Amund Grimstad

TEATER

HOPP: Når ein ikkje veit betre, kan ein hoppe dit ein vil. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Apene i Himalaya»
Hålogaland Teater, Scene Øst
Av: Kim Davies, Sombel Gaffarova, Mike van Graan, Liv Heløe, Gu Lei, Letizia Russo, Zhu Yi og Hanne Ørstavik
Omsett av Ragnar Olsen
Bearbeiding: Yngvar Julin, Vilma Štritof og Jon Tombre
Regi: Jon Tombre
Scenografi og kostyme: Yngvar Julin
Lysdesign: Jon H. Paulsen
Lyddesign: Kolbjørn Lyslo
Med: Guri Johnson, Huy Le Vo, Maria Grazia Di Meo, Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Ma Zhuojun, Li Jialong, Wang Yao og Karl Flyman

Poetisk og ekspressivt, men ikkje alltid like forståeleg.

Menneskas historie er ei einaste lang forteljing om folkevandringar. Årsakene har vore ulike, men uår, relativ overbefolkning, dårlege levekår, klimaendringar og krigar er nokre av dei. Det siste hundreåret har krigane i hovudsak fått skulda, men det er viktig å hugse at då folketalet i Norge berre var litt over to millionar, utvandra meir enn 800 000 til USA. Og det var ikkje på grunn av krig. Migrasjon er samleomgrepet for folk på vandring, og det omfattar mykje meir enn flyktningar. I dag står vi midt oppe i ei av dei største folkevandringane i historia, og dette har Hålogaland Teater nå tatt tak i.

Inger Buresund er nytilsett sjef ved teateret. Før det var ho mellom anna leiar for Ibsen International i Kina, og for to år sia starta ho der eit prosjekt for å utvikle tekstar om migrasjonstemaet. Etter kvart forstod ho at dette kunne bli ei framsyning. På bakgrunn av workshops i Kina med åtte dramatikarar frå så ulike land som Kina, Russland, Norge, Sør-Afrika, Italia og USA er dette blitt vidareutvikla og tatt med til Tromsø. I regi av Jon Tombre, og med skodespelarar frå Norge og Kina, var det onsdag urpremiere på «Apene i Himalaya».

Framsyninga opnar leikent med ein parafrase over stykkets tittel frå ein gamal fabel om to apeflokkar som budde nær Himalaya. Den eine var i stand til hoppe. Men utan evne til å kjenne si eiga avgrensing, trudde apane at dei kunne hoppe over heile fjellkjeda, noko som sjølvsagt er umogeleg. Men då dei ikkje visste betre, gjorde dei det berre likevel. Med denne fabelen om ein umogeleg migrasjon som bakteppe, tar Hålogaland Teater oss med til åtte ulike historier som gradvis grip over i og inn i kvarandre. Her forstår vi raskt at migrasjon ikkje er eit eintydig omgrep, og at også flukt kan vere så mangt. Alt frå ønsket om å kome seg frå terror og krig til flukt frå konvensjonar og foreldre.

Framføringa er på norsk, engelsk og kinesisk, og noko av teksten blir projisert på vegg som del av scenografien. Yngvar Julin har laga ei enkel og stilisert sceneløysing med effektfull bruk av tre svingbare skjermar og diskret bruk av dreiescene. Eit nærast suggererande lydbilde følgjer heile framsyninga, og lyssettinga, kombinert med forsiktige videoprojeksjonar, gir fine effektar.

Jon Tombre er særs god til å lage fysisk og poetisk teater. Ettersom framsyninga ikkje er så tekstrik, nyttar han i staden eit stilisert fysisk språk med koreografert rørsle. Og så gir han det heile ei poetisk innpakking som gjer framsyninga til også ei sanseleg oppleving. Men for den som vil forstå innhaldet i dei åtte forteljingane, er det langt verre. Det er ei vesentleg innvending at tematikken, det å seie noko viktig om migrasjon, ikkje blir tydeleg nok, men forsvinn litt i ei lyrisk og ekspressiv framsyning.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 21. januar 2017.)

TEATER

AVKLEDDE: Ikkje mye akademisk eleganse att når den verbale kampen blir på det vondaste. FOTO: BENGT WANSELIUS

«Hvem er redd for Virginia Woolf?»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Edward Albee
Omsett av: Svein Sturla Hungnes
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Nils Petter Molvær
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Janne Kokkin, Trond-Ove Skrødal, Mira Dyrnes Askelund og Andreas Stoltenberg Granerud

Nyskapande tolking i stram regi og med særs godt spel på alle nivå.

«Hvem er redd for Virginia Woolf?» av den amerikanske dramatikaren Edward Albee (1928-2016), er eitt av dei mest spela drama frå 1900-talet. Det særs direkte språket var revolusjonerande då stykket blei skrive i 1962, og oppsetjinga på Trøndelag Teater syner at det framleis har ein enorm sprengkraft både tematisk og språkleg.

I eit tidsriktig stoveinteriør kjem vi ein svært sein laurdagskveld heim til George (Trond-Ove Skrødal) og Martha (Janne Kokkin) som nett er komne heim frå fest på universitetet. Han er ein historieprofessor karrieren ikkje akkurat har tatt av for, og ho er hans desillusjonerte kone, og samstundes den ambisiøse dottera til rektor på det same universitetet. Martha har invitert den langt yngre biologen Nick (Andreas Stoltenberg Granerud) og kona Honey (Mira Dyrnes Askelund) på nachspiel. Og frå første stund er vi i ein verbal krigssone.

I vantru blir Nick og Honey vitne til ein munnleg duell mellom Martha og George der dei opnar med akademiske eleganteriar før dei går over til grøvre fornærmingar for å ende opp i direkte vondskap. Og ettersom alkoholinntaket aukar, blir også dei yngre dregne med i den verbale kampen som i starten har mye preg både av intellektuell leik og ikkje så reint lite humor, men som etter kvart blir meir og meir destruktiv. Albee kler nådelaust av dei fire all akademisk ferniss og eleganse, og attende står avkledde og ynkelege menneske med uhandterlege løyndomar. Her er livsløgner og uklåre skilje mellom løgn og sanning, eit tema med ny aktualitet med det postfaktuelle vi nå står midt oppe i.

Marit Moum Aune har laga eit intenst og velspela kammerdrama absolutt utan daudpunkt og der replikkane sit som hogde i stein. Dei fire på scena leverer presist ensemblespel av særs høg klasse og handterer kontrastane i dei store kjenslemessige spranga med stort truverd. Samspelet mellom Trond-Ove Skrødal og Janne Kokkin er nærast elektrisk, og er av det beste eg har sett frå dei to. Det seier ikkje lite.

Albees stykke er mye spela, og særs strenge rammer frå dei som sit på rettane, gjer at det er lite rom for nytolking. Men saman med scenograf Bård Lie Thorbjørnsen gjer Aune overraskande nye og gode grep. Sceneskifta blir sydde saman med nyskriven musikk av Nils Petter Molvær, noko som også gir rom for distanserande brot. Mange tidlegare oppsetjingar har, som dei fleste nachspiel, mista mye intensitet mot slutten. Men i andre akt let Aune og Thorbjørnsen det motsette skje når dei skapar ein total dekonstruksjon der siste rest av ytre ferniss og trygge fundament forsvinn. Marit Moum Aune har, trass strenge rammer, greidd å skape ei ny og vitaliserande tolking av «Hvem er redd for Virginia Woolf?», ei framsyning som held publikum i ei skrustikke og der dramaturgien blir halden oppe til siste replikk.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 14. januar 2017.)

Klassekampen har bede meg og dei to andre teatermeldarane i avisa om å liste opp årets topp tre blant dei rundt 150 produksjonane som har hatt premiere i løpet av 2016. Eg har sett nærare 60 av dei på 17 ulike teater over heile landet frå Rogaland Teater i sør til Beaivváš i Finnmark i nord, og eg har skrive melding av 33 av dei, derav 29 i avisa og 4 berre på blogg. Her er mi topp-tre-kåring. Landet vårt er stort og mangslungent, og slik er det også med scenekunsten.

1.

Orlando.
Foto: Stig Håvard Dirdal

Orlando
Rogaland Teater

Virginia Woolfes ikoniske roman om meininga med livet, identitetsproblematikk, kjønnsroller, konvensjonar og seksualitet presentert som 500 års europeisk kulturhistorie i eit strålande ensemblespel slik berre Rogaland Teater kan det. Ei leiken og sjølvironisk framsyning som har alt. Absolutt alt.

2.

Tvillingenes dagbok
Foto: GT Nergaard

Tvillingenes dagbok
Trøndelag Teater

Eit usminka krigsdrama der krigens gruvsame handlingar og kvardag blir sett gjennom augo til to 13 år gamle gutar som lagar seg forbløffande overlevingsstrategiar. Den nøkterne og naivistiske presentasjonen med ein kjøleg distanse til handlingane gjorde det heile ubehageleg nært og påtrengande aktuelt.

3.

Vår ære/vår makt
Foto: Ane Bysheim

Vår ære/vår makt
Den Nationale Scene

Tore Vagn Lid og Cecilie Løveid har nyskrive Nordahl Griegs bitande mellomkrigsoppgjer med norsk reiarkapital og saman med scenograf Olav Myrtvedt laga ei multimediaframsyning der skiljet mellom scene og sal er borte og publikum fysisk får kjenne på klasseskilnadane. Underhaldande og velspela politisk teater.

(Oppsummeringa av teateråret 2016 stod i Klassekampen tysdag den 27. desember 2016.)

TEATER

OPPGJER: Dei tre kreftene Orden, Nøytral og Kaos utkjempar ein durabeleg verbal kamp om hegemoniet. FOTO: SEBASTIAN BJERKEVIK

Unge dramatikere 2016
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturgar: Elisabeth Egseth Hansen og Kristofer Blindheim Grønskag
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig

Dagdrømmer
Av Anna Renolen, 16 år
Med: Christian Ruud Kallum og Jon Lockert Rohde

Ingen riper i lakken, eller?
Av: Elena Boglis, 17 år
Med: Madeleine Brandtzæg Nilsen, Mari Hauge Einbu og Wenche Strømdahl

Heimen
Av: Nora Synnøve Oma, 18 år
Med: Christian Ruud Kallum, Jon Lockert Rohde, Mari Hauge Einbu og Hallbjørn Rønning

På venterommet
Av: Maja Sæternes, 19 år
Med: Jon Lockert Rohde og Hallbjørn Rønning

Jeg er
Av: Kristin Raanes Vassdal, 18 år
Med: Christian Ruud Kallum, Wenche Strømdahl og Mari Hauge Einbu

Problem – løsning
Av: Martine Hattestad Kveli, 20 år
Med: Madeleine Brandtzæg Nilsen, Wenche Strømdahl og Hallbjørn Rønning

Humor og absurd dialog med masse undertekst.

For femte år på rad har Trøndelag Teater i samarbeid med Kjernehuset og Rita Abrahamsen invitert unge skrivelystne mellom 13 og 19 år til å sende inn dramatekstar eller skisser eller idear. Rundt tjuefem kom inn, og blant dei er seks valde ut til, gjennom samarbeid med dramaturgar og regissør, å arbeide fram seks små einaktarar på rundt 15 minutt. Laurdag var det urpremiere i teaterkjellaren, og som vanleg framført av skodespelarar frå Trøndelag Teaters ensemble.

Om ein skal ta innhald og tematikk frå desse tekstane som eit årleg barometer for kva ungdomen er oppteken av, har det dei siste åra vore temmeleg eksistensielt og dystopisk. Det har vore Havet, Døden og Kjærleiken, og dei store spørsmåla i livet. Men samstundes har det vore dei tekstane som har hatt litt humor som har fungert best. Årets seks framsyningar syner eit langt meir optimistisk og humoristisk syn på verda og tilværet, og om eg skulle trekkje fram ein raud tråd i årets produksjonar, må det vere absurd humor, og god og leiken dialog med mye undertekst.

Den første teksten, «Dagdrømmer», var ein særs leiken og litt småabsurd dialog mellom to personar, ein munter leik omkring kva som er røyndom og ikkje der to personar på eit litt  Beckettsk vis ikkje ventar på Godot, men på ein tsunami medan dei boltrar seg i surrealisme og metateater.

«Ingen riper i lakken, eller» var den einaste teksten med eit skikkeleg narrativ. I tolv små tablå møtte vi to skuleveninnar og deira samvit eller indre røyst. Det handla om at det som er tilsynelatande ikkje alltid er slik du trur, og at bak fasadane kan røyndomen vere ganske annleis. Det var ungdomens kvardag tatt heilt på kornet, og skildra med den innsikta og kunnskapen berre ungdomen sjølv har, men kanskje litt føreseieleg.

«Heimen» var eit stykke om å stille opp og vere til stades. Teksten, som var på eit godt og munnleg nynorsk, låg både språkleg og tematisk i spennet mellom Vesaas og Fosse der det meste av innhaldet til den litt gåtefulle dialogen låg i ein undertekst som ikkje alltid var like lett å fatte, men som utfordra meg og gjorde at eg fekk lyst til å sjå meir.

«Problem – løsning» var ein humoristisk og litt pedagogisk parafrase over både det eine og andre, med spesielt skråblikk på eittbarnspolitikken i Kina, men også på mindre konfliktar i det heimlege. Her blei det spel på mange parallelle plan, og ein god porsjon metateater. For dei som kjenner litt til to av skodespelaranes familiære status, blei metanivået tatt ufriviljug (?) endå eit hakk opp.

Nivået i årets «Unge dramatikere» var like gledeleg høgt som det har vore tidlegare år, men det nye i år, var at det var særs jamt. Likevel var det to av tekstane som eg må få framheve som spesielt vellukka. Det var «På venterommet» av Maja Sæternes og «Jeg er» av Kristin Raanes Vassdal. Dei særmerka seg med å vere litt meir fullstendige og komplette enn dei fire andre.

«På venterommet» var ei absurd og særs humoristisk historie om Ola Nordmann som kolliderer og hamnar på venterommet til Perleporten der ein temmeleg byråkratisk engel skal handtere og sortere han. Utan å ha nokon moralistisk peikefinger får vi gjennom surrealistisk intervju og handsaming av den innkomne heilt klåre og humoristiske parallellar til norske asylmottak og flyktningpolitikk. Det er ein underfundig, leiken og særs intelligent tekst som på same tid er ikkje så reint lite politisk og religionskritisk.

I stykket «Jeg er» får vi bli med på eit durabeleg frukostoppgjer mellom dei tre skapnadene (eller kreftene i oss, om du vil) Orden, Kaos og Nøytral. Det er eit verbalt bikkjeslagsmål mellom dei tre om kven av desse essensane, som vi alle er utstyrt med gode porsjonar av, som er best for både personen sjølv og for omgivnadene. Det er høg temperatur, og ein innsiktsfull, sjølvironisk og humoristisk dialog der dei tre verkeleg kjempar om hegemoniet, og der eg sjølv (men det kan vere av høgst personlege grunnar) følte at Kaos vann ein knusande, overlegen og heilt fortent siger.

Etter fem år med så mange gode produksjonar, kan vi vel vere ganske trygge på at prosjektet «Unge dramatikere» er kome for å bli. All ære til Rita Abrahamsen og Trøndelag Teater for at dei brukar tid, krefter og kapital på å dyrke fram denne underskogen. Og så lenge det som blir presentert er av så høg kvalitet, er ikkje dette berre god pedagogikk og framtidssatsing frå teaterets side, men også rett og slett både interessant og spennande scenekunst.

TEATER

LATTERFNATTEN: I snøhola møter Sigurd mellom andre ei som kan hjelpe han med å sjå humoristisk på det meste. FOTO: ESPEN STORHAUG

«Snøhula»
Nord-Trøndelag Teater, Namsos Kulturhus
Av: Rasmus Rohde og Ane Aass
Musikk: Rasmus Rohde
Regi: Ane Aass
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Med: Kristoffer Hjulstad, Siri Gjære, Silje Lindberg og Tore B. Granås

Kva skjer når ein sjuåring for første gong må feire jul saman med berre ein av foreldra?

Lenge har norsk barneteater vore prega av ein ide om at det skal vere god moral og lukkeleg slutt, og ei fornekting av den røyndomen mange ungar opplever. Men noko er i ferd med å endrast. Denne månaden har Teater Innlandet spela ei oppsetjing av Robin Hood som handlar om maktovergrep og mishandling. Og måndag hadde Nord-Trøndelag Teater urpremiere på «Snøhula» av Ane Aass og Rasmus Rohde, ei dramatisering av kva som skjer når mor og far går frå kvarandre og sjuåringen ikkje lenger får feire jul med dei båe. Gradvis er den verkelege verda og sosialrealismen på veg inn i barneteateret, og når det blir gjort så dyktig som i desse to produksjonane, er det berre å helse fenomenet velkomen

Halvparten av norske ekteskap går i oppløysing, og å feire jul saman med berre ein av foreldra er røyndomen for store delar av barna i Norge. Slik er det for sju år gamle Sigurd (Kristoffer Hjulstad) som saman med storesystera Selma (Silje Lindberg) er på forskotsjulefeiring hjå faren (Tore B. Granås) før dei skal attende til julekveld med mora (Siri Gjære) og hennar familie. Dette skjer etter at foreldra med ein eufemisme har fortalt ungane at dei må ha ein «pause». Barna lurer sjølvsagt på kor lang ein pause er, før dei forstår at han er permanent. Så kjem dei vanlege reaksjonane som at Sigurd får skuldkjensle for skilsmålet, og at han slit med lojaliteten til båe foreldra. Dette er skildra med stor innsikt, og er lett å kjenne seg att i for dei fleste

Det teateret byr på, er med andre ord kjend stoff for temmeleg mange ungar. Men sjølv om dette er vanskeleg, vondt og ganske sårt, gjer Aass og Rohde det så varmt og poetisk, ja nesten litt humoristisk, at det blir ei framsyning til verkeleg å bli glad i. Sigurd vil sjølvsagt feire jul med båe foreldra, og søker tilflukt i ei snøhole han har laga. Gjermund Andresen har skapt eit vakkert og enkelt vinterlandskap laga av kvite klede som ein kan skyfle til sides, kaste snøball med, og ikkje minst lage snøhole av. I denne litt magiske snøhola møter Sigurd representantar for latter, tårer og sinne, og dei hjelper han til å sortere tankane. Opphaldet i hola representerer på mange vis vendepunktet for Sigurd, og dette kunne nok teateret ha dvela litt meir med, og også gitt dei tre kjenslerepresentantane, særleg «Tårepersa», noko meir rom. Men dette er bagatellar i elles nydeleg oppsetjing

Korleis det vidare går med Sigurd og den vesle familien hans, skal eg halde meg frå å fortelje, men trass i ein vanskeleg og vond tematikk utan mange lukkelege utgangar, er dette likevel blitt ei familieframsyning som kan setje deg i julestemning. Det skuldast for det første den fine vekslinga mellom det alvorlege og det barnlege leikne. Og så er det ikkje utan grunn at Rasmus Rohde har fått to spelemannsprisar for beste barneplate. Til «Snøhula» har han skrive og komponert ei rekkje vakre songar som ensemblet framfører med uvanleg god harmonisering, og slikt blir det stemning av

«Snøhula» skal nå turnere i båe Trøndelagsfylka, og blir vist i Trondheim rett før og etter jul.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 25. november 2016.)

TEATER

FEIL: Gud er faren, men barnet er likevel ikkje Guds son! FOTO: MARCO VILLABRILLE

«Juleevangeliet –
The Smash Hit Musical»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist og musikalsk leiar: Kyrre Havdal
Regi: Mads Bones Scenografi og kostyme: Olve Løseth
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Henriette Marø, Gunnar Eiriksson, Karl-Vidar Lende, Ingrid Bergstrøm, Ida Göranson, Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Jonas Fugevik Orstad, Jan Frostad og Ida Cecilie Klem

Mange hemningslause tilløp til humoristisk og absurd vri på juleevangeliet, men omfanget er også diverre alt for hemningslaust.

For tre år sia laga skodespelarane Mads Bones og Olve Løseth, komponisten Kyrre Havdal og dramaturgen Matilde Holdhus ein ekstremt surrealistisk parafrase over E.T.A. Hoffmanns kjende juleforteljing «Nøtteknekkeren». Året etter sette Bones, Løseth og Havdal opp «Slaget på Testiklestad» på Sverresborg Folkemuseum, eit absurd skråblikk på ferietidas spelfenomen, så dyktig og artig laga at alle spel etter dette står i fare for å bli bleike parodiar på seg sjølv. I haust har dei tre kreative bakmennene kasta skråblikket sitt på juleevangeliet. Berre fire evangelistar har fått plass i Bibelen, men historia veit å fortelje om fleire. Nå er det funne nok eit ukjend evangelium som i litt større grad enn Lukas, problematiserer spørsmålet om jomfrufødsel

Josef (Gunnar Eiriksson) og Maria (Henriette Marø) har nettopp forlova seg, samstundes med at Maria blir gjort gravid av Gud. Stykket opnar som ein forviklingskomedie av beste sort når Maria skal freiste å forklåre Josef kva som har skjedd. Og når ho endeleg har fått sagt det, står ho gråtande fram og fortel at ho ikkje hadde noka skuld og skal stå rakrygga i dette, nesten ordrett som Therese Johaugs pressekonferanse frå tidlegare i haust. Seansen var så dyktig laga, og så velspela at denne ouverturen ga oss von om ei fortsetjing som framsyninga diverre ikkje greidde å leve opp til

Med mye treffsikker humor, ei blanding av gamle populærmusikalske referansar og god nyskriven musikk, med store velkoreograferte songopptrinn, masse sjølvironisk metateater der inspisienten fekk ei uvanleg stor rolle, og med besøk av alt frå Märthas engleskole via «byrdene på marken» til eit utal andre, er for så vidt underhaldninga sikra. Og forviklingane held fram når Maria etter fødselen også får eit enormt forklaringsproblem for Gud. Med bakgrunn i originalhistoria, men med ei mengd nye vriar, er det duka for ei rekkje absurde situasjonar. Særleg er det dramaturgiske grepet med å nytte Märtha som både heste-, engle- og kongespesialist genialt. Men sjølv om kreativiteten er nesten grenselaus, er problemet at forfattarane har så alt for mye på hjarta og ikkje greier å avgrense seg. Der første akt stort sett er stram og god, renn andre akta ut i ei vareoppteljing meir enn god dramaturgi og blir i stor grad eit antiklimaks

Det er synd, for med ei kraftig innstramming, samt kanskje også eit eksternt regiblikk, har denne produksjonen i seg dei fleste elementa som skal til for å lage god religiøs satire.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. november 2016.)

TEATER

FAVORITT: Den unge Orlando blir adla av Elisabeth I før han som trettiåring meir enn seksti år seinare vaknar som kvinne. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Orlando»
Rogaland Teater, hovudscena
Av: Virginia Woolf
Omsett av Merete Alfsen
Dramatisert av Sigrid Strøm Reibo og Njål Helge Mjøs
Regi: Sigrid Strøm Reibo
Scenografi og kostyme: Olav Myrtvedt
Videodesign: Boya Bøckman
Musikk: Simon Revholt
Koreografi: Oleg Glusjkov
Med: Nina Ellen Ødegård, Even Stormoen, Anders Dale, Øystein Martinsen og Kamilla Grønli Hartvig

Ei leiken og sjølvironisk framstilling av kjønn og identitet mot eit bakteppe av mange hundreårs kulturhistorie.

Virginia Woolfes roman frå 1928 om adelsmannen Orlando er tidlegare blitt både film, teater og opera. Nå har regissør Sigrid Strøm Reibo og dramaturg Njål Helge Mjøs laga ei heilt ny dramatisering for Rogaland Teater. Det er blitt ei leiken, uhøgtideleg, velspela og særs underhaldande framsyning som både tar vare på originalteksten og utviklar han vidare

Orlando (Nina Ellen Ødegård) er ein ung og sjarmerande engelskmann som blir ein av favorittane til Dronning Elisabeth I og adla. Han har diktarambisjonar, og vi følgjer han gjennom forelskingar, reiser og eit ikkje spesielt vellukka forfattarskap. Det litt spesielle ved Orlando er at han knapt eldast, og på slutten av 1600-talet, medan han sjølv berre er blitt tretti år, vaknar han ein dag som kvinne. Deretter følgjer vi Lady Orlando gjennom skiftande regime, moral og kulturar fram til i dag

Virginia Woolfs roman er i utgangspunktet ei historie om kjønn, identitet og seksualitet, og når Orlando heilt saumlaust går frå å vere mann til å bli kvinne, er det både fordi han heile tida framstår ganske androgyn, men også fordi kjønn blir sett meir på som kultur enn som biologi. Ettersom han som mann er vand med å ha kvinnelege kjærastar, held ho delvis fram med det også som kvinne, og fordi ho som tidlegare mann kjenner konvensjonane, går metamorfosen ganske smertefritt. Mantraet er at Orlando er den same heile tida, det er dei ytre forholda som  er forskjellige

Framsyninga er bygd opp som ein kronologisk biografi der Orlandos liv blir sett i relieff mot fleire hundreårs ulike kulturar, og der skodespelarane både spelar og kommenterer. Det er i seg sjølv ei spennande historie, men det som gjer denne produksjonen særleg vellukka, er den leikne og fullstendig uhøgtidelege haldninga han har til seg sjølv. Olav Myrtvedts sceneløysing er ei herleg blanding av tradisjonell scenografi og open rigg, noko som synleggjer det omskiftelege og som samstundes gir rom for dei mange illustrerande videoprojeksjonane til Boya Bøckman. Trygve Stakkeland sit synleg på scena som musikar og DJ og understrekar handlinga med alt frå klassisk til nyskriven musikk, og velkoreograferte danseinnslag med Erlend Auestad Danielsen og Cassandra Loo visualiserer handlinga på ei poetisk og uttrykksfull måte. På toppen av det heile får vi eit strålande ensemblespel solid leia av Nina Ellen Ødegård og godt følgd av mellom andre Øystein Martinsen som fleirkjønna friarar og Even Stormoen som dei mange ulike regentane. Ein velspela og uhøgtideleg leik med konvensjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 14. november 2016.)

TEATER

KONTRASTAR: Barnleg leik og formskrift kontrastert av nøktern, kald og kjenslelaus formidling av krigens forferdelege kvardag. FOTO: GT NERGAARD

«Tvillingenes dagbok»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Agota Kristof
Dramatisert av De Onderneming
Omsett av Eve Marie Lund
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Komponist: Torgny Amdam
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Christian Ruud Kallum, Jon Lockert Rohde, Hildegunn Eggen, Mari Hauge Einbu og Trond-Ove Skrødal

Nøkternt. naivistisk og med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer det heile ubehageleg nært.

Krigens redsler og kva dei gjer med menneska er skildra av mange. Dei fleste er forteljingar som ope viser, og stundom boltrar seg i, det gruvsame. Eit brot med denne krigsestetikken kom med den sovjetiske filmen «Gå og se» av Elem Klimov i 1985 der vi følgjer ein 15 år gamal gut under andre verdskrigen, men gjer det gjennom å sjå nærbilde av andletet hans og slik oppleve korleis han i løpet av krigen blir ein gamal mann. Litt av den same vinklinga har den ungarsk-sveitsiske forfattaren Agota Kristof  (1935 – 2011) nytta då ho i 1986 gav ut «Tvillingenes dagbok» (Le grand cahier), første del av ein trilogi ho vann ein stor lesarskare for. Kristof var opphaveleg ungarar, men flykta i samband med oppstanden i 1956, og levde resten av livet i sveitsisk eksil. Som ung jente opplevde ho andre verdskrigen, først med nazistane, og deretter den sovjetiske «frigjeringa», og med dette som bakteppe skreiv ho romanen om dei to tvillingane og korleis krigen forma dei, ei historie så universell at ho kan vere frå kor som helst.

To omlag tretten år gamle gutar (Christian Ruud Kallum og Jon Lockert Rohde) blir under krigen tatt med frå storbyen og til bestemora (Hildegunn Eggen) som bur i ein liten grenselandsby ute på landet. Faren deira (Trond-Ove Skrødal) er ved fronten, og mora (Mari Hauge Einbu) ser seg ikkje råd til å ha gutane heime med krigshandlingar og matmangel. Bestemor og dotter har av ganske openberre årsaker ikkje hatt kontakt på år og dag, og bestemora, som korkje kan lese eller skrive og ikkje har noko særleg kjensleregister, lever av å selje grønsaker og kallast «heksa» på folkemunne. Motviljug tek ho i mot gutane som frå dag ein må tilpasse seg ein ganske annleis røyndom enn den dei kjem frå. Dette blir skildra gjennom dagboka dei skriv, og framsyninga er nærast eit illustrert  forteljarteater der dei heilt nøkternt, sakleg og fullstendig blotta for kjensler fortel, eller les, frå dagboka si. Dei to, som alltid omtalar seg som «vi», må lage seg overlevingsstrategiar. Dei fjernar dei gode orda frå vokabularet sitt, stålset seg ved ulike sjølvpinande handlingar, og blir etter kvart uttrykkslause, kyniske maskinar som kan tole alt. Samstundes har dei framleis i seg mye av den barnlege leiken, nyfikna og den litt naive haldninga som er typisk for alderen. Omgivnadane er bestemora som set dei i arbeid, hundsar dei og kallar dei horungar og drittungar, og landsbyens innbyggjarar som stort sett er valdelege eller pedofile, med unnatak av «Hareskåret» ei litt eldre jente dei får ein del sympati og kjensler for.

I Maren E. Bjørseths særs tette og stramme regi er dette blitt akkurat så vondt som det skal vere samstundes som ho har greidd å behalde ein god porsjon humor gjennom den naivistiske presentasjonsmåten. Det heilt synkrone og minimalistiske spelet til Kallum og Rohde er særs overtydande. Fullstendig nøkternt og utan å syne sorg, avsky eller andre kjensler, naivt, klinisk og nake fortel dei om det som skjer rundt dei med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer hendingane uuthaldeleg nære og sterke.

«Tvillingenes dagbok» er den tyske scenografen Katrin Bombes første oppdrag i Norge. Hand i hanske med regissør har ho skapt eit reint og stilisert univers i skarp kontrast til det som faktisk skjer, og slik får også ho understreka jævelskapen ved ein like stor og kjøleg distanse til han. Enkle, symboltunge sceneeffektar blir flytta rundt av aktørane og skapar rom for dei mange tablåa.

Med Syria og bilde frå Aleppo i bakhovudet, er «Tvillingenes dagbok» ei oppsetjing som er nesten påtrengande aktuell. Det er eit modig val av Trøndelag Teater å nytte det store formatet på hovudscena til å presentere ei så tankevekkjande framstilling av korleis krig ganske effektivt gjer menneska til heilt inhumane vesen. Dette er teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den31. oktober 2016.)

TEATER

EKSPERTPANEL: Romkadettar i kommunikasjon med datamaskina Fremtirion på romskipet X27-40. FOTO: ARILD MOEN

«Romkadettene»
Barneteatret Vårt, Ålesund
Av: none zero one
Omsett og tilrettelagt av ensemblet
Regi: Sarah Butcher og John Hunter
Med: Hedda Sandvig og Tobias Heiberg

Kva skjer når åtte- til tolvåringar skal lage premissane for eit heilt nytt samfunn? Det blir faktisk godt teater av slikt.

Teatret Vårt i Molde har ein liten og ambisiøs satellitt i Ålesund som heiter Barneteatret Vårt. I fjor sette dei opp Shakespeares «Othello», ein overraskande og særs god produksjon. I år går dei heilt andre, men minst like spennande vegar

I 1974 blei det sendt ut eit romfartøy med to modige astronautar som blei lagt i hypersvevn. Ombord var også datamaskina «Fremtirion» som på vegen blant galaksane skannar alt som er for å finne ein planet der det er mogeleg å busette seg for menneska. Etter 42 år er han funne, og dei to astronautane skal snart vekkjast frå svevnen. Men før det, må dei vite kva dei skal kalle planeten, kva for reglar som skal gjelde der, og kva for verdiar som er viktige. Til det har maskina kontakt med eit ekspertpanel på jorda. Det består av ungar i alderen åtte til tolv år, eller publikum som vi også kallar dei

Stykket blei først produsert av det britiske kompaniet «non zero one», og Barneteatret Vårt har fått hjelp frå dette kompaniet til å stå for regi av den norske versjonen. Framsyninga er forboden for vaksne, for her skal ungane få skape sin eigen klode uakta av kva føresette måtte meine. Denne meldaren fekk lurt seg inn som fluge på veggen i eit hjørne for å sjå korleis ungane prioriterte når dei skulle starte eit nytt samfunn. Dei sit på nummererte felt, er inndelt i fire lag, og kommuniserer med datamaskina via ein stor skjerm. Dei to aktørane er usynlege og skiftar på å vere datamaskinrøysta og å styre informasjonsflyten, for dette er i høgste grad interaktivt teater. Maskina får hjelp av ungane til å setje namn på planeten, lage våpenskjold og motto, enkle lover samt avgjere kva som skal med og ikkje frå jorda. Spørsmåla er sjølvsagt lagt opp som multiple choice med avgrensa utval, men det var likevel spennande å sjå kva ungane svara og korleis dei kom fram til vala. Etter ganske spontane svar, kunne dei ofte tenke seg om og falle ned på det motsette. Her var av og til bjøllesauar som drog i ei retning, men som kunne få motbør etter kvart, og ikkje minst var svara sjølvsagt prega av kor gamle ekspertane var. Som med William Goldings roman «Lord of the Flies» er eg ikkje viss på at samfunnet ville bli eit paradis, men det er prosessen for ungane i denne produksjonen som er det viktige, og ikkje det ferdige samfunnet.

Godt var det at dei to bak datamaskina aldri la verdimessige føringar, og når nokre tok merkelege val og grunngav det kanskje like dårleg, var svaret frå datamaskina alltid stadfestande og positivt. Slik fekk ungane høve til å reflektere over etiske og andre spørsmål utan moralske føringar frå foreldre eller føresette.

(Ein litt endra versjon av meldinga stod i Klassekampen onsdag den 26. oktober 2016.)

TEATERKONSERT

LOOKALIKE: Hallbjørn Rønning syng cover medan Åshild Mundal og Martha Standal fortolkar. FOTO: GT NERGAARD

«Cohen ganger ti»
Trøndelag Teater, Theatercafeen
Av og med Hallbjørn Rønning
Musikalsk leiing: Ivar Gafseth
Musikk: Ivar Gafseth, Ove Bjørken og Erling Mylius
Vokal: Åshild Mundal, Martha Standal og Erling Mylius

Ein underhaldande og velspela teaterkonsert som ikkje heilt greier å bestemme seg for om han skal vere tolking eller berre covring.

Samstundes med at den 82-årige Leonard Cohen nettopp har gitt ut eit nytt album, presenterer Trøndelag Teater ein liten teaterkonsert til ære for denne mannen som med sine ekstremt gode tekstar og djupare og djupare røyst, har fengsla publikum i eit par mannsaldrar. Det er Hallbjørn Rønning, skodespelar på teateret i meir enn førti år, og med ein god baryton, som har gått svanger med ideen i lang tid. Saman med tre særs dyktige musikarar og to like dyktige songarar, har han nå laga ein liten teaterkonsert med ti av Cohens låtar bundne saman av uhøgtidelege og anekdotiske historier frå mannens mangslungne liv.

Det er sjølvsagt blitt ei underhaldande og triveleg framsyning der attkjenningsverdien er stor, og kanskje ein av dei viktigaste for alle oss som er glade i lyrikken og songane til Cohen. Men hovudårsaka til at framsyninga blir så vidt underhaldande er nok først og fremst dei uvanleg dyktige folka Hallbjørn Rønning har med seg. Ivar Gafseth er ansvarleg for arrangement og musikalsk leiing og handterer sjølv tangentar, munnspel og gitar. Erling Mylius syng eit par av songane i tillegg til å spele bass og gitar, og Ove Bjørken handterer alt frå fiolin og mandolin, via trommer til sugande el-gitar. Særleg fiolinen hans gjorde underverk. Lydbildet er framifrå, og den litt slepande valsetakta som er typisk for Cohen, og som slett ikkje er vals, men 6/8-takt, er nydeleg tatt vare på i dei mange gode arrangementa.

I tillegg til desse dyktige musikarane har også Rønning med seg Åshild Mundal og Martha Standal som «Glitter girls». Men dei to er langt meir enn eit tanketomt kor. Enkel men effektfull og synkron koreografi (Martha Standal) set stemninga, men det er den vakre og særs innlevande vokalen som vi først og fremst legg merke til.

Når Hallbjørn Rønning tek på seg den vesle Cohen-hatten, er han stundom farleg lik originalen. Med ein djup og varm baryton, blir framføringa også nokså nær originalen. Gode coverlåtar, men heller ikkje meir. Det kunne kanskje ha vore godt nok, om det ikkje var for at Åshild Mundal og Martha Standal også framfører nokre av songane, og her er det så avgjort ikkje cover, men tolking. Og nydeleg og kjenslevar tolking med masse innleving. Åshild Mundals framføring av «Famous Blue Raincoat» var det absolutte høgdepunktet der ho la nytt innhald til ei av dei Cohen-songane eg personleg likar best. Så får vi berre godta at ho måtte endre litt på siste lina.

Utvalet av songar er ei blanding av dei mest kjende, dei beste og dei litt mindre kjende visene, og når berre ti skal med, var det etter mitt syn gode val. Det er skrive fleire biografiar om Leonard Cohen, og livet hans er ganske myteomspunne. Rønning lenar seg tungt på Sylvie Simmons «I’m Your Man: The Life of Leonard Cohen» frå 2012. Med bakgrunn i denne boka freistar han å kontekstualisere songane ved å fortelje ofte ganske pikante anekdotar som kan forklåre innhaldet eller i kva for samanheng visene blei til. Han har vald ein noko uhøgtideleg, litt respektlaus og tidvis nesten flåsete tilnærming til stoffet. Det er Rønnings val, men personleg fann eg det litt skjemmande. For jamvel om Cohen har vore rå til å dra damer, og sjølv påstår at det er einaste drivkrafta hans for å skrive og syngje, er det vel ganske mye ved lyrikken hans som gjer han langt større enn til visesongens og lyrikkens svar på Rune Rudberg?

(Meldinga er skriven på bakgrunn av generalprøva fredag 21. oktober 2016.)