Amund Grimstad

SKULEGANG: Azra Halilovic ruslar kommenterande rundt i sitt eige liv, mellom anna skulegang i Banja Luka. FOTO: ELISA ELß

TEATER

Telling the truth
Teaterhuset Avant Garden
Av Azra Halilovic og
Per Ananiassen
Regi: Jörg Karrenbauer
Musikk: Andreas Elvenes og Svein Segtnan
Med: Azra Halilovic, Andreas
Elvenes og Elhad Karadzic

Dokumentarteater som er best når det heilt private får dokumentere hendingane.

For fire år sia sette Azra Halilovic opp monologen «1000 zašto 1000 zato» (1000 kvifor 1000 difor) der ho på bakgrunn av eigne dagbøker frå 11-årsalderen i Bosnia fortalde om daglegdags ungpikeliv med krigen som bakteppe fram til ho kom som flyktning til Norge nokre år seinare. Med stor grad av sjølvironi og humoristisk distanse presenterte ho ei gripande fortelling om krig og trivialitetar. Nå har ho laga ein frittståande oppfølgjar, «Telling the truth» der ho i langt større grad freistar å skildre krigen og brotsverka, men framleis med sin eigen familie og si eiga historie som inngangsport.

I Haag går saka mot Radovan Karadzic, den hovudansvarlege for krigsbrotsverka, nå mot slutten, og i det langvarige arbeidet med denne teaterproduksjonen har Halilovic vitja tribunalet, og jamvel freista å få snakke med Karadzic, noko han sa ja til, men som tribunalet avslo. Men i prosessen fekk ho også kontakt med ein annan Karadzic som under krigen sjølv blei fanga, torturert og måtte flykte. Elhad Karadzic, eller «den positive Karadzic» som han sjølv kallar seg, fatta interesse for prosjektet hennar og deltek med si eiga historie i oppsettinga.

Som i førre produksjon, har Halilovic vald ein slentrande og særs upretensiøs presentasjonsform der ho nærast ruslar kommenterande rundt i sitt eige liv. Som ein pendant til krigsforbrytardomstolen sit Andreas Elvenes på scena og stiller spørsmål, korrigerer og delvis sufflerer henne. Vi får presentert familiebakgrunn, opptakten til krigen, skulegang, flukt og relativt private historier om familien. Men jamvel om noko kan verke nesten pinleg privat, er likevel alt med på å illustrere Jugoslavia, krigen og livet til muslimane i Bosnia på ein innsiktsfull og forståeleg måte. Denne delen av framsyninga er den absolutt sterkaste og beste.

Produksjonen er delt i tre klårt avskilte bolkar. I den andre møter vi Elhad Karadzic som har skrive bok om opplevingane sine, og som har skapt seg eit nytt liv for seg og familien i Tyskland. Han fortel om arrestasjon, tortur og fangeliv før han ved hjelp av Raude Krossen kom seg ut og til sitt nye heimland. På sjarmerande vis fortel han, og Halilovic omset. Sjølv om historia hans er både gripande og interessant, manglar ho dramatisering, og får slik sett ikkje den intensiteten vi opplever i Halilovic’ forteljing.

I den siste bolken blir vi med Halilovic til Haag i ein freistnad på å få Radovan Karadzic i tale, men der ho i staden får eit videointervju med hans juridiske rådgjevar, eit intervju dei fleste nok vil oppfatte som blotta for empati med ofra, men heller ikkje særleg interessant.

Azra Halilovic har denne gongen freista å lage eit meir typisk doku-teater, og til det har ho også fått regihjelp frå Jörg Karrenbauer frå det tyske dokumentarteaterkompaniet Rimini Protokoll. Personleg meiner eg ho burde ha halde fast ved det særeigne med sitt eige prosjekt slik det kjem fram i første del og i førre produksjon. Ved å bruke seg sjølv og si eiga historie kjem ho tettast på hendingane, og greier på det viset å skape ein intensitet og autentisitet som rører oss langt meir enn det ein tradisjonell dokumentar maktar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 30. august 2014.)

ELEGANT: Moritz Rabinowitz i dress med godt snitt, ein nytenkande entreprenør og verdsborgar frå Polen og Haugesund. FOTO: FIGURTEATRET I NORDLAND

FIGURTEATER 

FABRIK
– The Legend of M. Rabinowitz
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Jødisk Kulturfestival i Trondheim i samarbeid med Den kulturelle skulesekken
Av Wakka Wakka Productions i coproduksjon med Figurteatret i Nordland
Med: David Arkema, Gabrielle Brechner, Kirjan Waage og Gwendolyn Warnock

Ei lun og varm forteljing om ei viktig og etter kvart tragisk historie.

Den 5. til 7. september er det Jødisk Kulturfestival i Trondheim, men festivalen tjuvstarta alt 29. august med Trondheimspremiere på «FABRIK – The legend of M. Rabinowitz», eit gjestespel frå det norsk-amerikanske kompaniet Wakka Wakka Productions. Kompaniet, som har base i New York City, blei starta i 2001. «Fabrik» er ein produksjon som hadde premiere i Stamsund alt i 2007, og som etter det er blitt vist i ei rekke land, og som har hausta både ei rekke nominasjonar og prisar. Men dette er fyrste gongen han blir vist i Trondheim. Det var på høg tid, for «Fabrik» er heilt eineståande figurteater. Nå skal han visast i ei dryg veke framover, og det er å håpe at flest mogeleg finner vegen til teatret, for dette er ei særs god og varm dramatisering av det som var livet og lagnaden til eit utal jødar på første halvpart av nittenhundretalet.

Historia som blir fortald er i hovudtrekk like fantastisk som ho er sann. Moritz Rabinowitz blei fødd i Polen i 1888, og kom til Norge i 1909 der han busette seg i Haugesund som det han sjølv seier var den einaste jøden i byen. Med patriarkalske briller er dette kanskje rett, men han hadde også ei kone og ei dotter. I Haugesund slår han seg opp med herrekonfeksjon og opna butikkar i heile fem byar på sørvestlandet samt at han i heimbyen bygde opp Nord-Europas mest moderne konfeksjonsfabrikk; Condor. Han var ein entreprenør og ein samfunnsdebattant som tidleg tok til orde mot nazismen og den aukande antisemittismen. Som så mange andre jødar blei han send til Sachsenhausen der han døydde i 1942.

Denne historia om den nytenkande og framgangsrike kjøpmannens vekst og tragiske fall blir presentert som figurteater med eit tjuetals flotte og ganske spektakulære dokker og med synlege dokkeførarar. Presentasjonsforma er eventyrets, med røter både i norsk og jødisk forteljartradisjon. Det er ei varm og humoristisk historie, ikkje så reint lite sjølvironisk og presentert med mye kløkt og innleving. Dokkeføringa er imponerande presis og synkron, og alt det tekniske er sjølvsagt på plass. Men det som gjer produksjonen til noko langt meir enn berre godt figurteater, er blandinga av den spesielle forma dei har gitt presentasjonen av ei god og ikkje minst viktig historie, med ein uvanleg intelligent, men likevel særs diskret bruk av sceniske verkemiddel. Scenografien og utstyrsbruken er relativt enkel, men så illustrerande og sjarmerande. Perspektivforskyving, god bruk av lys- og lydeffektar og flotte modellar gir liv til handlinga og gjer dette til fysisk og visuelt teater på sitt aller beste.

Moritz Rabinowitz er ein sjarmerande mann til å bli verkeleg glad i. Han har nok sine sider, mellom anna den patriarkalske, men han er nyskapande, tenker stort, syner omsorg for sine tilsette, og blir, trass i at han er ei dokke, presentert så levande at du trur han er verkeleg. Sjølv om framsyninga er både varm og humoristisk, er det mot eit dystert bakteppe av jødepogromar, og etter kvart holocaust. Med meir enn sytti års avstand til hendingane, aukande historieløyse og også veksande framandfrykt og rasisme, trur eg den enkle historia om den polskfødde skreddaren frå Haugesund kanskje kan seie meir til nye generasjonar enn avisartiklar og lærebøker. Om du ikkje blir glad i Moritz Rabinowitz slik han blir presentert av Wakka Wakka Productions, er det noko alvorleg gale med kjenslene dine.

PARTYKONGE: Det blir ein helvetes fest når Kong Sverre kjem til gards på veg "te Stiklestad". FOTO: AMUND GRIMSTAD

TEATER

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist/musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Kjersti Tveterås, Mira Dyrnes Askelund, Ole Christian Gullvåg, Jon Lockert Rohde, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson m. fl.

Ein intelligent, ellevill og heilt respektlaus parodi på spelfenomenet, framført fullstendig utan tryggingsnett.

Sommar er speltid, og ein kvar liten plass med respekt for seg sjølv skal ha sitt eige spel, gjerne med lokalhistorisk tilsnitt. Mye er faktisk ganske bra, men nokre blir også vel pompøse og noko prega av amatørisme. Tida har lenge vore overmogen for å setje skråblikk på spelfenomenet, og nå er det gjort. Det måtte bli i Trøndelag, midt i hjartet av spel-Norge der publikum kjenner kodane og forstår internhumoren, for her skal ein verkeleg halde tunga rett i munnen for å følje med i denne elleville harselasen og potpurrien over minst eit titals ulike spel. Torsdag var det urpremiere på «Slaget på Testiklestad» , ein musikalkomedie i uhistorisk speldrakt på Trøndelag Folkemuseum i Trondheim.

Dei fire som står bak ideen, kjenner sjangeren godt. Med fullstendig respektløyse, god innsikt og masse humor har dei stole vilt og uhemma frå Stiklestad, Elden, Karolinarspelet, Korsvikaspelet og Lady Arbuthnott berre for å nemne nokre, men sjølvsagt med alle spels mor, Stiklestad, som hovudreferanse. Vi er på garden Ful, nabogarden til Innful, i Trøndelag. Dette er på kong Sverres tid, han er i ferd med å avkristne landet, og på veg «te Stiklestad» (derav namnet) for å setje eit endeleg punktum på historisk grunn. På vegen skal han overnatte på Ful der gardsfolket, biskopen og Lady Upherbut (!?) planlegg å få stoppa kongen. Det går ikkje akkurat etter planen, men med litt flaks, og med uventa hjelp frå den verkelege kong Sverre (han Brandhaug i Rosenborg, du veit), går det likevel bra til slutt.

Gjennom å presentere denne historia, som trass i at ho sjølvsagt er syltynn og ikkje heilt til å tru på, likevel ikkje står så mye attende for ein god del av det som blir framført med atskillig meir alvor på ulike lokale scener, leikar aktørane seg med sjangeren. Dei gjer uhøgtidelege gags, lagar skikkeleg metateater og gjer fortent narr av mye av det pompøse og retthaverske i det som blir parodiert. For dei som har sett ein del spel, er referansane tallause, og det er nok absolutt ein fordel at denne parodien blir sett opp i Trøndelag der det nærast er spel heile året. Det får vi tydeleg prov for når suffløren syner seg å vere frå Rogaland, heilt ukjend med sjangeren og slik sett komplett ubrukeleg. Då blir det ei blanding av pinlege og komiske avbrot i dyktig laga metateater.

Manusforfattarane Bones, Gullvåg og Løseth har skrive intelligente og gode replikkar der ordspela sit laust. Og sjølv om dette er ein spelparodi, får heile underhaldningsindustrien også sitt. Sponsing og utidige reklameinnslag ved cliffhangers, som i OL i vinter, får ein herleg parodi  når ei av dei mest dramatiske scenene blir avbroten av eit langt og velregissert reklameinnslag for produksjonens hovudsponsor. «- Vi har seld sjela, – det blir det spel av!» Mads Bones har skrive særs gode songtekstar, og Kyrre Havdal har laga vakre, fengande og lett songbare melodiar, men også dei med tydeleg parodisk tilsnitt. Fleire av songnumra blir framført i store og velkoreografert masseopptrinn. Når dansen blir upretensiøs og alle gir litt faen, blir resultatet utruleg bra. Men dét krev òg nøye innstudering. Martha Standal har hatt ei imponerande god hand med koreografien.

«Slaget på Testiklestad» er ei oppsetting som leitar etter sin eigen moral og der dei vantru finn trua att – i manus. Det er blitt uhøgtideleg, ellevilt, intelligent, tidvis bitande ironisk og framført med særs låge skuldrer. Dramaturgisk går det nok litt over stokk og stein, men framsyninga sluttar aldri å overraske. Og så er ho i tillegg sjarmerande sjølvironisk.

 (Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. august 2014)