Amund Grimstad

TEATER

KORS OG KAPPE: Mot jus og teologi er det ikkje nok å vere forførande. FOTO: GT NERGAARD

Jeanne d’Arc
(Lerken)
Trøndelag Teater, Frostating lagmannsrett
Av Jean Anouilh
Omsett og bearbeidd av Kjersti Haugen og ensemblet
Regi: Kjersti Haugen
Kostyme: Trine Bjørhusdal
Med: Kjersti Tveterås, Herbert Nordrum, Hildegunn Eggen, Marianne Meløy og Arne O. Reitan

Jeanne d’Arc forførte ein heil nasjon, og i framsyninga om ho let vi oss villig forføre. Til det blei for mye av det gode.

Alt då Jean Anouilh for seksti år sia skreiv L’Alouette (Lerken), var det temmelig fritt etter historia om den myteomspunne Jeanne d’Arc, og med eit uttrykt ønske om ikkje å forklare eller kome bak det franske fridomsikonet. I staden freista han snarare å gi liv til fascinasjonen ved fenomenet. Når Trøndelag Teater nå set opp stykket som ei tilnærma farseaktig rettssak i dei gamle lokala til Frostating lagmannsrett, dreg dei historia fullstendig ut i det absurde, og utan at eg kjenner Anouilhs tekst, vil eg tru at her er det temmeleg mye improvisasjon og fri dikting.

I lokala som i over hundre år har vore kyrkjerom for tukthuset i Trondheim, og som frå 1928 har husa Frostating lagmannsrett, er det nå blitt teaterscene. Slik sett er det lite nytt, for både i rettssalar og kyrkjer blir det nok dagleg spela ulike former for teater. Og den ærverdige salen som framleis har mye av det sakrale ved seg, eigna seg utruleg bra til føremålet utan noka form for ekstra scenografi. At oppsettinga i røynda handlar om ei rettssak mot ei som har fått eit kall frå Gud, gjev lokala eit ekstra strok av autentisitet. Eit særs opplagt ensemble på fem varmar opp publikum før det heile tar til, og forklarar alt i starten at dette er teater om teater, ei metaframsyning som så avgjort bit seg sjølv i halen, og som kanskje mest av alt er eit produkt av marknadsavdelinga på teatret?

Historia om Jeanne d’Arc er ei av dei mest myteomspunne i historia, og har inspirert forfattarar og komponistar i årevis. Korleis kunne ei sytten år gamal urøynd jente frå folkedjupet få den franske kongen til å gjere ho til øvstkommanderande for hæren, og korleis kunne ho greie å snu krigslykka for Frankrike i Hundreårskrigen? Tallause er dei mange freistnadane på å forklåre og forstå denne historia som er særs godt dokumentert gjennom nitide referat frå den ni månader lange rettssaka i 1431.

Anouilh tek også utgangspunkt i rettssaka som enda med at Jeanne d’Arc etter mye om og men blei brend som kjettar. Men jamvel om vi relativt kronologisk følgjer hennar livsløp, er desse hendingane berre eit bakteppe for alle dei innfalla som Kjersti Haugen, ensemblet og Anouilh vil servere oss. I utgangspunktet freistar dei å utforske korleis ei ungjente kunne vende både konge og folk, samt å fabulere ein del rundt ikoniseringa av ho. Men aller mest blir dette eit overflødigheitshorn av tull og tøys, absurde innfall, surrealistiske påhitt, og mye humor.

Dei fem på scena går ut og inn av totalt atten roller, og gjer det forbløffande saumlaust tatt i betraktning at alle fem heile tida er til stades og synlege i den vesle rettssalen. Ei lue, ei jakke eller ein annan dialekt er nok til å endre rolle, og vi har ingen problem med å henge med. Det er eit tett ensemblespel med særs opplagde skodespelarar og mange gode einskildprestasjonar.

I dette eigentleg så realistiske, men likevel fullstendig absurde universet, er tid, kostyme og rekvisittval i fri flukt i ein stil- og tidsmessig lapskaus som kler oppsettinga. At inkvisisjonen er representert med ein Carola-parodi og grev Beaudricourt som ein dandy frå Fredrikstad, er berre heilt naturleg. Som Jeanne forfører halve Frankrike, let vi oss også villig forføre. Men eg er litt uviss på kvifor teatret vil forføre oss, og om det dermed ønsker å oppnå noko meir enn berre å underhalde.

«Jeanne d’Arc» er ei særs leiken og humoristisk oppsetting der både regissør og ensemble tek han heilt ut, og diverre stundom vel så det. Dei har så mange gode påfunn og så mye dei vil formidle at dei greier ikkje å halde att, og mot slutten får dei store dramaturgiske problem, med ein del alt for lange sekvensar og for mange og lange populærmusikalske referansar. Då blir det ikkje lenger korkje morosamt eller underhaldande, og finalen hadde så absolutt fortent ei kraftig innstramming.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 20. september 2013.)

TEATER

Peer Gynt
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av  Henrik Ibsen
Regi: Marit Moum Aune
Bearbeiding: Ingrid Weme Nilsen, Marit Moum Aune og ensemblet
Scenografi: Even Børsum
Kostyme: Ingrid Nylander
Koreografi: Arne Fagerholt
Lysdesign: Eivind Myren
Dokkemakar: Turid Bjørnsen
Musikk: Edvard Grieg og Trondheim Symfoniorkester
Med: Espen Klouman Høiner, Terje Strømdahl, Janne Kokkin, Ingrid Bergstrøm, Silje Lundblad, Mads Bones m. fl.

Medan Peer Gynt drar ut for å erobre verda, tar Marit Moum Aune oss med på ei reise i Peers indre.

Marit Moum Aune gjer det ikkje lett for seg. Eg har sett eit utal produksjonar frå hennar hand, men aldri noko så ambisiøst som denne oppsettinga av Peer Gynt. Dette nasjonaleposet der Ibsen held dommedag over det norske, er tolka, fortolka, vrengt og vridd på av ulike regissørar opp gjennom åra, og fikse idear til nye regigrep er nesten meir vanleg enn teksttru oppsettingar. Peer blir ofte spela i retrospekt og med både den unge og gamle på scena samstundes. Når Aune også gjer dette, er det i seg sjølv ikkje spesielt nyskapande. Det nye er at ho har funne ut at Peer Gynt er Ibsen på syre.(!) Ho opnar med Peers møte med Den framande der Peer får eit hjarteinfarkt, og hamnar på sjukehus, og frå sjukesengas morfinrus ser han livet i retrospekt i ei surrealistisk blanding av tid og rom der det meste går føre seg i Peers indre.

Vi får ei oppsetting med ei ytre og fysisk handling rundt sjukesenga med helsepersonell og helikoptermannskap, medan det verbale er Ibsens tekst, rett nok noko modernisert, men likevel ganske tru mot originalen. Det blir ei temmeleg schizofren framstilling, og i lang tid lurde på kva slags fiks idé dette var. Til vi langt om lenge nådde den scena og rollefiguren eg personleg har hatt mest problem med å akseptere i Ibsens univers. Det finst så uendeleg mange flotte og sterke kvinner i dramatikken hans, men den sjølvutslettande og håplaust ventande Solveig er og blir ein tragisk skapnad. Så kjem vi til Solveigs song, nydeleg og sårt framført av Ingrid Bergstrøm, og ståande inne i det som eg brått forstår er eit bankande hjarte. Då dett brikkene på plass for denne meldaren, han frys og kjenner tårene presse på. Det er jo Peer som har hjartesår, – sjølvsagt er han hjartepasient! Etter dette blir alt det surrealistiske fullt forståeleg. Men Aune tok sjansen på å halde meg i uvissa i over ein time. Det tener ho til stor ære at ho har slik tillit til publikum, leikar seg med oss og held oss på pinebenken. Ho tar også for gitt at dei fleste i salen kjenner sin Peer, og når skodespelarane, og særleg Terje Strømdahl som den gamle Peer, kjem til eitt av dei mange velkjende sitata, blir det berre kasta ut i salen som ein humoreske. Og publikum ler og tek villig i mot.

Denne oppsettinga er også særs ambisiøs som produksjon. Det er ikkje spart på noko, samstundes som det uttrykksmessig likevel er blitt ei nøktern framsyning med rikeleg, men kresen bruk av effektar. Scenografien til Even Børsum er ei blanding av det klinisk reine sjukehuset, og eit nesten surrealistisk virvar av indre organ, tarmar og blodårer. Særleg er det siste blitt ei fantastisk ramme om Peer i Dovregubbens hall, ei ramme som gjer møtet med trolla langt meir forståeleg samstundes som det er blitt ei frodig og burlesk einskildscene som kan stå heilt på eigne bein. Slik også med Prestens tale, som i sitt enkle og reine uttrykk står i skarp kontrast til trolla, men som i Mads Bones godt framførde monolog blir minst like verknadsfull. Trøndelag Teater har fått Trondheim Symfoniorkester til å lage ei nyinnspeling av Edvard Griegs scenemusikk, og trass i at dette er ein særs moderne versjon av Peer Gynt, står musikken forbløffande godt som kommentar og illustrasjon til dei ulike scenene.

Sjølv om Peer Gynt er Ibsens ramsalte kritikk av norsk veremåte, og om å vere seg sjølv nok, lar vi oss som oftast likevel forføre og fengsle av denne dritsekken og løgnhalsen utan indre substans. Marit Moum Aune har ikkje latt det samfunnskritiske høvet gå frå seg, og har lagt inn ein god del politiske kommentarar som ho på genialt vis har funne rot for i Ibsens tekst. Slik er denne produksjonen blitt eit uvanleg dagsaktuelt skråblikk på det pågåande stortingsvalet, og når Peer hamnar på rom med fem av statsleiarane i Europa, som ligg sjuke med Eurokrisa, syner det berre kor mye ein kan finne i Ibsens manus for den som vil leite. Med Turid Bjørnsens fantastiske dokker, er denne scena blitt ein nydeleg kommentar, i ei akkurat passe blanding av surrealisme, komikk og politisk teater.

Marit Moum Aune har vrengt Peer Gynt og tatt oss med til det indre, til mannen utan ryggrad eller kjerne, og held han opp for oss avkledd all ytre staffasje, naken og med hjartesår. Terje Strømdahl og Espen Klouman Høiner som den gamle og unge Peer, er båe samstundes til stades, Strømdahl kommenterande frå morfinrusen i sjukesenga, og Høiner illustrerande på scena. Det er eit intrikat samspel som skal gjerast særs godt for at vi heile tida skal forstå endringane i tid og rom. Men det er to strålande opplagde skodespelarar som meistrar den vanskelege vekslinga til fulle. Ved at båe er på scena samstundes, får Peer også høve til å møte seg sjølv. I det tilbakeskodande perspektivet er dette blitt til mange fine scener, som til dømes mor Åses død, og også ei der det syner seg at Bøygen faktisk er Peer sjølv.

Denne produksjonen er eit ensemble- og regiteater på sitt beste, og eit kollektivt løft av det heilt store, men også ei særs visuell framsyning der Arne Fagerholts koreografi saman med lys, musikk, masker, dokker og scenografi gjer han til ei sanseleg oppleving som understrekar og illustrerer regissørens berande idé. Marit Moum Aune tar oss med på ei spennande og nyskapande reise til Peers indre, finn uventa og dagsaktuelle tema i tekstgrunnlaget og provar at, – ja; Peer Gynt er verkeleg Ibsen på syre!

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. september 2013.)

PERFORMANCE

FELLESNEMNAREN: Med Internasjonalen spela mot glaset, starta vi med vårt sams utgangspunkt. Men derfrå har vegane gått diametralt motsett. FOTO: AMUND GRIMSTAD

WORK IN PROGRESS
Konsept og regi: Morten Traavik
Scene og kostyme: Lena Thorsmæhlum
Lysdesign: Ingeborg S. Olerud
Lyddesign: Jørgen Træen
Kurator: Gry Ulfeng
Med: elevar frå Kum Song School of Music, Pyongyang, Nord-Korea og frå 8. klasse ved Steinerskulen i Trondheim
Co-produsert av Teaterhuset Avant Garden
Trøndelag Senter for Samtidskunst

Er dette god underhaldning, er det kulturell forbrødring, eller er eg berre ein nyttig idiot? Det er ikkje ofte kunstnarlege prosjekt riv og slit i meg i den grad som dette gjer.

Ei meir passande opning av Bastardfestivalen, Trondheim internasjonale scenekunstfestival, kunne ein knapt drøyme om. I ei perfekt setting der vi i strålande sommarvêr sat vagla opp utanfor Trøndelag Senter for Samtidskunst, fekk vi sjå eit kulturklæsj og ein happening som det er vanskeleg å sette ord på, men som gjorde noko med dei fleste av oss. Og slik er det vel god kunst skal vere?

Morten Traavik går motstraums og har hausta både fagnad og krass kritikk for prosjekta sine, frå Miss Landmine via dei ulike Koreastunta og fram til dette. Her har han henta nokre utvalde, ekstremt flinke elevar frå Kum Song School of Music i Pyongyang, fått dei til Trondheim, sett dei opp med (eller mot) nokre åttandeklasseelevar frå Steinerskulen i byen, og presentert det heile i ein collage som ei blanding av norsk valkampretorikk og koreanske glansbilde. Til alt overmål er premiera på ein dag som er både den nordkoreanske nasjonaldagen og den norske valdagen!

Det startar forsiktig der aktørane er bak dei store panoramaglasa i galleriet, og vi sit utanfor. Ein av koreanarane tek opp ei lita speledåse, set han mot det store glaset og spelar Internasjonalen så glaset gir resonans. Symbolikken er øyredøyvande! Her er ein melodi som er eit sams utgangspunkt, men som har ført i to diametralt motsette retningar, – her heime til eit sosialdemokrati (i alle fall fram til i kveld), og i Korea til eit diktatorisk familiedynasti. Når både dei norske og dei koreanske ungdomane tar fram kvar si speledåse og freistar å lage harmoni med samspel, blir det berre dissonans og temmeleg falskt. Framleis like symboltungt!

Så held koreanarane fram med å spele det som vi etter kvart forstår er nasjonalsongen deira. Nokre i publikum reiser seg, men dei fleste av oss veit ikkje heilt kva vi skal gjere. Er det å reise seg berre å vere høfleg, eller er det å syne respekt for eit despotisk regime? Nokre står, og vi blir sitjande. Så stemmer dei norske ungdomane i med «Ja vi elsker». Og situasjonen er hundre prosent pinleg. Skal eg reise meg nå og med det syne koreanarane at vi opererer med situasjonsbestemt høflegheit? Eller skal eg bli sitjande under nasjonalsongen, – og endåtil på valdagen? Før eg får tatt avgjerda reddar Traavik meg med at «Ja vi elsker» har nyskriven tekst, og med det ikkje fortener same respekt. Med dette har han provosert fram fordommar og gitt oss moralske og politiske dilemma alt i opningsscena.

Framhaldet er litt mindre provoserande, men likevel til å gruble over. I ein miks mellom norske og koreanske innslag, karikerar dei norske ungdomane ulike politiske parti, og kommenterer på det viset valkampen som samstundes går mot slutten, medan koreanarane presenterer nydeleg dans og syner musikalsk briljans. Dei norske ungdomane er tilsvarande keitut, sjølv om dei både er dyktige og gir oss mye komikk. Kontrasten til koreanarane er slåande.

Så sit vi der og let oss underhalde, men lurer heile tida på kva det er vi er med på og vitne til. Driv vi kulturell forbrødring eller er vi berre nyttige idiotar? Og har vi eigentleg hamna på eit surrealistisk freakshow der vi ser eksotiske diktaturborn i fri utfalding? Fordommane riv og slit. Spørsmåla er mange, og underhaldningsverdien stor. Kva meir kan eg seie? Slik var det, og det gjorde absolutt noko med meg. Men kva det gjorde, er eg førebels ikkje i stand til å oppsummere.

TEATER

OVERFLATEIDYLL: Alle veit litt, men ingen veit alt. FOTO: LENA KNUTLI

Bedrag
Av Harold Pinter
Omsett av Ann Karen Hytten
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Anita Gundersen og Karianne Barstad
Med: Wenche Strømdahl, Jan Frostad, Jan Erik Berntsen og Kriss Stemland
Trøndelag Teater, Studioscena

«Bedrag» er ein liten, unnseleg tekst med ein heil roman mellom linene.

Det er befriande å sjå eit teaterstykke som er nesten klinisk reint for ytre staffasje, og som lar det sagde, for ikkje å seie det usagde, vere fullstendig i sentrum. Harold Pinter var ein meister med språket, minimalist, men med heile romanar mellom linene. Øyvind Brandtzæg har vore tru mot opphavet, stolt på tekst og skodespelarar, og laga ei nydeleg lita framsyning i sin eigentlege debut som regissør på Trøndelag Teater.

«Bedrag» («Betrayal» frå 1978) er eitt av Harold Pinters mest spela stykke. Det er eit tett lite salongdrama som handlar om to bestevenar der den eine har hatt eit sju år langt forhold til kona til den andre. Dette er eit tema som mange dramatikarar har vore innom. Men det spesielle ved Pinters tekst er at det blir spela i revers, og for dei som er opptatt av det meir pikante, at det er dels sjølvbiografisk. I tillegg går det sjølvsagt utapå det meste reint litterært fordi Pinter nærast boltrar seg i det usagde, og på genialt vis syner korleis ein ved å bedra andre også i like stor grad driv sjølvbedrag. Og så har han lagt inn masse humor som gjer at oppsettinga får eit element av forviklingskomedie der det ikkje er godt å seie kven som veit kva når, og kven som lurer kven. Vi tar til der det heile endar, og gjennom små tablå tar Pinter oss etter kvart ni år attende i tid. Slik avdekker han historia lag for lag og syner at den som trur han veit, likevel kan vere den som blir lurt, og ikkje minst at bedrag eigentleg til sjuande og sist handlar om sjølvbedrag.

Øyvind Brandtzæg, til vanleg skodespelar ved Trøndelag Teater, debuterte som regissør i fjor med ei bakgardsoppsetting av Shakespeares «Ein midtsommarnattsdraum» som det framleis går gjetord om. I vinter gav han regihjelp til Marianne Meløys «Stemt», ein monolog om røysterettsjubileet, så litt instruktørrøynsle har han, men ikkje med slike psykososiale drama som «Bedrag». Her har han laga ei minimalistisk oppsetting nesten utan scenografi sjølv om dei ulike scenene finn stad forskjellige plassar. Det seier litt om truverdet han har greidd å skape, når vi både godtek manglande scenografi og det faktum at dei tre skodespelarane er meir enn tjue år eldre enn dei skal vere. Skifta mellom de ulike tablåa, og spranga i tid og rom blir saumlaust formidla av pianisten (Kriss Stemland) som bind det heile saman med smektande beatlesmelodiar.

Dei tre strålande opplagde og særs røynde skodespelarane (Wenche Strømdahl, Jan Frostad og Jan Erik Berntsen) ser ut til å kose seg i rollene. Dei lar orda få kvile lenge i munnen, dei tar seg gode pausar, og dei lar alt det usagde få rikeleg høve til å søkke inn. Det er diskret og godt spel som gir meir enn tilstrekkeleg rom for mye nydeleg nyanserikdom i mimikk, augnekast og andre ørsmå detaljar. Og sjølv om dette eigentleg er ganske alvorlege greier, gir dei også god plass til den nesten ufriviljuge humoren som gjennomsyrer framsyninga.

Brandtzæg har tatt godt vare på Pinters tekst som i Ann Karen Hyttens omsetting er gitt eit munnleg og naturleg norsk, og det framifrå spelet gir også rikeleg plass for underteksten. Men etter å ha vore med på denne baklengse demaskeringa lag for lag, er eg likevel litt uviss på kor vi skal. Det blei ei velspela reise mot noko litt uforløyst der finalen for meg diverre hang litt i lause lufta. Eller kanskje det er slik at når løgna er avkledd, står inkje att?

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. september 2013.)

TEATER

VAKSENOPPLÆRING: Personleg hygiene og god tannhelse er pensum for innvandrarar. FOTO: DIRK RICHARD HEIDINGER

Blendahvitt
Av Hika Fekede Dugassa, Gøril Haukebø, Vivi Sunde og Valborg Frøysnes
Regi: Valborg Frøysnes
Video og foto: Dirk Richard Heidinger
Med: Hika Fekede Dugassa, Gøril Haukebø og Vivi Sunde
Teatret Vårt, Storyville, Molde

Ei humoristisk og upretensiøs framsyning som er best når ho skildrar det komiske ved nordmenns møte med framande.

Valborg Frøysnes er til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, men har ei tid vore i Frankfurt og tatt ein mastergrad i performing arts. Der studerte ho i lag med Hika Fekede Dugassa frå Etiopia. Han er nå fribyforfattar i Molde, og har med det møtt det norske innvandringsregimet på godt og vondt. Med dette som bakteppe har dei to, saman med to av teatrets faste skodespelarar, Gøril Haukebø og Vivi Sunde, utvikla ei framsyning som er ei blanding av teater, performance og dokumentar. I staden for å lage eit velmeinande og politisk korrekt oppgjer med norsk innvandringspolitikk, eller sette søkeljos på rasismen og det ekstreme framandhatet, gir dei oss ei humoristisk lita framsyning som med utgangspunkt i Dugassas opplevingar, og kvar einskilds relativt uskuldige oss-og-dei-andre-fordommar, får oss til å sjå oss sjølve litt utanfrå og i relieff. Og det gjer godt.

Framsyninga er i form relativt upretensiøs, men eit fyldig programhefte med ei uvanleg lang litteraturliste og med grundige referansar til både sosialantropologi og filosofi, tyder på at ensemblet eigentleg legg lista ganske høgt. Resultatet står diverre ikkje heilt i forhold til ambisjonane. Hika Dugassa er forfattar og universitetslektor, og ingen skodespelar, men likevel er det hans litt lågmælte og undrande framstilling av sitt møte med det norske innvandringsregimet som først og fremst rører ved meg i denne produksjonen. Det er så inderleg og ekte når han fortel om vaksenopplæringa, der mellom anna personleg hygiene og tannhelse er pensum, om at det første norske ordet han lærte var «skjema», og om  det urkomiske valfaget han var nøydd til å ta, og der han av alle ting blei sett til å veve! Eigentleg ligg det meir enn nok observasjonar her til å lage ei både humoristisk og litt pinleg framsyning for oss blendakvite.

I staden har ensemblet ikkje greidd å begrense seg korkje innhaldsmessig, tematisk eller i uttrykksform. Dei har så alt for mye på hjartet at dei gløymer det som sjølvsagt kan vere tungt, men som ein kvar forfattar og regissør må gjere; – kill your darlings. Slik er oppsettinga tidvis blitt nesten som ei lita vareopptelling over alt dei vil fortelle oss, presentert med overspel, men elles nokså på det jamne utan dramaturgisk skilje mellom viktig og uviktig. Då gjorde det godt med kontrasteringa i det nesten litt naive, og langt frå kritisistiske vitnesbyrdet til Dugassa. Der låg det mange kloke observasjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 31. august 2013.)

UMUSIKALSK: Det er ikkje alt i forholdet mellom Guten og Jenta som er like harmonisk. FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Lilla
Av Jon Fosse
Regi: Runar Gudnason
Scenografi: Mari Watn
Musikk: Runar Gudnason
Med: Eldar Skar, Bjørnar Lisether Teigen, Hilde Marie Farstad, Daniel Karlsson og Lars Melsæter Rydjord
Teatret Vårt, Molde

Kven har ikkje vore ung, utilpass og usikker, men med lyst til å spele i band?

Jon Fosse skreiv opphavleg «Lilla» for det britiske «Connections » i 2003, eit ungdomsprosjekt som var forløparen for vår eigen «Den Unge Scenen», der tekstar skrivne for ungdom blir framført av ungdom. To år seinare blei stykket også del av repertoaret i norske DUS. Det er slik sett eit mye spela drama, men så vidt eg veit er det berre Rogaland Teater av institusjonsteatra som har sett det opp. Før nå. I samband med opninga av Bjørnsonfestivalen i Molde, og også som eit bidrag til språkåret og Aasenjubileet, har Teatret Vårt laga ein produksjon som tek alle sider ved Fosses språk og tematikk på djupaste alvor.

«Lilla» er eit tett, lite salongdrama med mange lag. Scena er eit klassisk lukka rom, eit temmeleg utriveleg og fuktig  kjellarlokale under ein fabrikk. Her har fire unggutar fått seg øvingslokale for å lage band, men gutane er som ungdom flest både usikre og langt frå spesielt musikalske. Det er i det heile tatt eit ganske håplaust prosjekt, og det skjønar dei sjølve også. Den ytre historia er lett gjenkjenneleg, og særleg når ei jente kjem inn i settinga som både eit uromoment og ein forløysar. I ein nokså typisk, men likevel tidvis heilt meiningslaus dialog, greier Fosse å fortelle ei mengd historier om å vere usikker, om å høyre til, om gruppetenking, om sjalusi, om aggresjon og gryande kjærleik, kort sagt – om å vere ung.

Ytre sett handlar det om fire gutar som ikkje heilt får det til å funke som gruppe, og spesielt ikkje musikalsk. Men musikken har også ein sentral plass i dei meir løynde laga som gjennom Fosses særeigne språk er gitt ein sjeldan musikalitet. Dette har Teatret Vårt tatt så alvorleg at dei like godt har hyra ein musikar til regissør. Runar Gudnason er meir kjend som «Sjef R» i rapgruppa «Side Brok», og sjølv om han tidlegare har laga ein dokumentarfilm, er dette hans debut som teaterregissør. Det var eit dristig, men godt val. Gudnason har laga ein gjennommusikalsk produksjon der til og med lyden av drypande vatn frå vasslekkasjane i kjellaren blir akkompagnement og integrert del av musikken. Oppsettinga er særs teksttru, og det er ingen avvik frå manus som blir følgd ord for ord, men med nynorsken til Fosse i botn, har ensemblet likevel frigjort seg noko ved å nytte sine eigne ulike dialektar. Det gjev auka autentisitet og truverd. Og musikalitet.

Personinstruksjonen til Gudnason er kanskje ikkje den mest nyanserte, og nokre av aktørane kunne nok ha fått litt meir å spele på. Hovudpersonen, «Guten» (Eldar Skar) er ein ungdom som ikkje har fått for mykje kjærleik i oppveksten. Han har vakse opp hjå bestemora, den einaste personen  han har følt noko for, men som nå nettopp har døydd. Han er kjenslemessig litt avstumpa og redd for å opne seg, men likevel ikkje meir aparte enn at dei fleste vil kjenne seg att i han. Og så kjem den langt meir empatiske, kloke og forståingsfulle «Jenta» (Hilde Marie Farstad), og utfordrar alt det trygge som er innafor skalet hans. Det er nydeleg framstilt, nesten underspela, og Farstad har fått ein nyanserikdom i spelet sitt som eg saknar litt hjå dei fire andre.

«Lilla» er blitt eit lite djupdykk inn i ei vond og vanskeleg brytningstid. Stykket har fanga opp ungdomens univers og språk, og gitt det ein rytme og musikalitet som dei unge bør kjenne seg att i. Målgruppa var diverre temmeleg fråverande på premieren, men produksjonen skal også spelast i den kulturelle skulesekken, og i neste veke skal han visast på Rockheim i Trondheim, ein perfekt arena for eit så musikalsk teater.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 30. august 2013)

TEATER

TROLLMANNEN FRÅ OZ
Av L. Frank Baum
Bearbeiding, regi og koreografi: Marita Rødset
Scenografi: Frank Audun Kvamtrø
Lysdesign: Lars Kristian Mathisen
Kostyme: Silje Botten
Musikk: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Ei sjarmerande oppsetting som særleg imponerar med flotte kostyme og god koreografi.

Det blir ikkje verkeleg sommar for meg før eg har vore på Munkholmen og sett Teaterlaget i BUL si årvisse sommarframsyning. I snart ein mannsalder har dei unge entusiastane gitt oss sjarmerande innblikk i teaterverdas rike kanon. I år er det den drygt hundreårige klassikaren «Trollmannen frå Oz» som er tilrettelagd, instruert og ikkje minst koreografert av Marita Rødset. Ho har regissert fleire av desse sommaroppsettingane, og kjenner godt teaterlagets svake og sterke sider. I eit ensemble på tjue der snittalderen ikkje er spesielt høg, får alle prøve seg, og vel så det. Med klokkartru på at alle har noko å fare med berre dei får litt rettleiing, har ho skapt ei eventyrleg framsyning som sjølvsagt er sjarmerande, men også ganske spektakulær og velkoreografert.

Historia om Dorothy, den svoltne hunden hennar, fugleskrømtet utan hjerne, blikkmannen utan hjarte, og løva utan mot er godt kjend, særleg frå filmen frå 1939 der Judy Garland song «Over the Rainbow» inn i alle hjarte. Det er ei eventyrhistorie full av undring og oppleving, med trollmenn og heksar, vonde og gode figurar, og med mange tolkingslag for den som vil ha meir enn berre underhaldning. Hovudpersonen Dorothy blir spela av Nadia Marie Kummeneje, ei etter kvart særs røynd teaterjente som har full kontroll på rolla si. Lågmælt, undrande og nesten underspela får ho fram ei ungjente dei fleste kan kjenne att. Songane sit godt, og særleg er tolkinga av «Over the Rainbow» vakker og full av innleving. Men Kummeneje og Rødset gir god plass til dei øvrige i ensemblet. Særleg vellukka i år er alle masseopptrinna med opp til tolv aktørar om gongen i fantasifulle og fargerike kostyme, og koreografert akkurat så vanskeleg at dei fleste får det til. Litleputtane og apekattane var små vakre tablå i seg sjølv.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk utfordring. Denne gongen er det vald ei relativt nake løysing med få rekvisittar. Sjølv om det var mye fin og kompenserande lyssetting, kunne nok scenografen ha gitt oss litt meir for å skape dei naudsynte illusjonane. Men så har kostymeavdelinga tatt det tifalls att. Saman med fin lysdesign gjer dei mange ulike og imponerande kostyma at det likevel går greitt å leve seg inn i draumeverda.

Spelet blir presentert som ei vandring fram til trollmannen der unge forteljarar pedagogisk og forståeleg guidar oss frå tablå til tablå. I bakgrunnen er alltid den vonde Heksa frå vest, infamt spela av Gro Hellesnes, men sjølv ho er aldri farlegare enn at dette berre blir passe skummelt, – akkurat slik det skal vere.

Folk vil bli lurt, seier trollmannen i ein finale som nok blei litt overraskande for dei som ikkje har sett dette før. Verda vil bli lurt, teater er ein illusjon, og slik kan «Trollmannen frå Oz», i tillegg til å vere god og litt skummel underhaldning, også seie noko om både oss sjølve, og ikkje minst teatrets sjel. Og når teaterlaget i BUL gjer det så sjarmerande som dette, er det berre å gle seg til neste år.

TEATER

FRAMTIDA?: Sju av dei åtte unge dramatikarane. FOTO: ERIK JOHANSEN

(Punktum)
Av Emilie Lysø (16 år)
Med: Helle Ottesen og Trond-Ove Skrødal
Bibelmøte
Av Marianne Lauritsen (17 år)
Med: Helle Ottesen, Ragnhild Sølvberg og Janne Kokkin
Drømmen om Maja
Av Truls Sletvold (17 år)
Med: Kjersti Tveterås, Ole Christian Gullvåg og Jon Lockert Rohde
Netthinnepolaroider
Av Ingrid Hvidsten (16 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Trond-Ove Skrødal

Regi: Rita Abrahamsen og Matilde Holdhus
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Prosjektet «Unge Dramatikere» er faktisk vel så spennande som dramalesing.

Tysdag denne veka hadde Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset premiere på fire små einaktarar skrivne av ungdom mellom 13 og 19. (Sjå eiga melding av desse.) Laurdag var det premiere på fire tekstar til, denne gongen presentert som dramalesing.

I meldinga av dei fire dramatiserte tekstane, skreiv eg at tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning, og at dette ser ein tydeleg i det ungdomane skriv. Slik også denne gongen. Det er dei store spørsmåla som opptek forfattarane, og her er relativt lite eksplisitt ungdomsstoff. Jamvel om det var stort spenn mellom dei fire lesestykka, hadde dei framleis noko sams, særleg i presentasjonen. Alle handla om eitt eller anna løynd som dei freista å avdekke lag for lag. Det krev at du legg ut spor, men at du aldri blir for tydeleg eller føreseieleg, og at sanningas augneblink blir det dramatiske høgdepunktet. Det var openbert ikkje like lett å handtere for alle.

«(Punktum)» var nok det mest vellukka i så måte. Det var ein tekst som hadde masse underfundig og subtilt ved seg, og som aldri avdekka meir enn høgst nødvendig, og knapt nok det. Gjennom fleire frittståande mono- og dialogar utan eigentleg indre samanheng, handla det vel i yttarste konsekvens om å leve kontra å eksistere, men her låg så mange føringar og ulike trådar at tolkingane blei like mangfaldige som livet sjølv. Og så greidde forfattaren på eit diskret vis å få ringen til å bli slutta i finalen. Eit lågmælt og nydeleg lite stykke poesi.

«Bibelmøte» handla om tre kvinner som møttest jamleg for å lese frå Bibelen. Men her låg masse løynde konfliktar og problem i kulissene. Bibeltekstane kommenterte sjølvsagt røyndomen for dei tre kvinnene, og forfattaren synte fint korleis vi pratar forbi kvarandre, og ser berre det vi vil sjå, samstundes som trivialitetar fort kan framstå som viktigare enn livet sjølv. Alt dette var fint presentert med god dramaturgisk stigning, men finalen blei for synleg og litt føreseieleg.

«Drømmen om Maja» var i tema særs likt den beste av dei dramatiserte tekstane («Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke»), ei tilsynelatande heilt konkret handling som etter kvart synte seg å vere noko ganske anna. Ideen var god, og teksten utmerka seg med masse fin humor der både skulesituasjon og kunstopplevingar verkeleg var tatt på kornet. Men forfattaren greidde nok ikkje å skape den naudsynte overraskinga då vi skjøna kva det i røynda handla om.

«Netthinnepolaroider» handla også om ein løyndom, og etter kvart forstod vi at det kunne vere noko forferdeleg som hadde skjedd. To venner treff kvarandre etter mange år, og minna om ei ugjerning blir friska opp. Men i denne lesinga er avdekkinga av fortida meir forsiktig, og vi får ikkje vite meir enn vi treng. Slik held forfattaren oss nyfikne, og greier også det kunststykket å avslutte ganske overraskande med ein replikk som gjer at det meste av det vi har tolka inn i staden blir hengande i lufta som eit stort spørjeteikn.

Alle tekstane er forbausande godt skrivne, og fleire av dei har i tillegg masse humor. Presentasjonen var som lesing utan rekvisittar og scenografi, og med minimal regi. Likevel var faktisk dramalesinga vel så spennande som dei fire dramatiserte stykka. Kanskje fordi tekstane her verkeleg fekk stå på eigne bein. Og det tolte dei.

TERAPI: Pasient og terapeut eller berre pasient? FOTO: ERIK JOHANSEN

TEATER

Forventninger
Av Ingrid Torkildsdatter Schanke (13 år)
Med: Erling Gjeset, Wenche Strømdahl og Arne O. Reitan
Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke
Av Erling Gjeset (18 år) Med: Ole Christian Gullvåg og Hallbjørn Rønning
Brann av følelser
Av Ane Sofie Tønne Nesse (13 år)
Med: Erling Gjeset og Ibrahim Fazlic
Forleggjaren frå helvete
Tekst og musikk: Ragnhild Johanne Risnes (15 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Wenche Strømdahl

Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Trøndelag Teater gir oss eit innblikk i dramatikkens purunge underskog.

For andre år på rad har Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset (Rita Abrahamsen) invitert skrivelystne ungdomar mellom 13 og 19 til å sende inn manus. Etter suksessen i fjor, kom det i år inn heile 49 forslag frå meir eller mindre komplette tekstar til ideskisser. Åtte blei plukka ut, og i løpet av vinteren har dei unge dramatikarane fått utvikle tekstane gjennom workshops, i møte med skodespelarar og med hjelp av instruktør Rita Abrahamsen og dramaturg Elisabeth Egseth Hansen. Tysdag var det urpremiere for fire dramatiserte små einaktarar. Dei fire siste tekstane blir presentert som lesestykke i dagane som kjem.

Tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning. Det ser ein tydeleg av dei fire stykka som, trass i stor ulikskap, likevel har ein god del fellestrekk. Eit stikkord som kan vere dekkjande er einsemd på ulike nivå. Men også større eksistensielle spørsmål, som kunstens rolle, er tema i to av framsyningane.

«Forventninger» handlar om ein litt dysfunksjonell familie der faren lever ut sine eigne, og ikkje realiserte draumar om ein fotballkarriere gjennom eit tøft press på sonen som langt heller vil satse på målarkunsten. Situasjonen med overambisiøse foreldre er lett å kjenne seg att i. Og mye er tatt på kornet sjølv om teksten nok er vel føreseieleg, og kanskje noko overteikna.

«Brann av følelser» er om eit litt aparte vennskap mellom to gutar der løyndom og skam er blant tema. Alt er ikkje like lett tilgjengeleg, men forfattaren avdekkjer etter kvart lag for lag,  til alle dei innestengde kjenslene til slutt eksploderer i ein dramatisk finale.

«Forleggjaren frå helvete» er ein absurd operette, nesten som ein parafrase på Jo Strømgrens «Pseudonymet» der vi på humoristisk og ganske surrealistisk vis får presentert både andssnobberi, bygdedyr og meir til. Ragnhild Johanne Risnes ausar av sitt overskot i denne frodige og lett surrealistiske humoresken.

«Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke» er den desidert mest mogne teksten, og er skriven av multitalentet Erling Gjeset som i tillegg spelar i to av dei andre stykka. Det er ein nesten Beckettsk dialog mellom to menneske på ein benk, tilsynelatande ein situasjon mellom pasient og terapeut, men både samtalen, påkleding, fakter og situasjonen fortel oss etter kvart at det kanskje ikkje er slik likevel. Det er ein utruleg god dialog, velskriven, naturleg og med uendeleg mye undertekst.

Regien til Rita Abrahamsen syner stor lojalitet til ideane til dei unge forfattarane, og med godt, men nøkternt spel og enkel scenografi blir dette særs tekstbasert teater. All ære til Trøndelag Teater for å låne kunnskap, hjelp, rettleiing og lokale til desse unge talenta. For den som er glad i teater lovar dette verkeleg godt for framtida.

TEATER

KARNEVAL: Kostyma er avgjerande i eit karneval, og i denne produksjonen eit kapittel for seg. FOTO: VIGDIS HAUGTRØ

Blue Motell
Av Lisa Lie/Pony Of No Return
Konsept og regi: Lisa Lie
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Lysdesign: Steffen Telstad
Lyddesign: Mikael Gullikstad
Med: Ivar Furre Aam, Kenneth Homstad, Helga Kristine Edvindsen og Lisa Lie
Co-produsert av Trøndelag Teater og Black Box Teater
Trøndelag Teater, Studioscena
(«Blue Motell» blir spela på Trøndelag Teater til midten av mai, og i slutten av mai blir det sett opp på Black Box i Oslo.)

Eit humoristisk og gruvsamt innblikk i ein heilt annan røyndom.

Mitt første møte med forfattaren og scenekunstnaren Lisa Lie for snart ti år sia ga meg hakeslepp. Frekt, frodig og fullstendig utan blygsel framførte den unge og temmeleg urøynde performanceartisten ganske annleis teater. Etter det har eg sett eit par til av produksjonane hennar,  og særleg «Skogsunderholdning – Talk Softly But Carry A Big Stick» frå 2007 sit framleis spikra i minnet. Nå har ho tatt steget inn på eit institusjonsteater, og i ein samarbeidsproduksjon med Trøndelag Teater og Black Box var det torsdag urpremiere på «Blue Motell» på Studioscena på Trøndelag Teater.

Lisa Lie skapar sitt eige univers der det er hennar reglar som gjeld, og der alt er annleis sjølv om referansane til det verkelege livet, og ikkje minst den klassiske kulturarven er openberre og sit særs laust. Slik også denne gongen. Saman med tre andre skodespelarar tar ho oss med til verdas ende. Her blir vi med på eit helvetes nachspiel der kjente og ukjente dukkar opp. Blue Motell ligg over heisen til dødsriket, men ettersom heisen berre tek to om gongen, og deltakarane i tillegg ikkje ser ut til å avfinne seg med reisa, men dukkar opp att og opp att og opp att, blir vi med på eit maratonparty levd ut som eit middelaldersk karneval.

Lie er utstyrt med noko så sjeldan som klassisk europeisk danning, og ho ausar av kunnskapen i tallause referansar til eit utal forfattarar og filosofar. For dei mange av oss som ikkje er heilt fortrulege med Dante, Sartre, Defoe, Bakhtin, eller Rabelais, er det likevel nok av metaforar og referansar å kjenne seg att i. Eit gjennomgåande tema er eventyra der både Hans og Grete og Snøkvit dukkar opp i ulike, og ikkje minst uvante skapnadar. For ikkje å snakke om gamle mytar, populærkultur, toppidrett og pornografi. I Lies univers kan alt skje, men neppe slik vi trur eller er vande med.

Oppsettinga er bygd opp av ei rekkje tablå der nokre nesten går i loop, og der Lies fortellarstemme syter for sceneskift og mindre pausar. Desse små historiene er limet i framsyninga, og ettersom Lie er ein særs habil forfattar, er dei også små litterære perlar eg gjerne skulle ha høyrt fleire av. I tablåa, som i alle fall tilsynelatande ikkje har annan samanheng enn at dei handlar om alle dei ulike folka som kjem til Blue Motell, møter vi mange kjente, men i ny og uventa tapping. For i karnevalet blir alt forkledd og annleis. Spesielt festa eg meg ved møtet med Robinson og Fredag, eit fordomsfullt tyskarportrett der det blei balansert nydeleg mellom særs valdeleg oppførsel og trongen til ein piknik i ro og mak, og eit ganske velkoreografert gjensyn med Tonya Hardings OL-fadese i 1994. Berre for å nemne nokre. Og sams for det meste er den underliggande humoren.

Eit karneval kan også vere eit kostymeball, og i denne produksjonen har Maja Nilsen skapt dei mest outrerte påkledingar som på same tid understrekar både innhald og surrealisme. Scenografien hennar er også effektfull og består stort sett av ei mengd rekvisittar som fungerer utmerka til fleire av tablåa.

I slike lett absurde framsyningar som grensar mot performance, er ofte spelet naivistisk og nesten amatørmessig. Det er konseptet som er det viktigaste. Ikkje slik denne gongen. Rett nok er mye også her naivistisk, men spelet er framifrå, og det er tre særs dyktige skodespelarar Lie har med seg. Dei mange sceneskifta og timinga er presise og tidvis imponerande. Dryge to og ein halv time med intenst spel er ein kraftprestasjon for både utøvarar og ikkje minst oss i salen. Framsyninga er nok i lengste laget, men eg har mistanke om at også dette er eit medvite val. For at publikum verkeleg skal fatte kor langvarig og utslitande dette endelause nachspielet er, må det vel vere slik?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 22. april 2013.)