Amund Grimstad

TEATER

SANNE EG?: Martina (Johanna Mørck) slit med røysta frå sin eigen skugge, eller «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). FOTO: ARILD MOEN

« ≈  [tilnærmet lik]»
Teatret Vårt, Molde
Av: Jonas Hassen Khemiri
Omsett av Arne Lygre
Regi: Terje Skonseng Naudeer
Scenografi og kostyme: Thomas Bjørnager
Med: Bjørnar Liseter Teigen, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Hugo Mikal Skår, Sara Fellmann og Vivi Sunde

Humoristisk og treffsikker kritikk av kapitalismen, eit politisk teater for vår tid.

Svenske Jonas Hassen Khemiri har på stutt tid blitt ei tydeleg røyst både som forfattar og dramatikar. Den siste produksjonen, « ≈  [tilnærmet lik]» skreiv han på oppdrag frå Dramaten i Stockholm med utgangspunkt i myten om det menneskeskapte monsteret til dr. Frankenstein, og det blei eit humoristisk og kritisk blikk på eit anna monster; kapitalismen. Stykket hadde norgespremiere på Det Norske Teatret tidlegare i år, og laurdag var det premiere på Teatret Vårt i Molde.

I staden for å fortelje ei rettlina episk historie, presenterer Khemiri ei rekkje ulike forteljingar som er parallelle, men tilsynelatande utan indre samanheng. Sams er at dei på eit humoristisk vis held opp fordommar og ganske treffsikkert slår litt i alle retningar. Oppsetjinga har tidvis form av ei innføring i økonomisk historie. Mani (Bjørnar Liseter Teigen) forskar i faget og drøymer om ei fast tilsetjing. Kona Martina (Johanna Mørck) har minst like urealistiske draumar om økologisk landbruk, men overklassebakgrunnen hennar skin heile tida gjennom der ho kjempar mot «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). Peter (Lars Melsæter Rydjord) er tiggar og bustadlaus, eller er han eigentleg det? Og Andrej (Hugo Mikal Skår) har kurs i økonomi og marknadsføring, men eit alt for langt og framandt etternamn til å kunne gjere seg håp om arbeid. Som ei blanding av forteljarteater, ein humoristisk leksjon i ulike økonomiske teoriar, samt små sketsjar der aktørane går ut og inn av eit utal roller, får vi presentert korleis kapitalismen gjennomsyrer all menneskeleg aktivitet, språk og ideologi, uakta kor frigjorte vi måtte tru vi er. På intelligent vis syner Khemiri korleis vi alle er fanga i systemet, og det toppar seg i ein parodi på eit bryllaup der dei økonomiske metaforane har tatt fullstendig over. Presentasjonen er motsetnadsfylt, og alt er berre tilsynelatande. Her kan ein ikkje tru på nokon, ingen er heltar, og hadde det ikkje vore for den gjennomgripande humoren, kunne dette ha blitt ganske dystopisk.

I oppsetjinga på Teatret Vårt, er det meste av dette tatt godt vare på. Thomas Bjørnager har laga eit scenebilde der kostyma er vel så viktige som scenografien, og der han spelar på det kontrastfylte og litt absurde kor ikkje noko er som det ser ut.  Terje Skonseng Naudeers regi er tru mot teksten, og særleg personinstruksjonen  og timinga hans imponerer. Det er eit uvanleg samspela ensemble som formidlar eit utal ulike roller presist, synkront og med overtydande truverd. Framsyninga går nærast i loop, og når Freja (Vivi Sunde) dukkar opp i siste akt, fell brikkane på plass og fragmenta blir ein heilskap. Vegen dit, særleg i første akt, var nok både litt omstendeleg og tidvis forvirrande, men i hovudsak er dette underhaldande, humoristisk og intelligent presentert, eit velspela politisk teater for vår tid.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. august 2016.)

TEATER

METATEATER: Midt under oppsetjinga dukkar det opp ei austeuropeisk kvinne som samlar tomflasker, slik det kan skje i spelframføringar utan tryggingsnett. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist og musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Karl Vidar Lende, Ingrid Bergstrøm, Ole Christian Gullvåg, Mari Hauge Einbu, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson, Tore Johansen m. fl.

Det er mye snakk om kongar i «Slaget på Testiklestad», men dette er definitivt kongen av godt metateater.

Sommaren er speltid, og spela byr på mye både likt og ulikt. Personleg har eg aldri forstått kva som er så stort med «Spelet om Heilag Olav», og er for så vidt ikkje åleine om det, men likevel står regissørar og skodespelarar nærast i kø for å framføre ein inkjeseiande tekst om noko metafysisk som skjedde på nabogarden til Stiklestad dagen før slaget i 1030. I kjølvatnet av det som reknast for alle spels mor, er det blitt slik at alle stadar med respekt for seg sjølv nå må setje opp eit historisk spel for å fremje identitet og sjølvkjensle. Mye er fantastisk dugnad og også tidvis ganske bra, men i hovudsak er det relativt pompøse greier som nærast skrik etter parodiering. For to år sia skjedde det endeleg, då fire teaterentusiastar i Trondheim med hundre prosent respektløyse og nesten like mye sjølvironi sette opp ein parodi på dei fleste midt-norske spela. Det blei ein kjempesuksess, ein skikkeleg kioskveltar, og personleg var eg særs begeistra, men rekna det som eit stunt som blei gjort der og då. Om ein gjer dette til ei årviss oppsetjing, er det fort at ho berre blir nok eitt av alle dei andre spela. Full av skepsis såg eg oppfølgjaren i fjor, og måtte berre bite i meg at dette var bra. Så bra at eg braut alle gamle prinsipp om ikkje å melde same spelet meir enn ein gong kvart tjuande år. Eg avslutta meldinga med nærast å sjå fram til trearen.

I går såg eg trearen, og må berre vedgå at forfattarar og ensemble did it again. Og som eg indikerer i overskrifta, føler eg meg nok ein gong nøydd til å fortelje eventuelle lesarar om det.

Årsaka til at dette «spelet» i motsetnad til dei andre kan setjast opp år etter år, er at dei har emne og vilje til å fornye seg. På Stiklestad har dei gjennom seksti år hatt nye regissørar som vektlegg ulike aspekt i den relativt inkjeseiande teksten, eller set opp framsyninga om natta for å få ei anna stemning. Slikt skjer også med andre spel. Men dette er ikkje noka fornying, men berre ny melis og glasur på ei gamal turr kake. Slik er det ikkje på Sverresborg. Det skuldast to forhold. Forfattarane har tillit til at publikum er oppegåande menneske. Og dei har stadig noko nytt og dagsaktuelt å melde. I fjor var det flyktningkatastrofe og ein visesongar som dreiv med brunskvetting. I år er det Pokemon, brexit, kommunesamanslåing, amerikansk presidentval og mye anna. Og i botn ligg den same historia om kong Sverre som ville avkristne landet, ei i utgangspunktet minst like dårleg historie som dei fleste andre spela, men som spelar hemningslaust på nettopp det at det er ei slett historie, som er sjølvironisk så det held, og som er så meta, meta at oppsetjinga nesten kunne bli nytta som definisjon på kva metateater er.

Eg skal ikkje trøytte lesarane med omfattande resymé, men i staden linke til meldinga av den første oppsetjinga i 2014 http://amund.info/2014/08/slaget-pa-testiklestad/ og den andre i 2015 http://amund.info/2015/08/slaget-pa-testiklestad2/. Det eg har skrive i dei to meldingane står seg i hovudsak framleis. Her skal eg i staden seie litt om kva som er nytt i år.

AKTIV SUFFLI: Når alle vegrar seg, får suffløren ta saka, ja nettopp saka, i eigne hender. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Castinga er litt ulik frå år til år. I fjor gjorde Silje Lundblad furore med ein sjølvironisk parodi på Maria von Trapp frå musikalsuksessen Sound of Music på Trøndelag Teater. I år er dette innslaget borte, og i staden er det tre viktige nye aktørar. Ingrid Bergstrøm er Tyra som har hamna i ulukka, og som den framifrå songaren ho er, har ho fått ein flott ny song i tillegg til den vakre balladen rolla opphaveleg hadde. Mari Hauge Einbu, fersk Heddaprisvinnar for beste kvinnelege medspelar, er plassert i den tilsynelatande minst viktige rolla av alle som sufflør, men som sjølvopptatt statist med lite lokalkunnskap og enormt markeringsbehov, blir ho, saman med  Olve Løseth, limet i framsyninga, ei framsyning der alt kan gå galt, og faktisk gjer det. Og så er den verkeleg kongen bytta frå kong Sverre (Brandhaug) til The King of Rock’n Roll. Tore Johansen og kona hans, Ivar Gafseth, gir ein ny og god vri til finalen, men dei to er så røynde, og har så mange kjende metaforar å spele på, at dei godt kunne ha fått høve til å ta scena heilt ut.

«Slaget på Testiklestad» er både ein ellevill parodi på spelkulturen og ein revyliknande kommentar til samtida. Så lenge forfattarane er like flinke til å vere tidsaktuelle, er det mogeleg at denne farsen kan bli framført i årevis framover. I år var reklameavbrotet ein humoristisk kommentar til både kommunereforma og den amerikanske valkampen. Godt og fargerikt framført, men ikkje heilt forløyst. Eit litt surmaga lesarinnlegg i Adresseavisen om nettopp «Slaget på Testiklestad» fekk ein nydeleg kommentar i form av eit avvæpnande barnekor, og elles var ensemblet innom både tiggarar, Midt-Nytt, brexit, Pokemon og andre aktuelle fenomen.

For den som har sett alle tre årgangane, er det sjølvsagt mye vi har høyrt før, men med stadige overraskingar og små endringar, dagsaktuelle kommentarar, og ikkje minst den elleville og nesten ekstatiske spelegleda, trur eg at eg personleg godt kan tole nokre år til.

PS.
Rykta om at neste års oppsetjing er flytta til Detlistua i Disney World i Orlando, Florida er førebels ikkje stadfesta.

TEATER

JANUSANDLET: Den sjølvsikre Hedda brenn opp Eilert Løvborgs manus, medan undermedvitet hennar ikkje er like viss. FOTO: GT NERGAARD

«Hedda Gabler»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Henrik Ibsen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi, kostyme og videodesign: Bård Lie Thorbjørnsen
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Stine Fevik, Christian Ruud Kallum, Endre Hellestveit, Silje Storstein og Andreas Stoltenberg Granerud

Kjersti Haugen tek oss saumlaust frå Henrik Ibsen til Milan Kundera gjennom denne produksjonen av «Hedda Gabler».

Regissør Kjersti Haugen, som ved fleire tidlegare høve har synt seg som ein dyktig Ibsentolkar, har i denne oppsetjinga av «Hedda Gabler» gått relativt drastisk til verks både med omsyn til tidskoloritt, omfang og ikkje minst tematikk. Reinskore og strippa for alt utanomsnakk har ho i forbausande grad greidd å nå inn til kjernen og kva som til slutt fører til at Hedda i rein desperasjon fell for eige grep medan ho freistar å leve seg gjennom den uuthaldelege keisemda i tilværet.

Hedda (Stine Fevik), i eitt og alt vand med å få det akkurat som ho vil, har nyleg inngått eit fornuftsekteskap med den relativt middelmåtige Jørgen Tesman (Christian Ruud Kallum), eit val ho ganske raskt forstår var fundamentalt feil. Ho er kei av det meste, og trur livet er eit spel og eit tidsfordriv der ho kan handtere andre menneske som marionettar ho kynisk kan setje opp mot kvarandre. Husvennen Assessor Brack (Andreas Stoltenberg Granerud) og den turrlagde og litt mystiske Eilert Løvborg (Endre Hellestveit) representerer båe løyndomar ho leikar seg med bak mannens rygg, og den naive og uskuldsreine Thea Elvsted (Silje Storstein) blir fort eit offer for Heddas løgner. Slik kan ein forstå Hedda Gabler som ei livstrøytt overklassekvinne, ein intrigant som fordriv tida med å øydeleggje for menneska rundt seg, før ho til slutt mister kontrollen og tek sitt eige liv.

Men det er ikkje så eintydig i Kjersti Haugens tolking. I «Hedda Gabler» tek Ibsen opp undermedvitet lenge før dette var ein psykologisk term, og utan at det så ofte kjem tydeleg fram på scena. Gjennom eit tett og særs godt samarbeid med scenograf Bård Lie Thorbjørnsen og lysdesignar Eivind Myren, greier Haugen i denne produksjonen å presentere Heddas ytre sjølvsikre skal slik ho framstår på scena, og samstundes undermedvitet, hennar tankar og tvil gjennom videoprojeksjonar i bakgrunnen. På det viset får Thorbjørnsen og Haugen synt oss ei langt meir mangefasettert Hedda. Tolkinga av «Hedda Gabler» er frå Ibsens hand relativt ope, og ettersom presentasjonen av undermedvitet hennar heller ikkje gir spesielt eintydige svar, blir situasjonen i denne produksjonen endå meir ope, og av den grunn langt meir interessant. Gjennom samspelet med scenografi, video og lys blir det for det første ein særs visuell oppsetjing, men også ei framsyning som verkeleg kan gi mat til tanke og refleksjon.

Stine Fevik er overtydande i rolla som Hedda der vi kan følgje henne frå den sjølvsikre intriganten til ho forsvinn inn i desperasjonen. Ho har fått eit utal strengar å spele på, og gjer det til fulle. Med dei fire andre er det færre nyansar, og alt for lite utvikling. Når vi til dømes får vite at Eilert Løvborg har skote seg og høgst truleg vil døy, går det knapt inn på dei, og det er business as usual før nokon rekk å sørgje. Det er sjølvsagt mogeleg at dette er eit medvite regigrep frå Haugens side for å syne at her er alle marionettar og statistar i Heddas livstrøytte spel, men i så fall fungerer det ikkje heilt.

«Hedda Gabler» på Trøndelag Teater er i større grad enn vanleg ei reise inn i menneskesinnets irrgangar, og er ei oppsetjing som gjennom det visuelle og den særeigne scenografien, opnar for eit utal nye tolkingar

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mai 2016)

TEATER

ROSA DAME: For mange vil Ragnhild Sølvberg alltid vere den varme og forståingsfulle rosa damen. FOTO: LASSE BERRE

«Streif av tid»
Trøndelag Teater, Theatercafeen
Av og med: Ragnhild Sølvberg
Musikk: Henning Sommerro

Den rosa damen byr på både seg sjølv og utdrag frå sterke kvinnelege forfattarar.

Ei av dei aller største teateropplevingane eg har hatt i dei dryge 38 åra eg har følgd og sett det meste på Trøndelag Teater, er monologen «Dona Margarida» av Roberto Athayde førjulsvinteren 1978, instruert av avtroppande teatersjef Kjell Stormoen, og framifrå presentert av Ragnhild Sølvberg. I to skuletimar med femten minutt frikvarter var vi i publikum gjort om til hennar underdanige elevar der vi sat som tende skuleljos på kvar vår gamle pult med lokk, blekkhus og det heile. Og nåde deg om du opponerte eller ikkje følgde med, for då vanka det rapp over fingrane frå den særs myndige læraren som hadde stålkontroll over salen, – eg meiner klasserommet. Men så, på slutten av speleperioden, skjedde det blodig urettferdige. Utan å ha sett framsyninga, men medan ho endå stod på plakaten, valde den nye teatersjefen på Trøndelag Teater å seie opp både Ragnhild Sølvberg og tre andre kvinnelege skodespelarar. Saman med ei tilsvarande oppseiing på Nationaltheatret utløyste dette den store teaterstreiken i 1979 som enda med full siger for dei oppsagde ved Trøndelag Teater.

Etter 44 år ved Trøndelag Teater takkar Ragnhild Sølvberg nå av med nok ein monolog som blir spela som matiné framover, og denne gongen har ho laga han sjølv. I den ser ho attende på liv og karriere, og at ho er ei populær dame hjå publikum, forstod eg då eg skulle ha billett til den vanskelege andreframsyninga, og fekk vite at nå var eg heldig, for det var berre ein billett att! Med dei tre soloframsyningane «Dona Margarida», «Lucifers Barn» og sist «Oscar og den rosa damen» har Ragnhild Sølvberg vunne seg ein solid posisjon hjå publikummet på Trøndelag Teater.

I monologen «Streif av tid» tar ho oss med til tidleg barndom, pianoøvingar, konservatoriet, Hartvig Nissens skule og ungdomstid med ulovleg vitjing på Club 7 før ho på midten av sekstitalet kom under Bjørn Endresons kyndige venger som elev på Rogaland Teater. For 44 år sia flytta ho og mannen til Trondheim for å vere her eitt års tid, og sidan har det vore Trøndelag Teater. Mellom dei små glimta frå barndom, oppvekst og utdanning, og ikkje minst tilhøvet til foreldra og Endreson, byr ho på tekstar av sterke kvinnelege forfattarar som Karen Blixen og Charlotte Brontë samt litt Søren Kierkegaard med fleire. Ved pianoet sit Henning Sommerro og akkompagnerer, eller kanskje rettare gir musikalske kommentarar til det som blir framført. Sølvberg er ei varm og raus dame, og sjølv om ho ikkje byr så alt for mye på seg sjølv, får vi likevel nokre blikk inn i historia hennar. Det er anekdotar, aforismar, små digresjonar, og først og fremst ei varm og god framsyning frå ho som for dei fleste av oss alltid vil vere den rosa damen.

TEATER

LAGNAD: I dette trongbudde gamle huset møter vi fem ulike arbeidarklassekvinner. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Vestregata»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Maja Bohne Johnsen
Regi: Ingrid Forthun og Nina Wester
Scenografi og kostyme: Dordi Strøm
Med: Maria Bock, Guri Johnson, Kristine Henriksen, Pernille Dahl Johnsen, Anethe Alfsvåg m. fl.

Om draumar og lengt hjå sekstitalets arbeidarklassekvinner.

Sekstitalet har fått eit slags eksotisk stempel som hippietid, ungdomsopprør og beatmusikk. Men tiåret var mye meir. Det var rett nok slutt på etterkrigstidas vareknappheit og rasjonering og det var framtidsoptimisme. Men framleis var velferdsstaten i støypeskeia, det var store sosiale skilnadar, og dårlege bustadvilkår var vanlegare enn vi liker å hugse. Dette og mye meir har Maja Bohne Johnsen tatt tak i når ho har skrive sosialrealistisk om ein handfull arbeidarklassekvinner som bur i eit kommunalt husvære i Vestregata i Tromsø. Det er kvinnehistorier og kvinneperspektiv, og for ein gongs skuld er mennene berre kulissar.

I dette gamle huset som i Dordi Strøms effektfulle scenografi er gitt stor grad av autentisitet, møter vi fem særs ulike kvinnelagnader. Hovudpersonen er åleinemora og syerska Johanne (Maria Bock) som ikkje har det så greitt. Vi følgjer henne og dottera Synnøve gjennom heile tiåret frå jenta er seks til ho fyller femten. Ei oppvakt og omsorgsfull jente må vere vitne til at mora gradvis går under, ei mor som ser syner, går ute om natta, og som ei Ingerid Sletten, har ei enorm lengt i seg der ho syr og syr på ein blå kjole til den dagen og den draumen. Nabokvinnene er fembarnsmora Grete (Kristine Henriksen), Helga (Guri Johnson) som er særs tøff i trynet, men ikkje på heimebane, den djupt religiøse Angel (Anethe Alfsvåg) og Gunda (Pernille Dahl Johnsen) som livet har gått frå. Det er frodige og mangefasetterte damer som har sitt vesle kosmos i Vestregata jamvel om det store bakteppet er Gerhardsen, Kennedy og Khrusjtsjov. Nokre av damene har også menn, men dei er usynlege og berre statistar i dette kvinnesamfunnet sjølv om avgjerdene deira heng som ei tung og klam presenning over det heile. Det er openbert langt igjen til kvinnefrigjeringa.

Det er trongt og lydt i Vestregata, og slik sett lite privatliv. Alle høyrer og veit alt, og i dette ligg vel kanskje den eigentlege tematikken i denne oppsetjinga. Alle veit og alle bryr seg. Til eit visst punkt, men berre dit. Kunne ein ha gjort meir? For Johanne blir etter kvart tvangsinnlagt og dottera sendt på barneheim utan at nokon grip inn.

Maja Bohne Johnsen har sett seg føre eit spennande prosjekt, og dette perspektivet på sekstitalet er ganske uvanleg. Men prosjektet er diverre eit stykke frå å lukkast. Framsyninga er bygd opp som ein breitt pensla sosial roman som også har mye av folkekomedien i seg. Gjennom ei rekkje tablå møter vi dei ulike kvinnelagnadane. Men sjølv om det viktigaste dreier seg om Johanne og dottera, har Johnsen alt for mye anna å fortelje utan å greie å avgrense seg. I Nina Wester og Ingrid Forthuns regi blir mye føreseieleg. Tablåa blir for mange og stutte, og dermed ofte overspela, og vi greier aldri å kome under huda på nokon, med eitt unnatak. Paradoksalt nok er det framtida, dottera Synnøve, som er den einaste heilt truverdige og som faktisk har fått mest å spele på. Dette blir ytterlegare forsterka ved at dei to frå «Lille Hålogaland Teater» som spelar jenta som ti- og femtenåring, leverer heilt utruleg gode rolletolkingar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 30. april 2016.)

TEATER

KVITT: Ikkje kledd i svart, for dette er vel ei feiring av døden? FOTO: KJELL RUBEN STRØM

«I CLONI»
Black Box teater
Tekst, konsept og regi: Lisa Lie/PONR
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Med: Ivar Furre Aam, Kenneth Homstad, Helga Kristine Edvindsen og Lisa Lie.

Styrken i denne oppsetjinga er først og fremst evna til å skape bilde.

To urpremierar med tekstar av Lisa Lie på mindre enn ei veke. Først var det Trøndelag Teater som førre helg i regi av Ole Johan Skjelbred presenterte «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet», og torsdag hadde Black Box teater premiere på Lisa Lies eigenproduserte «I CLONI». Lie har etter kvart ein mangfaldig produksjon bak seg, og i meir eller mindre hennar eigen sjanger der ho hentar referansar og inspirasjon frå eventyra, naturen og den klassiske kulturarven i ei herleg blanding av performance, trash og ei grunnleggjande mistillit til menneska. For tre år sia sette ho og produksjonsselskapet hennar, Pony of No Return, opp «Blue Motell», eit på same tid gruvsamt og humoristisk møte med ventestaden før heisen til dødsriket. Det var ei burlesk og frodig oppsetjing som i fjor fekk Heddaprisen for særleg kunstnarleg innsats. Med «I CLONI» er Lisa Lie attende med nøyaktig same casting og scenograf, og på mange vis held ho fram der ho slapp for tre år sia.

Denne gongen spør ho retorisk om det er ein død etter livet, og i mangt og mye dreier denne produksjonen seg om døden i den grad ein kan seie at han i det heile tatt dreier seg om noko. Som i det meste hjå Lie, er det inga handling, men ei rekkje tablå utan annan samanheng enn at dei alle føyer seg inn i det spesielle universet ho har skapt, og at dei blir avbrotne av noko heilt anna slik at framsyninga heile tida skiftar retning. Det startar med at Ivar, Kenneth, Helga Kristine og Lisa (dei spelar alle seg sjølve) ligg i ein samanfiltra kroppssalat medan statisten (Sissel Lie) sit i på sida og steikar krumkaker. Den møljeliknande opningsscena slår på mange vis an tonen, for i tillegg til døden, er her mange referansar til erotikk og pornografi, og når Helga Kristine fortel med stor innleving om då ho døydde, smeltar referansane saman til det mange vil kunne oppfatte som nekrofili. Men frå dette tablået, som kan stå som ein representant for styggheitas estetikk, greier Lie med eitt å lage ein diametralt motsett situasjon ved å sprute ekte brystmjølk, ein metafor for noko av det mest livgivande vi har, i andletet på Kenneth.

Og vil du freiste å tolke dette, må du gjere det sjølv. For du skal ikkje gå på ei framsyning av Lisa Lie for å få ei forteljing eller å bli opplyst. Du må godta premissa og universet og la deg føre inn i eit assosiasjonsrike der kontrastane er fleire enn samanhengane. I programmet fortel Lie at denne staden er endå lenger inn i hjartet av landskapet enn vi var i «Blue Motell», og i den utsegna ligg både produksjonens styrke og problem. Høgdepunkta er kanskje større denne gongen, men vegen fram er lengre, og sjølv om det er meir humor enn tidlegare, går nok framsyninga tidvis litt på tomgang. Styrken ligg for meg i oppsetjingas evne til å skape bilde og med den leikne og naivistiske omgangen med sceniske konvensjonar og det teatrale. Og så er Lisa Lie ein framifrå lyrikar. Når ho lågmælt og åleine framfører sine små tekstar, er det berre å spisse øyra.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 26. april 2016.)

TEATER

FRIDOM: Alberte er gitt eit liv som ei tvangstrøye, men var livet særleg friare for Sara og Cora? FOTO: ØYSTEIN EUGENE HERMSTAD

«Cora og friheten»
Nord-Trøndelag Teater, Festiviteten, Levanger
Av: Jorun Thørring
Regi: Rita Abrahamsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Med: Liv Hege Nylund, Wenche Strømdahl og Janne Kokkin

I kor stor grad er vi fri til å skape våre eigne liv?

Sara Fabricius med forfattarpseudonymet Cora Sandel skreiv seg i mellomkrigstida inn i den norske litterære kanon med trilogien om Alberte. Bøkene handlar om ein kvinneleg kunstnars liv frå oppvekst i Tromsø til mange år i Paris og etter kvart heime att i Norge, og er nok sterkt sjølvbiografiske. Nå har Jorun Thørring tatt tak i Alberte-trilogien og skrive inn eit møte mellom dei tre kvinnene Sara, Cora og Alberte der dei konfronterer kvarandre med val og levd liv. Og i Rita Abrahamsens regi var det urpremiere på Nord-Trøndelag Teater i Levanger laurdag.

Jorun Thørring er lege, men har dei siste ti åra også hatt stor suksess som kriminalforfattar der ei av bøkene hennar (Glassdukkene) alt er filmatisert. Men dette er første gong ho skriv for scena. Ho har laga ei historie der vi parallelt følgjer alle dei tre kvinnene frå Tromsø til Paris og vidare gjennom livet. Men først og fremst med vekt på tida i Paris, og dermed den andre boka i trilogien, «Alberte og friheten». Sara (Wenche Strømdahl), Cora (Liv Hege Nylund) og Alberte (Janne Kokkin) går om kvarandre på scena, kommenterer, utdjupar, stiller spørsmål og konfronterer i eit handlingsforløp som går relativt saumlaust fram og attende i tid.

Det blir eit interessant metateater når Alberte alt frå starten gjer opprør mot forfattaren som har latt henne gå femten år og vansmekte i Paris. Det er eit godt grep, og ei lovande opning. Samtalane og møta mellom dei tre kvinnene, som kanskje er sine eigne alter ego meir enn tre ulike personar, dreier seg i stor grad om fridomsomgrepet, og i denne samanhengen blir Alberte den mest interessante fordi ho i motsetnad til dei to andre ikkje har fått nokon fri vilje. Stykket utforskar nok også i kor stor grad omstenda ga Cora og Sara særleg fridom, men dette blir meir uforløyst.

Dei tre på scena er trygge i rollene, men innimellom er det litt uklårt kva som er skilnaden mellom Sara og Cora. Alberte er den tydelegaste, og også den som har fått mest å spele på, men dette blir likevel ikkje nok til å fylle ei forteljing som med fordel kunne ha vore stramma opp dramaturgisk. Thørring har skrive inn mye god dialog, men både den og dei mange viktige omdreiningspunkta blir diverre etter kvart meir repeterande enn klårgjerande.

«Cora og friheten» er  ein samproduksjon med Trøndelag Teater, og skal turnere i Nord-Trøndelag ut april før han blir sett opp i Trondheim til hausten.

 (Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 19. april 2016.)

TEATER

TO BLIR EITT: Skilde siamesiske tvillingar freistar å bli eitt att. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet »
Trøndelag Teater, Studioscena
Basert på tekstar av Lisa Lie
Dramatisering: Ole Johan Skjelbred og Elisabeth Egseth Hansen
Regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostyme: Ane Aasheim
Med: Kathrine Thorborg Johansen, Karl-Vidar Lende og Hildegunn Eggen

Ei eventyrleg reise gjennom Lisa Lies mangfaldige univers.

Ole Johan Skjelbred hausta stor fagnad då han for to år sia sette opp Herman Melvilles «Moby Dick» og Arne Lygres «Dager under» på studioscena på Trøndelag Teater. Med «Moby Dick» greidde han også å redusere manuset frå 750 til 42 sider utan på noko vis å gå på akkord med innhaldet. Nå er han attende på same scene og i same ærend når han med utgangspunkt i tekstar av Lisa Lie har laga ei oppsetjing med den uhandterlege tittelen «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet». For dei som etter kvart er blitt fortrulege med og glade i Lies univers, er dette blitt eit gjenkjenneleg, men likevel nyskapande teater som er forbausande tru mot opphavet.

Utgangspunktet er ei rekkje tekstar av Lisa Lie. Som ofte elles, hentar ho historier frå folkeeventyra. Den største utfordringa denne gongen er at tekstane i liten grad heng saman, og at det ikkje er noko tydeleg narrativ. Men på eit forunderleg vis har Skjelbred og dramaturg Elisabeth Egseth Hansen greidd å sy tablåa saman til ei slags forteljing, og i tillegg skapt ei rekkje nye situasjonar. I den grad det er noka historie, møter vi Rød, Snø og Dø i ein slags parafrase over Rødhette og Ulven. Rød (Kathrine Thorborg Johansen) og Snø (Karl-Vidar Lende) er siamesiske tvillingar, og ved ei eller anna stor og uforklarleg ulukke blir dei skilt. Rød veks opp med bestemora (Hildegunn Eggen) medan Snø blir sendt vekk og endar som prostituert. Banda er likevel sterke, og etter lang tid møtest dei att for å freiste å vekse saman. Det går sjølvsagt ikkje bra.

Men denne oppsetjinga er så frodig, mangefasettert og oppfinnsam at historia om Rød og Snø  knapt er meir enn eit rammeverk. I dette universet, der det meste blir snudd og vrengd, får vi kanskje mest eit usminka bilde på det kaotiske livet og korleis det kan arte seg for menneska. Slik sett er det djupt eksistensielle saker som blir presentert, men i denne i dobbel tyding særs hårete framsyninga, må du ikkje leite etter meining, men i staden la deg rive med i assosiasjonsrikdomen, metaforane og humoren. Lisa Lie er kunnskapsrik og klassisk skolert, så her er eit utal referansar til alt frå Platons tekstar om det androgyne mennesket til det litterære og populærkulturelle.

HÅR: Ei i dobbel og positiv tyding hårete framsyning der Hildegunn Eggen får vise kor mangfaldig ho er som skodespelar. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

Ole Johan Skjelbred har sjølv stått for scenografien som i hovudsak er særs mye hår, men som på enkelt og kreativt vis skapar dei naudsynte romma. Personinstruksjonen hans er framifrå, og dei tre på scena er i toppslag. Hildegunn Eggen syner nok ein gong at ho er ein av landets beste skodespelarar, og denne gong i ei rolle som er langt frå det vi er vande med. Når ho deklamerer ein del av lyrikken og onelinerane til Lie, er dei små frodige gåver til publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. april 2016.)

TEATER

FOTTUR: Til tonefølgje av Trygve Brøske tar Marianne Meløy oss Meløya rundt og vel så det på åtti minutt. FOTO: BERRE V/JENS WESTBYE

«Bunnlinja»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Marianne Meløy og Trygve Brøske
Regi: Ivar Tindberg
Lysdesign: Tommy Geving
Med: Marianne Meløy og Trygve Brøske

Ein spasertur Meløya rundt handlar eigentleg om refleksjonar rundt livet og trivielle mellommenneskelege forhold.

I samband med røysterettsjubileet for tre år sia, sette Marianne Meløy og Trygve Brøske opp ein fleirstemt monolog dei kalla «Stemt» der Meløy drog til heimplassen sin i Vesterålen og presenterte eit kakofonisk kor av mange ulike røyster der alle song med sitt nebb.

Nå er Brøske og Meløy attende med ein ny kabaret/monolog som dei kallar «Bunnlinja». Nok ein gong blir vi tatt med til Meløya, eit lite øysamfunn med rundt førti menneske som, skal vi tru Marianne Meløy rett, alle er ganske særprega. Bakgrunnen er ein augustdag for eit par år sida då faren til Meløy inviterte henne på ein spasertur øya rundt dagen før han skulle til Tromsø for å ta ein bypass-operasjon. Eller som han på meløysk vis først kalla playoff-operasjon, før han retta det til playboy-operasjon. Det blir ei humoristisk og lettare nostalgisk reiseskildring der assosiasjonane og digresjonane er uendeleg mange, og der dei møter nesten heile persongalleriet på Meløya og nokre til før dei har unnagjort runden.

For alle som kjenner Marianne Meløy frå scena eller som kåsør i «Norgesglasset» på NRK, veit dei at hjå henne er figurane fargerike, komikken stor og forteljingane tidvis ganske burleske. På denne litt kontemplative vandringa dagen før det som kunne bli farens endelikt, fabulerer dei over gamalt og nytt, om verdssituasjonen, krig og miljø, om ærfugl eller mink, om kunnskap og innovasjon, og om alt det nye eigentleg er til det beste. Og i tråd med tittelen kjem det også inn ein samfunnsøkonom som finn Marianne Meløy lite berekraftig og særs ulønnsam. Alt dette framfører ho sjølv i eit stort tempo medan ho hoppar ut og inn av roller, kjønn og dialektar. Mye blir sunge, og Trygve Brøske akkompagnerer det heile, og syng tidvis med.

I løpet av ein dryg time er vi innom det meste og vel så det, og der Meløya nok er ein metafor for den store verda. Det er humor så det held, god underhaldning, og folk i salen ser ut til å more seg. Men i staden for å gå øya rundt over stokk og stein, kunne Meløy kanskje ha freista i større grad å følgje ein sti og ikkje ha riktig så mange sidesprang. Ein time og tjue minutt med presentasjon av komiske figurar, tankespinn og ein god porsjon overspel, kan bli i meste laget.

(Meldinga i litt endra form stod i Klassekampen tysdag den 12. april 2016.)

TEATER

GRAVFERDSSONGAR: Frå eit typisk narkomøbel framfører Joachim personlege og vakre gravferdsballadar frå han som overlevde. FOTO: DAG JENSSEN

 «Fire begravelser og ett bryllup»
Teater Ibsen, Skien
Av: Morten Joachim
Regi: Aslak Moe
Scenografi: Hans Georg Andersen
Med: Morten Joachim

Ei sterk og sjølvbiografisk historie, formidla klokt og med stor innsikt.

Morten Joachim er instruktør og dramatikar. Han er ikkje skodespelar. Likevel står han nå åleine på scena og gjer sitt livs rolle. Han spelar seg sjølv. Joachim tilbrakte dei første vekene av livet i kuvøse på grunn av heroinabstinensar. Han vaks opp hjå mormora, medan den biologiske faren sat i fengsel, og med mor og stefar som narkomane. I vaksen alder, men ennå relativt ung, opplevde han i løpet av få år først at den tre år yngre broren døydde på grunn av ein overdose, for så å miste både dei biologiske foreldra og stefaren. Joachim har hatt ein ganske spesiell oppvekst, og nå har han sjølv skrive og dramatisert si eiga historie, og presenterer ho i eit intenst og gripande forteljarteater. Klokt, reflektert og heldigvis også med mye humor.

Det er mange som har nytta ulike kunstnarlege media som romanar, film eller drama for å arbeide seg ut av eiga sorg eller traume. Men der er ikkje Joachim. Det stadiet har han passert for lengst, og her får vi i staden ein uvanleg reflektert og innsiktsfull rapport om oppvekst og liv saman med tungt rusavhengige familiemedlemmar.

Scena er relativt nake, eit draperi, ein gitar og ein reclinar i svart skinnimitasjon, i følgje Joachim det typiske narkomøbel. Utan noko å stø seg til, fortel han personleg, innlevande og særs nært, men aldri spesielt privat og utan noka form for føleri, om livet sitt. Vi tar til når han anar uråd og bryt seg inn hjå stefaren for å finne han død, før han hoppar fram og attende i sitt eige liv og historie og fortel inngåande, men med både distanse, varme og empati  om bestemora som freista å gi guten eit godt fundament, men som ikkje alltid gjorde rett, om foreldra og stefaren, og om tilhøvet til den yngre broren. Han går nært innpå dei alle, men med unntak av seg sjølv, er han likevel aldri utleverande. Mot seg sjølv er han derimot nådelaust ærleg. Heilt nøkternt fortel han om dei to reaksjonsmønstra han vekslar mellom, det bereknande, og det emosjonelle.

Livet hans har openbert vore motsetnadsfylt, og denne dualismen gjer framsyninga tidvis også ganske humoristisk. Først og fremst greier han å halde ein god balanse ved at presentasjonen på same tid både er særs nær og personlig, men likevel held den naudsynte reflekterande distansen. Men også andre kontrastar står i kø. Her er sinne og kjærleik, styrke og avmakt, sorg og humor i ei blanding dei fleste av oss heldigvis er skåna for.

Joachim er ikkje skodespelar, og freistar heller ikkje å framstå som det. I staden spelar han på autentisitet og å vere nådelaust ærleg. Sceneskifta skjer ved enkel lyssetjing og små forflyttingar på scena, og når det tragiske tar til å bli for sterkt, set han seg med gitaren og framfører nydelege balladar han har laga til dei ulike gravferdene.

«Fire begravelser og ett bryllup» er blitt ei uvanleg sterk forteljing om dei som blei for svake til å overleve. Mantraet er at same kor mye hjelp du får, må du likevel vere sterk nok til å fikse livet ditt sjølv. Framsyninga blir nå vist i Skien i to veker for så å turnere i Telemark ut april. Men, hallo Riksteatret og alle institusjonsteatra våre: Dette er ei teateroppleving som fortener eit langt større publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. april 2016.)