Amund Grimstad

TEATER

«Ubu»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Etter «Kong Ubu» av Alfred Jarry
Omsett av: Kjell Helgheim
Konsept, tekst og regi: Tomi Janežič
Scenografi: Branko Hojnik
Kostyme: Marina Sremac
Koreografi: Katja Legin
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Karl-Vidar Lende, Stine Fevik, Mari Hauge Einbu, Mads Bones m. fl.

Då Alfred Jarrys «Ubu Roi» hadde premiere i Paris i 1896 blei det total skandale og oppsetjinga blei tatt av plakaten same dag. Både i form og innhald braut stykket med alle teaterkonvensjonar og blei forløparen for både det absurde og det meir moderne og politiske teateret, samt for kunstretningar som surrealisme og dadaisme.

Handlinga dreier seg om Ubu (Karl-Vidar Lende) som styrtar kongen i Polen, kjøper seg popularitet før han blir ein maktsjuk despot som herskar gjennom drap og grov utbytting. Nå har Trøndelag Teater henta inn det kunstnarlege teamet frå suksessoppsetjinga «Doppler» frå 2016 og latt dei lage ein parafrase over Jarrys tekstar og hendingane rundt urpremieren, ei framsyning som både går inn i og kommenterer seg sjølv og verda for øvrig. Det er ei stor og dristig satsing både fysisk, kunstnarleg og i bruk av verkemiddel, og det er brot på og leik med konvensjonar.

Teatersjef Kristian Seltun skal ha ros for å satse så vågalt og politisk på hovudscena. Regissør Tomi Janežič følgjer i grove trekk narrativet til originalen, men der scener og tablå kjem langt frå kronologisk, og der stadige brot gjer at du aldri veit kva som ventar deg. Han nyttar heile scenerommet, salen og publikum, tar inn både eit heilt musikkorps og nye statistar frå kveld til kveld, boltrar seg i teatralske verkemiddel og konvensjonar som han like ofte bryt med den største sjølvfølgje. I like stor grad som dette er ein parafrase over «Kong Ubu», er det ein kommentar til scenekunsten og ikkje minst til verda i dag. Det er absurd, det er opprørsk, og det er fullstendig annleis.

Alt dette er både vel og bra, men etter at Jarry lagde ein godt førebudd skandale i 1896 har det skjedd mye med scenekunsten. Det er lite att som kan provosere eit etter kvart ganske blasert publikum, og blod, bannskap og bæsj gjer det i liten grad. Her ligg produksjonens størte dilemma. Distansen til det politiske og opprørande blir for stor til å gjere noko med oss, og i staden for å røske i publikum, eller syne oss at Jarrys visjonar er blitt røyndom, blir vi stort sett berre underhaldt. Vi følgjer dei mange innfalla, humrar og ler, gler oss over særs dyktige skodespelarar med ein energisk og infam Karl-Vidar Lende i spissen, let oss imponere over improvisasjonskunsten deira, finn nok framsyninga litt lang, men har ein opplevingsrik kveld i teateret. Det er blitt ein skikkeleg happening av ei framsyning. Men det var vel neppe berre det Janežič ønska å oppnå?

TEATER

«Rotsekk»
Turnéteatret i Trøndelag, Verkstadhallen i Trondheim
Av: Ole Christian Gullvåg og Aslak Moe
Regi: Aslak Moe
Med: Ole Christian Gullvåg

Eit varmt, ærleg, særs personleg og ikkje minst innsiktsfullt gløtt inn i eit univers som kan verke ganske uforståeleg for mange av oss.

Kva er det som gjer at tilsynelatande heilt vanlege, oppegåande og intelligente menneske kan stå nærast i affekt og rope: «Hate, hate, hate Molde by!»? For dei fleste av oss er dette ganske uforståeleg, og etter å ha sett Ole Christian Gullvågs monolog «Rotsekk», er det framleis synd å si at eg har kome til full forståing, men eg skjønar likevel at spørsmålet er langt meir samansett enn som så.

Ole Christian Gullvåg er ein særs dyktig, hardt arbeidande og seriøs skodespelar eg har både sett og meld med stor interesse dei siste åra. Så syner det seg at han i tillegg er ein langt over gjennomsnittet fotballfrelst Rosenborgsupportar, ein som identifiserer seg i så stor grad med laget sitt at han seier at det var VI som tapte eller vann, og ikkje dei, for DEI er alle dei andre; Skeid og Moss og Sogndal, for ikkje å seie Molde, medan VI er Rosenborg. Om dette identitetsspørsmålet og mye meir har han nå laga teater, og i kveld var det urpremiere på monologen «Rotsekk» i Verkstadhallen i Trondheim før framsyninga skal ut på turné i det nye storfylket.

Det heiter at fotballen er rund, men då er det nærliggjande spørsmålet korleis han samstundes kan gjere så mange tilhengjarar så til dei gradar firkanta? Dette har eg aldri fått noko godt svar på, men Gullvåg er faktisk i nærleiken med denne monologen. Nake og ærleg fortel han om oppvekst i Nordland der det naturlege valet for ein unggut ville vere å heie på Bodø/Glimt, men korleis ein tur til Trondheim opna auga hans for noko større, noko som etter kvart blei nesten religiøst, ja kanskje meir enn det, nemleg fascinasjonen for Rosenborg. Og når den vesle familien flyttar til Trondheim medan han framleis er ein yngling, og Lerkendal er i ti minutts gangavstand frå heimen, er både lykka og løpet lagt. Om dette fortel han varmt, inderleg og ganske nådelaust ærleg med ikkje så reint lite sjølvironi. Vi ler både av og med han, og forstår etter kvart at dette er identitet, og meir enn det; det er openbert heilt eksistensielt. Det er mye humor, det er litt trist, og det er det mest innsiktsfulle eg nokon gong  har fått presentert om å vere fotballfrelst. Eg var på nippet til å skrive fotballgal, og er freista til å omtale Gullvåg som ein fotballnerd, men framsyninga gjer noko med meg som får meg til å moderere språkbruken.

Ope, ærleg og med mye humor fortel han om supportarens opp- og nedturar, om kor omfattande kjærleiken er til fotballen generelt, men til Rosenborg spesielt, og ikkje minst om problema med å bli forstått og akseptert av teatervenner for denne ikkje veldig intellektuelle interessa. Og på same tid fortel han meir personlege historier om eigen oppvekst, familie og etter kvart temmeleg private forhald. Og eg tar meg i å lure på kvifor han må ta med dette i ein elles ganske humoristisk sak om det eigentleg heilt uvesentlege fenomenet fotball.

Men medan vi let oss underhalde, humrar og ler som om vi er og ser ein relativt god standupkomikar, og guarden er nede, slår Gullvåg med eitt ganske hardt attende og treff så det kjennest. Det personlege er ikkje litt teatralsk staffasje i all humoren. Dette er langt alvorlegare enn som så, låtten set seg fast i halsen og blir erstatta med ein klump medan vi slit med tårene og heilt andre kjensler. Eg skal ikkje røpe noko av narrativet, men Gullvåg fortel ikkje ei historie om ein vanleg fotballforelsking, men noko langt større og meir eksistensielt, og etter kvart forstår vi at alt i livet heng saman med alt.

Dette er Ole Christian Gullvågs personlege beretning og historie, men ho er skriven i samarbeid med og regissert av Aslak Moe. Det er ikkje eit tilfeldig val. Moe har dei siste åra instruert tre heilt ulike, men samstundes særs sterke monologar. Først var det Thomas Byes litt undrande «0 + 0 = 4» om saka mot Fredrik Fasting Torgersen (2014). Så kom Morten Joachims «Fire begravelser og ett bryllup» i 2016, og nå denne. I alle tre har Moe greidd å skape forteljarteater som held interessa hjå publikum heile tida, små dramaturgiske grep og vendingar som gjer at tilskodaren blir halde fast og må følgje med. Og sjølv om Morten Joachims historie handlar om at han på stutt tid gravla sine fire næraste på grunn av rusbruk, medan Gullvågs monolog meir er om ein altomfemnande og relativt ufarleg fascinasjon, er det likevel forbausande mye likt i dei to framsyningane som båe handlar om ulike junkies, om avhengigheit og om nære relasjonar. Og om kor skjørt og vanskeleg livet kan vere.

Saman med Aslak Moe har Ole Christian Gullvåg gitt oss eit varmt, personleg og nådelaust ærleg innblikk i livet og kvardagen til ein fotballfrelst person som til liks med oss alle er langt meir enn berre ein diagnose eller klistrelapp, men eit heilt menneske med ein lidenskap eg framleis ikkje fullt ut kan forstå, men som eg likevel nå ikkje er like fordomsfull mot. Og sjølv om han framleis «hate Molde by», trur eg dette er ei framsyning som godt kan bli vist til fansen på Røkkeløkka, på Guldbergaunet eller kor det måtte vere at det finst folk som både har menneskelege trekk, kjensler og problem, og som samstundes er glade i fotball.

TEATER

«Sluttspill»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Samuel Beckett
Omsett av: Jan Erik Vold
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Lysdesign: Roger Indgul
Med: Trond Peter Stamsø Munch, Jon Lockert Rohde, Hallbjørn Rønning og Wenche Strømdahl.
 

Etter kvart som verda blir stadig meir absurd, framstår Samuel Becketts dramatikk i dag nesten som sosialrealisme.

Det er dryge seksti år sia Samuel Beckett skreiv «Sluttspill», det dramaet som ved sia av «Vente på Godot» er hans viktigaste og mest spela. Båe skildrar ein endetidssituasjon og den totale meiningsløysa gjennom absurd og tilsynelatande inkjeseiande dialog. Men medan Vladimir og Estragon i «Vente på Godot» i det minste har noko å sjå fram til, er det total håpløyse for Hamm og Clov, dei to hovudpersonane i «Sluttspill». Til gjengjeld er her ein god porsjon humor, og i den grad det er mogeleg å gjere sjølvstendige regigrep ved oppsetjing av Becketts drama, er det den underliggjande komikken som er det viktigaste særmerket ved Øyvind Brandtzægs presentasjon på Trøndelag Teaters gamle scene.

I eit tilnærma lukka rom, og i ein situasjon som kan vere etter ein katastrofe, eller på anna vis ved slutten av tilværet, held Hamm (Trond Peter Stamsø Munch) og tenaren hans, Clov (Jon Lockert Rohde), til. Hamm er blind og kan ikkje gå, medan Clov har ein skade så han ikkje kan sitje. Verda utanfor får vi berre små innblikk i via to små vindauge høgt oppe på veggen. Kva som rører seg der ute, veit vi lite om, men det meste tyder på at det er minimalt att av normalt liv.

Gjennom ein absurd og særs velspela dialog mellom herre og tenar, gir Munch og Rohde oss innblikk i eit  meiningslaust tilvære fritt for nyansar. Men gjennom Roger Indguls lyssetting, som heile tida skiftar mellom det dunkle og det nesten sterilt opplyste, greier teateret likevel å gi oss ein nyanserikdom som ein eigen undertekst, noko som på same tid både kontrasterer og understrekar innhaldet, eller innhaldsløysa, om du vil.

Etter kvart syner det seg at Hamm og Clov ikkje er åleine i rommet. Opp av to søppelkasser kjem Nagg (Hallbjørn Rønning) og Nell (Wenche Strømdahl), foreldra til Hamm, openbert plassert i kassene medan Hamm ventar på at dei skal døy, for i dette universet er det den reindyrka kynismen som rår. Rønning og Strømdahl spelar med ein nesten apatisk mangel på mimikk og kjensler, men nettopp difor greier dei også å kontrastere meiningsløysa med nesten kjærlege og varme tilbakeblikk på levde liv.

Detaljerte og nitide scenetilvisingar frå Beckett, og alt for strenge krav frå rettigheitseigarane, gjer at handlingsrommet ikkje blir særleg stort for korkje scenograf eller regissør. Likevel har båe greidd å leggje til litt av eigen signatur gjennom stikkorda humor og distanse. Øyvind Brandtzæg let skodespelarane bruke god tid og ta lange pausar. I kontrast med det dystopiske har han i svært stor grad greidd å få fram meir enn vanleg av den komikken og humoren som ligg både i Becketts undertekst, og sjølvsagt i det totalt absurde. Scenograf og kostymedesignar Katrin Bombe har oppnådd det same ved små detaljar som å utstyre Clov med ein hettegenser med eit tilsynelatande heilt malplassert motiv. Og sjølv om det lukka scenerommet er gitt, har ho også greidd å skape eit sterkare inntrykk av eit litt distansert titteskap ved å la scena vere eit rom i rommet, ein boks som blir drege fram ved stykkets opning og attende ved teppefall.

Med dagens statsleiarar som har gjort det absurde til normalitet, kan ein meine at «Sluttspill» har fått ny aktualitet. Men sjølv om surrealismen er blitt sosialrealisme, og livets uendelege meiningsløyse kanskje er meir openberr nå enn for seksti år sia, trur eg likevel at dramaet har mista noko av den opphavlege brodden, og i dag meir framstår som eit historisk og akademisk titteskap.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. januar 2018.)

Klassekampen har bede meg og dei to andre faste teatermeldarane i avisa om å liste opp årets topp tre blant dei utallege produksjonane som har hatt premiere i løpet av 2017. Vi har til saman meld 70 oppsetjingar i avisa. Sjølv har eg sett litt over 75 framsyningar på 19 ulike teater over heile landet frå Rogaland Teater i sør til Beaivváš og Hålogaland Teater i nord, og eg har skrive melding av 53 av dei, derav 37 i avisa og 16 berre på blogg. Her er mi topp-tre-kåring. Landet vårt er stort og mangslungent, og det er framleis slik at det viktigaste ikkje alltid finn stad i Oslo. Spesielt gledeleg er det som skjer i norsk barneteater for tida, med Barne- og ungdomsteatret ved Rogaland Teater, Brageteateret i Drammen, Unge Dramatikere på Trøndelag Teater og Lille HT i Tromsø, og i førarsetet for det heile; – Barneteatret Vårt i Ålesund som set opp den eine nyskapande produksjonen etter den andre.

 

1.

Glassmenasjeriet
Trøndelag Teater

Ein av verdsdramatikkens beste tekstar, presentert minimalistisk, nesten som forteljarteater og i full tillit til forfattar, tekst og ikkje minst publikum. Johannes Holmen Dahl har skapt ei framsyning av dei heilt sjeldne med framifrå spel og der aktørane let orda få henge og dirre i lufta.

2.

Chaplin: Diktatoren
Rogaland Teater

Å gjere teater av ein ikonisk film mange har eigarskap til, er risikosport, men Morten Joachim har greidd å lage innovativt, politisk og underhaldande teater av Chaplins Hitlerparodi frå 1940. Vi er på settet, ser det heile gjennom kameralinsa, og får både filmen og historia om han.

3.

Hamlets pappa er et spøkelse
Barneteatret Vårt, Ålesund

Under Cecilie Lundsholts leiing er Barneteatret Vårt i ferd med å revolusjonere scenekunsten for barn. I eit utal sjangermessig ulike produksjonar har dei laga eksperimentelt og godt teater. Å gjere Hamlet forståeleg for 6-åringar får stå som representant for alle produksjonane deira.

(Oppsummeringa av teateråret 2017 stod i Klassekampen fredag den 29. desember 2017.)

I slutten av november fekk vi vite at det humanistiske fakultetet ved Universitetet i Bergen hadde bestemt seg for å kutte ei av tre stillingar på teatervitskap, og det ville føre til at det ikkje lenger var mogeleg å ta ein master i teatervitskap i Bergen. Spesielt ille var dette ettersom faget tidlegare hadde blitt lagt ned på Universitetet i Oslo, og at det no berre var Bergen som underviste i teatervitskap. Med andre ord ville kongeriket bli fritt for utdanning av teatervitarar på høgt nivå. Og det i Henrik Ibsens og Jon Fosses heimland! Fekk vi vite. Det var sjølvsagt mange som heiv seg rundt og mana fakultetsstyret i Bergen om å gjere om vedtaket, og etter ein intens kampanje i starten av denne månaden, blei masterutdanninga i Bergen redda. Og det var flott.

Men vi var mange som stussa litt då denne saka dukka opp. For driv ikkje Institutt for Kunst- og medievitenskap, Drama og teater på NTNU Dragvoll med utdanning av teatervitarar? Det er berre eitt år sia eg sjølv gjesta dei og held ei førelesing, rett nok for bachelorstudentar, men eg meinte då å kjenne mange som hadde ein mastergrad i teatervitskap frå NTNU. Vi var som sagt mange som stussa, men dei fleste av oss valde å sitje stille i båten medan kampen i Bergen gjekk som hardast. Men nå når faget er berga, må det vere lov å påpeike at universitetsmiljøa i både Oslo og Bergen har tedd seg ganske provinsielt i denne saka. Det blir utdanna teatervitarar også på NTNU i Trondheim. Så er det sagt.

Og for å få syn for segn, og for å sjå kva for nivå utdanninga i Trondheim held, har eg like godt gjesta to eksamensframsyningar på NTNU denne veka. Tre masterstudentar og to framsyningar, og alle tre fekk framifrå karakterar. Eg er ingen teatervitar sjølv, og skal ikkje seie noko om det teatervitskaplege arbeidet som ligg bak desse to framsyningane, men som teatermeldar er det ei sann glede å fortelje lesarane at dette var to framsyningar som båe fortener å få eit liv etter dette, til dømes med Den kulturelle skolesekken. Framsyningane var tematisk særs like ettersom båe handla om sosiale media, og ein litt for påkopla kvardag, men i uttrykk heilt ulike. Her kjem mi vurdering:

Leiken og observant

TEATER

«Er det virkelig, virkelig?»
Aulaen på Rosenborg Skole
Av: Trine Elise Gjermstad og Christina Rørvik Søhol
Regi: Christina Rørvik Søhol
Lyd: Eirik Fagerslett
Lys: Daniel Takle Piel
Med: Trine Elise Gjermstad, Thea Louise Mohagen og Eirik Fagerslett

Ei vakker, velspela og humoristisk framsyning om kva for røyndom som er den verkelege.

Gjennom grundig research og fleire workshops med ungdom i målgruppa har masterstudentane Trine Elise Gjermstad og Christina Rørvik Søhol tatt for seg dei to universa som ungdomen lever i, den verkelege og den meir virtuelle. Målgruppa er 13 til 16-åringar, og vi følgjer tre av dei frå dei vaknar om morgonen og gjennom eit døgn fram til dei legg seg att. Det første og siste dei gjer er sjølvsagt å sjekke stoda og alle elektroniske statusar der mobilen er det nye kosedyret. Ulike fasettar av sosiale media, blanda med vanleg tenåringsinteraksjon er observant og humoristisk skildra i ei rekkje tablå som glir saumlaust over i kvarandre, visualisert også gjennom godt koreograferte danseopptrinn. Det er ungdomens brutale kvardag med ønsket om å bli sett, om å henge med dei rette folka, dei første kleine kjærleiksforsøka, merkevarepress, kroppsfiksering, mobbing, utfrysing, vennskap og alt dei som har vore ung ein gong, har vore gjennom. Det nye er at denne røyndomen stadig blir avbroten av den virtuelle verda der bildedeling, chatting og sms’ing gjer det heile meir brutalt. Og det er det underliggjande ønsket om å vere fråkopla, eit ønske som syner seg like vanskeleg å realisere som å bli nykter for ein junkie.

Alt dette er glitrande og leikent skildra, men framsyninga blir kanskje i litt for stor grad berre ein underhaldande spegling av kvardagen. Ho hadde vunne på å freiste å indikere vegar ut av nett- og mobiltyranniet, eller provosere til debatt. Men som ein godt observert situasjonsrapport frå fjortisverda, var dette heilt eminent.

Ambisiøst og insisterande

TEATER

«Mandag, tirsdag, onsdag, dommedag»
Black Box, NTNU Dragvoll
Av: Remi André Slotterøy
Regi og lyddesign: Remi André Slotterøy
Med: Johannes Engen Granås, Michael Ingeberg og Trond J. Stavås

Ei særs ambisiøs framsyning med utgangspunkt i lydeksperimentering og fysisk spel.

 

Masterstudenten  Remi André Slotterøy har med bakgrunn i musikk, lydeksperimentering og særs fysisk teater ønska å utforske og seie noko om kor avhengige vi er av sosiale media, og kva det gjer med oss. Her er målgruppa unge vaksne ettersom framsyninga er laga på grunnlag av intervju med folk i alderen 20 til 30 år, ein alder studentane skulle kjenne godt.

Det er blitt ei særs ambisiøs framsyning der fallhøgda sjølvsagt er tilsvarande. Spesielt er eksperimenteringa med lyd og musikk eit viktig, men også vanskeleg element, og for meg ikkje alltid like vellukka når nokre av innslaga blir meir kontrasterande brot enn integrert del av heilskapen.

I ein scenografisk heilt strippa black box opptrer dei tre aktørane nesten som regissørens marionettar der dei i robotaktige og ganske stiliserte og repeterande rørsler formidlar og visualiserer den påkopla og fragmenterte kvardagen vår der vi på mange vis er blitt nettopp marionettar. Gjennom mange ulike tablå tek dei opp kva dette gjer med oss som menneske, og det er, som dommedagstittelen også tyder på, ein ganske dystopisk røyndom dei viser oss. Jamvel om formidlinga er insisterande og relativt påståeleg, er det heile likevel temmeleg føreseieleg. Framsyninga speglar kvardagen, men freistar i liten grad å seie noko utover det. Men nokre gongar peikar ho utover seg sjølv, og dette er scener Slotterøy gjerne kunne ha utvikla vidare. Ei nydeleg formidling av ønsket om og samstundes frykta for kontakt vist gjennom to som gjennom tautrekkjing nærmar seg kvarandre i eit intenst og nesten erotisk spel, var for meg framsyningas høgdepunkt. I tillegg til ei scene der den eine aktøren stoppar opp, tar seg enormt god tid, og tek opp att «nærmare, – og nærmare, – og nærmare» i eit stadig meir langsamt tempo der han med stor grad av intensitet held oss på pinebenken til han med eitt berre går ut av det heile og let det henge i lufta som ein cliffhanger. I ei elles ganske føreseieleg framsyning, sette det tankane i gong, og det gjorde godt.

TEATER

«Uår av Terje Vigen»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Lisa Lie/PONR
Regi: Lisa Lie
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Komponist: Øyvind Mæland
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Lisa Lie, Kenneth Homstad og Martin Lervik

Om menneskas evige kamp for å overleve, og kva uår og utfordringar kan føre til av forfall og fornedring.

Lisa Lie kom som eit friskt pust inn i norsk teater for tretten år sia, og gjennom teaterkompania «Sons of Liberty» og «Pony Of No Return» etablerte ho seg raskt med sin eigen sjanger og sitt heilt særeige univers. Heider har det også blitt, og for produksjonen «Blue Motell» i 2013 fekk ho Heddapris for særleg kunstnarleg innsats. Lie hentar inspirasjon og referansar frå naturen, mytologien og den klassiske kulturarven. I tillegg ligg det mye dystopi i produksjonane hennar, og ein djup mistillit til menneska. Slik er det også denne gongen der ho har laga ein særs fri parafrase over Henrik Ibsens dikt om Terje Vigen. Ein av aktørane blir stadig omtalt som Terje, og han har rett nok vore borte mange år, men meir enn det kjende diktet, er det nok naudsåra under Napoleonskrigane med engelsk blokade, uår og svolt som er bakteppet. Dei tre skodespelarane er kledde i 1800-talskostyme, men referansane er like mye henta frå i dag. Gjennom ei rekkje tablå omtalar og utforskar Lie menneskas evige kamp for tilværet, med forfall, fornedring og ei verd på kanten av samanbrot, – eit univers langt frå dei meir forfina musikalske og litterære referansane ho pyntar det heile med.

Det opnar særs lovande i ei blanding av pompøs humor, teatralske vendingar, stadige brot og kontrasterande handlingar, og akkompagnert av klassiske litterære og musikalske referansar, akkurat slik Lisa Lie er på sitt beste. I Maja Nilsens vakre scenografi, som kan gi illusjonar om naturen, og der kostyma nesten går i eitt med kulissene, møter vi tre aktørar i eit utal ulike, men likevel beslekta roller. Trass i at to av dei har kvinneklede, og ein er kledd som mann, er dei relativt androgyne, og både kjønn, familierelasjonar og andre særmerke blir ganske utflytande. Dette er menneske på kanten som i møte med utfordringane ter seg meir som dyr enn i slekt med sivilisasjonens ideal.

Men etter kvart går det over frå å vere humoristiske og illustrerande bilde på menneskeleg forfall og den desperate kampen for å overleve, og blir i staden meir som ei endelaus vareoppteljing der det eine tablået avløyser det andre utan at Lie eigentleg får sagt så mye meir. Det er synd, for her er tidvis mange gode observasjonar og fine tablå, og framsyninga hadde nok stått seg på å vore stramma inn ein del. Lisa Lie er særs litterær i forma, og best er framsyninga når ho stoppar opp og let Lie i dyktige, nesten lyriske vendingar kommentere det som skjer. Teksten hennar er full av små poetisk perler, intelligente metaforar og kulturelle referansar vi gjerne kunne ha fått meir av.

 (Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. desember 2017.)

TEATER

«Chaplin: Diktatoren»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Charlie Chaplin, Morten Joachim og Line Hofoss Holm
Regi: Morten Joachim
Scenografi: Arne Nøst
Kostyme: Christina Lovery
Komponist: Anders Brunvær Hauge
Koreografi: Martha Standal
Med: Lars Funderud Johannessen, Helga Guren, Ragnhild Arnestad Mønness, Glenn André Kaada, Svein Solenes, Line Starheimsæter, Henrik Bjelland m.fl.

Gjennom historia om historiene greier Morten Joachim å gi ein ny dimensjon til Charlie Chaplins ikoniske film.

Med filmen «Diktatoren» frå 1940 våga Charlie Chaplin der dei fleste i underhaldningsindustrien sat musestille i båten, eller det som verre var. Spesielt med det bakteppet verda har opplevd dei siste åra, er det merkeleg at ingen har tatt tak i Chaplins legendariske film der han med humor og latterleggjering synte kor ynkeleg både Hitler og nazismen var. Men nå har Rogaland Teater, Line Hofoss Holm og Morten Joachim gjort noko med det, og onsdag var det premiere, ikkje på ein ny versjon, men ei oppsetjing der vi er med på settet under filminnspelinga. Med dette grepet får vi fleire dimensjonar, og langt betre forståing av den ikoniske filmen.

Vi følgjer Chaplins alter ego, den jødiske barberaren og hans kjærast Hannah, diktatoren Hynkel og hans løytnantar Herring og Garbitsch, men også Charlie Chaplin sjølv og hans Paulette Goddard under innspelinga. Med illusjonsbrot i beste Brecht-tradisjon, blir vi rivne opp frå handlinga og flytta frå dei to parallelle historiene i filmen og til røyndomen i studio. Det er eit særs godt regigrep der Joachim greier å fortelje mange historier på same tid, samstundes som han, utan å vere eksplisitt, lagar dyktig politisk teater. At dei ulike aktørane stadig blir intervjua på video og fortel sine historier off record, gir framsyninga ein journalistisk og dokumentarisk dimensjon som understrekar kor turbulent den politiske situasjonen var i 1940, også i USA.

Det er eit vågalt prosjekt regissør Morten Joachim har gitt seg ut på, for dei fleste har eit forhold til både Chaplin og «Diktatoren». Men Lars Funderud Johannessen er eit funn i dei tre hovudrollene som Hynkel, barberaren og Chaplin. Eitt er at han fysisk liknar, men langt viktigare er at han har ein detalj- og nyanserikdom i spelet som gjer at han er like overtydande i alle tre rollene. Premierepublikummet fekk ein liten ekstra konfekt då barberaren fekk barberskum i myggen til Hannah. Då var det «kutt» og to minutts pause, som det ville ha vore på settet, men medan myggen blei fiksa, fylte Johannessen og pianisten Anders Brunvær Hauge pausen med eit improvisert danseopptrinn som sjarmerte publikum i senk. Elegant og profesjonelt. Og med seg har Johannessen eit botnsolid og velinstruert ensemble der særleg Helga Guren i to så ulike roller som Chaplins Paulette og barberarens kjærast Hannah, er like overtydande, samstundes som ho skapar ein fin kontrast til dei tre hovudrollene.

Det er ikkje mye ein diktator fryktar meir enn humoren, og denne produksjonen er gjennomsyra av satire og komikk til minste detalj. Og jamvel om alle dei beste scenene frå filmen er med, er det også mye nytt. Men bak latterleggjeringa er det alvorlege bakteppet alltid like synleg. Scenografien til Arne Nøst er med sin naivistiske presentasjon av settet og kulissane i filmstudioet full av små humoristiske opplevingar, og det same gjeld koreografien til Martha Standal der dans, rørsle og kroppsspråk er utsøkt og fylt med komikk, toppa av ein herleg dans mellom Hynkel og Garbitsch (Glenn André Kaada).

Oppsetjinga er blitt ein hyllest til humoren som våpen, til ytringsfridomen og til eitt av filmhistorias største namn. Når barberaren i finalen blir forveksla med Hynkel og får halde si demokratiske og nærast pasifistiske tale, veit vi i dag at dette var Chaplin sjølv som nytta filmen som talarstol for draumen om demokrati og humanisme. Framleis blir det diverre med draumen.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. november 2017.)

TEATER

«Juleevangeliet –
The Smash Hit Musical, volume II»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist og musikalsk leiar: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Mads Bones
Scenografi og kostyme: Olve Løseth
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Henriette Marø, Leo Magnus de la Nuez, Mari Hauge Einbu, Malin Skjolde, Ida Göransson, Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Andreas Humlekjær, Ida Cecilie Klem og John Yngvar Fearnley.

 

Framleis er det nok litt å gå på, men årets versjon av «Juleevangeliet» var eit langt steg i riktig retning samanlikna med fjorårets.

Etter kjempesuksess med både «Nøtteknekkeren» (der dei hadde hjelp av Matilde Holdhus) og tre elleville sesongar med spelparodien «Slaget på Testiklestad», sette skodespelarane Mads Bones og Olve Løseth saman med komponisten Kyrre Havdal i fjor opp «Juleevangeliet -The Smash Hit Musical» på Gamle Scene på Trøndelag Teater. Det var eit overflødigheitshorn med eit vell av innfall og gags, flott musikk og ditto songtekstar, men sleit etter mitt syn med at dei ikkje heilt greidde å styre seg, og at alt, – nesten absolutt alt, skulle med. Men publikum elska det, og laurdag var det duka for ny premiere på same musikal, volume II, og nå hadde ensemblet fått ta skrittet inn på fullformatet på hovudscena. Sjølv om lesta er den same, er det mye nytt, og eit langt skritt framover.

Som kjent er det fire evangelistar, og Lukas har fått æra for å stå for den endelege fortolkinga av kva som skjedde då Maria, som altså var jomfru, fekk ein son med Gud, og der kjærasten hennar, Josef, berre godtok det heile. Ikkje heilt enkelt å tru på, og om ikkje eit teater nokon gong skulle kaste eit skråblikk på ei slik historie, ville scenekunsten ikkje gjere jobben sin. Då Bones, Løseth og Havdal fekk hand om eit femte, gløymd evangelium; «Olveus evangelium» som i langt større grad problematiserer jomfrufødselen, var det klårt for å presentere juleevangeliet i ei litt annleis innpakning.

I byen Nazareth, som av ein eller annan grunn er til forveksling lik Kardemomme by, har Josef (Leo Magnus de la Nuez) og Maria (Henriette Marø) nettopp forlova seg, men samstundes blir Maria gravid med Gud, eller «smelt på tjukken av Gud» som det heiter i ein av dei beste og mest elleville songinnslaga. Korleis skal Maria forklåre dette for Josef? Det er sjølvsagt ingen enkel sak, men når ho omsider gråtande har fått det ut, fortel ho på Therese Johaugs dalsbygd-dialekt at ho skal stå rakrygga i stormen. Ho legg til at ho spurde Gud fleire gonger om det var nokon fare med den kremen han ville ho skulle ha i seg, men han sa den var heilt trygg. Og sjå no kva som skjedde! Poenget var kanskje meir overraskande i fjor då Johaugsaka var ferskare, men nå har dei fått med seg meir, og tek dopingsaka/inseminasjonen heilt ut i det som framleis er eitt av framsyningas høgdepunkt.

Historia er ikkje så nøye på korkje kronologi eller geografi, men blir etter kvart ei ellevill og litt surrealistisk forteljing der Bibelens mange personar og dyr opptrer i godt kompaniskap med kjende menneske og situasjonar frå vår eiga tid. Det er sjølvironi og masse metateater, og med dei mange dagsaktuelle kommentarane, vil eg tru at framsyninga endrar seg frå dag til dag. Ettersom ho tar opp i seg ferske saker som oktoberbarn og indianarkostyme, kan ein ikkje melde denne oppsetjinga som ein vanleg fiks ferdig musikal, men meir som sin eigen sjanger i spennet mellom revy, politisk satire og syngespel. Her finn ho seg godt til rette, og sjølv om det framleis sikkert kunne ha vore stramma inn meir, er dramaturgien langt betre enn i fjor, og humoren ikkje like klein.

For her boblar det over av gags, tull og tøys, sylkvass politisk satire, treffsikker humor, og eit utal populærkulturelle referansar der det neppe er mogeleg å få med seg alle, men der det nok å ta av for både dei som er opptekne av Lothepus på eine sida, og spesielle særtrekk ved skodespelarutdanninga i Nord-Trøndelag på andre sida. Og alt er pakka vakkert inn i særs fengande musikk skrive av Kyrre Havdal som også er kapellmeister. At framsyninga har tatt steget inn på hovudscena, har gitt rom for store og forbausande godt koreograferte dansenummer der Martha Standals koreografi løftar framsyninga mange hakk.

Som vi veit, var det ikkje plass til Josef og Maria i herberget, men så dukkar Märtha (Ida Göransson) og hesten hennar uventa opp og byr på rom i ein stall. Märtha har spesialkompetanse på både stall, kongebarn og ikkje minst englar, så her er det duka for mye moro. Og når det syner seg at Jesusbarnet er ei jente, har Märtha også kompetanse på det området, for er det noko ho veit, så er det at jenter ikkje kan arve trona. Maria på si side får eit enormt forklåringsproblem overfor Gud når det syner seg at Jesus har innovertiss, men har lese seg til i skrifta at ein kan fornekte Vårherre tre gonger, så ho held tett i det lengste. Som lesaren forstår er her dei mest bisarre forviklingar, alt med juleevangeliet som bakteppe, men med hausten 2017 som den vel så viktige referansen. Slikt kan det bli mye humor av, og meir blir det etter fødselen då det kjem ei endelaus rekkje av besøkande til stallen. I fjor blei dette nærast som ei lang vareoppteljing, men sjølv om ikkje alle gjestane er like gode, er både dramaturgi og presentasjon stramma inn mange hakk. Og den politiske brodden er langt kvassare.

Olve Løseth, som nok er opphavet til «Olveus evangelium», er framifrå som både forteljar, herold og ikkje minst som erkeengelen Gabriel. Mads Bones, som spelar eit utal ulike roller, har også regien, og der han i fjor nok mista litt av oversikta, har han i år langt betre kontroll, og gjort mye god personinstruksjon. Elles kan det sjå ut til at ensemblet har fått relativt fritt leide til å herje litt som dei vil, slik det er naudsynt i ei framsyning som kan endre seg frå dag til dag. Og det greier dei heilt utmerka. Men den som verkeleg løftar årets produksjon samanlikna med fjorårets, er Mari Hauge Einbu som gjer ei energisk, infam, humoristisk og overtydande tolking av Herodes, den lett paranoide og eigentlege kongen i denne historia.

«Juleevangeliet – The Smash Hit Musical, volume II» er eit oppkome av idear, god, men også litt klein humor, ein passe porsjon bad taste, mye kvass politisk satire, ganske uskuldig herjing med religiøse dogme, framleis litt uferdig, men først og fremst god underhaldning.

TEATER

«Goodbye Kitty»

Barneteatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av: Rebekka/Huy
Regi: Rebekka Nystabakk og Huy Le Vo
Komponist: Rakel Nystabakk
Scenografi, lysdesign og kostyme: Chrisander Brun
Med: Ellen Andreassen, Magnus Myhr, Lars August Jørgensen og Rakel Nystabakk

Ikkje på noko tidspunkt i livet er vi vel meir sårbare og usikre enn i dei ofte litt vonde åra i overgangen mellom barn og ungdom. Plutseleg tar kroppen til å oppføre seg annleis, det er viktige og formative år som legg grunnlag for identitet på alle område, og jamvel om ingen er A4, kjennest det på denne tida viktig å vere nettopp det. Barneteatret Vårt i Ålesund tek barn og ungdom på alvor, og har dei siste åra produsert den eine nyskapande og eksperimentelle framsyninga etter den andre. I ein samproduksjon med Rebekka/Huy har dei nå laga ei oppsetjing som er eit lite oppgjer med vanetenkinga, kjønnsroller og identitet, og som i staden er ein hyllest til mangfaldet. Oppmodinga er at det normale først og fremst må vere å vere seg sjølv.

Målgruppa er barn og ungdom frå 8 til 12, og gjennom langvarig arbeid med innspel frå ulike representantar for denne gruppa, har Rebekka/Huy arbeidd fram ein multimedial produksjon som er meir å sjå på som ei sanseleg oppleving enn ei vanleg teateroppsetjing. Presentasjonen er, som tittelen indikerer, eit farvel. Forma er ein avskilsfest med dans og høg musikalsk temperatur der publikum sit på golvet og framsyninga skjer både framom, bak og midt i blant oss. Slik blir vi inviterte inn i festen der vi skal vere med på å seie farvel til kjønnsstereotypiar, tvangstankar om rosa og lyseblått og mye meir. Gjennom eit fyrverkeri av ei framsyning får vi finne ut at folk får vere som dei vil, og det gjeld også oss sjølve.

Dette høyrdest då særs politisk korrekt ut, kan ein innvende, men det spennande er at det er nettopp det det ikkje er. Rett nok er det eit par monologar som, utan å vere særleg insisterande,  gir oss framsyningas credo, men presentasjonen er ingen peikefinger, men tvert om ei audiovisuell og særs sanseleg reise gjennom masse populærkulturelle referansar som er lett gjenkjennelege for målgruppa. Gjennom kreativ bruk av presentasjonsforma og språket til mye av den kulturen vi skal ta avskil med, blir vi tekne med inn i eit opplevingsunivers der publikum får høve til å tolke og forstå akkurat som dei sjølve vil. Og det er nettopp denne opninga for dei tolkingar du sjølv måtte ha, som gjer framsyninga så spesiell og vellukka. Gjennom særs dyktig lysdesign, ein enkel men likevel mangfaldig og kreativ scenografi, flotte kostyme, musikk som nesten er suggererande, song og ikkje minst energisk og særs ekspressiv dans, får dei fire på scena formidla ei sanseleg opplevingsreise og ein fargerikdom som gir rom for mye refleksjon.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. november 2017.)

TEATER

 «Neshornet»

Teatret Vårt, Kulturhuset Ørsta
Av: Eugène Ionesco
Omsett av: Lisa Thomas Olsen
Regi: Viktor Tjerneld
Scenografi og kostyme: Franciska Zahle
Masker: Cårejånni Enderud
Med: Bjørnar Lisether Teigen, Valborg Frøysnes, Hugo Mikal Skår, Lars Melsæter Rydjord, Vivi Sunde, Johanna Mørck, Linn Bjørnvik Grøder, Eline Øverby.

Den rumensk-franske dramatikaren Eugène Ionesco blir rekna som ein av skaparane av det absurde teater. I hans drama møter vi folk som snakkar til, men ikkje med kvarandre, slik kvardagssamtalane våre ofte er, presentert humoristisk og lett å kjenne att. «Neshornet», frå 1960, er eit oppgjer med flokkmentalitet og framveksten av nazistiske stormtroppar. Symptomatisk for den tida vi lever i, er det at to norske teater set opp dette stykket med berre to vekers mellomrom, først Det Norske Teatret, og nå Teatret Vårt med premiere i Ørsta sist laurdag. Framsyningane er heilt ulike, men båe syner at Ionesco i dag er vel så aktuell som for 60 år sia.

Det er sundag formiddag på torget i ein liten søvnig by der vår mann Bérenger (Bjørnar Lisether Teigen) er i bakrus og vil reparere, men møter alvorleg motstand hjå sin beste ven, Jean (Valborg Frøysnes), ein sjølvhevdande moralist med påstått integritet og viljestyrke. Bakteppet er andre innbyggjarar som alle er opptekne av det litle og uvesentlege. Så blir brått idyllen broten av eit støyande og brautande nashorn. Alle er sjølvsagt forundra, men når støvet har lagt seg, går diskusjonen om dyret hadde eitt eller to horn, og ikkje kva dette eigentleg dreidde seg om. Så kjem eit nashorn til, men drøset lèt seg ikkje påverke av det heller. Etter kvart blir det meir alvorleg, og ein etter ein blir byens innbyggjarar nashorn. Moralens vaktarar, dei lærde og prinsipielle lèt seg alle omvende. Berre Bérenger held att. Frå å vere ein grå og anonym person utan ryggrad, syner det seg at han har nokre humanistiske og demokratiske ryggmargsrefleksar som gjer at han held stand.

Likskapen til dagens situasjon er openberr; framveksande nazisme, flokkmentalitet, og presidentvalet i USA. Den svenske regissøren Viktor Tjerneld stoler på publikum og har halde seg frå å dra parallellar. Ved at vi får lov å forstå dette sjølve, gjer han handlinga sterkare. Eit anna regival er ikkje like heldig. Absurd teater er oftast også humoristisk i all sin surrealisme. Men Tjerneld har vald å overdrive dette ved å lage særs karikert overspel, spesielt i 1. akt. Det er mogeleg han gjer det for å syne kontrastane og utviklinga av alvoret, men for meg kom det i vegen for innhaldet. Berre Bérenger har ei rolle som ikkje er karikert.

Scenografien til Franciska Zahle er relativt enkel, men kostyma hennar er særs kreative og i eit stilhistorisk mangfald som syner at dette kan vere når som helst. Framsyninga er fire tablå i to aktar, presentert i eit ganske heldig metagrep der Vivi Sunde i voiceover gir forklåring og scenetilvisingar, og også grip inn i direkte dialog med aktørane. Mot slutten blir spelet mindre karikert. Då blir også handlinga meir intens, og Bérengers tviling fram til ein rakrygga epilog blir eit gripande og sterkt punktum.