Amund Grimstad

TEATER

Foto: Stiklestadspelet

Spelet om Heilag Olav
Av Olav Gullvåg
Musikk: Paul Okkenhaug
Regi: Marit Moum Aune
Dirigent: Ole Kristian Ruud
Koreografi: Arne Fagerholt
Med: Henrik Mestad, Trond-Ove Skrødal, Ingunn Beate Øyen, Heidi Gjermundsen Broch, Sverre Bentzen, Hildegunn Eggen, Hanne Skille Reitan, Tom Erik Lie m. fl.
Stiklestad Nasjonale Kultursenter

Når teksten ikkje held mål, hjelper det diverre ikkje med allverdas gode musikk, regissørar, skodespelarar og spektakulære opptrinn.

I snart 60 år har «Spelet om Heilag Olav» vore vist på historisk grunn på Stiklestad. Trekvart million menneske har sett spelet opp gjennom åra og landets fremste regissørar, koreografar, dirigentar og skodespelarar har nesten stått i kø for å delta i det som utan særleg atterhald blir kalla «Alle spels mor». Sjølv har eg meld spelet her i avisa for nitten år sia, og undra meg den gongen over kva det er ved denne historia som fengsla så mange. Nå har eg sett det att, og sjølv om oppsettinga i Marit Moum Aunes regi er så tydeleg og forståeleg som det vel er mogeleg å få til, må eg vedgå at det framleis er vanskeleg å bli gripe av historie, handling eller framføring.

Utgangspunktet er rett nok heilt unikt, og «Spelet om Heilag Olav» har nesten alt som skal til, men berre nesten. Vi er på historisk grunn og handlinga er sett til ei skjebnestund for nasjonen, den endelege stadfestinga av kristninga av landet, og dermed grunnlaget for ein tusenår lang kulturtradisjon. Det var her på Stiklestad at kong Olav Digre fall i slaget mot bondehæren i 1030. I særs vakre omgivnadar, i det som framstår som eit nesten perfekt naturleg amfi, og til den monumentale musikken til Paul Okkenhaug skal vi få presentert det dei fleste vil tru er historia om Heilag Olav og slaget på Stiklestad. Men så er det ikkje det vi får. I staden er det ei fortelling om kva som skjer på nabogarden Sul hjå bonden Torgeir Flekk (Trond-Ove Skrødal) dagen og kvelden før slaget. Det er eit ganske vanleg litterært grep å presentere store hendingar gjennom parallelle og meir private historier, og det er truleg det forfattaren Olav Gullvåg i si tid freista, men det er diverre ei oppgåve han ikkje meistra.

Det ligg ei forbanning over garden Sul. Fem år tidlegare fødde Gudrid (Ingunn Beate Øyen) ein vanskapt son som blei sett ut, såkalla utburd. Denne skikken er ikkje i tråd med dei nye kristne nestekjærleiksprinsippa, og hendinga rir gardsfolket som ei mare. Særleg er det dottera Gudrun (Heidi Gjermundsen Broch) som slit med vonde tankar rundt utburden. Ho søker trøyst hjå bestefaren, den blinde Gamal-Jostein (Sverre Bentzen), og i den gamle og milde guden Balder. Gamal og ny tru lev side om side på Sul utan at det ser ut til å skape særleg store konfliktar. Inn i denne settinga kjem Olav Digre (Henrik Mestad) og kongshæren for å overnatte kvelden før dei skal møte den over dobbelt så store bondehæren. I staden for eit spel om kongen og slaget på Stiklestad, blir det i første rekke ei fortelling om tvil og tru, og ikkje minst om å velje side. Samt om ein utburd som blir tværa ut i det keisame. Gullvåg målar ut eit stort og mangefasettert bilde med ei rekke ulike historier, men greier aldri å samle trådane, og det blir ei fortelling som først og fremst saknar dramaturgi og ein bærande idé. Når teksten ikkje held mål, hjelper det diverre ikkje med allverdas gode musikk, regissørar, skodespelarar og spektakulære opptrinn.

For det er verkeleg ei spektakulær oppsetting. Fleire hundre statistar, imponerande koreografi, nydeleg scenografi, eit stort og dyktig orkester og eit like stort og godt mannskor, velregissert spel, storslagne ryttarscener, og ikkje minst vissa om å vere på historisk grunn. Men så lenge tekstgrunnlaget er så sviktande, blir alt det andre berre utvendig staffasje. Gullvåg har alt for mange historier å fortelle, og Marit Moum Aune skal ha ros for å ha greidd å få fortellinga forståeleg, men meir er neppe heller mogeleg.

«Spelet om Heilag Olav» formeleg skrik etter ein meir dugande forfattar. Men ein tuklar vel ikkje med gamle tradisjonar, for etter nærare seksti år er produksjonen blitt eit ikon og langt større enn seg sjølv, snarare eit kulturelt ritual meir enn ei teateroppsetting.
(Meldinga er skriven på grunnlag av generalprøva 24. juli.)

(Ei forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen fredag den 26. juli 2012.)

Kari Trestakk    

RÅSTOFF: Kan dette etter kvart bli eit slott? FOTO: AMUND GRIMSTAD

Fritt etter Asbjørnsen og Moe
Konsept: Anne Helga Henning og Barbro Djupvik
Regi: Barbro Djupvik
Installasjon: Anne Helga Henning
Komposisjon, musikk og skodespelar: Siri Gjære
Dansar: Ingeborg Dugstad Sanders
Verkstadhallen, Svartlamon

Ei multikunstnarleg oppsetting som freistar å få fram undringa og skaparemna hjå publikum.

Det er ReMida-festival på Svartlamon i Trondheim med utstilling, konsert, servering, byttemarknad og teater. Fire kvinner med ulik bakgrunn, men med eit sams mål om å skape undring og fantasi, har laga ei multikunstnarleg oppsetting med utgangspunkt i folkeeventyret om Kari Trestakk, og sundag var det premiere i Verkstadhallen på Svartlamon. Barbro Djupvik har teatererfaring både som skodespelar og instruktør, Anne Helga Henning er utdanna biletkunstnar og har jobba mye med og for barn, Siri Gjære er singer/songwriter med bakgrunn frå jazz, men til tider ganske sjangeroverskridande, og Ingeborg Dugstad Sanders er dansar og for tida aktiv i både DansiT og Danselaboratoriet i tillegg til eigne produksjonar. Med desse ulike kunstfelta i bagasjen, har dei  fire laga eit interaktivt og visuelt fortellarteater med mye innslag av dans og musikk, og med rikeleg råstoff for fantasien.

Eventyret om Kari Trestakk og den blå stuten er opphavleg presentert i Asbjørnsen og Moes samling av folkeeventyr, og er ei ganske langdryg og repeterande fortelling som på mange vis liknar historia om Askepott. I ei tid då ungane kan ha fleire stesysken enn sysken, og stemor er nesten like vanleg som mor, er det neppe heilt politisk korrekt med desse eventyra der stemora og stesyskena utan unnatak er både stygge og vonde. I denne produksjonen har dei difor kutta ut den stygge systera, men til gjengjeld gjort stemora heilt umenneskeleg vond. Og dei har også fjerna siste halvparten der kampen står om å få prinsen slik at historia naturleg sluttar når Kari og stuten kjem fram til slottet. Det er gode val.

I ein scenografi som er meir ein installasjon av likt og ulikt henta ut frå ReMidasenteret, er det lite som i utgangspunktet minnar om skog, slott eller beitemark for oksar. Men slik kong Midas (som har gjeve namn til ReMida) kan få gull av alt han rører ved, er det utruleg kva Anne Helga Henning greier å få ut av dei underlegaste rekvisittar. Eventyret tar til med at Gjære fortel, og Henning og Sanders står som saltstøtter og illuderer trær. Men så går dei tre ut av framføringa, vender seg til publikum og får dei unge i salen til å fortelle korleis prinsessa og oksen skal framførast. Og Sanders tek meldingane og gir masse liv til dei båe. Deretter blir vi med på ei visuell reise gjennom tre skogar og mye slåssing med troll før stuten og prinsessa omsider kjem fram til slottet. Det får vi først ei aning om som eit fjernt Soria Moria som er videoprojisert, men når det skal illuderast, tek dette verkeleg av som eit kreativt prosjekt. Henning innser at oppgåva blir for stor, og inviterer i staden alle dei små byggmeistrane og arkitektane i salen opp på dugnad, og om du har god nok fantasi, så vil du sjå at det etter kvart veks fram eit magisk byggverk som publikum blir invitert inn i.

Denne oppsettinga av Kari Trestakk er ei verkeleg mangefasettert framsyning som i hovudsak vender seg til dei mellom fem og ti, men som nok kan pirre fantasien også til andre aldersgrupper. Den opphavlege historia er nesten halvert, men fortellinga kan nok likevel bli noko lang fordi det er parti som blir litt for dvelande. Produksjonen verkar ikkje heilt ferdig, og kan nok framleis fortettast og raffinerast, men grunnlaget er der så absolutt. Ettersom oppsettinga er interaktiv, er ho avhengig av publikum, og vil endre karakter frå gong til gong. Det set krav til dei tre på scena, og det vi fekk sjå på premieren, synte at dette tok dei på strak arm. Men premierepublikum er diverre premierepublikum sjølv på Svartlamon, og eg trur at ei setting med færre vaksne, og fleire barn i salen vil kunne bli langt meir spennande. Førebels blei oppsettinga berre vist to gongar under ReMida-festivalen, men ho bør absolutt få eit større publikum.

PEPPAR: Reven får peppar i dobbel tyding av bakarane. FOTO: NINA HEDVIG ERIKSEN

HAKKEBAKKESKOGEN
(Klatremus og de andre dyrene i Hakkebakkeskogen)
Av Thorbjørn Egner
Regi: Hallvard Lydvo
Scenografi: Elin Stangnes
Lysdesign: Trond Dybfest
Musikk: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Ei litt surrealistisk, uvanleg morosam, og ganske velspela oppsetting som først og fremst er særs sjarmerande.

Trondheim midt i juni plar vere regn og temperaturar som får deg til å ønske deg til mildare plassar. Men så har vi eit årvisst arrangement som gjer at vi får varmen i oss lell. I år er det 29. gongen teaterlaget i BUL, Nidaros set opp sommarteater i tårnet på Munkholmen, og under over alle under hadde vêrgudane denne gongen sjekka kalenderen før dei gjekk på arbeid, så ventinga i Ravnkloa, båtturen ut og heile settinga var akkurat slik det burde vere på denne tida av året. I det kalde tårnet lèt vi ullpledd vere ullpledd, og lèt oss i staden forføre av eit sjarmerande menasjeri.

Det er  hundre år sia Thorbjørn Egner blei født, og teaterlaget i BUL markerer jubileet ved å sette opp Hakkebakkeskogen. Mye kan seiast om dette høgst tvilsame, utopiske, sosialdemokratiske universet til Egner der antagonismane blir løyste utan større problem, og i strid med både naturen sjølv, biologi og kva som måtte vere berekraftig. Det er ei moralistisk historie utan rot i røyndomen, og ho tar etter kvart til å bli ganske utdatert. Men så er det samstundes ein så viktig del av fellesarven og kulturgrunnlaget vårt, og i tillegg så fullt av humor, sjarm, gode songar og artige figurar, at vi likevel stadig lèt oss forføre. Slik også denne gongen.

Hallvard Lydvo har regissert fleire oppsettingar for BUL, og kjenner både det menneskelege materiellet han har til rådvelde, og dei fysiske rammevilkåra godt. Sommarteatret er vanlegvis av og for dei unge, og dette var ikkje noko unnatak. Berre nokre få vaksne, og resten pur unge, urøynde, men spelevillige aktørar. Og for ei casting! Etter ein ouverture der vi får presentert heile menasjeriet i denne vesle skogen, går vi rett inn i handlinga med ei pangopning med reven. Nadia Kummeneje set standarden frå første strofe, songsikker, scenevand, trygg og hundre prosent tilstades heile tida. – BUL har kosta på seg mygg, var det første eg tenkte, før eg oppdaga at nei da, ho berre song høgt, godt, tydeleg og med god diksjon. Reven er frå Egners hand skurken i historia, men Kummenejes rev er definitivt helten i denne produksjonen. Ho eig framsyninga og har ein mimikk og eit kroppsspråk som kunne ha passert på kva scene som helst. Med eit spel som er prega av rølp og ramp, set ho ein surrealistisk standard som dreg inn i oppsettinga ein ironi Egner ikkje hadde, men som er naudsynt for at denne historia skal ha eit framtidig liv. Om jenta er eit naturtalent, eller om Lydvo har ei ekstremt god hand om personinstruksjonen, eller om det er ein kombinasjon av båe, veit eg ikkje, men reven i denne skogen er ei framsyning i seg sjølv.

Men Lydvo hadde meir i ermet. Det er mange songnummer i oppsettinga, og utan mygg skal det ei trygg og god røyst til for å bere i dei vanskelege akustiske forholda i tårnet. Musikken var denne gongen skore ned til berre Øyvind Jo Heimdal Eik på tangentar. Det fungerte utmerka for då fekk vi tonefølgje i staden for eit orkester som drukna dei unge solistane i lyd. Songnumra var utan unnatak gode og tydelege, og meir kan ein neppe forlange av purunge amatørar.

Tårnet på Munkholmen er korkje fleksibelt eller spesielt eigna til å spele teater. Med ei vanskeleg scenografisk løysing, og med mange unge amatørar blir det sjølvsagt transportscener og tidvis haltande dramaturgi. Men eg lèt det passere for her er så mye anna å gle seg over. Reven er ein fuling, men klatremusa står ikkje mye attende. Gjermund Bungum Gorset er berre elleve år, men er trygg og ikkje minst sjarmerande til tusen i ein tekst- og songtung rolle som den livsnytande hedonisten som står i skarp kontrast til Egners alter ego, den særs moralistiske, og eigentleg litt ufordragelege Morten Skogmus (Sigrid Farstad).

Reven bringer inn mye sjølvironi og god humor, men det som verkeleg ber bod om at dette stykket kanskje likevel kan ha livets rett, er at Lydvo har brakt inn eit kraftig surrealistisk element, som særleg blir tydeleg med elgen. I elgrolla (og rolla som mannen på nabogarden) tar Tor Einar Bekken, til vanleg kjend som ein dyktig musikar med kunstnarnamnet Dr. Bekken, han heilt ut og vel så det, og syner at han har eit komisk talent av det heilt sjeldne. Med eit sirupstreigt underspel som fungerer absurd og særs humoristisk, gir han oppsettinga ein dimensjon som syner at den ironiske dimensjonen kan gi Hakkebakkeskogen eit nytt løft.

Nok ein gong har teaterlaget i BUL, Nidaros laga ei sjarmerande, varm og velspela framsyning som er eigna til å underhalde og more både vaksen og ung. Kanskje er eg lettrørt, men eg lèt meg stadig forføre i det scenografisk umogelege tårnet på Munkholmen.

TEATER

PROFFT: Ei meir regissert og mindre naivistisk framføring gjer at noko av heilskapen frå dei tidlegare produksjonane til kompaniet ikkje blir like synleg. FOTO: RAINER WERNER, BURGTHEATER

Life and times – episode 1
Av: Nature Theater of Oklahoma
Regissert og skrive av Pavol Liska og Kelly Cooper
Basert på ein telefonsamtale med Kristin Warrall
Komponist: Robert M. Johanson
Framført av Ilan Bachrach, Gabel Eiben, Anne Gridley, Matthew Karahais, Julie Lamendola og Alison Weisgall
Musikk: Daniel Gower, Robert M. Johanson og Kristin Warrall
Teaterhuset Avant Garden, Rockheim, Trondheim

Eit kvart levd liv representerer minst ein roman, men presentasjonsforma set grenser for kor mye ein kan legge fram.

Det er tredje gong Nature Theater of Oklahoma gjestar Trondheim. I 2008 var dei her med No Dice, ei særs tekstrik framsyning på nærare fire timar som på eit naivistisk vis boltra seg i teatermetaforar på grunnlag av meir enn hundre timars telefonopptak med kvardagsleg smalltalk om alt og inkje. Året etter var dei attende med Romeo & Juliet, ein produksjon der dei på bakgrunn av rundt femti telefonsamtalar med forskjellige folk som blir bedne om å attfortelle Romeo og Julie, og med tilfeldige utdrag av desse samtalane på øyret, spelar det dei høyrer. Båe oppsettingane var så konkrete og kvardagslege som berre absurd teater kan bli.

Denne gongen er dei her med første episode av ein serie på ti, der dei framleis ikkje er komne halvvegs i produksjonen, og heller ikkje veit heilt kor dette vil ende. Det er såleis eit langt meir ambisiøst prosjekt enn det dei hittil har gjort. Men framleis har dei telefonsamtalen som bakgrunn og kvardagen som dramaturgi. Kristin Warrall, som sjølv spelar i orkesteret, blei ringt opp av Pavol Liska og bede om å fortelle alt ho hugsar frå dei første åra av livet sitt. Frå eit to timars opptak er dette redigert og skrive ut med kunst- og tenkepausar fylde med innhaldslause ord som «like» og «um», og deretter sett ny musikk til av Robert M. Johanson. Det er blitt ei tre og ei halv times oppsetting, ei enormt tekstrik maratonframføring. Denne gongen er for så vidt teksten redigert, regissert og innøvd, men framføringa blir framleis noko randomisert ved at suffløren held opp tilfeldige scenetilvisingskort som fortel dei seks på scena kva dei fysisk skal gjere. Dermed blir ikkje alltid det fysiske uttrykket heilt synkront med det verbale, men når teksten til gjengjeld tidvis er ganske absurd, blir dette likevel meir ei understreking av det innhaldsmessige enn ein rein kontrast.

Nature Theater of Oklahoma er eit kompani med velskolerte skodespelarar, og som har reindyrka eit konsept der dei tek skodespelarkunsten heilt attende til utgangspunktet. Alle levde liv representerer minst ein roman, og det kvardagslege og grå som kan mangle både dramatikk, spenning og særleg innhald, er likevel særs spennande om du berre tar deg tid til å lytte. Slik gjer dei Shakespeares ord «All the world’s a stage» til sine, og når du etter kvart finn rytmen, blir Warralls fortelling om lærarar, familie, skulebuss, forelsking, overnatting hjå venner og andre trivialitetar slett ikkje så inkjeseiande som ein skulle tru. Det er tvert om slik at det vanlege kan bli viktig.

Litterært er dette eigentleg slett ikkje så spesielt. Ivar Lo er kjend for utsegna Alt det spennande finst  i arbeidarklassen, og då Dag Solstad for snart førti år sia skreiv 25. septemberplassen, sa han at han alltid hadde hatt lyst til å skrive ei bok om det heilt kvardagslege, blotta for det feiande og flotte og utan dramatikk. Dei siste åra har ulike realitypåfunn banalisert sjangeren, men med romanprosjektet om sin eigen kamp, tok Knausgård realityromanen heilt ut og synte at det trivielle framleis kan fenge eit stort publikum.

I dei to tidlegare produksjonane eg har sett, har Nature Theater of Oklahoma dyrka den naivistiske framføringa, og dette er ei presentasjonsform som har stått særs godt til innhaldet. Denne gongen verkar det heile langt meir regissert. Teksten ligg fast, og når han både er særs omfattande, og samstundes består av meir enn tre timar utan særleg logikk eller indre samanheng, blir framføringa ganske imponerande reint speleteknisk. Så godt som alt blir sunge, og også på dette området er ensemblet proffe sjølv om eg merkar at det fysisk tar på mot slutten. Og kanskje er det nettopp det så openbert profesjonelle, og brotet med naivismen, som gjer at eg sit att med eit lite men.

For det er noko som manglar, og som gjer at Life and times – episode 1 ikkje heilt kan måle seg med No Dice og Romeo & Juliet. Der dei før var leikne og la seg flate for det heilt tilfeldige, blir framføringa denne gongen langt meir regissert og med det fastlåst. Dei små randomiserte scenetilvisingane blir ikkje noko vesentleg innslag, og tilbake står vi med eit regiteater der det meste er planlagt, og der det viktigaste er at det er uviktige ting som blir fortald. Det er greitt nok i seg sjølv, men når forma ikkje blir like laussloppen som i tidlegare produksjonar, blir det spørsmål om ikkje nokre av kompaniets «darlings» med fordel kunne ha vore avliva?

TEATER

UT!: Gud er nådelaus, og det hjelp ikkje med milde gåver når guden med det unemnelege namnet vil gjere sine hoser grøne for dei andre i G7. FOTO: MORTEN SKIPENES SMEDSRUD

G7
Av Ingrid Weme Nilsen og Eivind Salen
Regi: Ingrid Weme Nilsen
Scenografi: Milja Salovaara
Med: Syver Åmli Vestmo, Harald Brenna, Arne Reitan, Kingsford Siayor, Kristofer Hivju, Kristine Welde Tranås, Ole Christian Gullvåg, Mona Synnøve Solhaug, Gunnar Eirikson og Kai Kenneth Hanson
Produsert av: Pontenegrinerne med hjelp av Teaterhuset Avant Garden og Trøndelag Teater
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Ein genial idé, mye god humor, men ei oppsetting som ikkje greier å stå løpet ut.

Sju av dei mektigaste landa i verda har laga rikmannsklubben G7 der dei møtest og skaltar og valtar med lagnaden til verdas milliardar heilt utanfor all demokratisk rekkevidde. Dette er vel kjend og stillteiande akseptert jamvel om det ikkje er særleg akseptabelt. Men makta rår, og slik er verda. Mindre kjend er det at den andelege pendanten til økonomi og storpolitikk, dei sju største verdsreligionane, har skipa si eiga G7-gruppe. Gjennom titteskåpet teaterselskapet Pontenegrinerne har laga, og som hadde urpremiere laurdag, får vi nå eit innblikk i kva som skjer når dei gamle gudar, som det både går fram og attende med, møtest for å dele det religiøse verdsherredømet mellom seg og lage langsiktige planar mot den omseggripande sekulariseringa.

Ideen er like enkel som genial, og det er eigentleg merkeleg at ingen har kome på dette før. I ei opphøgd og tilbaketrekt atmosfære, langt frå profane idear, krig, fattigdom og elende, møtest dei sju største gudane og fører ein danna samtale med klåre reglar for kva ein kan og ikkje kan ta opp. Det vil seie, heilt problemfritt er det ikkje. Han guden du veit, som du ikkje kan seie namnet på, er kasta ut av det gode selskap tilsynelatande fordi det ikkje var rom for to på same instrument i gudeorkesteret, men i røynda fordi dei andre ikkje aksepterte alle aksjonane som blei utførde i namnet hans (sjølv om det altså helst ikkje skal uttalast). På møtet vi tar del i, blir Gud (ja han med stor G, du veit) konfrontert med at det skjedde noko tilsvarande i hans namn i fjor sommar, men avfeiar det med at dette var ei einskildhending. Slik, og i tillegg med fullt av ordspel og aforismar, leikar dei to forfattarane seg gjennom eit utal religiøse metaforar i ei tidvis særs humoristisk framsyning der dei seks gudane står fram som pompøse og temmeleg retthaverske, og der Gud (den kristne altså) er ein ganske arrogant jævel i kraft av at han er størst og i tillegg veks raskast. I G7 er det likevel eit tilsynelatande demokrati, men ettersom den nest største er ekskludert, blir det stadig uavgjort i avrøystingane. Det fører til eit handlingslamma forum, heilt til gamle Zevs ramlar inn og krev å få seie noko på vegner av alle dei små og gløymde gudane.

Dei to forfattarane, den eine av dei også som regissør, har  boltra seg i underfundig humor, stundom i beste Monty Python-stil, absurd, og med massevis av openberre gudgitte (!) metaforar og eigentleg ganske sjølvsagte ordspel. Det er ei uvanleg leiken oppsetting. Spelet er godt, dialogen går naturleg og låtten sit laust. Regimessig er det i tillegg mye metateater som står godt til framsyninga. Men etter ei stund tar ho til å gå litt på tomgang. Dramaturgien blir slappara, det blir lenger mellom poenga, og etter kvart endar det heile relativt uforløyst. Det er synd, for med litt meir dyrking av poenga i teksten, samt noko strammare regi mot slutten, hadde denne produksjonen i seg potensial til å kunne bli noko langt meir.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 9. mai 2012)

TEATER

FOTO: GT NERGAARD

Å bli forlatt med stillheten
Av Andrea Strømmen Engum
Framført av Ingvild Meland, Ibrahim Fazlik og Kine Bendixen
I mørket er vi alle like
Av Erlend Glasø Faltinsen
Framført av Wenche Strømdahl og Jan Frostad
Koder
Av Elise Sjøgren
Framført av Erlend Glasø Faltinsen og Eirin Gåre Aase
Fantastisk
Av Ibrahim Fazlik
Framført av Kine Bendixen, Wenche Strømdahl og Ingvild Meland

Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturg: Matilde Holdhus
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Unge dramatikarar er best når dei skriv om og for seg sjølve.

I oktober i fjor inviterte Kjernehuset (produksjonsselskapet til Rita Abrahamsen) og Trøndelag teater ungdom mellom 13 og 19 år med skrivekløe til å sende inn ulike former for scenetekst. Akkurat kor stor responsen var, veit eg ikkje, men det skal ha kome inn likt og ulikt frå komplette manus til stuttare tekstar og reine idéskisser. Åtte av tekstane blei plukka ut til å vere med i prosjektet ”Unge dramatikere”. Under leiing av Rita Abrahamsen har dei åtte ungdomane i vinter vore med på workshops, fått rettleiing og hjelp, og vidareutvikla tekstane sine, mellom anna i møte med både dramaturg og profesjonelle skodespelarar. Fire av dei åtte tekstane vil bli presentert som lesestykke denne og neste helg, medan dei fire andre er blitt sett opp i Teaterkjellaren med urpremiere onsdag denne veka.

Både i form og i innhald var det mye forskjellig vi fekk sjå. Jamvel om det sjølvsagt framleis er ein del uferdig, er det openbert at det er mange flinke ungdomar der ute. Dei fire forfattarane vi fekk møte, er mellom 15 og 18 år, og dette er ein alder då ein ofte kan vere ganske søkjande, og opptatt av store spørsmål. Dei to første framsyningane var relativt typiske eksponentar for dette, og båe hadde mye god og treffsikker dialog. ”I mørket er vi alle like” blei nok litt uforløyst og vanskeleg å få heilt grep om, medan ”Å bli forlatt med stillheten” baud på eit utal aforismar og mye klokskap, men også her var det ikkje berre enkelt å fatte heilt kva det dreidde seg om. Slik sett var båe produksjonane observante og intelligente skisser, men idear som treng noko meir bearbeiding.  Og båe framsyningane bar nok litt preg av at tema blei i største laget.

Den siste oppsettinga, ”Fantastisk”, var ei særs leiken og artig  sak som gav oss mye surrealisme og absurd humor. Men dette var ei temmeleg fysisk framsyning der både regi og koreografi var så vesentleg at det er vanskeleg å vite kor mye som var forfattarens idé, og kor mye som var regi.

Symptomatisk er det at den produksjonen som for meg var absolutt best, var den som i tillegg til å handle om ungdom og kvardagen deira, også blei framført av ungdom, to amatørar frå Charlottenlund vgs som var så ekte at det var berre å gi seg over. Ein litt nerdete gut som har lese seg til det meste, men forstått lite, altså med store hol i den sosiale intelligensen, møter ei heilt vanleg jente som først lar seg irritere, men som etter kvart blir nysgjerrig. Og midt oppi masse komisk, særs observant og tidvis litt absurd dialog, oppstår det søt musikk. «Koder» er ein vakker, klok, varm og innsiktsfull tekst, skrive av den femten (ja, du les rett!) år gamle ungdomsskuleeleven Elise Sjøgren, og glitrande og til fingerspissane ekte framført av Erlend Glasø Faltinsen og Eirin Gåre Aase.

Eg har ofte etterlyst både ny norsk dramatikk, og barne- og ungdomsdramatikk på Trøndelag teater. Dette prosjektet er delvis svar på båe etterlysingane. Trøndelag teater, og kanskje særleg Rita Abrahamsen og Kjernehuset, skal ha stor ros for arbeidet med ”Unge dramatikere”. Eg vil tru at eit slikt prosjekt ikkje er av dei dyraste og mest ressurskrevjande produksjonane til teatret. Etter å ha sett desse fire små oppsettingane, vil eg så sterkt som råd oppmode teatret til å gjere dette prosjektet til ein årviss seanse. Det vil kunne vere god fødselshjelp for mange skrivelystne, og ikkje minst trur eg det vil trekke nye og yngre publikumsgrupper til teatret.

DANS

OPPLYST: Både dansarane og industriarmaturane er koreograferte. FOTO: CARL NILSSEN-LOVE

Frihet, likhet, brorskap eller døden
Av Siljeholm/Christophersen
Konsept, regi, koreografi: Sara Christophersen og Helle Siljeholm
Scenografi: Carl Nilssen-Love
Komponist: Andreas Mjøs
Lys: Tilo Hahn
Framført av Bibbi Winberg, Hilde Rustad, Sara Christophersen og Helle Siljeholm
MultiPlié Dansefestival, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Store eksistensielle spørsmål som syner at det, etter meir enn to hundre år, framleis er langt fram til ideala frå den franske revolusjonen.

For tre år sia hadde dansekunstnarduoen Siljeholm/Christophersen urpremiere på framsyninga ”Norma Jeane” på Teaterhuset Avant Garden. Den gongen var det med eit litt sjangeroverskridande og humoristisk skråblikk på kvinna i eit kvasisosiologisk perspektiv. Det var ei framsyning som framleis sit godt festa i minnet. I samband med MultiPlié Dansefestival er duoen nå attende med ei ny urpremiere, og denne gongen med langt høgare ambisjonar. Tittelen ”Frihet, likhet, brorskap eller døden” er ganske pretensiøs og femnar om alt som vi i røynda reknar som fundamentet for den vestlege sivilisasjonen dei siste to hundre åra. Ganske eksistensielle greier, med andre ord.

Salen er nake, og rekvisittane er berre ein del industriarmaturar, nokre opphengde og andre lause. Det tar til med lyset rett på publikum og ein verbal intro der vi får vite at det meste er lov, og vi må gjerne ta ein mobilsamtale, gå på do eller forlate salen om vi skulle kjenne for det. Så er framsyninga i gang, og ettersom denne dansefestivalen har merksemda retta mot ”den uventa dansaren”, forstår vi at koreografi også kan vere sin eigen antitese der all rørsle blir frose. Fire dansarar står som saltstøtter, og så lenge, og vel så det, at det utfordrar salen og vi kjenner ubehaget. Men så, gradvis, bryt ei av dei ut, og vi er straks inne på dei eksistensielle tema som blir utforska i denne produksjonen. Her er gruppedynamikk, utanforskap, vi og dei andre og mange ulike maktforhold. Gjennom at dei fire syner oss eit utal forskjellige gruppekonstellasjonar, blir vi vitne til alt frå drap til aldersutstøyting og dyrisk framferd, altså menneskeleg aktivitet som tyder på at ideala frå den franske revolusjonen framleis er lysår unna.

Dette blir synt oss gjennom ulike dansetablå frå eksplosiv rørsle til det meir kontemplative, og der framsyninga nok for dei fleste vil minne meir om teater enn tradisjonell dans. Så får vi med det også utfordra fordommane våre. Ikkje alle tablåa er like forståelege, og midtvegs buttar det tidvis litt i mot for meg og noko blir litt uforløyst. Men ensemblet får sett lys, i dobbel tyding, på at det vi tar som eit grunnleggande fundament for vår eigen eksistens, ikkje alltid er så sjølvsagt. Den nesten geniale bruken av industriarmaturar til å ”belyse” problema, er særs effektiv, og med enkle snortrekk blir armaturane også del av koreografien samstundes som dei like enkelt kan vere stengsel, møbel, opplysande/formørkande, ubehagelege og you name it. Rekvisitt- og lysbruken i denne produksjonen lærte meg at dans ikkje berre er menneske i rørsle.

DANS

KOR: Eit kor som kryp, går og spring i tillegg til å synge. FOTO: MARI FLØNES

Say something
Av: h2dance
Konsept, regi og koreografi: Hanna Gillgren og Heidi Rustgaard
Musikk: Sylvia Hallett
Med: Laura Doehler, Peter Jansson, Gareth Green, Anne Gaelle Thiriot og Svartlamon Hardkor
MultiPlié Dansefestival, Verkstadhallen, Svartlamon, Trondheim

Ei framsyning som totalt viskar ut skiljet mellom scene og sal, og der publikum blir ein integrert del av oppsettinga.

Som publikum kjem vi inn i verkstadhallen på Svartlamon der det for ein gongs skuld ikkje er ein stol, og ikkje ein rekvisitt. Vi ruslar litt spørjande rundt på golvet, uvisse på kor vi skal plassere oss, før Gareth Green gir oss ein avslappande intro om at vi stort sett kan gjere akkurat som vi vil, og i tillegg gjerne ta ordet og kome med bifall eller mishagsytringar om vi skulle føle for det. Men han har også med nokre litt meir urovekkande opplysingar om kva som kan skje og ikkje. Så skal det heile ta til, og vi oppdagar at det har det eigentleg gjort for lengst. Godt blanda med resten av publikum er det eit kor som tar til å nynne, synge, og ikkje minst røre på seg. Det er Svartlamon Hardkor, eit ganske spesielt mannskor som kanskje ikkje først og fremst er kjend for klokkeklår røyst og perfekte harmoniar, men meir for ganske røffe og rølpete framføringar, tidvis ganske pubertale, og under mottoet ”Alt kan dirigerast”. Nå har koret også lete seg koreografere, og dei marsjerer, kryp, går og spring over golvet medan dei syng, og vi må stadig flytte oss for ikkje å stå i vegen, – eller omvendt.

Etter ei stund trer også fire dansarar og ein songar fram frå anonymiteten blant publikum, og vi veit vel eigentleg aldri heilt kven som er utøvar og kven som er tilskodar. Også fordi alle etter kvart blir utøvarar. Publikum må heile tida delta, først og fremst av di vi er så fysisk til stades der det skjer, men også fordi Green rett som det er tar mic’en og stiller spørsmål til tilfeldig utvalde. Eg må vedgå at det er ikkje noko som gjer meg så lite komfortabel som når det er forventa at eg skal delta i framsyninga, og i slike situasjonar plar eg sjå ned og trekke meg attende. Det seier ganske mye om denne produksjonen at eg her valde å stå nokså midt på golvet, godt synleg, at eg song og dansa med, og innerst inne eigentleg håpa at Green også skulle spørre meg om noko. Kompaniet h2dance greidde med andre ord å gjere oss avslappa midt i det som til vanleg er ei intimsone. Og då var vel mye av hensikta oppnådd?

Framsyninga, som er like mye ein performance som ei danseoppsetting, var særs leiken, humoristisk, interaktiv og mangefasettert. Sjølv om dei fire frå h2dance hadde ein del mindre dansenummer, var det i dansesamanheng vel så interessant å sjå korleis koret let seg koreografere, og etter kvart faktisk også publikum der vi blei drivne fram og attende på golvet. I utgangspunktet kan ein nok sjå dette som ei upretensiøs utforsking av kva som skjer i møte mellom dansarar, eit lokalt kor og publikum. Men her låg også mye anna bak, som spørsmål om ytringsfridom, grenser, korleis folk ter seg i grupper osb. Det var ei laussloppen og livsbejaande stemning som gjennomsyra oppsettinga, men  brått kunne ho bli kontrastert  av at vi som dyr eller fangar blei drivne saman, innestengde utan høve til å kome ut. Dette kontinuerlege spelet på kontrastar låg som eit bakteppe over heile framsyninga, og gjorde at ho blei langt meir enn berre ei artig utforsking av møte mellom profesjonelle dansarar og keitete publikummarar. Og ikkje minst gjorde det at dette blei ei oppsetting ein ikkje så lett får ut av hovudet.

Produksjonen ”Say something” har vore spela nokre år, i mange forskjellige land, og med ulike lokale kor. Eg tenkte med meg sjølv at det måtte vere ei optimal løysing å nytte Svartlamon Hardkor ettersom det kunne by på mye av dei ønska kontrastane. Heilt til eg i samtalen som blei arrangert etter framsyninga, fekk vite at kompaniet kunne nytte alt frå kyrkje- til guttekor. Då forstod eg at dette er ei framsyning som verkeleg kan ha kameleonens trekk.

TEATER

KVAR SIN VEG: Tre generasjonar, og ein liten familie, men med blikket retta i heilt ulike retningar. FOTO: ANDREA HAUGERUD HOVIK

Et annet sted
Av: Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh
Regi:  Marit Sofie Todal og Hanne Høgholen Kvaal
Produsert og framført av elevar ved Charlottenlund videregående skole

Kulturskilnadar stikk djupare enn det meste, og forsoning er ikkje alltid like lett.

I haust skulle Gizem Dogan ta til på dramalina på den splitter nye Charlottenlund videregående skole i Trondheim. Slik gjekk det ikkje. Ein snau månad før skulestart blei ho drepen på Utøya. Gizem var politisk aktiv, og såg det som viktig å definere seg både som tyrkisk og norsk. Det var difor naturleg for dramalina at den første teaterproduksjonen på den nye skulen ikkje berre skulle settast opp til minne om Gizem, men også omhandle noko som hadde med henne å gjere. Etter nitid leiting i tilgjengelege drama, falt valet på det heilt ferske stykket «Et annet sted» av Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh tilknytte den danske teatergruppa Mungo Park.

Til minne om Gizem blei det i fjor oppretta eit Gizem Dogan Centre i Gaziantep i Tyrkia, ein skule for ressurssvake barn og unge. Inntektene frå teateroppsettinga går uavkorta til denne skulen, og det har ikkje vanta velvilje frå korkje sponsorar, Charlottenlund vgs eller publikum, men det er likevel høgst uvanleg at ein teaterproduksjon på ein vidaregåande skule spelar inn 90 000 kroner som ein kan gi vidare til ei god sak.

Med denne ganske spesielle bakgrunnen kan det raskt bli slik at omstenda overskygger sjølve oppsettinga, og det er med ganske sterke kjensler eg sette meg til for å sjå kva desse 17-årige amatørane kunne få til. Men det gjekk ikkje mange minutta før eg gløymde det uvanlege bakteppet, og i staden levde meg inn i ei sterk teaterframsyning som i høgste grad stod på eigne bein. «Et annet sted» handlar om tre generasjonar tyrkarar, og tar til i 1968 då Ayhan kjem frå Tyrkia til Trondheim som gjestearbeidar. Etter kvart flyttar kona, Selma, og dottera, Songül, etter. Den vesle familien lever på tyrkisk vis i det nye heimlandet, og tilpassar seg berre delvis norske skikkar. Kollisjon blir det når Songül i 1986 skal giftast bort til ein tyrkisk gut, medan ho sjølv har vald ein nordmann. Her handlar det om ære, kodeksar og mye meir, og det blir fullt brot i familien.

Framsyninga tar til i dag. Selma er død, og Songüls son, Daniel, freistar å få til forsoning mellom mor og morfar. Det syner seg å vere vanskelegare enn ein skulle tru, og meir skal eg ikkje røpe av handlinga. Men eg må likevel legge til at tematikk og innhald er omsynslaust ærleg. Her blir alle, både dei tre ulike generasjonane med tyrkisk bakgrunn, og dei etnisk norske, møtte med særs kritiske blikk, og forhold som ein ofte har glatta over eller fortrengd, blir nå henta opp til overflata som den delen av røyndomen dei også er. Her finst ikkje heltar, men masse folk med høgst menneskelege trekk.

Stykket blir spela i historiske tablå der vi ganske saumlaust hoppar fram og attende i tid. Desse vekslingane har produksjonen løyst ved å ha to sett skodespelarar. Dette er for så vidt eit vanleg grep, men det elegante i denne oppsettinga er at overgangen frå gamal til ung og attende blir gjort ved eit fysisk skifte som ei overrekking av stafettpinne, eller vaktskifte om du vil. Det gjer det særs enkelt å henge med i alle spranga både i tid og rom. Når du set opp eit teaterstykke med utgangspunkt i ei dramaklasse på vidaregåande skule der det ikkje er opptaksprøve for å kome inn, må du ta det du får. Med dette som bakgrunn er eg ganske imponert over castinga. For så unge og urøynde skodespelarar finn eg det feil å framheve nokon med namn, og sjølvsagt er ikkje alle like gode, men her er eit flott typegalleri og mye godt spel. Ensemblet var flinke til å ta pausar og la scenene få søkke, medan dei nok kan arbeide langt meir med å nytte heile den kjenslemessige skalaen og ikkje berre ytterpunkta. Det vekslar litt for raskt frå normal tale til voldsamt sinne, og dette resulterer i overspel for nokre av aktørane. Men alt i alt er eg imponert over personinstruksjonen.

«Et annet sted» er opphavleg ei tre timars oppsetting. Når det i denne framsyninga er kutta ned til berre ein dryg time, er det sjølvsagt at noko blir borte, og at ein ikkje får same høve til å dvele ved og utvikle personar og situasjonar. Einskilde av scenene blir såleis meir som plakatar enn teater, og særleg gjeld det det karikerte bildet vi får av eit bukollektiv på syttitalet, og utviklinga Songüls mann gjennomgår frå sjarmør til dritsekk.

«Et annet sted» syner på eit ærleg, men likevel empatisk vis mange sider av dei kulturelle problema og motsetningane som har oppstått i kjølvatnet av arbeidsinnvandringa vi har hatt dei siste førti åra. Produksjonen til Charlottenlund vgs var ei varm, velregissert og ganske godt spela oppsetting som lover godt for underskogen og etterveksten i norsk scenekunst.

PERFORMANCE

PROVOSERT: Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. FOTO: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

The Mermaid Show
Konsept, regi, tekst og scenografi: Ann Liv Young
Kostyme: Ann Liv Young og Eric Ducharme
Med: Ann Liv Young, Michael Guerrero, Marissa Mickelberg og Stiven Luka
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Når måtte du sist kaste alle kleda dine i vaskemaskina og sjølv gå i dusjen etter ei performanceframsyning?

Den amerikanske performancekunstnaren Ann Liv Young skapte store overskrifter då ho gjesta Norge førre gong med oppsettinga ”Cinderella” hausten 2010. Framsyningane hennar testar ofte ut kor publikums grenser går, og provokasjon er eit viktig formidlingselement.

Denne gongen er ho her med ”The Mermaid Show” der ho har tatt tak i mytane om havfruer. Dei har vore levande i mange kulturar, og går stort sett ut på at havfruene varsla uvêr og ulukke. I følge Young skal dei også vere vesen som på innsmigrande vis lokkar til seg sakeslause sjøfolk for deretter å forføre dei seksuelt og så ete dei opp.

Med bar torso og fiskespord til understell ligg Young i eit lite basseng omkransa av to gastar i matrosdress. Dei les, og ho ligg relativt roleg. Historia er repeterande og litt monotont formidla. Etter kvart tar havfrua til med å slå med sporden med enorm kraft og energi, og vi anar ein innestengd aggresjon som kontrasterast med mjuk, operetteliknande song, delvis framførd i falsett. Her er vi truleg ved kjernen i framsyninga, – motsetninga mellom sinne og det forførande,  eit tema som stadig kjem attende. Alt er verkeleg, og slik er det også når ho (i den framsyninga eg såg) ikkje er nøgd med lyden, stoppar det heile, skjeller ut lydteknikaren, og startar på nytt.

Meir heftig blir det når ho vrengjer seg ut av bassenget og vrikkar seg fram til publikum for å søke folk ho kan forføre. Med ein enorm intensitet legg ho an på den eine etter den andre før ho omsider finn ein som gir etter. Då kjem aggresjonen for fullt. Ho tek fram ein rå aure, og med voldsamt raseri bit ho seg inn i fisken og spyttar og kastar fiskeskjel, slo og blod så det regnar over publikum. Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. Fisken er nok ein metafor for korleis det går med sjøfolka, og forståeleg som bilde, men kanskje ikkje fullgod som metafor.

Foto: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 27. mars 2012)