Amund Grimstad

TEATER

«Lanzarote»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Michel Houellebecq
Omsett av Thomas Lundbo
Dramatisering, regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostyme: Ane Aasheim
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Kenneth Homstad, Mari Hauge Einbu, Ingrid Bergstrøm, Øyvind Brandtzæg og Honoria Refugio

Humoristisk, velspela og godt observert om tidsanda og mangelen på meining med livet.

Sia 2014 har Ole Johan Skjelbred fått setje opp heile fem produksjonar på Trøndelag Teater. Han har fått ganske frie taumar, og tre av stykka har han sjølv også dramatisert. Det har vore nyskapande, spennande og prisvinnande teater. Nå er han attende på Studioscena med ei relativt fri dramatisering av Michel Houellebecqs fin-de-siècle-roman «Lanzarote» frå 2000 der Skjelbred sjølv har ansvar for både dramatisering, regi og scenografi. Med litt innlån frå fire andre av forfattarens romanar, har han laga ei humoristisk, velspela og mangefasettert oppsetjing om det meiningslause i tilværet der hedonismen kan sjå ut til å ha blitt målet med livet.

Romanens eg-person (Kenneth Homstad) opnar det heile med å fortelje korleis han rundt tusenårsskiftet enda opp med å reise på pakketur til Lanzarote, ein stad som ikkje kan skilte med stort anna enn gamle vulkanar og mykje turisme. På eit firestjerners hotell, «all inclusive», møter han Rudi, ein desillusjonert belgisk politimann, og to tyske lesber som er langt frå fanatiske med legninga si. Dei fire freistar å utforske øya, men nyttar tida i like stor grad til røyk, fyll og knull. I dette menasjeriet dukkar også ei kvasireligiøs sekt opp, og nokre menneske frå andre av Houellebecqs romanar.

Dette er livstrøytte kvite mellomklasse-europearar på leiting etter ei meining i kaoset. Der det meste er skarpt observert og fornøyeleg omskrive i romanen, er det minst like godt formidla i denne oppsetjinga. Kenneth Homstad har vore med i dei fleste av Skjelbreds tidlegare produksjonar på Trøndelag Teater, og er det trygge og sjølvsagte navet i framsyninga. Men Mari Hauge Einbu og Ingrid Bergstrøm som dei to tyske lesbene er også særs overtydande. Og ikkje minst gir det herlege overspelet til Øyvind Brandtzæg som den deprimerte Rudi ein ekstra dimensjon.

Det er ein god del leksikalsk opplysing i romanen, og Skjelbred følgjer opp, men gjer det prosaiske i boka langt meir levande og humoristisk. Utlegninga om den einpukla kamelen, eller var det dromedaren, blir gjennom Brandtzægs kamelkopi og Homstads knusktørre kommentering hysterisk morosam.

Framsyninga er bygd opp av mange små tablå der Skjelbred tar seg mange avstikkarar, og gir seg sjølv stor fridom i tolkinga. Men tidvis vil han litt for mykje. Det er ikkje alle innlåna frå andre bøker som er like vellukka, og mot slutten mistar oppsetjinga litt av intensiteten. Men som sivilisasjonskritikk og ein spegel på vår tid, er dette likevel både skarpt observert og svært så underhaldande.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 11. september 2019.)

TEATER

«Åpenbaringen»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av Mattias Andersson
Omsett av Arne Lygre
Regi: Mari Vatne Kjeldstadli
Scenografi og kostyme: Sven Haraldsson
Med: Mari Strand Ferstad, Cato Skimten Storengen, Ragnhild Arnestad Mønness, Eili Harboe, Espen Hana, Kasper Skovli Botnen og Svein Solenes

Eit svart, litt dystopisk, men likevel humoristisk drama om dei store spørsmåla i livet.

– Det kunne ha vore kven som helst. Slik trur eg regissør Mari Vatne Kjeldstadli har tenkt når ho set opp «Åpenbaringen» av den svenske dramatikaren Mattias Andersson i Teaterhallen på Rogaland Teater. For ho skil i starten lite mellom scene og sal eller publikum og aktør. Vi sit i eit atrium utan scenografi, i fullt ljos, og skodespelarane går i eitt med publikum. Varsamt let Kjeldstadli dei sju aktørane nøste opp sine historier, der tre av dei har det sams at ein av personane har fått ei openberring. Det tek til med Mikael (Cato Skimten Storengen) og Susanna (Ragnhild Arnestad Mønness), eit par midt i livet der han får besøk av ein engel som pålegg han eit offer. Han skal ause av sin kjærleik overfor tiggaren Maria (Mari Strand Ferstad). Det endar med eit samleie i ein kjellar stinkande av søppel og sur mjølk. Han har eit forklaringsproblem, og kona har like store vanskar med å forstå som vi i salen.

Så møter vi den 17 år gamle Jenny (Eili Harbo) som er kalla til å bli terrorist, og som i møte med terapeuten Niklas (Espen Hana) både med kroppsspråk og intellekt syner at det er ho som har makta, og han som er klienten. Endeleg er det dei to rivaliserande brørne Tim og Sam (Kasper Skovli Botnen og Svein Solenes) der konflikten i starten er litt utydeleg, men der den etter kvart utviklar seg dramatisk til si eiga motseiing.

Historiene blir presenterte som ei mengd små dramatiserte tablå der vi gradvis får del i dei ulike «kalla» og korleis det etter kvart er eit ope spørsmål om det er normaliteten eller galskapen som er gal. Det er sjølvsagt noko apokalyptisk og samstundes djupt eksistensielt over desse historiene. Det er søkande menneske og det evige spørsmålet om meininga med livet. Og i tillegg masse svart humor. Å halde merksemda oppe og skape stigning i ein slik relativt lang presentasjon, er ikkje enkelt. Eit anna problem er at ein i eit atrium spelar med ryggen mot publikum. Det gjer kravet til diksjon høgare enn det ensemblet her fekk til. Skodespelarane har korkje scenografi eller ljossetting å lene seg på, den einaste rekvisitten er fire liter surmjølk. Dialogen og spelet gjer jobben. I botnen ligg ein særs god tekst, omsett av Arne Lygre, samt eit utmerka ensemblespel. Og så er det songane og musikkvalet som gjer at det sjeldan blir langdrygt. Dei sju er alle framifrå songarar, og a cappella, åleine og i kor, framfører dei eit titals songar, alt frå salmar til Rudolf Nilsen og Jokke & Valentinerne.

Trass i heftige og dramatiske scener etter kvart, er «Åpenbaringen» eit lågmælt drama som lèt oss kome tett på personar og konfliktar det diverre er lett å kjenne seg att i, same kor outrerte dei er. Den mest interessante av dei på scena, syner seg raskt å vere tiggaren Maria som trass i umenneskelege lidingar likevel tviheld på menneskeverdet. Dette blir også forsterka ved at Mari Strand Ferstad gjer ei stillferdig, men heilt eineståande rolletolking.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 7. september 2019.)

TEATER

«Operasjon Oleander, Muldvarpen»
Foreningen Operasjon Oleander, Ner-Killingberg, Leksvik
Av Marte Hallem
Regi: Marte Hallem
Musikk: Knut Ola Vang
Scenografi: Arnulf Haga
Kostyme: Bjørg Grønflaten
Lysdesign: Trond Walleraunet
Med: Jon Vegard Hovdal, Ole Christian Gullvåg, Pål André Hasselvold, Kari Wist Holmen, Mathias Melsæter Rydjord Arnstein Langåssve, Helene Øvergård Elvebakken og mange fleire.

Ei autentisk, sterk, gripande, mangefasettert og særs velspela framsyning om eit avsnitt av den trønderske krigshistoria som har kome litt i skuggen av Rinnanbanden.

Det er eit temmeleg halsbrekkande prosjekt det vesle produksjonsselskapet Foreningen Operasjon Oleander i samarbeid med Scene Midt og manusforfattar Marte Hallem har gitt seg i kast med. I løpet av tre år skal dei setje opp tre ulike framsyningar som skal gi oss eit innblikk i den såkalla Operasjon Oleander som var ein av dei største og mest omfattande tyske aksjonane mot norsk motstand under krigen. Dette skjedde på forsommaren 1944, og med god hjelp av Rinnanbanden og andre kollaboratørar. Folk på Fosen i Trøndelag hadde lenge vore særs aktive i motstandsarbeidet, og særleg var det i 1942 stor aktivitet for å lose norske jødar over til Sverige, og deretter tilsvarande arbeid for dei mange rømte austeuropeiske krigsfangane. Sentrale i mykje av dette arbeidet var Moan-familien i Leksvik, og på garden Ner-Killingberg som nå er freda og bygdemuseum, og som ikkje ligg så langt frå Moan, får vi nå eit eineståande innblikk i eit viktig avsnitt av den norske krigshistoria.

Eit vanleg norsk spel er anten skapt ved at ein får nokon med historisk og dramatisk kompetanse til å skrive eit historisk drama som så blir sett opp år etter år med mindre regimessige endringar slik som til dømes «Elden» på Røros. Eller ein kan ta eit kjend drama og setje det opp i historiske omgivnadar som «Peer Gynt» på Gålå. På Fosen har dei høgare ambisjonar, og gjennom tre år skal dei presentere tre forskjellige produksjonar som kan gi innsikt i ulike sider ved krigshistoria. Del 1 i fjor heitte «Flukten» og omhandla jødedeportasjonane hausten 1942 og losinga som blei organisert på Fosen. Det blei ein braksuksess som gjekk for fulle hus og til strålande meldingar. Heilt spesiell var premierekvelden då to av jødane som blei redda og over hundre direkte etterkomarar av dei det galdt, var til stades.

I årets produksjon, som heiter «Muldvarpen», er vi komne fram til 1943, og stykket tek for seg angivaren og kollaboratøren Karl Ludvig Adding. Han opererte på same område som den langt meir kjende Henry Oliver Rinnan, og dei to var delvis rivaliserande for å innynde seg hjå okkupasjonsmakta. Karl Adding var son av ein jødisk immigrant og ei norsk kvinne, og heitte opphaveleg Karl Ludvig Isaiewitch. Faren døydde tidleg, og Karl vaks opp i tronge kår i Fotveita i Sanden-området i Trondheim. Etter krigsutbrotet skifta han namn til Adding for å skjule bakgrunnen sin. Frå barnsbein av var han leikekamerat med nokre av dei som skulle bli del av den kommunistiske motstandsrørsla i Trondheim, og om somrane var han ofte i Leksvika og blei der kjend med Moan-familien og andre som skulle bli sentrale under krigen. Han var i ungdomen også med i fråhaldslosjen i Ila, ein etter kvart sentral organisasjon i det illegale arbeidet under krigen. Dette, kombinert med at Adding var halvt jøde, gjorde at han blei sett på som ein truverdig patriot ein kunne stole på. I motsetnad til Rinnan, var Adding berre angivar og dreiv korkje med tortur eller drap, men moldvarparbeidet hans førte til at mange blei arresterte, torturerte og drepne. Han hadde eigen lastebil der han under dekke av å køyre flyktningar til svenskegrensa, i staden køyrde dei rett til fangeleiren Falstad. Han fekk ordna papir for det meste og budde i eigen villa på Charlottenlund. I tillegg lét den tidlegare fråhaldsmannen alkoholen flyte. I ettertid kan ein spørje seg kvifor det tok så lang tid før motstandsrørsla fekk mistankar og til slutt avslørte han, og mye av årets teaterframsyning handlar om nettopp dette. Seinhaustes 1943 kom den endelege avsløringa, men for ein del var dette diverre i seinaste laget. I romjula 1943 blei Adding lagt inn på sjukehus i Trondheim, og under mystiske omstende døydde han. Truleg var det ein likvidasjon, men ingen veit det for visst. Ettersom det ikkje blei noko rettsoppgjer, og han difor kom noko i skuggen av Rinnan, har det ikkje vore så mykje merksemd om Adding, men for kommunistane i Trondheim og for motstandsrørsla på Fosen var han minst like farleg.

Marte Hallem har gjort eit imponerande researcharbeid for desse produksjonane, og det er difor eg i denne meldinga skriv så mykje om det historiske bakteppet. «Muldvarpen» tek til i mars 1943 då leksværingen Kåre Nøstvold (Ole Christian Gullvåg) saman med Arnfinn Grande blei slopne ut i fallskjerm over Åfjordsfjella. Dei to hadde tatt seg over til England og fått opplæring som radiotelegrafistar, og nå skulle dei etablere seg på Fosen for å rapportere om okkupasjonsmaktas arbeid i Trøndelag. Sleppet gjekk ikkje heilt etter planen for utstyret fann dei ikkje. Etter eit besøk hjå Moan-familien, tok dei seg over til Sverige og kom att etter ei tid med nytt utstyr. For å gjere ei lang historie kort, installerte Nøstvold seg i huset til Adding (Jon Vegard Hovdal), og ettersom han trudde at Adding var ein av heimefrontleiarane i Trondheim, gjekk alle meldingar via denne moldvarpen og angivaren.

I tillegg til Nøstvold, Adding og Moan-familien der Jon (Pål André Hasselvold) og kjærasten Borghild (Kari Wist Holmen) er dei mest sentrale, møter vi etter kvart også den radikale motstandsmannen Oskar Hoddø (Mathias Melsæter Rydjord) og kona hans Inger (Helene Øvergård Elvebakken) samt den litt meir skeptiske kommunisten Øistein Johnsen (Arnstein Langåssve). Handlinga i «Muldvarpen» vekslar i hovudsak mellom gardstunet på Moan, villaen til Adding og husværet til Hoddø. For å få til dette, har scenografen Arnulf Haga fått laga ei lita plattform som ei scene i scena, og med enkle rekvisittar, litt røykmaskin, effektiv lyssetting og sterke lydkulisser skiftar det saumlaust mellom plassane. Den fine musikken til Knut Ola Vang gir ein ekstra dimensjon og set fine stemningar, og ettersom Oskar Hoddø var ein dyktig songar og mannen bak klassikaren «Nidelven stille og vakker du er», blir det høve til fleire gode songnummer der finalen blei eit spesielt verdig og sterkt punktum.

Framsyninga har eit talrikt ensemble der dei fleste er lokale amatørar, men Marte Hallem har hatt ei særs god hand om personinstruksjonen for det var tidvis vanskeleg å sjå kven som var statistar og ikkje. Spelet var imponerande bra med overtydande rolletolkingar og mange fine små svisker å gle seg over. Som i fjor, har Marte Hallem skrive manus. Men medan ho i fjor sette bort regien, har ho i år også ansvaret for den. I hovudsak har det gått særs bra, spesielt med tanke på personinstruksjon. Miljøskildringane, særleg frå Leksvika, er også framifrå. Det er nesten så ein kjenner luktene. Og ho har laga ei fin veksling mellom det dramatiske bakteppet og små episodar frå dei meir trivielle kvardagane som det trass alt var flest av. Men eg har nokre mindre innvendingar når det gjeld dramaturgi og truverd. Vi følgjer motstandsmennene og familiane deira eit drygt halvår gjennom 1943, og forteljinga kan verke litt springande og utan at ein heilt får med seg kronologien i alt. Dramatiske situasjonar blir tidvis vel tydelege med høg stemmebruk i staden for å la dramatikken i handlinga gjere jobben. Og så sit ein sjølvsagt att med det etterpåkloke spørsmålet om korleis dette kunne skje. Korleis kunne så mange vere så naive? Den fattige fråhaldsmannen og halvt jødiske Karl Isaiewitch er i løpet av dei første krigsåra blitt ein halden mann med hus, lastebil, fine klede, løyve og papir til det meste og i tillegg ein som ikkje akkurat skyr alkoholen. Kvifor ringde det ingen klokker? Det er sjølvsagt lett i ettertid å stille dette spørsmålet, og det er også det både framsyninga og dei som overlevde han, har gjort. Eg kjenner ikkje detaljane kring Karl Adding og korleis han tedde seg, men i denne framsyninga er han gitt ein vel tydeleg og litt sjablongaktig framtoning som gjer det endå vanskelegare å fatte at det tok så lang tid før han blei avslørt.

Marte Hallem har tatt på seg ei nær umenneskeleg oppgåve med å skrive denne formidable krigstrilogien, men har til nå stort sett berre imponert. Saman med det vesle produksjonsselskapet «Foreningen Operasjon Oleander» og produksjonsleiaren Barbro Hølaas Vang har ho skapt eit monument av ei teaterforteljing. Om eitt år skal dei ta opp kva som skjedde på forsommaren 1944 då tyskarane i samarbeid med norske kollaboratørar sette i gong den omfattande arrestasjonsaksjonen Operasjon Oleander, ein aksjon som kom som resultat av hendingane som er skildra i fjorårets og årets produksjon. Med det som vi hittil har fått sjå, er det all grunn til å gle seg. I mellomtida bør folk i Trøndelag nytte veka som kjem til å reise til Ner-Killingberg i Leksvik for å få ei sterk og gripande teaterframsyning om ein litt mindre kjend del av den trønderske krigshistoria.

TEATER

«Evig søndag»
Teatret Vårt, Molde i samarbeid med Den Nationale Scene i Bergen
Av Linnéa Myhre
Dramatisert av Mari Moen
Regi: Kristina Kjeldsberg
Scenografi og kostyme: Mari Watn
Komponist og lyddesign: Andreas Catjar
Med: Stine Robin Eskildsen

Ein bestseljarroman blir ikkje nødvendigvis godt teater.

Då Linnéa Myhre romandebuterte som 22-åring med den sterkt sjølvbiografiske boka «Evig søndag» i 2012, var ho for lengst eit kjend namn. Året før var ho kåra til årets beste bloggar med tusenvis av følgjarar. Boka hennar, forma som ei dagbok gjennom eitt år der ho ope fortalde om slankesjuke og depresjonar, selde i rekordopplag. I 2017 dramatiserte og regisserte Trine Wiggen romanen for Trøndelag Teater i det som blei ein relativt vellukka framsyning.

Nå har Teatret Vårt i Molde, i samarbeid med Den Nationale Scene i Bergen, fått Mari Moen til å lage ei ny dramatisering. Kristina Kjeldsberg har regien, og med Stine Robin Eskildsen i rolla som Linnéa, var det premiere torsdag. Framsyninga er eit tydeleg eksempel på at dramatisering av bestseljarromanar ikkje nødvendigvis blir godt teater.

I Mari Watns relativt enkle scenografi, er settinga ei blanding av Linnéas innestengde husvære og ein plass for fotoshoots. Kledd i kvitt og i kvite omgjevnadar kan vi få assosiasjonar til både institusjon og eksponering. Til Andreas Catjars særs vakre lydbilde tar det til med at Linnéa teiknar omrisset av seg sjølv slik politiet lagar åstadsteikningar. Denne teikninga snakkar ho med og til som eit alter ego, og freistar stadig å gjere omrisset tynnare. Teikninga gjev sjølvsagt også frampeik om eit mogeleg sjølvmord. Linnéa er vankelmodig så det held, og som i boka er det eit stadig spel på skal/skal ikkje og ulike kontrastar. Ho vil av nett samstundes som ho legg alt ut, ho vil bli sett, men skyr det offentlege, og her er ei ganske god blanding av humor og dystopi. Samt forbausande mye sjølvironisk innsikt som ho ikkje gjer så mykje med.

Stine Robin Eskildsen har ei tekstrik og krevjande rolle og spelar med stor energi, men grunnlaget frå dramatisering og regi er ikkje godt nok. Mari Moen og Kristina Kjeldsberg har i mindre grad enn Trine Wiggen greidd å rive seg laus frå boka, og det gjer framsyninga episodisk, og dramaturgisk ganske monoton. Det går frå det eine utbrotet til det neste utan særleg differensiering før det heile endar brått og fullstendig umotivert med at Linnéa går med på samtale med ein psykiater og alt ordnar seg.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 31. august 2019.)

TEATER

«Dronning Esther»
Jødisk kulturfestival i Trondheim, Comfort Hotel Park
Basert på Esters bok i den hebraiske bibelen
Dramatisering og regi: Rita Abrahamsen
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic

Eit lite fyrverkeri av ei særs mangefasettert framsyning som såg ut til å treffe full blink på målgruppa, og som i tillegg også baud på stor underhaldning for oss andre.

Det er jødisk kulturfestival i Trondheim denne helga, og i tillegg til konsertar, dans boksamtale og byvandring, er det som i fjor også ei teaterframsyning for dei minste. I eit møterom på Comfort Hotel Park blir det spela særs interaktivt teater for dei frå tre år og oppover, men ei framsyning som var underhaldande så det heldt også for alle oss andre.

Basert på historia om Dronning Ester i Esters bok i den hebraiske bibelen, har Rita Abrahamsen dramatisert og sett i scene ei teateroppsetjing som er ei blanding av forteljarteater, rollespel, metateater og mykje anna. Og som i fjor, er det Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic som fyller alle rollene.

Historia skriv seg frå Persia då kong Ahashverosh regjerte for 2500 år sia. Kongen gav dronning Vashiti fyken og utlyste audition for å få seg ny dronning. Esther, ei foreldrelaus jødisk jente som har vakse opp hjå slektningen Mordechai vinn kampen, og blir kongens hustru. I forståing med Mordechai held ho den jødiske bakgrunnen løynd for kongen. Kongens rådgjevar, den vonde Haman, er maktsjuk, sjølvopptatt og kan ikkje noko med Mordechai, så han får kongen til å utlyse eit dekret om at alle jødar skal drepast. Då er det Esther må trå til, fortelje kven ho er og at dekretet også tyder at kongen må drepe henne. Det vil han sjølvsagt ikkje, Haman blir landsforvist og Esther har redda folket sitt. Dette er stuttversjonen av eventyret, og trass i at framsyninga berre varar ein dryg halvtime, greier Rita Abrahamsen og dei to på scena å måle historia ut med særs brei pensel full av humor, påfunn og gags.

Det tek til som ei blanding av meta- og forteljarteater der Madeleine B. Nilsen kjem inn og leitar etter Ibrahim (Fazlic). Ganske raskt får ho ungane i tale og etablerer eit samspel med salen som varer gjennom heile framsyninga. Raskt forstår ungane at ikkje berre har dei lov, men det er forventa at dei kommenterer og intervenerer handlinga. Fazlics entré er gjennom enkel og eigentleg ganske banal humor, men når det blir gjort med slik sjarm og i så godt samspel med publikum, blir det likevel særs underhaldande.

Framsyninga er som sagt ei blanding av mange teatersjangrar. Nilsen og Fazlic legg ikkje skjul på at dette er teater og ikkje røyndom, og dei kranglar openlyst om kven som skal spele kva for rolle. Til slutt endar dei opp med ei salomonisk løysing der dei bytter på. Heile tida, og i stort tempo. For vaksne kan det ofte vere vanskeleg å følgje med i ei framsyning der roller og scener skiftar raskt og ustanseleg, berre ved at ein tek på seg ei kappe eller litt lausskjegg. Slik er det ikkje for ungane. Dei er vande med rollespel, og når ein seier at nå er eg konge, og du dronning, så er det slik uakta kva for kjønn eller påklednad ein har. Alle dei fantasifulle kostyma til Jenny Hilmo Teig som dei to på scena boltrar seg i, gir for øvrig ein ekstra opplevingsdimensjon. Det er kreativitet på høgt nivå, og den upretensiøse spelestilen til Nilsen og Fazlic gjer at dette i like stor grad blir ei reise gjennom roteloftet deira der dei leikar seg med alle rekvisittar som på eitt eller anna vis kan nyttast. Akkurat slik ungar gjer når dei leikar seg.

Framsyninga er leiken, full av absurd humor, og mykje intelligent galskap, og ungane er med slik at den henrykte hylinga frå publikum blir eit ekstra lydbilde som blir ein viktig del av det heile.
Det blir spela i høgt tempo, og med eit utal sceneskift, og mot slutten kunne nok dramaturgien ha vore litt strammare. Og i ei så interaktiv framsyning der ein får ungane til å bli med ut på golvet som brudejenter og -sveinar, ville det vere naturleg at dei også fekk danse og utfalde seg, og ikkje berre stå som pynt. Eg var nok også litt overraska over finalen, og kor raskt og lite utdjupande den alvorlege underteksten og Esthers inngripen for å redde eit heilt folk, var. Ho overtala kongen, og ferdig med det.

Ettersom det har vore stutt prøvetid og ikkje publikumsprøver, er eg overtydd om at desse små innvendingane er detaljar som kjapt blir retta opp. Og då står vi att med ei upretensiøs, særs underhaldande og velspela framsyning full av humoristisk galskap.

TEATER

«Pursuit of happiness»
En-Knap Productions/Nature Theater of Oklahoma

«Isbjørnpappaen»
Katja Brita Lindeberg Produksjoner

«Distant Voices»
Heine Avdal & fieldworks

«Mørkemodig»
Katma

Opninga av det nye Rosendal Teater i Trondheim var eit imponerande frampeik om kva dette teaterhuset kan bli i tida som kjem.

Etter 35 år i ganske kummerlege lokale har Teaterhuset Avant Garden blitt historie og stått opp att som Rosendal Teater i eit imponerande teaterbygg på Lademoen i Trondheim. I helga var det høgtideleg opning med heile fire framsyningar, og om dei er representative for kva teateret vil by på etter kvart, er dette meir enn lovande.

Teaterhuset Avant Garden starta i 1984 som eit samarbeid mellom tre teaterkompani i Trondheim der ein først heldt til i tredje etasje i ein bygard i Kjøpmannsgata. I 1993 flytta teateret til ein black box i kjellaren i Folkets hus med kontor og ein liten prøvesal i andre etasje.

Draumen om betre lokale har vore der heile tida, og i 2013 tok han til å materialisere seg. På Lademoen låg det gamle ærverdige Rosendal Teater frå 1921, teikna av Erik Glosimodt, arkitekten bak mange av dei vakre stasjonsbygga langs Dovrebana. Etter 65 år som offentleg kino, og deretter 17 år som sal for Cinemateket, var huset tomt. Planlegging, finansiering, politiske vedtak og ombygging har tatt tid, men i helga var det endeleg opning. Det gamle teaterhuset er ombygd og renovert, og eit tilbygg er kome til, alt teikna av Skibnes Arkitekter med stor respekt for Glosimodts arbeid. Det er blitt eit imponerande brukshus med heile tre scener, kafé, rom for happenings og også ei utandørs scene. Og sjølvsagt gode kontor for staben.

Med så stort hus, så mange scener, og eg vil tru så stor husleige, seier det seg sjølv at teaterhuset ikkje lenger berre kan vere programmerande, men også må satse på eigenproduksjonar, vere bydelsteater og på anna kreativt vis trekkje folk til lokala. Det kan bli tøft. At DansiT, kompetansesenteret for dansekunst i Trøndelag, nå også er med på laget, syner at ein tenkjer scenekunst i større perspektiv.

«Pursuit of happiness»
Nature Theater of Oklahoma (frå New York), eitt av verdas beste teaterkompani, har eit spesielt forhold til Trondheim, og det var naturleg at dei fekk opne ballet. «Pursuit of Happiness» er ein samproduksjon med det slovenske dansekompaniet En-Knap, og tittelen skriv seg frå at lykka er ein grunnlovfesta rett i USA, på line med retten til å bære våpen. Med utgangspunkt i dette, og som ein parafrase over ein spagetti-western, klisjéfylt og som vanleg i ein kombinasjon av det trivielle og det eksistensielle, hamnar vi til slutt i krigen i Irak. Om framsyninga har ein moral, må det vere å syne kunstens, og i særleg grad dansens manglande evne til å endre verda.

«Isbjørnpappaen»
Den lokale produksjonen «Isbjørnpappaen» var ein urpremiere der Katja Brita Lindeberg gav oss ei djupt personleg, modig og nådelaust ærleg beretning om einsemd og menneskas problem med samhandling. Isbjørnen er kompromisslaus, livsfarleg og samstundes særs sårbar, og står som ein metafor for hennar eigen far. Med respekt og litt undrande kjærleik, og med farens grenselause tillit til prosjektet, presenterte ho ei vakker og innsiktsfull framsyning om kor vanskeleg det er å vere menneske, og særleg i nære relasjonar.

«Distant Voices»
Dansekunsten er truleg scenekunstens stebarn og mange publikummarar slit med å tolke og forstå det dei ser. Difor var valet av «Distant Voices» av Heine Avdal & fieldworks spesielt vellukka. Seks dansarar flyttar på eit femtitals kubar, tilsynelatande utan mål og meining. Opninga skapte ei forventing om det absurde og uforståelege, før eg for min del etter kvart såg meir arkitektur enn dans. Slike klossar kan både skape murar og vere frigjerande, alt etter måten dei blir nytta på. Slik tenkte eg før dansarane til slutt viste oss at tolking alltid er personleg, og at dei eigentleg hadde halde oss for narr på eit humoristisk og vennskapeleg metavis.

«Mørkemodig»
Opningshelga blei avslutta med «Mørkemodig», ei poetisk og opplevingsrik barneframsyning av Katma (Katrine M. E. Strøm). Det var interaktivt teater om alt som kan dukke opp når du går i mørkeret, om å vere både redd og litt modig, og om korleis ein kan overvinne farane, alt til eit eineståande lydbilde og med utsøkt scenografi.

Repertoaret i helga kan stå som ei imponerande programerklæring frå det nye teaterhuset. Internasjonale gjestespel, ny norsk dramatikk, dans og barneframsyningar. Og alt av særs høg kvalitet. Dette var lovande.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 28. august 2019.)

TEATER

«Isbjørnpappaen»
Rosendal Teater, Scene 2
Av og med Katja Brita Lindeberg
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi: Sissel Romme
Video: Sissel Romme, Alex Hinchcliffe og Barbro Lindeberg
Komponist: Toni Martin Dobrzanski
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Produsent: Katja Brita Lindeberg Produksjoner og Emily Fishbeck Luthentun i samarbeid med Rosendal Teater og Turnéteatret i Trøndelag

Ei djupt personleg, men samstundes særs ålmenn beretning om einsemd og venskap.

Katja Brita Lindeberg har gjennom produksjonane sine til nå i stor grad, og med like stort hell, arbeidd med ulike sider ved teaterklovnen. Kjønnsperspektivet ved klovnen har også vore eit viktig aspekt, og dette førte ho vidare i fjorårets produksjon «Bare en våt munn» der ho saman med Madeleine B. Nilsen utforska kva det vil seie å vere kvinne, alt basert på ei mengd intervju med kvinner i ulike aldrar. Det blei ei rekkje ganske intime vitnesbyrd. Når Katja Lindeberg nå er valt ut til å lage opningsframsyninga for det nye Rosendal Teater i Trondheim, held ho seg framleis i intimsfæren. Men på eit vis som samstundes med å vere djupt personleg, også seier mykje og ålment om kva det vil seie å vere menneske.

Framsyninga fortel om einsemd og samhandling, og som langt meir enn eit vanleg bakteppe, nyttar Lindeberg forholdet til faren sin for å utdjupe dette. På eit vakkert og illustrerande, men på same tid temmeleg utleverande vis, brukar ho isbjørnen og hans liv og veremåte som metafor for faren og det ho freistar å fortelje. Isbjørnen kan vere livsfarleg, han er nådelaus og kompromisslaus, men også særs sårbar. Og medan binna følgjer ungane i to år, lever isbjørnhannen åleine, og kan i verste fall ete ungane sine. Som dei fleste for lengst har forstått, er det difor eit langt frå flatterande bilde av faren Lindeberg gir oss, men det er likevel gjort med kjærleik, forsøk på forståing, og ikkje minst i samråd og pakt med den det gjeld.

Scenografien er enkel, men effektfull. To store isfjell av papp, nokre transparente draperi, eit lite hus og nokre figurar. Og så ei stor isbjørnmaske som Lindeberg tar av og på gjennom heile framsyninga. Det startar med at ho til lyden av vatn som slår mot isfjell vandrar undrande rundt og utforskar scena. På det viset slår ho an ei litt naivistisk og spørjande tilnærming som gjennomsyrer heile framsyninga. Så tek ho av seg maska, vender seg mot publikum og fortel at i husværet hennar i Trondheim står det sju par ski i entreen, og bokhyllene er fylde med bøker om teater. I farens leilegheit eit par steinkast unna er også hyllene fylde med bøker om teater. Men ettersom ho ikkje fortel noko meir om interiøret hans, er også det meste sagt om likskap og skilnad på far og dotter. Der ho vil spele teater, vere polarutforskar og meistre, har isbjørnpappaen nok med seg sjølv og bøkene.

Faren hennar er nå pensjonist, men har jobba som lysdesignar, scenograf, regissør, teaterforskar og forfattar. Han har fortald og skrive entusiastisk om teaterets møte mellom menneske, og om det naudsynte med samhandling. Men dette ser ikkje ut til å gjelde hans eige liv. Han er blitt ein isbjørn som held seg for seg sjølv saman med bøkene sine.

Katja Lindeberg nyttar ei blanding av forteljarteater og forsiktig regissert spel, og mykje av framsyninga er resitering av samtalar ho har hatt med faren. Han er også tidvis til stades gjennom videoprojeksjonar på draperia. Eg må vedgå at eg er blant dei som er skeptiske til mykje av verkelegheitslitteraturen i dag, og denne framsyninga kunne ha trakka godt over grensa for det utleverande. Nokre av scenene kunne ha blitt både kleine og pinlege. Men sjølv om Lindeberg på mange vis utleverer faren, blir det gjort med respekt og ein tydeleg ekte og litt undrande kjærleik. Og det avgjerande er at farens openbert kompromisslause haldning til teateret, gjer at han er med på det heile, stoler på dottera og gir henne frie taumar. Slik blir dette ei heilt usedvanleg personleg framsyning om Lindebergs eigen einsemd i møte med farens, om det sårbare ved å vere menneske og om kor vanskeleg nære relasjonar kan vere.

Katja Lindeberg går ut og inn av framsyninga, nyttar mange ulike forteljargrep, er tidvis ganske sjølvironisk, vender seg direkte til publikum og får oss med på humoristiske gags og laussluppen feiring av faren. Ikkje alt er heilt ferdig, og ein del av dei mange små sceneskifta kan framleis polerast noko, men det skuggar ikkje for det faktum at dette er ei uvanleg god balansegang mellom det heilt personlege og private, og det ålmenne. Lindeberg greier å seie oss mykje klokt og innsiktsfullt om einsemd, kjærleik, og om å vere menneske i samvær med andre.

God hjelp har ho også av teamet bak produksjonen. Scenografien og draperia til Sissel Romme, dei mange videoprojeksjonane i godt samspel med Ingrid Skanke Høsøiens lysdesign og ikkje minst Toni Martin Dobrzanskis lyd og komposisjonar gjer framsyninga til ei audiovisuell oppleving. Litt melankolsk, men først og fremst vakker. Og Kjersti Haugens forsiktige regi er særs tru mot Lindebergs forteljing. Der det kunne ha blitt teatralsk, i overkant privat og litt kleint, legg ho inn fine brot som løyser opp, får fram humor, sjølvironi og varme.

«Isbjørnpappaen» er ei modig, kjærleiks- og respektfylt framsyning som greier å røre oss som publikummarar. Slik understrekar Lindeberg farens mantra om det viktige ved teaterets samhandling også i møtet mellom scene og sal.

(Meldinga blei publisert på nettsida til Norsk Shakespeare- og teatertidsskrift sundag den 25. august 2019.)

TEATER

«Peer Gynt»
Gålåvatnet, Sør-Fron
Av Henrik Ibsen
Regi: Marit Moum Aune
Komponist: Erik Hedin og Edvard Grieg
Scenografi: Snøhetta og Even Børsum
Kostyme: Ingrid Nylander
Koreografi: Silas Henriksen
Omsetjing til dølamål: Håkon Sveen
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Pål Christian Eggen, Ågot Sendstad, Charlotte Frogner, Fridtjov Såheim, Anders Mordal, Tom Styve, Sara Khorami, Tani Mathias Dibasey Hansen, Grete Sofie Borud Nybakken og Silas Henriksen

Ein særs lite sjarmerande Peer i ei framsyning der det ikkje er spart på noko.

Marit Moum Aune målar med brei pensel i årets oppsetjing av «Peer Gynt» ved Gålåvatnet. Framsyninga er storslegen, tidvis sakral og særs vakker. Det er store velregisserte massetablå i Ingrid Nylanders tidsriktige kostyme og ein spektakulær scenografi i eit fantastisk samspel med naturen rundt. Og hovudpersonen er ein ufordrageleg Peer utan eit einaste forsonande trekk.

Henrik Ibsen skreiv «Peer Gynt» som eit bittert oppgjer med den sjølvgode nordmannen. Likevel er stykket blitt eit norsk nasjonalepos der den kaute dølaguten er litt dritsekk, men samstundes full av sjarm. Med utferdstrong og til nasjonalromantisk musikk av Edvard Grieg legg han verda under seg. Mange regissørar har etter kvart gjort opprør mot dette vrengebildet, og Marit Moum Aune er avgjort blant dei.

Aune har følgd både Ibsens kronologi og tekst, og der framsyninga skil seg frå andre, er det først og fremst i regigrep og i bruken av naturen. Opninga er nærast lyrisk der Peer som gutunge (Peder Kjøs) dreg ein båt over scena. Den litle følgjer Peers utvikling, og særleg finalen der guten forundra ser kva det blei av han, er ei sterk og overtydande scene og ein annleis måte å vise mannens oppgjer med seg sjølv. Like heldig er ikkje Aune med å nytte dansaren Silas Henriksen som gjennom koreografiens symbolikk skal få fram Peers sjel, om han har nokon. Då er valet av dansaren Grete Sofie Borud Nybakken som Solveig langt heldigare. Ho er vever, grasiøs, kvitkledd og ikkje heilt av denne verda. Slik framstår ho mest som ein fiksjon hjå Peer, og då blir også ventinga hennar meir forståeleg. Og i nokre av dansetablåa mellom Nybakken og Henriksen skjer det magiske ting der Aune i tillit til publikum let oss dvele ved det vakre og ekspressive.

I stor grad handlar denne oppsetjinga om Peer, og berre han. I Peer Gynts verd er alle andre statistar som i beste fall kan tene han, og slik blir det også i framsyninga der alle dei andre rollene er kraftig tona ned. Charlotte Frogner tolkar både Ingrid og Den grønkledde, men det er likevel som framifrå songar ho har fått mest å spele på. Pål Christian Eggen spelar Peer med stor autoritet. Eitt er at han meistrar dialekta til fulle. Men han har eit stemmeleie som endrar seg saumlaust med alder, og eit register og eit scenisk nærvær som er imponerande. Bukkerittet er av dei mest overtydande og autentiske eg har sett. Eggen tek seg gode pausar og opnar òg for ein god porsjon dølahumor. Medan Mor Åse (Ågot Sendstad) held ein ganske nøktern distanse til både sonen og forteljinga.

For å få Gålåvatnet nærare publikum, har Snøhetta gjort mesteparten av scena om til ein vass-spegel. Saman med scenograf Even Børsum har dei med det både skapt rom for mange fine sceneløysingar og fått den flotte naturen rundt til å spegle seg i vatnet. Særleg blir skipbrotet og avslutninga med knappestøyparen på dette viset ekstra dramatiske. Men løysinga er ikkje udelt god, for vass-spegelen er for stor og scena for lita, og mykje av tida plaskar aktørane formålslaust rundt i vatnet.

Erik Hedin har skrive ny musikk, leika seg med Grieg, og i tillegg lånt litt populærmusikk. Dette blir særleg sterkt når Peer i møtet med skopussaren (Tani Mathias Hansen) i Egypt framstår som ein ufordrageleg rasist, og som eit ibsensk frampeik om korleis norske herrefolk ville te seg i dag.

Marit Moum Aune har laga ei spektakulær, vakker og nesten overveldande framsyning som tidvis går i eitt med naturen og der det ikkje er tvil om kven Peer Gynt er. Men når han er så ufordrageleg, er det vanskeleg å forstå korleis han likevel greidde å sjarmere seg fram i verda.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 7. august 2019.)

TEATER

«Trettendagskvelden eller Ka di vil»
Rabarbrateateret, Rabarbraparken Bakklandet
Av William Shakespeare
Omsett av Hans-Magnus Ystgaard
Regi: Øyvind Brandtzæg
Komponist: Øyvind Jo Heimdal Eik
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Scenografi: Marie Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Madeleine B. Nilsen, Vilde Søyland, Jon Vegard Hovdal, Marianne Meløy, Silje Botten, Eva Næss, Cengiz Magnus S Nereid, Bendik Sjømæling Nordgaard, Espen Anthun Børø, Stian Hovland Pedersen, Sindre J. Karlsholm m.fl.

Akkurat så folkeleg som ein folkekomedie skal vere.

For tiande gong spelar Rabarbrateateret bakgardsteater på Bakklandet i Trondheim. To gongar har dei gjort stor suksess med komediar av William Shakespeare omsett til sparbumål. I år har dei fått Hans-Magnus Ystgaard til å omsetje, eller meir korrekt: gjendikte Shakespeares «Twelth Night or What You Will», også denne gongen til sparbudialekt. I Øyvind Brandtzægs sikre og heilt upretensiøse regi, serverer Rabarbrateateret nok ein gong burlesk folkekomedie, forståeleg for alle.

Stykkets tittel viser til trettande dag jul då det var vanleg med maskerade. Her er det ikkje mye jul, men flust av forviklingar og utklednad. Intrigen er alt for komplisert til å gå inn i, men på Shakespeares tid var det vanleg at menn spela alle roller, og med det som utgangspunkt leikar gamle William seg med kjønnsidentitetar og forviklingar. I fantasilandet Illyria er alle forelska i alle, og nokre nyttar omkleding og kjønnsskifte for å vinne fram hjå den utkåra. Når hovudpersonane i tillegg er tvillingar som trass i ulike kjønn er forbausande like, er det duka for det meste.

Øyvind Brandtzæg har laga ei uhøgtideleg, sjølvironisk og hysterisk morosam framsyning der Ystgaards språk gir ein heilt eigen koloritt, og der språkblomane, metaforane og den litt innfule humoren står i kø. Nyskriven god musikk, særeigen og naturgitt scenografi, fin koreografi og fantasifulle kostyme bidreg også til resultatet. Og så blir det heile så underhaldande og forståeleg fordi skodespelarane, ei herleg blanding av profesjonelle og amatørar, gir litt fan i konvensjonane. Dei veit dei ikkje er fullkomne i alt og spelar difor på det, lagar metateater når det trengst, er uhøgtidelege, litt komisk pompøse, ler av seg sjølve og sjarmerer oss i senk. Marianne Meløy er ei openberring som tenaren Malvolio, men også mange andre imponerer, spesielt Madeleine B. Nielsen som Olivia, Vilde Søyland som Viola og ikkje minst Silje Botten som narren Feste, men også som songar.
Framsyninga blir spela fram til 11. august.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. august 2019.)

TEATER

«Bjørnørfolket»
Bessaker, Roan
Av Helena Wik
Regi: Helena Wik
Komponist og songtekstar: Gunhild Hjertaas
Kapellmeister: Håvard Flatjord Netland
Scenografi: Runa Dahler Sandø
Kostyme: Sunniva Hårstad
Kor: Bjørnørkoret dirigert av Kaja Lid
Med: Julie Moe Sandø, Knut Erik Engemoen, Emilie Mordal, Tormod Gjersvold m.fl.

Ei historie som i røynda er langt meir spennande enn den som blir fortald.

I løpet av eit snautt hundreår fram til 1920 utvandra 800 000 nordmenn til USA. I den gamle storkommunen Bjørnør, som omfatta Stoksund og kommunane Roan og Osen på Nord-Fosen, emigrerte rundt halvparten av befolkninga. Den unge regissøren Helena Wik, sjølv frå Roan, har med utgangspunkt i verkelege hendingar i eiga slekt og kvilande noko på skildringane i Sigurd Brattgjerds fem bands bygdebok («Bjørnørfolket») frå 1993, skrive eit teaterstykke om temaet. I samband med den årlege fiskefestivalen i Roan, var det torsdag i førre veke urpremiere på songspelet «Bjørnørfolket» på ei mobil flytebrygge på hamna i Bessaker.

Framsyninga opnar med at ein fjern slektning, Jennifer Wick, kjem attende frå USA for å vitje plassen der oldefaren hennar budde fram til han utvandra i 1913. Den historia Jennifer fortel syner seg raskt å ikkje vere heilt i tråd med oppfatninga folket i Bessaker har om kva som skjedde for meir enn hundre år sia. Og med dette som bakteppe går Helena Wik attende til 1913 og tar til med å nøste opp det som i starten framstår som ei historie om armod og kjærleik, men som etter kvart går over til ei forteljing om svik og bedrag. Og i bakgrunnen ligg ei skilsetjande ulukke som vi gradvis får meir og meir innsyn i.

Vi er på hamna i Bessaker der det er ei krambu, og eit postkontor. Den vakre ungjenta Indiana Angen (Julie Moe Sandø), dotter av fyrvaktaren (Tormod Gjersvold), har forelska seg under sin stand i Ingvald Vik (Knut Erik Engemoen), ein person med eit litt dårleg rykte etter ei ulukke som vi aldri heilt får vite omfanget av. Anna, som er systera hans (Emilie Mordal), har på si side forelska seg i Sivert Småvikan (Andreas Tronga), men på grunn av før nemnde ulukke som openbert råka Siverts familie, når ho ikkje fram. Framsyninga nyttar mye tid på å få fram miljøskildringa frå det vesle kystsamfunnet, kjærleikens relativt håplause vilkår og draumen om eit betre liv i Amerika der alt er så stort. I Bjørnør er det store barnekull, lite med arbeid og vilkåra for å gifte seg og setje bu for dei utan odel, er heller skrale.

Så går det som det ofte gjer, Indiana blir gravid, ho og Ingvald giftar seg og han dreg til Amerika nokre månadar for å skaffe midlar til å kjøpe jord. Men Ingvald kjem aldri attende, og i Bessaker sit den svikne Indiana att med dottera Inga. Det ho ikkje veit er at Ingvald oppfattar seg like lurt, og at syndaren som har øydelagd det heile er Anna, syster hans.

Dette er ei i hovudsak sann historie som kunne ha vore spennande om ho var blitt godt nok fortald. Men Helena Wik nyttar for mye tid på innleiing og miljøskildring, let oss aldri heilt forstå kva den skilsetjande ulukka gjekk ut på, og når ho kjem til punktet der intrigen blir avslørt, går det så fort at det er vanskeleg å fatte alt. Strammare og betre dramaturgi hadde gjort historia langt meir interessant. Når det er sagt, er her likevel mye å gle seg over. Regigrepa er stort sett gode, og personinstruksjonen er utmerka. Dei profesjonelle i dei berande rollene gjer solide tolkingar, og dei mange lokale statistane er også imponerande gode. Særleg var songprestasjonane utan unnatak framifrå. Det som verkeleg løftar framsyninga, er dei mange nyskrivne songane som i hovudsak er komponert og forfatta av Gunhild Hjertaas. Ho syner eit spesielt talent for å lage særs melodiøse songar som ein tek seg i å nynne på undervegs.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 27. juli 2019.)