nytt.

Tore (Tore B. Granås) var 45 år i går, feira dagen med nokre få venner, og i dag har han tatt seg fri for å kome seg. Slik var det ikkje før då han kunne gå rett frå fest og på arbeid, og attpå til greie eit par timar fotballtrening på slutten av dagen. Alderen gjer sitt. I ein toaktars monolog tek Granås oss med gjennom både sine eigne røynsler og forfattaranes meir generelle refleksjonar over det å gradvis bli eldre.

I eit intimt heimemiljø i Berit Haltvik Withs scenografi kjem vi tett på Tore når han både ser attende, framover og reflekterer over kva det blei av dei vala han tok i livet. Tore kan vere kven som helst. Han har arbeid, ein heim, kone og ein son. Nettopp fordi han er så fullstendig vanleg, blir det lett å kjenne seg att for publikum. Og ikkje berre for jamaldrande menn (og konene deira), men for oss alle. Her er flust av gode og gjenkjennelege poeng, så låtten sit relativt laust i salen. Men det var langt igjen til gapskratten.

Stykket blei skrive for rundt tjue år sia av svenske Rickard Fuchs og Krister Classon, og ber i mange av poenga og referansane preg av litt utgått dato. I form blir det presentert som ein vanleg standup-komedie med stadig og direkte kontakt med publikum. Gjennom den tekstrike monologen tek Granås oss med til det meste når det gjeld aldring og midtlivskrise, og ganske mykje meir. Og i det ligg også framsyningas største problem. Ho er for omfattande, tar opp for mange tema og er først og fremst særs føreseieleg. Sjølvsagt er det mange gode poeng og mykje artig, men det meste er nok godt kjend.

Teksten er omsett og tilarbeidd til norske forhold av Tore B. Granås sjølv. Det gjer sjølvsagt at han er fortruleg med han, og i rolla som Tore er han trygg, får vist mykje av registeret sitt, både det sårbare og det komiske. Han tar seg gode pausar, vender seg direkte til publikum, og det er Granås si gode tolking som bergar framsyninga. Men han er ikkje like heldig med moderniseringa og tilpassinga til norske forhold. Vel er det slik at interessene endrar seg med åra, og ein 45-åring likar ofte ting han ikkje ville ha tatt i med ei eldtong som tjueåring. Likevel har eg vondt for å tru på ein 45 år gamal mann som påstår å hygge seg med gamle fjernsynsopptak av «Husker du» med Odd Grythe.

Nora Evensens regi kunne med fordel ha vore strammare, og tilarbeidinga til norsk burde ha vore meir treffsikker. Dramaturgisk går det stort sett i eitt, og sjølv om finalen gir ein ny vri og ein optimistisk punchline, er dét eit poeng dei fleste ville ha tenkt ut sjølve då dei las stykkets tittel.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. mars 2021.)