Amund Grimstad

TEATER

PROFFT: Ei meir regissert og mindre naivistisk framføring gjer at noko av heilskapen frå dei tidlegare produksjonane til kompaniet ikkje blir like synleg. FOTO: RAINER WERNER, BURGTHEATER

Life and times – episode 1
Av: Nature Theater of Oklahoma
Regissert og skrive av Pavol Liska og Kelly Cooper
Basert på ein telefonsamtale med Kristin Warrall
Komponist: Robert M. Johanson
Framført av Ilan Bachrach, Gabel Eiben, Anne Gridley, Matthew Karahais, Julie Lamendola og Alison Weisgall
Musikk: Daniel Gower, Robert M. Johanson og Kristin Warrall
Teaterhuset Avant Garden, Rockheim, Trondheim

Eit kvart levd liv representerer minst ein roman, men presentasjonsforma set grenser for kor mye ein kan legge fram.

Det er tredje gong Nature Theater of Oklahoma gjestar Trondheim. I 2008 var dei her med No Dice, ei særs tekstrik framsyning på nærare fire timar som på eit naivistisk vis boltra seg i teatermetaforar på grunnlag av meir enn hundre timars telefonopptak med kvardagsleg smalltalk om alt og inkje. Året etter var dei attende med Romeo & Juliet, ein produksjon der dei på bakgrunn av rundt femti telefonsamtalar med forskjellige folk som blir bedne om å attfortelle Romeo og Julie, og med tilfeldige utdrag av desse samtalane på øyret, spelar det dei høyrer. Båe oppsettingane var så konkrete og kvardagslege som berre absurd teater kan bli.

Denne gongen er dei her med første episode av ein serie på ti, der dei framleis ikkje er komne halvvegs i produksjonen, og heller ikkje veit heilt kor dette vil ende. Det er såleis eit langt meir ambisiøst prosjekt enn det dei hittil har gjort. Men framleis har dei telefonsamtalen som bakgrunn og kvardagen som dramaturgi. Kristin Warrall, som sjølv spelar i orkesteret, blei ringt opp av Pavol Liska og bede om å fortelle alt ho hugsar frå dei første åra av livet sitt. Frå eit to timars opptak er dette redigert og skrive ut med kunst- og tenkepausar fylde med innhaldslause ord som «like» og «um», og deretter sett ny musikk til av Robert M. Johanson. Det er blitt ei tre og ei halv times oppsetting, ei enormt tekstrik maratonframføring. Denne gongen er for så vidt teksten redigert, regissert og innøvd, men framføringa blir framleis noko randomisert ved at suffløren held opp tilfeldige scenetilvisingskort som fortel dei seks på scena kva dei fysisk skal gjere. Dermed blir ikkje alltid det fysiske uttrykket heilt synkront med det verbale, men når teksten til gjengjeld tidvis er ganske absurd, blir dette likevel meir ei understreking av det innhaldsmessige enn ein rein kontrast.

Nature Theater of Oklahoma er eit kompani med velskolerte skodespelarar, og som har reindyrka eit konsept der dei tek skodespelarkunsten heilt attende til utgangspunktet. Alle levde liv representerer minst ein roman, og det kvardagslege og grå som kan mangle både dramatikk, spenning og særleg innhald, er likevel særs spennande om du berre tar deg tid til å lytte. Slik gjer dei Shakespeares ord «All the world’s a stage» til sine, og når du etter kvart finn rytmen, blir Warralls fortelling om lærarar, familie, skulebuss, forelsking, overnatting hjå venner og andre trivialitetar slett ikkje så inkjeseiande som ein skulle tru. Det er tvert om slik at det vanlege kan bli viktig.

Litterært er dette eigentleg slett ikkje så spesielt. Ivar Lo er kjend for utsegna Alt det spennande finst  i arbeidarklassen, og då Dag Solstad for snart førti år sia skreiv 25. septemberplassen, sa han at han alltid hadde hatt lyst til å skrive ei bok om det heilt kvardagslege, blotta for det feiande og flotte og utan dramatikk. Dei siste åra har ulike realitypåfunn banalisert sjangeren, men med romanprosjektet om sin eigen kamp, tok Knausgård realityromanen heilt ut og synte at det trivielle framleis kan fenge eit stort publikum.

I dei to tidlegare produksjonane eg har sett, har Nature Theater of Oklahoma dyrka den naivistiske framføringa, og dette er ei presentasjonsform som har stått særs godt til innhaldet. Denne gongen verkar det heile langt meir regissert. Teksten ligg fast, og når han både er særs omfattande, og samstundes består av meir enn tre timar utan særleg logikk eller indre samanheng, blir framføringa ganske imponerande reint speleteknisk. Så godt som alt blir sunge, og også på dette området er ensemblet proffe sjølv om eg merkar at det fysisk tar på mot slutten. Og kanskje er det nettopp det så openbert profesjonelle, og brotet med naivismen, som gjer at eg sit att med eit lite men.

For det er noko som manglar, og som gjer at Life and times – episode 1 ikkje heilt kan måle seg med No Dice og Romeo & Juliet. Der dei før var leikne og la seg flate for det heilt tilfeldige, blir framføringa denne gongen langt meir regissert og med det fastlåst. Dei små randomiserte scenetilvisingane blir ikkje noko vesentleg innslag, og tilbake står vi med eit regiteater der det meste er planlagt, og der det viktigaste er at det er uviktige ting som blir fortald. Det er greitt nok i seg sjølv, men når forma ikkje blir like laussloppen som i tidlegare produksjonar, blir det spørsmål om ikkje nokre av kompaniets «darlings» med fordel kunne ha vore avliva?

TEATER

UT!: Gud er nådelaus, og det hjelp ikkje med milde gåver når guden med det unemnelege namnet vil gjere sine hoser grøne for dei andre i G7. FOTO: MORTEN SKIPENES SMEDSRUD

G7
Av Ingrid Weme Nilsen og Eivind Salen
Regi: Ingrid Weme Nilsen
Scenografi: Milja Salovaara
Med: Syver Åmli Vestmo, Harald Brenna, Arne Reitan, Kingsford Siayor, Kristofer Hivju, Kristine Welde Tranås, Ole Christian Gullvåg, Mona Synnøve Solhaug, Gunnar Eirikson og Kai Kenneth Hanson
Produsert av: Pontenegrinerne med hjelp av Teaterhuset Avant Garden og Trøndelag Teater
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Ein genial idé, mye god humor, men ei oppsetting som ikkje greier å stå løpet ut.

Sju av dei mektigaste landa i verda har laga rikmannsklubben G7 der dei møtest og skaltar og valtar med lagnaden til verdas milliardar heilt utanfor all demokratisk rekkevidde. Dette er vel kjend og stillteiande akseptert jamvel om det ikkje er særleg akseptabelt. Men makta rår, og slik er verda. Mindre kjend er det at den andelege pendanten til økonomi og storpolitikk, dei sju største verdsreligionane, har skipa si eiga G7-gruppe. Gjennom titteskåpet teaterselskapet Pontenegrinerne har laga, og som hadde urpremiere laurdag, får vi nå eit innblikk i kva som skjer når dei gamle gudar, som det både går fram og attende med, møtest for å dele det religiøse verdsherredømet mellom seg og lage langsiktige planar mot den omseggripande sekulariseringa.

Ideen er like enkel som genial, og det er eigentleg merkeleg at ingen har kome på dette før. I ei opphøgd og tilbaketrekt atmosfære, langt frå profane idear, krig, fattigdom og elende, møtest dei sju største gudane og fører ein danna samtale med klåre reglar for kva ein kan og ikkje kan ta opp. Det vil seie, heilt problemfritt er det ikkje. Han guden du veit, som du ikkje kan seie namnet på, er kasta ut av det gode selskap tilsynelatande fordi det ikkje var rom for to på same instrument i gudeorkesteret, men i røynda fordi dei andre ikkje aksepterte alle aksjonane som blei utførde i namnet hans (sjølv om det altså helst ikkje skal uttalast). På møtet vi tar del i, blir Gud (ja han med stor G, du veit) konfrontert med at det skjedde noko tilsvarande i hans namn i fjor sommar, men avfeiar det med at dette var ei einskildhending. Slik, og i tillegg med fullt av ordspel og aforismar, leikar dei to forfattarane seg gjennom eit utal religiøse metaforar i ei tidvis særs humoristisk framsyning der dei seks gudane står fram som pompøse og temmeleg retthaverske, og der Gud (den kristne altså) er ein ganske arrogant jævel i kraft av at han er størst og i tillegg veks raskast. I G7 er det likevel eit tilsynelatande demokrati, men ettersom den nest største er ekskludert, blir det stadig uavgjort i avrøystingane. Det fører til eit handlingslamma forum, heilt til gamle Zevs ramlar inn og krev å få seie noko på vegner av alle dei små og gløymde gudane.

Dei to forfattarane, den eine av dei også som regissør, har  boltra seg i underfundig humor, stundom i beste Monty Python-stil, absurd, og med massevis av openberre gudgitte (!) metaforar og eigentleg ganske sjølvsagte ordspel. Det er ei uvanleg leiken oppsetting. Spelet er godt, dialogen går naturleg og låtten sit laust. Regimessig er det i tillegg mye metateater som står godt til framsyninga. Men etter ei stund tar ho til å gå litt på tomgang. Dramaturgien blir slappara, det blir lenger mellom poenga, og etter kvart endar det heile relativt uforløyst. Det er synd, for med litt meir dyrking av poenga i teksten, samt noko strammare regi mot slutten, hadde denne produksjonen i seg potensial til å kunne bli noko langt meir.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 9. mai 2012)

TEATER

FOTO: GT NERGAARD

Å bli forlatt med stillheten
Av Andrea Strømmen Engum
Framført av Ingvild Meland, Ibrahim Fazlik og Kine Bendixen
I mørket er vi alle like
Av Erlend Glasø Faltinsen
Framført av Wenche Strømdahl og Jan Frostad
Koder
Av Elise Sjøgren
Framført av Erlend Glasø Faltinsen og Eirin Gåre Aase
Fantastisk
Av Ibrahim Fazlik
Framført av Kine Bendixen, Wenche Strømdahl og Ingvild Meland

Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturg: Matilde Holdhus
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Unge dramatikarar er best når dei skriv om og for seg sjølve.

I oktober i fjor inviterte Kjernehuset (produksjonsselskapet til Rita Abrahamsen) og Trøndelag teater ungdom mellom 13 og 19 år med skrivekløe til å sende inn ulike former for scenetekst. Akkurat kor stor responsen var, veit eg ikkje, men det skal ha kome inn likt og ulikt frå komplette manus til stuttare tekstar og reine idéskisser. Åtte av tekstane blei plukka ut til å vere med i prosjektet ”Unge dramatikere”. Under leiing av Rita Abrahamsen har dei åtte ungdomane i vinter vore med på workshops, fått rettleiing og hjelp, og vidareutvikla tekstane sine, mellom anna i møte med både dramaturg og profesjonelle skodespelarar. Fire av dei åtte tekstane vil bli presentert som lesestykke denne og neste helg, medan dei fire andre er blitt sett opp i Teaterkjellaren med urpremiere onsdag denne veka.

Både i form og i innhald var det mye forskjellig vi fekk sjå. Jamvel om det sjølvsagt framleis er ein del uferdig, er det openbert at det er mange flinke ungdomar der ute. Dei fire forfattarane vi fekk møte, er mellom 15 og 18 år, og dette er ein alder då ein ofte kan vere ganske søkjande, og opptatt av store spørsmål. Dei to første framsyningane var relativt typiske eksponentar for dette, og båe hadde mye god og treffsikker dialog. ”I mørket er vi alle like” blei nok litt uforløyst og vanskeleg å få heilt grep om, medan ”Å bli forlatt med stillheten” baud på eit utal aforismar og mye klokskap, men også her var det ikkje berre enkelt å fatte heilt kva det dreidde seg om. Slik sett var båe produksjonane observante og intelligente skisser, men idear som treng noko meir bearbeiding.  Og båe framsyningane bar nok litt preg av at tema blei i største laget.

Den siste oppsettinga, ”Fantastisk”, var ei særs leiken og artig  sak som gav oss mye surrealisme og absurd humor. Men dette var ei temmeleg fysisk framsyning der både regi og koreografi var så vesentleg at det er vanskeleg å vite kor mye som var forfattarens idé, og kor mye som var regi.

Symptomatisk er det at den produksjonen som for meg var absolutt best, var den som i tillegg til å handle om ungdom og kvardagen deira, også blei framført av ungdom, to amatørar frå Charlottenlund vgs som var så ekte at det var berre å gi seg over. Ein litt nerdete gut som har lese seg til det meste, men forstått lite, altså med store hol i den sosiale intelligensen, møter ei heilt vanleg jente som først lar seg irritere, men som etter kvart blir nysgjerrig. Og midt oppi masse komisk, særs observant og tidvis litt absurd dialog, oppstår det søt musikk. «Koder» er ein vakker, klok, varm og innsiktsfull tekst, skrive av den femten (ja, du les rett!) år gamle ungdomsskuleeleven Elise Sjøgren, og glitrande og til fingerspissane ekte framført av Erlend Glasø Faltinsen og Eirin Gåre Aase.

Eg har ofte etterlyst både ny norsk dramatikk, og barne- og ungdomsdramatikk på Trøndelag teater. Dette prosjektet er delvis svar på båe etterlysingane. Trøndelag teater, og kanskje særleg Rita Abrahamsen og Kjernehuset, skal ha stor ros for arbeidet med ”Unge dramatikere”. Eg vil tru at eit slikt prosjekt ikkje er av dei dyraste og mest ressurskrevjande produksjonane til teatret. Etter å ha sett desse fire små oppsettingane, vil eg så sterkt som råd oppmode teatret til å gjere dette prosjektet til ein årviss seanse. Det vil kunne vere god fødselshjelp for mange skrivelystne, og ikkje minst trur eg det vil trekke nye og yngre publikumsgrupper til teatret.

DANS

OPPLYST: Både dansarane og industriarmaturane er koreograferte. FOTO: CARL NILSSEN-LOVE

Frihet, likhet, brorskap eller døden
Av Siljeholm/Christophersen
Konsept, regi, koreografi: Sara Christophersen og Helle Siljeholm
Scenografi: Carl Nilssen-Love
Komponist: Andreas Mjøs
Lys: Tilo Hahn
Framført av Bibbi Winberg, Hilde Rustad, Sara Christophersen og Helle Siljeholm
MultiPlié Dansefestival, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Store eksistensielle spørsmål som syner at det, etter meir enn to hundre år, framleis er langt fram til ideala frå den franske revolusjonen.

For tre år sia hadde dansekunstnarduoen Siljeholm/Christophersen urpremiere på framsyninga ”Norma Jeane” på Teaterhuset Avant Garden. Den gongen var det med eit litt sjangeroverskridande og humoristisk skråblikk på kvinna i eit kvasisosiologisk perspektiv. Det var ei framsyning som framleis sit godt festa i minnet. I samband med MultiPlié Dansefestival er duoen nå attende med ei ny urpremiere, og denne gongen med langt høgare ambisjonar. Tittelen ”Frihet, likhet, brorskap eller døden” er ganske pretensiøs og femnar om alt som vi i røynda reknar som fundamentet for den vestlege sivilisasjonen dei siste to hundre åra. Ganske eksistensielle greier, med andre ord.

Salen er nake, og rekvisittane er berre ein del industriarmaturar, nokre opphengde og andre lause. Det tar til med lyset rett på publikum og ein verbal intro der vi får vite at det meste er lov, og vi må gjerne ta ein mobilsamtale, gå på do eller forlate salen om vi skulle kjenne for det. Så er framsyninga i gang, og ettersom denne dansefestivalen har merksemda retta mot ”den uventa dansaren”, forstår vi at koreografi også kan vere sin eigen antitese der all rørsle blir frose. Fire dansarar står som saltstøtter, og så lenge, og vel så det, at det utfordrar salen og vi kjenner ubehaget. Men så, gradvis, bryt ei av dei ut, og vi er straks inne på dei eksistensielle tema som blir utforska i denne produksjonen. Her er gruppedynamikk, utanforskap, vi og dei andre og mange ulike maktforhold. Gjennom at dei fire syner oss eit utal forskjellige gruppekonstellasjonar, blir vi vitne til alt frå drap til aldersutstøyting og dyrisk framferd, altså menneskeleg aktivitet som tyder på at ideala frå den franske revolusjonen framleis er lysår unna.

Dette blir synt oss gjennom ulike dansetablå frå eksplosiv rørsle til det meir kontemplative, og der framsyninga nok for dei fleste vil minne meir om teater enn tradisjonell dans. Så får vi med det også utfordra fordommane våre. Ikkje alle tablåa er like forståelege, og midtvegs buttar det tidvis litt i mot for meg og noko blir litt uforløyst. Men ensemblet får sett lys, i dobbel tyding, på at det vi tar som eit grunnleggande fundament for vår eigen eksistens, ikkje alltid er så sjølvsagt. Den nesten geniale bruken av industriarmaturar til å ”belyse” problema, er særs effektiv, og med enkle snortrekk blir armaturane også del av koreografien samstundes som dei like enkelt kan vere stengsel, møbel, opplysande/formørkande, ubehagelege og you name it. Rekvisitt- og lysbruken i denne produksjonen lærte meg at dans ikkje berre er menneske i rørsle.

DANS

KOR: Eit kor som kryp, går og spring i tillegg til å synge. FOTO: MARI FLØNES

Say something
Av: h2dance
Konsept, regi og koreografi: Hanna Gillgren og Heidi Rustgaard
Musikk: Sylvia Hallett
Med: Laura Doehler, Peter Jansson, Gareth Green, Anne Gaelle Thiriot og Svartlamon Hardkor
MultiPlié Dansefestival, Verkstadhallen, Svartlamon, Trondheim

Ei framsyning som totalt viskar ut skiljet mellom scene og sal, og der publikum blir ein integrert del av oppsettinga.

Som publikum kjem vi inn i verkstadhallen på Svartlamon der det for ein gongs skuld ikkje er ein stol, og ikkje ein rekvisitt. Vi ruslar litt spørjande rundt på golvet, uvisse på kor vi skal plassere oss, før Gareth Green gir oss ein avslappande intro om at vi stort sett kan gjere akkurat som vi vil, og i tillegg gjerne ta ordet og kome med bifall eller mishagsytringar om vi skulle føle for det. Men han har også med nokre litt meir urovekkande opplysingar om kva som kan skje og ikkje. Så skal det heile ta til, og vi oppdagar at det har det eigentleg gjort for lengst. Godt blanda med resten av publikum er det eit kor som tar til å nynne, synge, og ikkje minst røre på seg. Det er Svartlamon Hardkor, eit ganske spesielt mannskor som kanskje ikkje først og fremst er kjend for klokkeklår røyst og perfekte harmoniar, men meir for ganske røffe og rølpete framføringar, tidvis ganske pubertale, og under mottoet ”Alt kan dirigerast”. Nå har koret også lete seg koreografere, og dei marsjerer, kryp, går og spring over golvet medan dei syng, og vi må stadig flytte oss for ikkje å stå i vegen, – eller omvendt.

Etter ei stund trer også fire dansarar og ein songar fram frå anonymiteten blant publikum, og vi veit vel eigentleg aldri heilt kven som er utøvar og kven som er tilskodar. Også fordi alle etter kvart blir utøvarar. Publikum må heile tida delta, først og fremst av di vi er så fysisk til stades der det skjer, men også fordi Green rett som det er tar mic’en og stiller spørsmål til tilfeldig utvalde. Eg må vedgå at det er ikkje noko som gjer meg så lite komfortabel som når det er forventa at eg skal delta i framsyninga, og i slike situasjonar plar eg sjå ned og trekke meg attende. Det seier ganske mye om denne produksjonen at eg her valde å stå nokså midt på golvet, godt synleg, at eg song og dansa med, og innerst inne eigentleg håpa at Green også skulle spørre meg om noko. Kompaniet h2dance greidde med andre ord å gjere oss avslappa midt i det som til vanleg er ei intimsone. Og då var vel mye av hensikta oppnådd?

Framsyninga, som er like mye ein performance som ei danseoppsetting, var særs leiken, humoristisk, interaktiv og mangefasettert. Sjølv om dei fire frå h2dance hadde ein del mindre dansenummer, var det i dansesamanheng vel så interessant å sjå korleis koret let seg koreografere, og etter kvart faktisk også publikum der vi blei drivne fram og attende på golvet. I utgangspunktet kan ein nok sjå dette som ei upretensiøs utforsking av kva som skjer i møte mellom dansarar, eit lokalt kor og publikum. Men her låg også mye anna bak, som spørsmål om ytringsfridom, grenser, korleis folk ter seg i grupper osb. Det var ei laussloppen og livsbejaande stemning som gjennomsyra oppsettinga, men  brått kunne ho bli kontrastert  av at vi som dyr eller fangar blei drivne saman, innestengde utan høve til å kome ut. Dette kontinuerlege spelet på kontrastar låg som eit bakteppe over heile framsyninga, og gjorde at ho blei langt meir enn berre ei artig utforsking av møte mellom profesjonelle dansarar og keitete publikummarar. Og ikkje minst gjorde det at dette blei ei oppsetting ein ikkje så lett får ut av hovudet.

Produksjonen ”Say something” har vore spela nokre år, i mange forskjellige land, og med ulike lokale kor. Eg tenkte med meg sjølv at det måtte vere ei optimal løysing å nytte Svartlamon Hardkor ettersom det kunne by på mye av dei ønska kontrastane. Heilt til eg i samtalen som blei arrangert etter framsyninga, fekk vite at kompaniet kunne nytte alt frå kyrkje- til guttekor. Då forstod eg at dette er ei framsyning som verkeleg kan ha kameleonens trekk.

TEATER

KVAR SIN VEG: Tre generasjonar, og ein liten familie, men med blikket retta i heilt ulike retningar. FOTO: ANDREA HAUGERUD HOVIK

Et annet sted
Av: Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh
Regi:  Marit Sofie Todal og Hanne Høgholen Kvaal
Produsert og framført av elevar ved Charlottenlund videregående skole

Kulturskilnadar stikk djupare enn det meste, og forsoning er ikkje alltid like lett.

I haust skulle Gizem Dogan ta til på dramalina på den splitter nye Charlottenlund videregående skole i Trondheim. Slik gjekk det ikkje. Ein snau månad før skulestart blei ho drepen på Utøya. Gizem var politisk aktiv, og såg det som viktig å definere seg både som tyrkisk og norsk. Det var difor naturleg for dramalina at den første teaterproduksjonen på den nye skulen ikkje berre skulle settast opp til minne om Gizem, men også omhandle noko som hadde med henne å gjere. Etter nitid leiting i tilgjengelege drama, falt valet på det heilt ferske stykket «Et annet sted» av Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh tilknytte den danske teatergruppa Mungo Park.

Til minne om Gizem blei det i fjor oppretta eit Gizem Dogan Centre i Gaziantep i Tyrkia, ein skule for ressurssvake barn og unge. Inntektene frå teateroppsettinga går uavkorta til denne skulen, og det har ikkje vanta velvilje frå korkje sponsorar, Charlottenlund vgs eller publikum, men det er likevel høgst uvanleg at ein teaterproduksjon på ein vidaregåande skule spelar inn 90 000 kroner som ein kan gi vidare til ei god sak.

Med denne ganske spesielle bakgrunnen kan det raskt bli slik at omstenda overskygger sjølve oppsettinga, og det er med ganske sterke kjensler eg sette meg til for å sjå kva desse 17-årige amatørane kunne få til. Men det gjekk ikkje mange minutta før eg gløymde det uvanlege bakteppet, og i staden levde meg inn i ei sterk teaterframsyning som i høgste grad stod på eigne bein. «Et annet sted» handlar om tre generasjonar tyrkarar, og tar til i 1968 då Ayhan kjem frå Tyrkia til Trondheim som gjestearbeidar. Etter kvart flyttar kona, Selma, og dottera, Songül, etter. Den vesle familien lever på tyrkisk vis i det nye heimlandet, og tilpassar seg berre delvis norske skikkar. Kollisjon blir det når Songül i 1986 skal giftast bort til ein tyrkisk gut, medan ho sjølv har vald ein nordmann. Her handlar det om ære, kodeksar og mye meir, og det blir fullt brot i familien.

Framsyninga tar til i dag. Selma er død, og Songüls son, Daniel, freistar å få til forsoning mellom mor og morfar. Det syner seg å vere vanskelegare enn ein skulle tru, og meir skal eg ikkje røpe av handlinga. Men eg må likevel legge til at tematikk og innhald er omsynslaust ærleg. Her blir alle, både dei tre ulike generasjonane med tyrkisk bakgrunn, og dei etnisk norske, møtte med særs kritiske blikk, og forhold som ein ofte har glatta over eller fortrengd, blir nå henta opp til overflata som den delen av røyndomen dei også er. Her finst ikkje heltar, men masse folk med høgst menneskelege trekk.

Stykket blir spela i historiske tablå der vi ganske saumlaust hoppar fram og attende i tid. Desse vekslingane har produksjonen løyst ved å ha to sett skodespelarar. Dette er for så vidt eit vanleg grep, men det elegante i denne oppsettinga er at overgangen frå gamal til ung og attende blir gjort ved eit fysisk skifte som ei overrekking av stafettpinne, eller vaktskifte om du vil. Det gjer det særs enkelt å henge med i alle spranga både i tid og rom. Når du set opp eit teaterstykke med utgangspunkt i ei dramaklasse på vidaregåande skule der det ikkje er opptaksprøve for å kome inn, må du ta det du får. Med dette som bakgrunn er eg ganske imponert over castinga. For så unge og urøynde skodespelarar finn eg det feil å framheve nokon med namn, og sjølvsagt er ikkje alle like gode, men her er eit flott typegalleri og mye godt spel. Ensemblet var flinke til å ta pausar og la scenene få søkke, medan dei nok kan arbeide langt meir med å nytte heile den kjenslemessige skalaen og ikkje berre ytterpunkta. Det vekslar litt for raskt frå normal tale til voldsamt sinne, og dette resulterer i overspel for nokre av aktørane. Men alt i alt er eg imponert over personinstruksjonen.

«Et annet sted» er opphavleg ei tre timars oppsetting. Når det i denne framsyninga er kutta ned til berre ein dryg time, er det sjølvsagt at noko blir borte, og at ein ikkje får same høve til å dvele ved og utvikle personar og situasjonar. Einskilde av scenene blir såleis meir som plakatar enn teater, og særleg gjeld det det karikerte bildet vi får av eit bukollektiv på syttitalet, og utviklinga Songüls mann gjennomgår frå sjarmør til dritsekk.

«Et annet sted» syner på eit ærleg, men likevel empatisk vis mange sider av dei kulturelle problema og motsetningane som har oppstått i kjølvatnet av arbeidsinnvandringa vi har hatt dei siste førti åra. Produksjonen til Charlottenlund vgs var ei varm, velregissert og ganske godt spela oppsetting som lover godt for underskogen og etterveksten i norsk scenekunst.

PERFORMANCE

PROVOSERT: Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. FOTO: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

The Mermaid Show
Konsept, regi, tekst og scenografi: Ann Liv Young
Kostyme: Ann Liv Young og Eric Ducharme
Med: Ann Liv Young, Michael Guerrero, Marissa Mickelberg og Stiven Luka
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Når måtte du sist kaste alle kleda dine i vaskemaskina og sjølv gå i dusjen etter ei performanceframsyning?

Den amerikanske performancekunstnaren Ann Liv Young skapte store overskrifter då ho gjesta Norge førre gong med oppsettinga ”Cinderella” hausten 2010. Framsyningane hennar testar ofte ut kor publikums grenser går, og provokasjon er eit viktig formidlingselement.

Denne gongen er ho her med ”The Mermaid Show” der ho har tatt tak i mytane om havfruer. Dei har vore levande i mange kulturar, og går stort sett ut på at havfruene varsla uvêr og ulukke. I følge Young skal dei også vere vesen som på innsmigrande vis lokkar til seg sakeslause sjøfolk for deretter å forføre dei seksuelt og så ete dei opp.

Med bar torso og fiskespord til understell ligg Young i eit lite basseng omkransa av to gastar i matrosdress. Dei les, og ho ligg relativt roleg. Historia er repeterande og litt monotont formidla. Etter kvart tar havfrua til med å slå med sporden med enorm kraft og energi, og vi anar ein innestengd aggresjon som kontrasterast med mjuk, operetteliknande song, delvis framførd i falsett. Her er vi truleg ved kjernen i framsyninga, – motsetninga mellom sinne og det forførande,  eit tema som stadig kjem attende. Alt er verkeleg, og slik er det også når ho (i den framsyninga eg såg) ikkje er nøgd med lyden, stoppar det heile, skjeller ut lydteknikaren, og startar på nytt.

Meir heftig blir det når ho vrengjer seg ut av bassenget og vrikkar seg fram til publikum for å søke folk ho kan forføre. Med ein enorm intensitet legg ho an på den eine etter den andre før ho omsider finn ein som gir etter. Då kjem aggresjonen for fullt. Ho tek fram ein rå aure, og med voldsamt raseri bit ho seg inn i fisken og spyttar og kastar fiskeskjel, slo og blod så det regnar over publikum. Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. Fisken er nok ein metafor for korleis det går med sjøfolka, og forståeleg som bilde, men kanskje ikkje fullgod som metafor.

Foto: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 27. mars 2012)

TEATER

CATWALK: Ei danseframsyning på ein smal catwalk blir ei tvangstrøye av ei scenografisk løysing. FOTO: GT NERGAARD/INGRID LOEN

Hair
Av: Gerome Ragni, James Rado og Galt MacDermot
Omsetting: Helge Hagerup
Regi: Carl Jørgen Kiønig
Koreografi: Patrick King
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara Musikalsk leiing: Åsmund Flaten
Med: Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Jon Lockert Rohde, Mari Haugen Smistad, Kohinoor Nordberg, Hans Petter Nilsen m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Når lydkøyringa er katastrofalt dårleg i ei teateroppsetting som i røynda berre er ein koreografert konsert, blir diverre resultatet deretter.

Då Ragni, Rado og MacDermot sette opp ”Hair” første gong i oktober 1967, var dei utruleg klårsynte og nesten profetiske. Verdas første rockemusikal og ein trendsettar innan sjangeren, trefte samtida hundre prosent med ein imponerande timing. Rett nok hadde borgarrettskampen vara nokre år, motstanden mot Vietnamkrigen var aukande, og hippierørsla hadde hatt sin ”summer of love”, men det var først året etter at det heile eksploderte med studentopprør, drapa på King og Kennedy og bråket rundt det demokratiske nominasjonsmøtet i Chicago. På nærast profetisk vis skreiv dei tre ein musikal som femna det meste av den nye ungdomskulturen, både av overflatefenomen og verkeleg opprør. Bakteppet var sjølvsagt Vietnamkrigen og redsla for å bli utkalla. Politisk handla det om pasifisme, antirasisme og fredsarbeid, men her var også eit utal andre tidstypiske element som musikken, seksuell frigjering, opprør mot konformitet i både klesveg og utsjånad, dopbruken og forløparen til new age med både orientalsk mystisisme, nyreligiøsitet og litt astrologi. Med framifrå og særs tidsriktig musikk, blei ”Hair” eit ikon for ein heil ungdomsgenerasjon. Men som vi veit (”All the revolutionaries are on Decca”), kan alt bli kommersialisert og anten gjort ufarleg eller til si eiga motsetning.

Trøndelag teaters oppsetting av ”Hair” fell mellom eit utal stolar, og det er vanskeleg å sjå så mange andre ambisjonar bak denne produksjonen enn å spele god musikk for å fylle teaterseta. Regissør Carl Jørgen Kiønig har følgt broadwaymanuset frå 1968 nesten slavisk, men utan at vi ser særlege spor av regi. Oppsettinga er som ein koreografert konsert, og langt frå den narrative framstillinga mange vil hugse frå filmen frå 1979. Vi møter ungdomane i New York, dit også Claude (Mads Bones) kjem. Han er redd for å få innkalling til Vietnam, og slite mellom samfunnets og foreldras krav, og sine eigne ønskje og ideal. Så langt er det forståeleg, men resten av handlinga blir ganske vanskeleg å få tak på, sjølv for den som var ung og endåtil  budde i USA på denne tida. Det ser ut som regissøren har abdisert og overlate scena til koreografen Patrick King.

Milja Salovaara har gjort mange gode scenografiske løysingar på Trøndelag teater, men ikkje denne gongen. Her har ho delt salen i to der publikum sit på kvar si side av ein catwalk. Når mesteparten av framsyninga er dans, og scena er lang og smal, får ein ikkje utnytta det store formatet på hovudscena, og det blir i staden uendeleg mye springing fram og attende. Eit dyktig orkester, som vanleg solid leia av Åsmund Flaten, dreg framsyninga i gang med nokre gode riff i eit særs feitt lydbilde, og forventingane blei faktisk ganske store. Men så kjem ”Aquarius”, og det heile fell fullstendig til jorda. Når ein har ambisjonar om å vere eitt av landets beste musikalteater, må lyden vere tilnærma perfekt. Lydkøyringa i denne oppsettinga grensa til det katastrofalt dårlege når det galdt song og tale. Forvrenging, støy og manglande volum kombinert med mye dårleg diksjon gjorde at det var uråd å få med seg det som blei sagt og sunge. Dei  røynde skodespelarane Ingrid Bergstrøm, Mads Bones og Hans Petter Nilsen, og også Mari Haugen Smistad, hadde nok volum til å få fram sitt, og berga såleis mye av oppsettinga, men ein stor del av det øvrige forsvann i skrål og skrik. Teatret har hyra inn mange dyktige dansarar til denne produksjonen, men på grunn av den tronge sceneløysinga fekk dei ikkje rom til å utfalde seg sjølv om her rett nok var dyktige einskildprestasjonar, som særleg Jon Ole Olstad.

Med manglande regi, og i hovudsak dans og song, får ikkje skodespelarane mye spelerom. Mads Bones hadde likevel kontroll, og fylte rolla som Claude fullt ut jamvel om han eigentleg korkje er dansar eller songar. Og Ingrid Bergstrøm ga oss ei tolking av ”Easy to be Hard” som var sår, inderleg og ekte. Då vi endeleg kom til finalen, greidde ensemblet omsider å vere eit kor med trøkk, energi og volum, og ”Let the Sunshine in” fekk det faktisk til å svinge. Men det var alt for seint.

TEATER

TATT VED NASEN: Lette legg seg under kniven, og kirurgen tar til med nasen. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

The Ugly One
Der Häßliche (2007)
Av: Marius von Mayenburg
Regi: Andreas Aass Engstrøm
Scenografi: Aurora Schønfeldt Larsen og Sindre Kruse
Kostymedesign: Marie Riise Hagerud
Med: Odin Budal Søgnen, Magnus Kolberg Eriksen, Therese Gjelsten og Niklas L. Eriksson
Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Knaus, Studentersamfundet i Trondhjem

Eit artig og lett surrealistisk stykke om utsjånad, plastikkirurgi og kva reell identitet er.

Det er mye som ikkje er som det skal, og alt ser ikkje alltid ut slik det er. Dette får vere ein kryptisk intro til meldinga av ”The Ugly One” av den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg. Han er berre førti år gamal, men har alt ei rekke drama bak seg frå debuten i 1996. Dette stykket er eitt av hans siste, og heiter opphavleg ”Der Häßliche”. Kvifor SIT har vald å nytte den engelske tittelen får vere ei gåte, men her er langt meir enn tittelen som ikkje ser ut som det skal.

Lette (Odin Budal Søgnen) er ein framgangsrik og innovativ forskar som har funne opp, patentert og utvikla ein sterkstrømsbrytar som openbert kan meir enn å bli slått av og på. Den vil han til Sveits for å presentere, men sjefen hans, Scheffler (Magnus Kolberg Eriksen), seier nei, og sender i staden assistenten Karlmann (Niklas L. Eriksson). Årsaka er brutal, men slik er røyndomen. Lette er for stygg til å kunne promotere og selje noko som helst. Ja, ikkje berre det, men han er tydeleg så hinsides stygg at det knapt finst verre skapnad. Trass i dette er han sjølv heilt uvitande om sin eigen utsjånad, og i tillegg godt gift med Fanny (Therese Gjelsten) som elskar han høgt, rett nok utan å våge å feste blikket på andletet hans. Allereie dette er ganske surrealistisk, men for å understreke det absurde har SIT vald ein person som har ein heilt ordinær utsjånad. Verfremdungseffekten er altså total, men her er meir i vente.

Eg skal ikkje røpe korleis det går, men Lette vel å fikse på utsjånaden sin, og i det ytre er visst resultatet ganske spektakulært sjølv om han på scena er akkurat den same. Når andre aktørar etter kvart vil ha, og også får, det same andletet utan at maske, sminke eller andre effektar skulle indikere noko i den retninga, blir utfordringa for publikum stor. Som om ikkje dette var nok, går dei fire skodespelarane ut og inn av i alle fall dobbelt så mange roller i saumlause overgangar der starten på ei setning kan tilhøyre ein person medan slutten kjem frå ein annan.

”The Ugly One” handlar om skjønnheitshysteriet, om jakta på det perfekte, om kva som skjer når alle blir kloningar av det fullkomne, og om kva personlegdom og identitet eigentleg er. Det er eit stykke som set eit særs skrått og også humoristisk blikk på samtida. Men samstundes er presentasjonen blitt ein surrealistisk leik med publikum om identitet og roller. Slik går handlinga på i alle fall to plan. Eg har ikkje sett denne produksjonen før, og veit ikkje kor mye av den absurde presentasjonen som ligg i teksten, eller om det er SIT sine regival. Men for meg var faktisk regi og spel langt meir interessant enn von Mayenburgs tekst. Han har tatt for seg eit tema som er overmoge og laga ein del humor rundt det, men historia hans blir for meg litt føreseieleg, noko slitsam og ganske uforløyst. Regigrepet og spelet er derimot langt betre. Det er mye tekst, høgt tempo, mange roller og utallege sceneskift som dei fire handterer særs bra. Spelet kan vere noko ujamt, og tidvis også litt prega av overspel, men særleg vekslinga mellom ulike roller greier dei bra.

Eg har nok sett betre produksjonar frå SIT enn denne, men teatret skal absolutt ha ros for den gjennomført surrealistiske tilnærminga, og ikkje minst for tilliten dei viser publikum ved å gi fullstendig blaffen i om folk ser ut som dei skal eller ikkje.

TEATER

Leikent, kontrastfylt og særs tydeleg om konsekvensane av liv i løgn.

For eitt år sia sette Kjersti Haugen opp ei banebrytande, nyskapande og uvanleg tydeleg framsyning av ”Et dukkehjem” på Trøndelag Teater. Nå har ho tatt for seg ”Gjengangere” og gitt ny tolking av og innsikt i det kanskje mest fortetta og komplekse nåtidsdramaet Ibsen skreiv. I eit  særs tett kammerspel med berre fem aktørar greier forfattaren å ta opp såpass kontroversielle tema, både for 130 år sia og nå, som syfilis, aktiv dødshjelp, incest, sanning og livsløgn, for ikkje å snakke om kva som skjer når Nora (fru Alving) ikkje går, men vel å bli i eit håplaust ekteskap. Dette berre for å nemne nokre av dei tema Ibsen er innom. På mange vis er ”Gjengangere” ein syntese av det meste han skreiv, men først og fremst dreier det seg om korleis det kan gå når ein vel å skjule sanninga. Her er mange og store eksistensielle emne, og dette er langt frå noko lysteleg stykke. Likevel har Kjersti Haugen vald å gi oss ei leiken oppsetting der det er både laussluppen humor og dans i opningsscenene. Det understrekar det kontrastfylte som er eit gjennomgåande trekk ved denne produksjonen.

Sjølv om handlinga til Ibsen framleis er litt 1880, kan vi vere når og kor som helst. Aktørane snakkar eit munnleg og naturleg språk der dei får nytte sine eigne dialektar, og scena er langt frå dei mørke, lumre Ibsenske salongane med tunge draperi der det er heilt openberre behov for å lufte ut. Her er det lyst og ope. Tilsynelatande. Dagny Drage Kleiva har laga ein scenografi av  massive veggar i lyst trevirke. Dei omkransar oss på tre kantar slik at vi blir sittande midt i handlinga og stundom i krysselden frå replikkane. Scenografien kan verke nøytral, men er i røynda uvanleg symboltung. For bak det stilfulle og lette inntrykket ligg løgna som ein massiv og nesten altomsluttande vegg. Her er berre ein utgang.

Slik leikar Kjersti Haugen og Dagny Drage Kleiva seg med kontrastar. På overflata verkar alt så lett og idyllisk, men etter kvart som publikum oppdagar at det meste eigentleg er si eiga motsetning, blir kontrasten til den løgnfulle røyndomen desto sterkare. Ved hjelp av videoprojeksjonane til Stein Jørgen Øien og lysdesignen til Eivind Myren får vi saumlause og dramatiske sceneskift som enkelt illustrerer både barneheimsbrannen og ulike sinnsstemningar.

Fru Helene Alving (Hildegunn Eggen) har bygd heile livet sitt på forteiing og løgn, og nå skal ho jamvel lage eit monument over det heile. Ho er oppglødd over prosjektet og glad for å ha fått sonen heim. Men bak den lykkelege fasaden finn vi ei bitter kvinne som lag for lag avdekkar og erkjenner kva falskneriet og forteiinga fører med seg, kanskje ikkje først og fremst for ho sjølv, men i høgste grad for sonen, Osvald. Hildegunn Eggen er ei ganske folkeleg fru Alving, og ikkje spesielt aristokratisk. Slik blir ho ein kritikk av den generelle løgna, og ikkje berre den innestengde borgarlege idyllen Ibsen refsa. Det kler framsyninga, og Eggen gir oss ei både særs truverdig og tydeleg fru Alving. Som sjelesørgar, sparring partnar og etter kvart ganske mye meir, nyttar ho seg av den sosialt temmeleg inkompetente pastor Manders som i Nils Johnsons litt naivistiske, og tidvis ganske humoristiske spel understrekar kor umogeleg og vinglete livet blir når bokstavtru moral og stuttenkt pragmatisme får rå grunnen åleine. Det pseudoerotiske samspelet Kjersti Haugen har skapt mellom fru Alving og pastoren er ein liten teaterkonfekt som kanskje ligg litt på sia av handlinga, men som er med på å understreke det kontrastfylte i oppsettinga. Ei gåve til publikum og ei kinesisk eske slik Ibsens drama ofte er.

Det er Osvald som må bere fedranes synder og som er personifiseringa av alle løgnene. Han blir spela av Espen Klouman Høiner, relativt fersk frå Teaterhøgskulen, og i si første rolle ved Trøndelag Teater. Det er ein debut det står respekt av. Ein sårbar, desperat og i dobbel forstand naken Osvald som ikkje har bedt om å få livet, men som likevel klamrar seg til det.

Ibsen vel i hovudsak ikkje å konkludere, men å avslutte med opne spørsmål. Kjersti Haugen har vald det motsette i finalen, og eg forstår ikkje heilt kvifor. Men dette blir ein uvesentleg bagatell i ein elles tydeleg, fortetta og velspela produksjon som både er pedagogisk og temmeleg modernisert, men samstundes nesten hundre prosent tru mot Ibsen.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. mars 2012.)