Amund Grimstad

TEATER

«Pinocchio. Du er bra nok, treskalle!»
Hålogaland Teater, scene vest
Basert på eventyret av Carlo Collodi
Dramatisering og regi: Toril Solvang
Songtekstar: Toril Solvang og Ragnar Olsen
Scenografi og kostyme: Marcus Olson
Maskedesign: Helena Andersson
Koreografi: Belinda Braza
Komponist: Benjamin Mørk
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Musikarar: Benjamin Mørk og Ingvild Anette Staff
Med: Arthur Hakalahti, Jonas Delerud, Emil Rodrigo Jørgensen, Kristine Henriksen, John Sigurd Kristensen, Ellen Andreassen, Mariama F. Kalley Slåttøy, Anna Karoline L. Bjelvin m.fl.

Eit poetisk og vakkert formidla eventyr om å vere annleis, om eksistensielle val, om forsoning og å finne heim.

Heilt frå den italienske forfattaren Carlo Collodi gav ut boka om tredokka Pinocchio i 1883 har eventyret fascinert generasjonar av både barn og vaksne. Historia om snikkaren og dokkemakaren Gepetto som så inderleg ønska seg ein son, og som opplevde at ei av dokkene hans blei levande, har gitt rom for eit utal ulike tolkingar. Den ganske snille Disney-versjonen der det viktigaste er at du ikkje skal lyge for då veks nesa di, er nok mest kjend, men originalen til Collodi er langt meir morbid og har mange fleire lag. Når Hålogaland Teater har late Toril Solvang dramatisere historia på nytt, er sjølvsagt den veksande nasen der, men moralen om ikkje å vere løgnaktig er ikkje lenger det viktigaste. Solvang er ganske tru mot handlinga, men har lagt meir vekt på spørsmålet om å vere annleis, om å ta dei rette vala og ikkje late seg lure av kortsiktig lykke. Solid forankra i handlinga i eventyret har ho laga ei modernisert utgåve om mobbing, vennskap, val og kjærleiken mellom far og son. Resultatet er blitt ei storslått og magisk oppleving der teateret ikkje har spart på noko.

Alt frå opninga set Solvang tonen ved at Gepetto, lågmælt og inderleg spela av Jonas Delerud, vender seg til publikum og fortel oss om saknet ved å vere barnlaus. Slik skapar han ein intim og fortruleg kontakt med salen. Vi trur på han og føler verkeleg med denne snille og litt saktmodige snikkaren. Og så syner det seg altså at ei av dokkene hans får liv. Pinocchio (Arthur Hakalahti) blir Gepettos velsigning, – og utfordring. Han er ikkje som dei andre, og sjølv om han får seg ein god venn i Timmy (Emil Rodrigo Jørgensen) og blir tett følgd av fea (Kristine Henriksen), blir han eit mobbeoffer, likar seg ikkje på skulen, og set ut i livet på eiga hand. Der møter han utfordringar, tek galne val og forstår etter kvart at han må søkje attende til faren. Han har på si side lagt ut på ei båtreise for å finne sonen, og er blitt slukt av ein kval. Så ender det med at Pinocchio finn att faren, reddar han, og det blir ei lukkeleg forsoning.

Dette kunne lett ha blitt klissete lirumlarum, men i Solvangs regi er det i staden blitt ei visuell, poetisk, sanseleg og ikkje minst magisk reise i menneskelege utfordringar. Marcus Olson har i tillegg til fantasirike kostyme, laga ein scenografi som med diskré bruk av dreiescene og nydelege sceneskift skapar situasjonar, oppleving og rom for magien. Musikk av Benjamin Mørk til songtekstar av Toril Solvang og Ragnar Olsen gir ekstra dimensjonar til framsyninga. Og så er koreografien til Belinda Braza oppfinnsam og poetisk, særleg i ei vakker og kreativ dansescene mellom Pinocchio og den nye venninna hans, dokka Maria (Mariama F. Kalley Slåttøy) der dei nærast flyg over scena.

Men det mest imponerande er tolkinga av Pinocchio sjølv. Arthur Hakalahti er berre 24 år, har inga formell teaterutdanning, og sjølv om han har spela i ein del filmar og seriar, er han så godt som heilt fersk på teateret. Og for ein debut! Alt frå han keitete vaknar til liv, og kalvbeint og som ein trestokk tek seg fram i verda, til mimikk, spel, artikulert og godt framførte replikkar, og ikkje minst til vakker dans og song, er han rett og slett formidabel.

Toril Solvang har tidlegare gjort mye spennande teater både med og for barn, mellom anna med Tigerstadsteatret, og er kjend for å gjere god personinstruksjon. Men det er første gong ho regisserer ei hovudsceneoppsetjing av eit slikt format. Det greidde ho godt. Midtvegs er ho kanskje litt vel pedagogisk og redd vi ikkje skal sjå poenga. Men i hovudsak har ho skapt ei komplett og storslått teaterframsyning, eit godt fortalt eventyr om utfordringar og eksistensielle val, om vennskap forsoning og å finne heim. Alt sett inn i ei opplevingsrik, vakker, poetisk, velspela og heilt magisk innramming.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 18. februar 2020.)

TEATER

«Normaliteten»
Vinterlys, Nordland Teater, Black Box
Av og med: Normaliteten
Manus: Tuva Hennum med tekstutdrag av Gunleik Groven
Regi: Tuva Hennum, Ylva Owren og Judith Humer
Scenografi: Ylva Owren
Masker og gravidmage: Maria Magdaléna Lý Auraaen
Med: Benjamin Lønne Røsler, Hannah Karine Giske, Tobias Aksdal og Tuva Hennum

Eit uvanleg lovande frampeik om ei gruppe eg er overtydd om at vi vil høyre meir til i åra som kjem.

Det gror i underskogen av norsk teater, artsmangfaldet er stort, og sjølv om kvaliteten kan vere noko ujamn, er det mange svoltne og ambisiøse scenekunstnarar og frigrupper som fortener eit større publikum. På festivalar får mange av dei høve til å vise fram kva dei står for, og på «Vinterlys» i Mo i Rana fekk eg i helga møte eit kompani eg aldri hadde høyrt om, men som eg er overtydd om at både eg og fleire vil høyre meir til etter kvart. Kompaniet heiter Normaliteten, og det heiter også debutproduksjonen deira.

For snart femti år sia var spørsmålet kven er dei galne på alle sine lepper etter at Nationaltheatret sette opp det svenske dramaet «Tillståndet» av Kent Andersson og Bengt Bratt med norsk tittel «Hvem er de gale». Det stykket handla om ti pasientar på ein institusjon, men tittelen renn meg i hu når Normaliteten syner oss ein heilt vanleg kjernefamilie med mor (Hannah Karine Giske), far (Benjamin Lønne Røsler), son (Tobias Aksdal) og dotter (Tuva Hennum), den siste openbert gravid. Det mangla berre rekkjehus, bikkje og Volvo i garasjen på at det skulle vere familien Medelsvensson, eller Ola og Kari Normann vi møtte. I Ylva Owrens ganske opne scenografi der rekvisittane er heilt ordinære møbel, ei rekkje stålamper, kvitevarer av ulike slag, skjermar og gullfiskbollar berre for å nemne nokre, er det lett attkjennelege element frå ein kvar heim. Men møbleringa og samansetjinga er ikkje akkurat som ein interiørarkitekt ville ha gjort det. Det er normale element, men i eit omfang og ei plassering som gjer det kaotisk eller ganske unormalt.

Slik er det også med dei fire i den vesle familien. Med bakgrunn i stutte, kloke og ettertenksame tekstar av Tuva Hennum og Gunleik Groven, tekstar dei kallar kvardagspoesi, og det er nettopp det dei er, får vi presentert små tablå der dei fire personane fortel eller spelar ut sine ulike avvik frå det som er gjengs framferd. Men slik er det jo med oss alle. Vi har alle våre særmerke som isolert sett kanskje ikkje er så sære, og som vi også lett kjenner oss att i når vi får dei presentert på ei scene. Det er ikkje noko menneske som er heilt gjennomsnittleg, det ville i så falle ha vore fullstendig unormalt, og alle har vi fleire avvik frå «normalen». Difor er det anormale eigentleg det normale. Men kor anormale skal vi vere før vi også kan diagnostiserast som unormale? Rundt dette temaet leikar kompaniet seg medan dei er hyggjelege og serverer oss te, slår om seg med ein stor torsk som etter kvart gir lukt til heile teatersalen, og er langt frå hyggjelege med kvarandre. Det er eit sinnrikt og relativt stillferdig spel på kontrastar i ei både naturleg og litt surrealistisk setting.

Dei fire spelar overtydande og godt, og det er ikkje vanskeleg å få tak på og forstå kva det er dei problematiserer og set fingeren på. Regien kunne nok ha vore stramma opp noko sjølv om dei mange skifta mellom alle tablåa flyt greitt. Og så kunne det nok også ha vore arbeidd litt meir med dramaturgien for å skape stigning, pausar, skifte og ulike brot. Men trass i innvendingar om at Normaliteten framleis har eit stykke å gå, er denne produksjonen eit uvanleg lovande frampeik om ei gruppe som eg er overtydd om at vi vil høyre meir frå i åra som kjem. Dei har alt skapt seg eit særeige scenisk språk, litt i slekt med Verdensteatret og Verk Produksjoner, (og det er ikkje dei verste å bli samanlikna med), dei skriv gode og gjenkjennelege tekstar basert på framifrå observasjonsevne, og dei har openbert både vilje og ambisjonar om å skape noko.

TEATER 

«Peer på pub»
Av Henrik Ibsen
Lerkefugl Produksjoner
Vinterlysfestivalen, Nordland Teater, foajeen
Regi og tilarbeiding: Ida Høy
Kostyme: Gjøril Bjercke Sæther
Lysdesign: Erik Spets Sandvik
Komponist: Espen Gjelstad Gundersen
Musikar: Tor Egil Braseth
Med: Martin Karelius Østensen, Johanne Fossheim, Henrik Hoff Vaagen og Hanne Korsbrekke Askeland

Ein Peer som har potensiale til å nå langt fleire enn dei som kan bukkerittscena utanåt.

Lerkefugl Produksjoner er i følgje heimesida deira eit lite kunstnarleg kollektiv med base i Skien og Telemark, altså midt i Ibsenland slik også namnet «Lerkefugl» tyder på. Initiativtakarar er regissør og produsent Ida Høy og skodespelar Hadle Reisæter. Produksjonsselskapet er i ferd med å byggje opp ein bank av ulike tilbod med bakgrunn i Henrik Ibsens drama. Ettersom kompaniet starta opp i fjor, er ikkje «forvaltningskapitalen» i denne banken så stor ennå, men i juni i fjor debuterte dei med den første produksjonen som dei kalla «Peer på pub», og som er ein nesten fullformats versjon av Peer Gynt. Den har dei sidan turnert med i tre versjonar, ein dei kallar «fullt og helt» og dei to andre «stykkevis og delt». Vidare forklåring skulle vere unødvendig. På Vinterlysfestivalen som nå blir avvikla i Mo i Rana fekk eg høve til å sjå «fullt og helt», og det var ein overraskande god, tilgjengeleg og forståeleg Peer Gynt.

Eg snubla nok litt i tittelen og trudde at dette var ein lettbeint, upretensiøs og humoristisk Peer ved bardisken til det teateret, hotellet eller restauranten som ga oppsetjinga scene. Men dette var berre delvis rett, og eigentleg ganske langt frå den teateropplevinga eg fekk. Oppsetjinga er så tru mot originalen at dei like gjerne kunne ha kalla han «Peer Gynt», og eg har sett mange oppsetjingar av Peer som går mykje lenger frå originalen enn denne. Den største skilnaden er at dei har gitt fanden i eventuelle scenetilvisingar, og spelar dramaet i eit restaurantlokale. Denne gongen var det foajeen til Nordland Teater der det er ein bar, ei lita scene, ein midtgang og flust med stolar og bord. Og så er dei berre fire aktørar pluss ein musikar. Men resten er Ibsens Peer i ei særs sannferdig tapping.

Vi tek til ved eit kafébord der Peer (Martin Karelius Østensen) møter mor Åse (Johanne Fossheim), og ganske raskt får vi bukkerittet i ei litt meir munnleg, og ikkje bunden form. Framsyninga vidare går i ei blanding av det bundne og det litt friare, og det fungerte faktisk ganske bra. Så går det slag i slag der nokre av dei mest folksame scenene sjølvsagt er skalert noko ned, men der alt, så nær som dårekista og prestens tale er med. Med berre fire skodespelarar og ein musikar, og der Østensen berre er Peer og Hanne Korsbrekke Askeland berre er Solveig, blir det desto meir på dei to siste. Men både kostyme- og sceneskift går smidig og greitt. Martin Karelius Østensen er ein vital, spenstig og kaut Peer, sjølvsikker og ikkje så reint lite sjarmerande trass i at han også får godt fram dritsekken. Peer er ein horebukk som ser på kvinner som bruksgjenstandar, han lyg og bedrar og han tener seg rik på menneskehandel. Trass i dette er Peer blitt ein slags nasjonalhelt der ein til og med kårar årets Peer Gynt som om det var noko å trakte etter. I dei fleste tolkingar er det sjarmtrollet som blir viktigast, medan nokre andre er så opptekne av å syne den ufordragelege dritsekken at det er uråd å sjå korleis han kunne sjarmere seg fram i verda. Denne balansen greier Østensen godt, for han gir oss på ingen måte nokon likande Peer, men samstundes forstår vi korleis han kunne sjarmere både mor si og andre i senk. Ei stund. I oppgjeret med knappestøyparen og der Peer gjer opp rekning med seg sjølv, kunne nok oppsetjinga ha vore litt meir dvelande og grundig, men i hovudsak får vi ein Peer som er både forståeleg og truverdig.

Mor Åse blir vanlegvis framstilt som ei god, men også i overkant godtruande mor, men utover det med få karakteristikum. I Johanne Fossheims ganske infame tolking er ho ei innrøykt dame med røykestemme og med sterk sans for ein skarp ein i ny og ne. Det gir henne nokre ekstra dimensjonar og litt meir personlegdom, og gjer i tillegg at det etter kvart er heilt greitt at Peer parkerer henne på bardisken og også let henne døy der. Johanne Fossheim spelar også Ingrid, den grønkledde og Anitra, men med unnatak av den grønkledde, som er framstilt både heftig og erotisk, har ikkje regien gitt rom for at desse rollene har fått like tydeleg plass i framsyninga.

I eit restaurantlokale er det naturleg å nytte musikk. Eg trudde vel at ein på pub i 2020 ville ha unngått Edvard Grieg, men kompaniet leikar seg i staden med musikken hans og nyttar han i ei ganske fiffig blanding med Prince, Britney Spears og The Doors. I Peers møte med den grønkledde samplar dei slik at «I Dovregubbens Hall» ligg i botn som eit komp til Britney Spears «Toxic». Det var heftig, og då dampa det av erotikk.

Solveig blir spela av Hanne Korsbrekke Askeland. Ho er ein skolert operasongar som kontrasterer det litt røffe og populærkulturelle både med Griegs originalmusikk og med nyskriven musikk av Espen Gjelstad Gundersen. Ibsens Solveig er aldri lett å få tak på, men i Askelands tolking er ho meir ein representant for Peers tvisynte lengt etter ei madonna blant alle skjøkene, og ei hildring meir enn eit heilt menneske.

Vi er på pub, og då er det sjølvsagt ein bartender som både serverer Peer og Åse, og som ser til at alt er greitt. Henrik Hoff Vaagen akslar denne rolla i tillegg til Dovregubben, knappestøyparen og nokre til, og er i røynda den som er limet i framsyninga. Bortsett frå at Dovregubben har fått eit utruleg tåpeleg Hårek-kostyme (den såkalla vikinghjelmen med horn, du veit), får Vaagen likevel det vesentlege ut av Peers møte med trolla. Men når Peer mot slutten møter knappestøyparen blir det nok litt meir uforløyst.

«Peer på pub» er blitt ei nesten fullformats framsyning der det ikkje er kutta meir enn det som ofte er vanleg. Oppsetjinga er tru mot både tekst og innhald samstundes som settinga, lett modernisering og ikkje minst det gode musikalske gjer framsyninga både underhaldande, og ikkje minst forståeleg for den som ikkje er for godt kjend med Ibsens originalmanus.

KOMMENTAR

«Vinterlys»
Nordland Teater, Mo i Rana

Med Vinterlysfestivalen er det denne veka verkeleg magiske dagar i Mo i Rana.

Nordland Teater trassar denne veka både mørketid og dårleg ver, og presenterer høgkvalitets scenekunst i eit imponerande omfang. Teateret feirar 40-årsjubileum, og i 20 år har dei på etterjulsvinteren arrangert «Vinterlys», ein teaterfestival som har vakse seg til å bli landets nest største, berre slått av Heddadagane i Oslo. På eit titals scener i Mo i Rana blir det i løpet av denne veka sett opp eit syttitals produksjonar med rundt 200 visningar. Trass i at dei fleste publikummarane er frå Mo eller områda rundt, går brorparten av framsyningane for fulle hus. Det viser kva for posisjon Nordland Teater har fått i landsdelen, og kor glad nordlendingane er i teateret sitt.

«Vinterlys» er eit enormt dugnadsprosjekt, men i spissen står festivalgeneralen Wenche Bakken, til dagleg produsent og mykje meir ved Nordland Teater, og ein bauta i norsk teater. Festivalen er ikkje kuratert med eit gjennomgåande tema. Men gjennom store og små produksjonar frå heile landet får vi eit tversnitt av norsk scenekunst, og eit utstillingsvindauge for mange frigrupper. Her er alt frå store produksjonar som Hålogaland Teaters «Blå åker», vertsteaterets «Ei hand å holde i», Riksteatrets «Sult», og til lesing av scenetekstar, intimteater for få og ei rekkje framsyningar for dei minste i «Barnas Vinterlys».

Eg fekk med meg opningshelga, og åtte heilt ulike oppsetjingar der eg skal seie litt om fire av dei fordi dei speglar mykje av mangfaldet ved festivalen.

Statsteatret, fem eidsvorne menn som for nokre år sia sette seg føre å lage ti framsyningar om Norge frå 1066 til 2066, plar gjeste festivalen og er eit enormt populært innslag. Nå var dei her med «2010 – Lollywood» om ein norsk filminnspeling i Pakistan der dei boltrar seg med humoristiske skråblikk på rasisme, krenking, redsla for ikkje å vere politisk korrekt og mykje meir. Til sommaren er det premiere på den tiande produksjonen i serien, og i desember skal dei syne alle ti i ei maratonframsyning over to dagar i Oslo.

I ei ganske anna gate var «Normaliteten» av Normaliteten, ei heilt fersk gruppe vi truleg kan vente oss mykje av. I eit scenespråk som minna både om Verdensteatret og Verk Produksjoner, fekk vi møte ein kjernefamilie som slik sett representerte det normale, men som var langt frå A4. Med mange tablå basert på ei rekkje intelligente småtekstar, synte dei mangt som trass i å vere abnormt og utypisk, likevel var til å kjenne att. Så kanskje er det anormale det som representerer normaliteten? Innsiktsfulle tekstar og godt spel, men litt uferdig i dramaturgien.

Monica Isakstuen gjorde ein overtydande debut som dramatikar med «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater i haust. Nå har ho gjort ferdig eit nytt drama, «En gang var vi krigere», som skal ha premiere hausten 2021. Anne E. Kokkinn las utdrag frå stykket, og dei synte tydeleg at Isakstuen har noko på gang, også som dramatikar.

Fordomsfull som eg er, trudde eg «Peer på pub» av Lerkefugl Produksjoner var ein lettbeint humoreske om Peer ved bardisken. Men så var det ei nesten fullformats «Peer Gynt», gjennomarbeidd, litt modernisert og framført av berre fire aktørar og ein musikar. Med ein truverdig Peer og ei infam mor Åse med røykestemme, og med musikk i ei herleg blanding av Grieg og The Doors, fekk vi faktisk ein særs tilgjengeleg og forståeleg Peer.

(Kommentaren stod i Klassekampen ondag den 12. februar 2020.)

TEATER

«En beretning om blindhet»
Haugesund Teater, Festiviteten
Basert på en roman av José Saramago
Dramatisert av: Kristofer Grønskag
Regi: Morten Joachim
Scenografi: Signe Gerda Landfald
Kostyme: Solveig Holthe Bygdnes
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Ane Skumsvoll, Henrik Bjelland, Rikke Westerlund Lie, Marina Popovic og Lars August Jørgensen

Ein leiken metafreistnad på å kommentere ei beretning som er langt frå humoristisk.

Den portugisiske forfattaren og nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010) har i fleire romanar leika seg med hypotetiske situasjonar for å vise oss korleis vi menneske eigentleg er og ter oss. I boka «En beretning om blindhet» frå 1998 let han ein smittsam epidemi heimsøke verda. Alle blir etter kvart blinde. Styresmaktene blir desperate, og vi følgjer sju av dei første offera gjennom internering, umenneskeleggjering og fornedring der humanisme, demokrati og menneskeverd blir sett på alvorlege prøver, og der menneska blir stilt overfor store eksistensielle val. Bokas konklusjon er at vi er ikkje sjåande, men blinde som ser – utan å sjå.

Morten Joachim, den nye teatersjefen på Haugesund Teater, er svolten og ambisiøs, og har på kort tid greidd å markere teateret med eit par strålande produksjonar. Nå har han gitt Kristofer Grønskag, nytilsett dramaturg, den ganske vanskelege oppgåva å dramatisere «En beretning om blindhet», og onsdag var det urpremiere med Joachim sjølv som regissør.

Saramago skriv detaljrikt om ei langsam og gradvis utvikling, men Grønskag har vald ei anna tilnærming. I staden for ei dramatisering av romanen har han laga ein slags humoristisk kommentar til innhaldet og tematikken i den, og der dei fem på scena både er kommentatorar, forteljarar og skodespelarar. Det er mange lag og mykje meta, men i hovudsak eit forsiktig regissert forteljarteater. Det er eit greitt grep, og gjer det mogeleg å presentere dette eigentleg ganske store eposet på berre halvannan time.

Men samstundes er det også ein del som går tapt. Vi får ikkje gå i djupna på dei eksistensielle vala folk må ta. Og trass i Signe Gerda Landfalds stiliserte og ganske vellukka scenografi, blir det likevel uråd å få fram driten, stanken og søppelet, og vi kjem difor aldri heilt innpå det ekstreme forfallet. For samfunnet er skjørt, og når frykt og desperasjon vinn over rasjonalitet, blir vi sjølvdestruktive. Med den litt meir leikne sceneversjonen, blir det vanskeleg å syne kor inhuman og dyrisk verda kan bli etter berre nokre veker når ikkje noko lenger fungerer.

Trass i denne innvendinga er det også mykje fascinerande ved den leikne forma. Dei fem på scena er kanskje vel høgrøysta, men hoppar saumlaust og greitt inn og ut av dei ulike rollene samstundes som dei kommenterer både seg sjølve og situasjonen, og ofte med humoristiske og treffande skråblikk. Særleg imponerer Marina Popovic med fin nyansering og mykje detaljrikdom i dei mange rollene ho akslar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 8. februar 2020.)

TEATER

«Status Quo»
Rogaland Teater, Intimscena
Av Maja Zade
Omsetjing og regi: Audny Chris Holsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Haakon Espeland
Lyddesign: Åsmund Skretting Austvoll
Med: Marko Kanic, Mari Strand Ferstad, Mette Arnstad, Svein Solenes og Marianne Holter

Merkeleg nok er det lettast å forstå røyndomen når han blir snudd opp ned.

Tysk-svenske Maja Zade har arbeidd som dramaturg og omsetjar ved Schaubühne i Berlin i tjue år, og debuterte i fjor også som dramatikar med komedien «Status Quo». I helga hadde stykket norgespremiere på Rogaland Teaters intimscene.

Mange konvensjonar og veremåtar er så inngrodde og vanlege at vi ser dei som normale same kor galne, eller absurde dei måtte vere. Dette gjeld i særleg grad kjønnsroller. Trass tiår, ja hundreår med kvinnekamp sit konvensjonane i ryggmergen, og sjølv om dei burde vere heilt openberre, er dei likevel ikkje så lette å sjå fordi dei trass alt framstår som del av normaliteten.

Då trengst det nokon som held opp ein spegel og syner oss vrengjebildet av røyndomen. Her heime gjorde Gerd Brantenberg det alt i 1977 med «Egalias døtre», ein satirisk roman om fantasilandet Egalia der kjønnsrollene var snudd opp ned. Og nå gjer Maja Zade det same i komedien «Status Quo». Gjennom tre parallelle historier der hovudpersonen er tre menn som alle heiter Michael, syner Zade oss verda slik ho ville vere om kjønnsrollene blei snudde på hovudet. Michael (Marko Kanic) er gift og apotekarlærling, han er assistent hjå ein eigedomsmeklar og han er skodespelar på eit teater. I alle roller er han prisgitt kvinnene som både styrer heilt konkret og gjennom usynlege maktapparat. Mennene er heime med barn, er dårlegare betalt, og blir tafsa på og utsette for hersketeknikkar og sexpress. Gjennom eit utal tablå syner Zade oss det som nå framstår som temmeleg komisk, men som altså er røyndomen, berre med motsett forteikn.

Audny Chris Holsen har ansvar for både omsetjing og regi. Språket er munnleg og naturleg, og dialogen flyt godt. Men regien har ein del problem. Sceneskifta går relativt greitt sjølv om det ikkje alltid er like enkelt å hengje med. Men framsyninga er blitt ei lang rekkje humoristiske tablå utan særleg dramaturgisk stigning, og då blir det etter kvart litt monotont og føreseieleg. Åse Hegrenes’ relativt opne scenografi gir med nøktern møblering og enkle middel god plass til mange ulike rom og situasjonar. Spelet er ensemblespel av beste klasse slik Rogaland Teater har for vane. Marko Kanic er ein truverdig og litt naiv Michael som stillferdig og utan problem sjonglerer dei tre Michael-ane. Bak all humoren ligg sjølvsagt også eit alvorleg bakteppe. Særleg synleg blir dette i møtet med Elizabeth, ein kynisk, sexistisk og manipulerande teaterleiar, så infamt og glitrande portrettert av Mette Arnstad at ein kunne mistenke henne for å ha vore borti nokre av sorten.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3. februar 2020.)

TEATERKONSERT

«Tønes»
Rogaland Teater, Hovudscena
Tekst og musikk av Frank «Tønes» Tønnesen
Regi: Anders Dale
Scenografi: Arne Nøst
Kostyme: Monica Öhman
Lysdesign: Trygve Andersen
Koreograf: Therese Markhus
Videodesign: Thomas Lønning
Musikarar: Renate Engevold og Alexander Flotve under leiing av kapellmeister: Anders Brunvær Hauge
Med: Kristian Arntsen, Ragnhild Tysse, Kasper Skovli Botnen og Mareike Wang

Eit sjarmerande møte med lågmælt musikalsk kvardagsfilosofi presentert av aktørar på øvste klasse.

Eg har sett mange teaterkonsertar og teaterframsyningar bygd på musikken til ein eller annan kjend og kjær artist og/eller låtskrivar. Sams for dei fleste er at regissøren ofte freistar å lage ei historie til å sy saman låtane. Men det er nok ikkje alle som kan måle seg med den amerikanske regissøren Robert Altman som greidde det umogelege då han i 1993 laga den heilaftans spelefilmen «Short cuts» basert på ni noveller av Raymond Carver, noveller utan nokon form for samanheng. Det var eit genialt unnatak. Det meste eg har sett av slike forsøk på å lage ei historie av ulike songtekstar, har stort sett vore ganske anstrengt, om ikkje totalt havari, og av pietetsomsyn overfor eit anna regionteater som annakvar jul set opp det mest mislukka og pinlege av alle desse forsøka, skal eg ikkje nemne namn.

Når Rogaland Teater nå har laga ein teaterkonsert av Frank «Tønes» Tønnesens store og openbert folkekjære songskatt, har dei gått ein annan og langt meir vellukka veg. Dei har forstått at songane, og ikkje minst dei smålåtne og kvardagsfilosofiske tekstane står på eigne bein, og i staden laga ei framsyning i tjue tablå, eitt for kvar song. Til gjengjeld har dei gjort maksimalt regimessig og dramaturgisk av kvart tablå, og slik er det også blitt ei særs vellukka oppsetjing.

Frank Tønnesen, betre kjent under artistnamnet Tønes, er frå Sokndal og fødd i 1972. Han er verdsberømt i heile Rogaland, men trass i at han har seks spelemannsnominasjonar, og vunne tre av dei, er han ikkje i same grad del av den nasjonale songskatten. Eg må vedgå at for meg var han eit ganske kvitt ark før eg las og høyrde meg opp for å vere litt meir budd på teaterkonserten på Rogaland Teater. Men møtet med han i teaterets tapping var ei openberring. Det skuldast også at teateret ikkje har tatt lett på presentasjonen. Anders Dale har regissert det heile og gjort kvar song til ei lita teateroppleving i seg sjølv, samstundes som dei er sett saman slik at det blir ei fin veksling mellom det mollstemde og det meir taktfaste. I staden for å lage ei anstrengt forteljing, har han gitt oss heile tjue ulike historier som står på eigne bein. Og med gamalsjefen, Arne Nøst, som scenograf, og med utsøkt hjelp av videodesignar Thomas Lønning, er framsyninga også blitt ei uvanleg vakker og visuell oppleving.

Dei tre musikarane, Anders Brunvær Hauge, Renate Engevold og Alexander Flotve trakterer eit utal instrument og er sjølve deltakarar på scena, kommenterer det heile musikalsk og med forsiktig spel, og tar også del i koringa. Til å framføre songane har teateret sett saman ein fin miks av folk med talent både som skodespelarar og gjøglarar, og ikkje minst som songarar. Det er komikaren Kristian Arntsen, og det er dei tre skodespelarane Kasper Skovli Botnen som er relativt fersk i på Rogaland teater, Ragnhild Tysse som har store og hardtslåande komiske talent, og Mareike Wang som har eit spesielt talent for det kjensleladde og mollstemde. I tillegg har alle solide songstemmer. Dei fire er eit energisk ensemble som ser ut til å kose seg på scena, sceneskifta er synkrone, og typane dei gir liv til gjennom songane, er til å kjenne att, og både til å le og gråte av.

Songane til Tønes er lågmælte og handlar om særs nære og kvardagslege ting. Med enkle metaforar fortel han om forhold alle vil kjenne seg att i, om det er Yatzy-spel, korleis det er å få uventa besøk rett etter arbeid, om bondens kvardag, eller ei forrykande innføring i kokekunsten. Berre for å nemne nokre. Tønes er kanskje lokal, men det han tek opp er ålment og formidla så finstemt og dyktig at eg som austlending busett i Trøndelag ikkje hadde noko problem med å kjenne meg att og kose meg med ein uvanleg god og godt framført teaterkonsert.

TEATER

«Hjemkomsten»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av Harold Pinter
Omsett av Pål Løkkeberg
Regi: Petter Næss
Scenografi og kostyme: Simon Holk Witzansky
Komponist: Nils Petter Molvær
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Med: Even Stormoen, Øystein Martinsen, Yngvild Støen Grotmol, Espen Reboli Bjerke, Gorm Grømer og Espen Hana

Korleis går det med makta når ei kvinne med eitt kjem inn i ein mannsbastion.

Mykje har skjedd sia nobelprisvinnaren Harold Pinter i 1964 skreiv dramaet «Hjemkomsten», men stykket er framleis like sjokkerande og urovekkjande. I eit arbeidarklassestrok i London bur den pensjonerte slaktaren Max (Even Stormoen). Kona er for lengst død, og i eit ekstremt machomiljø med uforløyst maktkamp i form av både strukturell og fysisk vald, bur Max saman med broren Sam (Espen Hana) og dei to sønene Lenny (Espen Reboli Bjerke) og Joey (Gorm Grømer). Max er ein rå, plump og aggressiv slugger som frå ein trone i form av ein utsliten lenestol framleis freistar å vere herskar i huset. Lenny er slesk og bereknande og livnærer seg som hallik medan den ganske enkle og naive yngstesonen Joey freistar å bokstaveleg slå seg fram som boksar. Sam er sjåfør, og er den einaste med relativt menneskelege trekk i dette lukka mannssamfunnet.

Så kjem uventa besøk, og situasjonen, og ikkje minst makta, blir utfordra. Eldstesonen Teddy (Øystein Martinsen) kjem etter seks år heim frå USA. Han er filosof og har skapt seg ein akademisk karriere. Og i tillegg har han gifta seg og fått tre søner. Saman med kona Ruth (Yngvild Støen Grotmol) har han gjort ei tilsynelatande vellukka klassereise. Men det meste er overflate. Dramaets tittel spelar på heimkomsten til Teddy, men er nok vel så mykje Ruths heimvending. Ho har ei bakgrunn som fotomodell, og vi anar at det kanskje ligg meir gravlagd i historia hennar. For når Teddy og Ruth blir møtt med alt anna enn danna høflegheit, er det Ruth som kjem «heim» og likevel finn seg til rette. Når dei to brørne til Teddy, i hans påsyn, forsyner seg av henne, og Max, Lenny og Joey vil ha henne til å bli buande hjå dei som hushjelp og hore, og livnære seg som prostituert, kan ein først tru at ho er eit umælande offer. Men når ho i finalen set seg i lenestolen til Max og ignorerer han, er det ikkje lenger klårt kven som har makta.

Heile handlinga skjer i stua til Max, og scenograf Simon Holk Witzansky har skapt eit ope rom, minimalt utstyrt, og der stolen til Max er det sentrale. Her er det dialogen, og kanskje like mykje det usagte som er viktig. Midt i det heile tronar patriarken Max. Even Stormoen er infam, vond og innful, og leverer ei energisk og særs truverdig tolking av mannen som er konge i sitt vesle machosamfunn. Espen Hana som den langt meir menneskelege broren, kontrasterer Max og nevøane, og syner nok ein gong kva for finstemt kjensleregister han har å spele på. Yngvild Støen Grotmol framstiller Ruth som ikkje heilt av denne verda og meir som ein representant for rolla enn som eit heilt menneske. Det gir den ganske uforståelege rolla litt meir truverd. I Petter Næss’ relativt teksttru regi har dei tre brørne diverre fått mindre å spele på, og det gjer at det heile blir litt utvendig. Sjølv om spelet er godt, blir det likevel til at eg lenge kjenner at eg ser inn i eit titteskap der det først tek til å røre, for ikkje å seie opprøre meg når det dreg seg til mot slutten.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 1. februar 2020.)

TEATER

«Bartleby»
Teatret Vårt, Molde
Av Herman Melville
Dramatisering og regi: Jonas Corell Petersen
Scenografi: Jonas Corell Petersen og Øyvind Wangensteen
Lyddesign: Olav Waastad
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Lars Melsæter Rydjord, Olav Waastad, Thea Lambrechts Vaulen og Patrick Stenseth

Ei uforståeleg, men likevel fascinerande historie som blir presentert endå meir uforståeleg.

Den amerikanske forfattaren Herman Melville (1819-1891) er etter kvart blitt verdsberømt for den store romanklassikaren «Moby Dick» frå 1851. Men Melville hausta ikkje så stor fagnad medan han levde, og etter eit titals romanar, gav han opp og tok jobb som tollinspektør i New York. Først tretti år etter at han døydde oppnådde han den ikoniske statusen han har i dag. Ved sida av «Moby Dick» er det først og fremst ei novelle som står att i arven frå han. I 1853 publiserte Melville novella «Bartleby», ei forteljing som har fascinert og forundra lesarar i alle år etter. Ho er omsett til norsk, men er tidlegare ikkje dramatisert. Nå har to norske teater, uavhengig av og uvitande om kvarandre, dramatisert historia. Først ute er Teatret Vårt i Molde som med Jonas Corell Petersens dramatisering og regi hadde urpremiere laurdag.

«Bartleby» er ei surrealistisk historie, skriven lenge før nokon visste kva surrealisme var. Før kopimaskina var oppfunnen, blei dokument kopierte for hand av kopistar. På eit advokatkontor i New York har den velmeinande sjefen (Olav Waastad) tilsett dei to kopistane Nippers (Thea Lambrechts Vaulen) og Turkey (Patrick Stenseth). Dei er ganske eksentriske, og for å få presserande arbeid utført, og for å balansere dei to assistentane, tilset sjefen etter kvart også Bartleby (Lars Melsæter Rydjord). Det er vellukka ei stund, men når Bartleby ein dag blir sett til nye avskrifter, seier han roleg og lakonisk at han føretrekker å la vere. Og same kva han etter dette blir sett til, svarar han like eins, at han er lei for det, men helst ikkje vil.

Sjefen ønsker ikkje konflikt og freistar å gi Bartleby nye oppgåver, men haldninga er den same. Og ikkje nok med det. Bartleby buset seg på kontoret, og då advokatfirmaet etter ei tid vel å flytte til nye lokale, blir han buande att før han til slutt blir sett i fengsel. Sjefen besøker han og betalar for å sikre at Bartleby får nok mat, berre for å finne han død av svolt nokre dagar seinare ettersom han føretrekte å ikkje ete.

Novella er like fascinerande som ho er uforståeleg. Det er ei heilt surrealistisk historie som Melville fortel nøkternt og realistisk. Jonas Corell Petersen har vald den motsette tilnærminga og laga ei oppsetjing som er absurd og surrealistisk både i form og innhald. Scenerommet er ope og nesten nake, berre med tre pinnestolar og eit førtitals taukveilar på golvet, i tillegg til at det heng om lag like mange kraftige tau ned frå taket. Denne scenografien skal på eitt eller anna vis illudere advokatkontoret i 1800-talets New York City. Det heile startar med ei uforklårleg lokking og herjing bakom scena der vi berre høyrer lyden før sjefen og Nippers kjem inn, og etter kvart også Turkey. Dei to kopistane resiterer forretningsavtaler og juridiske dokument i både forståelege og heilt absurde vendingar medan dei spinn og sklir rundt på golvet som nyfødde kalvar. Det blir mykje situasjonskomikk, men etter kvart blir det heile ganske overspela og anstrengt. Det er mogeleg den omstendelege introen skal syne meiningsløysa i kopistens liv, sisyfosarbeidet som aldri tek slutt, men eg må medgje at dette er ei særs velmeint tolking av noko som var langdrygt og ganske uforståeleg sjølv om det tidvis var komisk.

Om lag midtvegs i forteljinga gjer Bartleby sin entré, og då blir det litt meir meining. Medan dei tre andre er outrerte og ganske overspela, er Lars Melsæter Rydjord nøktern og har ein heilt realistisk spelestil. Det blir ein kraftig kontrast til dei andre, og sjølv om opponeringa hans mot alt han blir sett til, er absurd og heilt irrasjonell, gjer den saklege spelestilen at han likevel framstår som normaliteten i motsetnad til galskapen til dei normale. Om dette er meininga frå regissørens side, veit eg ikkje, for her var i det heile ganske mykje som ikkje var til å forstå.

Oppsetjinga «Bartleby» er kanskje tenkt som ein absurd kommentar til seg sjølv, men den relativt uforståelege historia blir gjort så overtydeleg at ho blir endå vanskelegare å fatte.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 28. januar 2020.).

TEATER

«NODES: Naboskap»
Rosendal Teater, Sal 1
Kunstnarleg leiar: Helle Siljeholm
Tekst og gjennomføring: Tobias Liljedahl, Martin Palmer, Helle Siljeholm, Hilde Pytowski og Kai Johnsen
Scenografi: Ibrahim Abdulkader og Helle Siljeholm
Lysdesign: Tobias Leira
Lyddesign: Ivar Djurhuus

Reflekterande og kvardagsfilosofisk, men med ein utflytande og utydeleg finale.

Etter 34 år i små og kummerlege lokale i Midtbyen i Trondheim, flytta Teaterhuset Avant Garden i fjor ut av sentrum og til det gamle, ærverdige Rosendal Teater i arbeidarbydelen Lademoen. Der er produksjons-, øvings og visningslokala både større og fleire, og det var openbert at teaterhuset ikkje lenger berre kunne vere eit programmerande teater for alternativ scenekunst. Å fylle eit lite kulturpalass i ein bydel i vekst, og med ei stolt og lang historie, men som også kunne vere truga av gentrifisering, er ikkje berre enkelt. Teaterhuset måtte tenke nytt for å fylle rolla også som bydelsteater og sosialt og kulturelt treffpunkt. Som avslutningsframsyning i det gamle teaterhuset, laga Helle Siljeholm med fleire ein gedigen happening i desember 2018. «NODES: Avant fini» tok opp kva Avant Garden hadde vore, og kva det kunne bli.

I haust blei teaterhuset gjenopna under det nye namnet «Rosendal Teater», og om opningssesongen skal vere retningsgivande for kor teateret går, ser det lyst ut. Eit vell av ulike framsyningar, månadleg barneteater, og ein kafé som så langt er blitt ein suksess, lovar godt. Men kva med naboskapet? Helle Siljeholm og samarbeidspartnarane hennar har følgd opp «NODES: Avant fini» og laga sesong to som heiter «NODES: Naboskap», og torsdag var det urpremiere med mange av bidragsytarane frå bydelen til stades i salen. Produksjonsteamet har intervjua rundt femti lamonittar i ulik alder om historia, om framtida, om kva dei er opptekne av, om naboskap på både mikro- og makronivå, og om mykje anna. Det er blitt ei sjarmerande og interessant oppsetjing som diverre etter kvart rann litt ut i sosial mingling på scena, hyggjeleg nok, men utan noka retning.

På teaterets hovudscene, som i starten er ein black box, blir vi inviterte inn til ein spennande scenografi som kan minne om både bydelen og mange fine byrom. Vi samlar oss rundt ulike bymøbel og benkar, og frå rundt eit dusin høgtalarar får vi presentert utdrag av dei femti intervjua som er gjort. Her er lærerike historier frå ein stolt og ærerik arbeidarbydel, her er draumar, kvardagsfilosofering og kloke refleksjonar om det meste. Vi ruslar frå historie til historie, og tillét oss også ein passiar med sidemannen i ny og ne.

Så blir salen rigga om, seteradene kjem på plass, og vi blir tilskodarar ei lita stund. Men så blir det fyra opp grill, ei vogn med glas og drikke blir trilla inn, vi entrar scena nok ein gong, og det heile held fram som eit langvarig hageselskap der vi hyggjer oss med grillmat og drikke medan praten går. Slik endar det heile som ein slags kommentar til kva godt naboskap kan vere. Det blei ein ganske føreseieleg finale, triveleg nok, men utan særleg retning og i litt for stor kontrast til alle dei spennande refleksjonane i starten av oppsetjinga.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. januar 2020.)