Amund Grimstad

TEATER

«Rom rives»
Studentersamfundets Interne Teater
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av: Vibeke Preus Beck
Regi: Ali Waarieh
Scenografi: Alba Arnesen
Kostyme: Nora Crawfurd Svensen
Med: Aasta Valen, Nora Bugge Pasca, Inga Skogseth, Ane Sofie Forseth, Iona Schandy Papageorgiou, Selma Schøyen Løkken, Markus Sannes, Birk Keiseraas, Vida Woie og Hedda Krogh

Når eit hotellrom tar til å fortelje, kan det bli mange historier.

Om berre veggane kunne fortelje, heiter det. Det trur eg vi skal vere glade for at dei ikkje kan, men mangt eit drama eller spennande roman kunne det ha blitt. For ti år sia vann Vibeke Preus Beck, til dagleg universitetslektor i drama ved Høgskulen i Volda, førstepris i Norsk teaterråds manuskonkurranse med dramaet «Rom rives». Der tek ho for seg eit tilfeldig hotellrom, går førti år attende, og gjennom ei rekkje tablå fortel ho noko av det veggane i dette rommet har vore vitne til sia 1972. Nå skal hotellet rivast og rom 309 er det siste som står for fall.

Det er openbert mange grunnar til at folk tar inn på hotell. Det er brudeparet som skal ha første natta si der, det er dei som søkjer ei natts ulovleg spenning, eller ho som ønsker ein liten fristad frå kvardagens slit og trivialitetar. Og det er dei som av ulke grunnar berre skal ha ei overnatting. I denne oppsetjinga møter vi mange av dei.

Stykket blei opphaveleg skrive for fem menn og fjorten kvinner. Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har kappa det ned til ti aktørar, men ettersom mange spelar fleire roller, er nesten heile menasjeriet på plass. Ettersom dramaet blei skrive i 2012 og omhandlar rommets historie frå 1972 til 2011, har SIT utvida det med ti år, så her får vi femti år med historier frå 1. mars 1972 til 24. februar i år.

I ein scenografi med tapet i triste, men tidsriktige syttitalsfargar (brunt og oransje!) får vi eit rom der lite har skjedd dei siste femti åra. Og her er slitasje og raudvinsflekkar og mangt anna som også fortel sine historier. Stuejenta (Aasta Valen) har ein uniform som nesten går i eitt med tapetet, og blir slik personifikasjonen av både hotellet og rommet. Etter kvart skal det vise seg at ho også har langt sterkare band til dette rommet enn berre uniforma og jobben. I framsyninga blir ho vår trygge guide til dei ulike tablåa der vi hoppar fram og attende i tid gjennom femti år. Og ryddinga hennar etter kvar gjest er ein god freistnad på å gjere dei alt for mange sceneskifta litt meir synkrone.

Gjennom halvannan time blir vi presenterte for eit utal hotellgjestar, og det som først kan sjå ut til å vere tilfeldige tablå, syner seg etter kvart å bli litt meir enn det. I botn ligg ei sterk familiehistorie, men på vegen til demaskeringa av den, får vi innblikk i så mange andre lagnadar. Det er sjølvsagt mykje trist, og jamvel feiring av både heterofil og skeiv kjærleik har sine blå sider. Og i det ein kanskje kan sjå som eit ungdommeleg sjølvironisk innslag, får vi presentert fire idealistiske miljøaktivistar som med på humoristisk vis blir avslørte ettersom dei viser seg å ha meir hormonelle enn idealistiske agendaer. Det er underhaldande. Og sjølv om det nok tidvis er lett å ta til overspelet, og der endringa i sinnsstemningar kan kome litt i raskaste og noko umotiverte laget, er spelet jamt over meir enn godt nok. Ei som verkeleg synte at det er i dei små detaljane, mimikk og nyanserikdom at scenekunsten ligg, var Inga Skogseth. Med små fakter og utsøkt repeterande spel ga ho oss ei travel mor og kone som berre ville ha nokre få timar heilt for seg sjølv. Då kan brus og kjøpepizza i ei hotellseng vere kvalitetstid av høgste klasse.

«Rom rives» er ei oppsetjing med mange tablå, hyppige sceneskift og eit utal entrear og sortiar. Intimscena Knaus er langt frå ideell til dette føremålet. Scenografien til Alba Arnesen var illustrerande, og så god som dei fysiske rammene kunne tillate, men hadde fortent ei meir tradisjonell scene. Regien til Ali Waarieh er i hovudsak god, men fleire av tablåa kunne nok ha vore stramma inn litt samstundes som han også sleit med å få dei mange sceneskifta til å flyte. Grepet med at stuejenta rydda, var ein god freistnad, men det blei nok litt for fragmentarisk med mange og lange brot.

«Rom rives», som blir spela fram til 13. mars, er den første produksjonen til SIT etter to års nærast totaltørke der dei heldigvis fekk eit lite smittefritt vindauge akkurat under UKA i haust. For studentar som kanskje er aktive i teatergruppa i to-tre år, er to års scenisk fråvær øydeleggjande mykje. Men nå er dei i gang att, og om berre tre veker er det duka for ny premiere. Spelegleda på Knaus var det difor ikkje noko å seie på, og ho smitta over på både publikum og denne meldaren. Eg gler meg alt til neste møte.

TEATER

«Klasserommet»
Cirka Teater, Rosendal Teater
Av: Anne Marit Sæther
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi: Gilles Berger
Kostyme: Berit Haltvik With
Lysdesign: Eirik Torsethaugen
Musikarar: Erlend Smalås og Martin Smidt
Med: Anne Marit Sæther

Vondt, sårt, men også varmt om særs formative år.

I snart førti år har Cirka Teater i Trondheim produsert leikne, visuelle, fysiske, humoristiske og grensesprengjande framsyningar på aller høgste nivå. Kjernen i kompaniet er ekteparet Anne Marit Sæther og Gilles Berger der ho skriv, instruerer og spelar medan han lagar heilt magisk scenografi. Med det særeigne teaterspråket sitt har dei i årevis gledd og underhalde publikum i alle aldrar, for sjølv om det ofte ligg eit alvorleg tema bak produksjonane, er det likevel teatermagien og opplevinga som er det viktigaste. I «Klasserommet», som hadde urpremiere på Rosendal Teater i helga, er samfunnskritikken langt tydelegare, men framleis utan at Cirka gir slipp på dei særeigne varemerka sine.

I august 1964 tok Anne Marit Sæther til på folkeskulen i Trondheim. Saman med 23 andre forventingsfulle elevar møtte ho opp til første skuledag. I seks særs formative år var denne klassa og fellesskapet deira eitt av dei viktigaste haldepunkta i livet hennar. Dette var på ei tid då pedagogikken og skulepolitikken var gjenstand for enorme endringar, og Sæther fekk ein klassestyrar som nok ikkje hadde følgt med i timen. Fru Dørum, eller frøken, som det heitte den gongen, hadde oppnamnet «Døden». Ho var så avgjort av den gamle skulen med vekslande humør, og der empati og innleving openbert var framandord. Men vi er alle samansette vesen, og den same læraren hadde også ein lidenskap for teater og iscenesette stadig ambisiøse skuleframsyningar. For Anne Marit Sæther blei det seks år med frykt, iblanda kameratskap, og altså teater.

Meir enn femti år etterpå har ho tatt tak i historia og kontakta gamle klassekameratar for å høyre korleis dei opplevde desse åra. På bakgrunn av tilbakemeldingane har ho laga «Klasserommet», ei teaterframsyning som byr på det meste av det god scenekunst kan. Saman med regissør Kjersti Haugen, som også har hjelpt til med manus, har Sæther laga ei underhaldande, vemodig og blå, men også ganske humoristisk framsyning eg trur dei fleste vil kjenne seg att i. Det er ei blanding av forteljarteater og enkel dramatisering der Sæther spelar alle rollene, både seg sjølv, medelevar og frøken. Med stadige tilvisingar til samtidige tidsbilde tek Sæther oss kronologisk gjennom dei seks barneskuleåra. Og ikkje minst med solid musikalsk følgje av Erlend Smalås og Martin Smidt. Med vokal og eit dusin ulike instrument gir dei oss songar i spennet frå sekstitalets populærmusikk til salmar og Margrethe Munthe. Slik både kommenterer og illustrerer dei framsyninga.

Med vekslande stemme- og dialektbruk, stor innleving, ekspressivt fysisk spel og masse god mimikk presenterer Sæther oss overtydande for alle dei ulike rollene og historiene. Og ho har fått eit vell av minner og anekdotar å formidle. Med eitt unnatak. Han som truleg hadde det verst og difor kunne ha fortald mest, valde å teie og leggje desse åra i gløymeboka. Slik blei hans tagnad og manglande deltaking likevel det såraste og sterkaste bidraget til historia.

Scenografien til Gilles Berger er alltid ein viktig ingrediens i Cirka Teaters produksjonar. Denne gongen er den tilsynelatande enkel og dempa. Men berre tilsynelatande. Ei stor tavle og seksten stolar i miniatyrformat, akkurat store nok til at dei til naud går an å sitje på. Dei viser seg å kunne nyttast til det meste, og symbolikken i formatet til desse stolane er hjarteskjærande. Utan ord fortel dei kor små og hjelpelause ungar kan vere i slike lukka rom der både psykisk, og i alle fall tilløp til fysisk avstraffing, er del av kvardagen i heile seks år.

Små teaterkompani som gjer alt sjølv kan fort få tunnelsyn. Å hente inn Kjersti Haugen på regi har gitt det naudsynte eksterne blikket som spesielt har tatt vare på dramaturgien i tillegg til framifrå personinstruksjon. «Klasserommet» er blitt ei velregissert og sår reise attende til ei ikkje alt for fjern fortid. Med varme, innleving, og heldigvis også mykje humor, blir vi minna på kor sårbare dei minste er, og kor viktige desse første skuleåra kan vere. «Klasserommet» er ei av dei mest gripande framsyningane Cirka Teater har laga, og det seier ikkje lite.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. mars 2022)

TEATER

«Nokon kjem til å kome»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Jon Fosse
Regi: Sigurd Ziegler
Scenografi, kostyme og lysdesign: Norunn Standal
Komponist, lyddesign: Alf Lund Godbolt
Med: Hans Petter Nilsen, Madalena Sousa Helly-Hansen og Carl Martin Eggesbø

Stramt, repeterande og humoristisk om det umogelege i å rømme frå seg sjølv.

Etter å ha skrive romanar i ti år debuterte Jon Fosse som dramatikar med «Nokon kjem til å kome» i 1992. Men det skulle ta nærare fire år før stykket blei uroppført. I ettertid er dramaet blitt eitt av Fosses mest berømte, og det har gått sin sigersgang over heile verda sjølv om det er relativt langt mellom oppføringane her heime. Når Trøndelag Teater nå set det opp, er det blitt ei velspela, stram og overraskande humoristisk framsyning.

Handlinga går føre seg på fleire plan. Den ytre forteljinga er enkel. «Han» (Hans Petter Nilsen) og «Ho» (Madalena Sousa Helly-Hansen), eit par vi får vite lite om, har kjøpt seg eit gamalt hus i havgapet, langt frå folk. Han er godt vaksen, medan Ho er litt yngre, og hit rømmer dei frå noko usagt, og for å vere berre dei to og leve med og i kvarandre i ei utopisk tosemd. Han er optimistisk, medan Ho er meir skeptisk, og meiner at nokon kjem til å kome. Det syner seg å vere rett når «Mannen» (Carl Martin Eggesbø), ein harmlaus, men sosialt utilpass ung nabo dukkar opp.

Det viser seg at dette var heimen til besteforeldra hans, og at det er han som har seld dei huset. Mannen er einsam og kontaktsøkjande, og det som skulle bli ein idyll, blir det motsette, men med ein uforløyst slutt der vi ikkje får nokon indikasjon på korleis det går.

Dramaet har fleire lag, og det er rom for mange tolkingar, frå det psykologiske om det umogelege ved å flykte frå seg sjølv, via sjalusi og det erotiske, og til eit ope skrekkdrama. I Sigurd Zieglers regi er vi innom alle desse tre tolkingane, men kanskje med mest vekt på dei to siste. Saman med scenograf og lysdesignar Norunn Standal har han laga ei minimalistisk setting som likevel er illustrerande og gir rom for mykje, også for tung symbolikk. På Studioscena sit publikum opp mot veggen på alle fire sider medan scena er ei slags øy, skild frå resten med ein meters avgrunn som ein vollgrav. Den avgrensa øymetaforen er eit godt bilde på huset og den fjerne verda rundt.

Oppsetjinga er Sigurd Zieglers profesjonelle debut som regissør. Han er opphaveleg utdanna lege og har arbeidd som forskar samstundes som han har skrive teaterkritikk for Morgenbladet. Så tok han regiutdanning ved Kunsthøgskulen i Oslo der han var ferdig i fjor. «Nokon kjem til å kome» er ein regidebut det står respekt av. I tillegg til å vere innom fleire av tolkingshøva i dramaet, har han også lagt stor vekt på det repeterande i dialogen, og ikkje minst den uforløyste og absurde humoren som ligg i både tekst og handling. Han let skodespelarane ta seg god tid, det er klåre og godt avleverte replikkar, og det er ikkje minst mykje bruk av god mimikk.

Dei tre på scena er tydelege og komfortable i rollene. Carl Martin Eggesbø er den som ytre sett har fått mest å spille på, og gir oss ein tilsynelatande harmlaus bygdeungdom som etter kvart blir både ekkel og trugande. Hans Petter Nilsen og Madalena Sousa Helly-Hansen som Han og Ho spelar meir på det subtile og psykologiske og gjer det overtydande. Han startar som den rasjonelle medan Ho er meir skeptisk og i kjenslenes vald. Men når Mannen invaderer livet deira, blir rollene byta om. God bruk av mimikk gjer også mykje av det usagte godt synleg.

Framsyninga er symboltung både i spel og effektar, men ein del av symbolikken blir både påtrengjande og litt for tydeleg som om regissøren er redd vi ikkje skal forstå. I ei elles rein, klår og minimalistisk oppsetjing kunne han med fordel ha kutta i dette. Med unnatak av eit repeterande, velmeint, men heilt mislukka kyss som står som eit både godt og litt humoristisk bilde på kva Han og Ho vil, men ikkje får til..

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. februar 2022.)

TEATER

«Gjengangere»
Rogaland Teater,
Av: Henrik Ibsen
Regi: Hanne Tømta
Scenografi: Nora Furuholmen
Kostyme: Ingrid Nylander
Lysdesign: Trygve Andersen
Komponist: Simon Revholt
Med: Marianne Holter, Anders Dale, Leo Magnus de la Nuez, Ingrid Rusten og Espen Reboli Bjerke.

Ei stram, tydeleg og velspela tolking av kva som skjer når du lever eit liv i løgn.

Alt før det heile tar til på Rogaland Teaters hovudscene forstår vi av Nora Furuholmens haustfarga og regntunge scenografi at det kviler noko tyngande og dystert over mønsterbruket der den myndige Helene Alving (Marianne Holter) regjerer. For i «Gjengangere» er det fedranes løgner som går att som ei forbanning over alt og alle. Då Henrik Ibsen i 1879 skreiv «Et dukkehjem», skapte han stor forarging ved å la Nora Helmer forlate ektemannen Torvald. Berre to år etter skreiv han «Gjengangere» nesten som ein antitese der han syner kva som skjer om Nora ikkje går. Og skapte med det endå meir forarging.

Helene Alving gifta seg til velstand og tryggleik, men kaptein Alvings utruskap og livsførsel gjorde at ho både rømde til sin gamle flamme, pastor Manders (Anders Dale), og sende sonen Osvald (Leo Magnus de la Nuez) bort alt som seksåring for å skjerme han. Den bokstavtru og lite sosialt intelligente pastoren sende henne heimatt til eit liv i løgn. Nå er det gått tjue år, og ti år sia kapteinen døydde, og ein barneheim til hans minne skal opnast. Pastoren, som har hjelpt til med formalitetane, har for første gong på ti år tatt turen ut frå byen. Og til alt overmål er Osvald vend heim frå kunstnarlivet i Paris. På overflata er det ingen sprekkar i den borgarlege idyllen. Men så får vi lag for lag avdekkja den eine løgna etter den andre. Osvald forelskar seg i tenestejenta Regine (Ingrid Rusten), og fru Alving må avsløre at Regine og Osvald er halvsøsken. Forbanninga frå kapteinen blir total når det syner seg at Osvald er døyande med ein sjukdom han truleg har arva etter faren.

I løpet av eit døgn går det meste i oppløysing, løgner blir avdekt, og alt til ein dialog og tekst eg blir like imponert over kvar gong eg ser dette dramaet. Og like ofte slår det meg kor moderne Ibsens tekst er. Her er han innom løgn og forteiing, men også så tabubelagde tema som religiøs dobbeltmoral, incest, aktiv dødshjelp og syfilis.

I Hanne Tømtas detaljrike og sikre regi blir vi haldne i eit jarngrep frå første til siste replikk. Sjeldan har eg fått presentert dette dramaet så tydeleg, klårt og poengtert, men likevel med rikelege høve til eigne tolkingar. Handling og dialog er plassert i 1880, men ved hjelp av Nora Furuholmens scenografi, og særleg Ingrid Nylanders gode kostymedesign, kan vi vere når som helst. Mellom anna går fru Alving i bukser med eit snitt som kan minne om aristokratiets ridebukser. Personinstruksjonen er framifrå og rollene tydelege der dei fem på scena representerer heilt ulike haldningar og moral. Og særleg er dialogen og samspelet mellom Marianne Holter som fru Alving og Anders Dale som pastor Manders heilt elektrisk. Båe glitrar og leverer noko av det beste eg har sett av dei. Holter er den myndige og bestemte aristokraten som utan særleg hell freistar å gjere opp med løgnene. Og Anders Dale gir oss ein dobbeltmoralsk pastor utan korkje sjølvinnsikt eller menneskekunnskap, ei rolle han balanserer hårfint på grensa mot det parodiske. At det ein gong har vore eit forhold mellom dei to, ligg i tillegg som eit uforløyst bakteppe over det heile.

Eit uvanleg brot, men samstundes eit overraskande vellukka grep er det at Simon Revholt har samla og arrangert musikk som blir framført a cappella av ensemblet ved dei ulike sceneskifta.

Rogaland Teater feirar 75 årsjubileum i år, og med «Gjengangere» som opningsframsyning i jubileumsåret viser dei korleis eit teater kan peike framover også ved å sjå attende. Det er blitt ei moderne, men likevel tidlaus og framifrå tolking av ein klassikar som syner at Ibsen er stadig like aktuell.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 23, februar 2022.)

TEATER

«Ellos eatnu! – Nullpunkt»
Beaivváš Sámi Našunálateáhter
Rosendal Teater, Trondheim 19. februar 2022
Av: Mette Brantzeg
Regi og scenografi: Mette Brantzeg
Kostyme: Anne Berit Anti
Komponist og musikar: Roger Ludvigsen
Forteljarar: Johs Kalvemo, Jorunn Eikjok og Niillas A. Somby
Med: Mary Sarre, Marte Fjellheim Sarre, Nils Henrik Buljo, Iŋgor Ántte Áilu Gaup og Egil Keskitalo.

Ei varm, veldokumentert og viktig påminning om grove overgrep i vår nære historie.

Kampen mot utbygginga av Alta/Kautokeino-vassdraget for førti år sia var skilsetjande på mange vis. For Sápmi var han ein milepåle i striden for retten til land og vatn og for å bli sett på som ein nasjon. For oss andre fekk han augo våre opp for alle overgrepa som hadde skjedd i århundrar med fornorsking og undertrykkinga av samane. Og i tillegg representerte kampen eit førebels endepunkt for utbygginga og oppdemminga av vassdraga i landet og slik sett ein viktig siger for naturvernet.

Nå har Det samiske nasjonalteateret Beaivváš laga eit opplysande, varmt og intenst dokudrama om det som skjedde i Finnmark og framfor Stortinget for førti år sia. Mette Brantzeg har intervjua tidsvitna Jorunn Eikjok, Johs Kalvemo og Niillas A. Somby om tre av dei viktigaste hendingane dei åra striden blei utkjempa. Det er sveltestreiken i Oslo i 1979, teltleiren og politiaksjonen i Stilla i 1981 og forsøket på å sprengje brua over Tverrelva i 1982 som ein reaksjon på høgsterettsavgjerda same året om at utbygginga var lovleg.

Med intervju, film og stillbilde projisert på bakveggen av scena let Mette Brantzeg fem skodespelarar ta oss gjennom heile historia på eit grundig, veldokumentert, men også varmt og humoristisk vis. Med ei blanding av forteljarteater, lett dramatisering, joik, talekor, song og enkel koreografi blir vi geleida gjennom eitt av dei største overgrepa og noko av det pinlegaste det norske storsamfunnet har gjort i etterkrigsåra. I staden for å vere insisterande, har Brantzeg vald ei særs lågmælt presentasjonsform, og det gjer kontrastane mellom sveltestreik og fredelege demonstrasjonar på eine sida og overvakinga og den overveldande politimakta på andre sia tydelegare, og difor også sterkare.

Det tek litt tid før framsyninga finn forma si, men når intensiteten i forteljingane aukar, blir dette både gripande og lærerikt. Samefolket tapte slaget om vassdraget, men vann ein førebels siger. Etter dette kunne ikkje overgrepa halde fram. Trudde vi. Høgsterett har nå snudd, men vi har for tida ei regjering som neglisjerer både landets høgste domstol og samiske rettar på Fosen. Det bakteppet gjer denne framsyninga endå meir aktuell og naudsynt.
«Ellos eatnu» blir vist på Det Norske Teatret i Oslo tysdag og onsdag denne veka før turneen går attende til Nord-Norge.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. februar 2022.)

TEATER

«Heimanifrå – på høge hæle i Junaiten»
Kilden Teater, Kristiansand
Av: Rune Belsvik
Regi: Runar Hodne
Scenografi: Serge von Arx
Kostyme Ane Ledang Aasheim
Lyddesign: Simen Hefte Endresen
Lysdesign: Andreas Fuchs
Komponist og musikalsk leiar: Bjørn Charles Dreyer
Koreografi: Julie Rasmussen
Med: Ragnhild Meling Enoksen, Henrik Rafaelsen, Eirik Langås Jørgensen, Bjøro Håland, Hamza Kader, Marius Lien, Ann Ingrid Fuglestveit, Ulla Marie Broch og Isabel Toming.

Er graset grønast på den andre sida?

Frå 1820 til 1920 utvandra meir enn 800 000 nordmenn til USA, og berre Irland hadde større prosentvis utvandring. Dette er godt kjend. Men at utvandringa heldt fram heilt til utpå 60-talet, og at Agder var den regionen som stod for størst utvandring, er mindre kjend sjølv om dei fleste nok har høyrd om den merkverdige Amerika-bindinga på Lista i Farsund. Siv Ringdal, sjølv frå Lista, skreiv for fire år sia boka «På høye hæler i Amerika» basert på hennar eiga doktorgradsavhandling om same tema. Valborg Frøysnes, teatersjef ved Kilden Teater, har tatt tak i stoffet, fått Rune Belsvik til å lage teater om fenomenet, og med nennsamt musikkutval frå epokens populærmusikk er det blitt ein storslått og heilaftans musikal.

I etterkrigstidas Lista var det ikkje berre rein utvandring, men også folk som var pendlarar. Johann (Henrik Rafaelsen) jobbar i Brooklyn og kjem heim til kone og barn ein gong eller to i året. Då er det med stetsonhatt, engelske gloser og rikt med amerikagåver. Sjølvsagt smittar dette på den unge dottera hans, Inger (Ragnhild Meling Enoksen), som også vil over og søke lykka. Den meir jordnære kjærasten, Alf (Eirik Langås Jørgensen), vegrar seg mot å reise sjølv om dei skal forlove seg der borte. Inger dreg åleine, og framsyninga følgjer henne frå avreisa, gjennom overfart med amerikabåt og til livet i Brooklyn der ho får seg huspost. Og vi får sjå Ingers på same tid opne og fordomsfulle møte med både alt det gjeve og med baksidene. Det er «najlonstrømper», brødristarar og kjøleskap, men også eit tøft arbeidsliv og mykje rasisme. Draumen blir ikkje heilt som ho trudde, og sjølv om stykket ikkje har nokon fasit, er det mykje som tyder på at graset ikkje var så grønt i Junaiten lell.

Kilden har laga ei innhaldsrik hovudsceneoppsetjing i stort format. Det tek til med at Bjøro Håland, lekamleggjeringa av den norsk-amerikanske etterkrigskulturen, kjem inn og syng. I kvit dress, kvite boots og med ein Stetson på hovudet blir han gjennom framsyninga nytta som ein slags musikalsk kommentator, og det slår unekteleg an dei rette strengane. Men ensemblet står heller ikkje attende i stemmeprakt, og utvalet av songar frå klassisk country i tradisjonen frå Jim Reeves, til meir såre låtar som Kris Kristoffersons «Sunday morning coming down» levandegjer og kommenterer handlinga på framifrå vis. Med solid hjelp frå eit firemanns orkester og med imponerande framføring av ensemblet, blir det også mykje god underhaldning av songinnslaga. Ofte til enkel, men humoristisk koreografi av Julie Rasmussen.

Scenografien til Serge von Arx illustrerer effektfullt storbymiljøet i New York, og eit stillas som kan minne om bakgardanes branntrapper fungerer spesielt godt. I Runar Hodnes regi er det god personinstruksjon, og det er tydeleg kva han vil fortelje og formidle. Kanskje litt for tydeleg, for her er unødig overspel, og han kunne nok ha konsentrert seg om færre tema. Alle rollene blir spela på ein Lista-dialekt, som er lett forståeleg, og den typiske blandinga av norsk og engelsk er både herleg og sjarmerande. For egdane som kjenner kulturen, er det særs mykje attkjenneleg og publikum klappar kvar gong det kjem eit nytt «amerikaelement». Men det blir i overkant, og framsyninga blir tidvis meir ei vareoppteljing enn ei god historie. I Rune Belsviks litt for omfangsrike tekst skal alt med. Då forsvinn noko av historia og tematikken om det å bryte opp og kva det gjer med oss. Likevel blei det ei storslått og særs underhaldande oppsetjing om eit fenomen vi til nå berre har sett på som ein raritet på Lista.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 8. februar 2022.)

TEATER

«Dei som fer»
Teatret Vårt, Molde
Av: Arne Lygre og Mette Karlsvik
Regi: Mari Vatne Kjelstadli
Scenografi: Agnethe Tellefsen
Musikk: Ingvild Langgård
Med: Mari Strand Ferstad, Kjersti Botn Sandal, Ingrid Myhre Løvik, Johanna Mørck og Tov Sletta

Eit spennande dramatikarmøte og ei verdig opning av femtiårsjubileet til Teatret Vårt.

Teatret Vårt i Molde feirar femtiårsjubileum i år og gjer det med eit omfattande og ambisiøst repertoar. Først ute er «Dei som fer», der teateret har fått Arne Lygre og Mette Karlsvik til å arbeide fram ein ny tekst basert på Lygres «Jeg forsvinner» frå 2011 og Karlsviks enno ikkje publiserte «Eg byrjar».

Det er blitt eit godt møte som både grip inn i samtida, dreg linene attende, og kanskje også peikar litt framover. Arne Lygres «Jeg forsvinner» vann Ibsenprisen i 2013, og trass i mange oppføringar i utlandet er den spela berre tre gongar her i landet. Det er ein tekst med mange forteljingar, men som handlar om oppbrot og kva som skjer når det trygge forsvinn. Og i dette kan ein lese både store naturkatastrofar og meir private kriser. Handlinga er korkje tids- eller stadspesifikk, dei fem personane har ikkje namn og vi veit berre kva for relasjon dei har til kvarandre.

I Mette Karlsviks nyskrivne tekst, «Eg byrjar», trekkjer ho, med utgangspunkt i norrøn og islandsk mytologi, opp dei store linene frå verdas start. Så går ho til det meir lokale, korleis fjell og fjordar i Møre og Romsdal blei til før Fosnafolket busette seg der for 12 000 år sia. I humoristiske og kloke vendingar leikar ho seg med ord og ordspel som mellom anna at heimfylket blir forkorta til «MOR» der dette igjen blir eit bilde på moder jord.

I Mari Vatne Kjelstadlis regi, og med scenografien til Agnethe Tellefsen, er klimaet på nordvestlandet eit viktig element. Publikum vandrar via eit basseng inn på scena der vi sit i sirkel om eit svart folietekka golv. I bakgrunnen ikkje berre høyrer vi, men ser også regnvêret, og etter kvart trekkjer vatnet seg inn på scena og golvet der vi sit.

I ei ganske svart setting tar det til med vakker korsong før aktørane presenterer ei spennande mytologisk skapingsberetning om Yme, den tokjønna jotunen som blei til i Ginnungagap før verda blei skapt, og korleis alt kjem frå Inkje. Så vekslar det ganske saumlaust, men likevel forståeleg, mellom Lygres tekst og Karlsviks. Etter kvart forstår vi at det i stor grad er klimaendringane det handlar om, med stadige og nærast humoristiske brot med vêrmeldingar frå Årø flyplass. Det dystopiske og trykkjande blir understreka av vatnet, men også av ei stor sol som etter kvart heng faretrugande lågt over hovudet vårt. Scenografien er illustrerande, regien er stram, personinstruksjonen god, og det er framifrå ensemblespel.

«Dei som fer» er eit spennande møte mellom ein røynd og ein litt ferskare dramatikar. Men eg sakna meir jamvekt mellom dei to. Framsyninga blei som ei litt forkorta utgåve av Lygres tekst med mindre kommentarar frå Karlsvik. Personleg ville eg gjerne ha meir av Karlsvik, av humoren, det leikne, ordspela og innsikta hennar. For dette var lovande. Vi får håpe at lærdomen frå samarbeidet med Lygre kan få henne på tankar om å skrive meir dramatikk.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 5. februar 2022.)

TEATER

«Dette er ikke oss»
Den Nationale Scene, Teaterkjellaren
Av: Monica Isakstuen
Regi: Annika Silkeberg
Scenografi, lys og kostyme: Jenny André
Komponist og videodesign: Fredrik Arsæus Nauckhoff
Med: Reny M, Gaassand Folgerø, Eric del Barco Soleglad, Emilie Roosmann og Thomas Bipin Olsen

Mykje av det subtile og gåtefulle i teksten forsvinn i ei litt for tydeleg framsyning.

Etter fleire år som skjønnlitterær forfattar debuterte Monica Isakstuen for to år sia som dramatikar med «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater. Etter denne både overtydande og imponerande debuten har ho vore særs produktiv. I haust var det premiere på «Vi er krigere» på Østfold Internasjonale Teater i Fredrikstad. I midten av februar set Riksteatret opp ei dramatisering av romanen hennar «Mine venner» frå 2021. Og i førre veke var det premiere på «Dette er ikke oss» på Den Nationale Scene i Bergen.

Isakstuen skriv om det som vedkjem oss alle, om nære relasjonar, og ofte med særleg vekt på morsrolla. Ho set ord på det vi helst vil feie under teppet og held fram det unemnelege. Det gjer ho observant, presist, gjerne litt svart, men likevel ikkje utan humor, og i eit leikent og underfundig språk som gjer at scenetekstane hennar ofte kan lesast som god skjønnlitteratur.

I «Dette er ikke oss» følger vi ein liten kjernefamilie på fire gjennom eit etter måten heilt vanleg døgn. Dei er Mi mor, Min far, Mi syster og Min bror. Det er openbert ein som manglar, for eg-personen får vi berre små indikasjonar om undervegs. Kva har skjedd? Finst han? Har han døydd? Det gir ikkje Isakstuen eintydig svar på, og i dette litt uforløyste ligg mykje av spenninga i dramaet. Når teksten hennar har mange lag og vekslar mellom realisme og draum på eit så saumlaust vis at det er vanskeleg å vite kva som er kva, gir ho oss godt rom for sjølve å tenke, fantasere, tolke og gruble. Midt i den heilt konkrete handlinga og den tidvis ganske vonde og harde dialogen mellom dei fire, ligg det endå meir usagt.

I Teaterkjellaren i Bergen er scenografien til Jenny André ein black box med eit utal stablestolar, ein garasjeport og svarte veggar. Her er lite som kan minne om frukost, sofasitting, sykkeltur og bading. Det er like tomt som innhaldet i livet til aktørane. Slik legg regissøren Annika Silkeberg opp til ei stilisert presentasjonsform som kler teksten. Ho har også vald eit ganske ekspressivt spel med store kjensler, høgt volum og ein god del fysisk spel, men diverre også litt for tydeleg.

Dei fire ber på eitt eller anna, og dei meir eksisterer enn lever saman. Mi mor (Reny Gaassand Folgerø) har mange sakn. Det gjeld sjølvsagt den som ikkje er der, men også lengta etter å vere omsorgsfull mor for små, fortrulege barn. For Mi syster (Emilie Roosmann) er i ferd med å bli vaksen, og er ei trumpete og trassig jente i opposisjon til alt og alle. Meir forsonande er Min far (Eric del Barco Soleglad), men diplomatiet hans fell på steingrunn. Min bror (Thomas Bipin Olsen) er den varme litlebroren som vil alle vel. Trass i alderen er han kanskje den mest vaksne i familien. Det er ei dystopisk setting og ein familie i sorg. Dei søker ikkje saman, men mot konflikt, jamvel om alle utanom Mi syster nok drøymer om noko som var.

Det meste dreier seg om det vanskelege forhaldet mellom mor og dotter. Dei vil kanskje vel, men er berre vonde med kvarandre. For å få fram dette blir det tidvis spela både høglydt og fysisk. Og her er vi ved det eg oppfattar som regiens og framføringas store problem. I teksten ligg det ordspel, tolkingsrom og mykje subtilt, men i spelet forsvinn ein del av dette. Trass i mange gode einskildprestasjonar, særleg frå Reny Gaassand Folgerø, er det eit problem at alt skal vere så synleg, Som når stykket opnar med at aktørane legg ned roser som i ei gravferd. Det kan sjølvsagt gå ei kule varmt i den beste familie, men slikt byggjer seg vanlegvis gradvis opp. Her skjer det meste plutseleg og umotivert. Ein putekrig startar like brått som han sluttar, stolar blir velta, og det blir brøla i store bokstavar. Det usagte og underfundige forsvinn. I denne oppsetjinga er det ikkje berre nokon, men diverre også noko som manglar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. januar 2022.)

TEATER

«Iris, pupil, retina, etc.»
Rosendal Teater
Konsept, tekst og regi: Iggy Malmborg
Lysdesign: Ulrich Ruchlinski
Effektar: Leo Thörn
Med: Julie-Cecilie Solberg og Iggy Malmborg

Iggy Malmborg byr på både overraskingar, illusjonar og mykje humor, men tek seg god tid på vegen.

Den svenske teaterkunstnaren Iggy Malmborg held fram med å overraske og leike seg med både publikum, metaforar og teaterets mange uttrykksmåtar. I dei siste framsyningane hans har han, utan å fortelje ei historie eller presentere ei handling, utforska og sagt noko vesentleg om mellom anna sanning og språk, båe viktige element i ei teaterframsyning. I den førre produksjonen hans, «Things in my mouth», dissekerer han språket og semantikken på både intelligent, humoristisk og overraskande vis. I «Iris, pupil, retina, etc.», som hadde urpremiere på Rosendal Teater i helga, går han vidare i utforskinga av menneskeleg kommunikasjon og persepsjon. Denne gongen er det ikkje røysta og språket, men auget og synet som kjem under lupa.

Scenografien er ein stor kvitmåla gipsvegg med to dører. Det tar til med at ein kraftig lyskastar blir senka og saman med ein brummelyd som aukar i styrke blir lyset sett på oss i salen. Det blir kraftigare og meir intenst, vi ser ned for ikkje å miste nattsyn, og både lys og lyd blir etter kvart eit inferno som plutseleg stoppar. Etter denne ikkje heilt forståelege ouverturen, som også blir tatt opp att seinare i framsyninga, kjem vi til hovudsekvensen i framsyninga. Eller det vi trur er det. For trass i omfanget av den, syner det seg mot slutten at også denne delen berre var ei innleiing til Malmborgs eigentlege prosjekt og ærend.

I små, korte tablå, avløyst av endå stuttare sceneskift i stummande mørke, kjem dei to aktørane, Iggy Malmborg og Julie-Cecilie Solberg vekselvis fram på scena. I starten med lukka auge, og med berre minimale kroppsrørsler og mimikk. Etter kvart som tablåa skrid fram, opnar dei auga, og i den grad det i starten skjer noko, er det auga deira som gjer jobben. Gradvis, særs gradvis, og ekstremt varsamt, nesten som ei timelang demaskering, blir rørsler, mimikk og blikk tydelegare, og tidvis er det som vi kan ane eit snev av eit smil eller ein forsiktig augeflørt med publikum. Sjølv om denne bolken er fri for handling, og nesten utmattande lang, er han likevel ikkje utan stigande dramaturgi og mange overraskingar. Det er leik med optiske illusjonar som syner seg ikkje å vere det likevel. Og det er ikkje minst ein underliggjande humor vi først er usikre på, men som vi etter kvart får stadfesta. Heile denne sekvensen blir framført utan tale. I staden er det varsame rørsler, nesten umerkeleg mimikk og auga deira som er kommunikasjonen, og det i ei naivistisk presentasjonsform som er ganske sjarmerande.

Etter det vi trur er det eigentlege innhaldet, endrar framsyninga seg brått til å få både action, tale, dramatikk og langt meir openberr humor. Vi får ei pedagogisk innføring i syn og persepsjon med utgangspunkt i målaren Paul Cezannes teknikk for å illustrere kva han såg. Og vi sit att med mange spørsmål. Kva er det vi ser når auget fokuserer? Og korleis tar vi inn og prosesserer alle dei kaotiske synsinntrykka våre?

Iggy Malmborg har ein uttalt idé med framsyninga, nemleg kva det er vi ser og korleis vi organiserer og oppfattar alle synsinntrykka våre. Han er omstendeleg med å kome til poenget, og eg er ikkje viss på at eg forstår alt han vil seie, eller om han eigentleg lukkast. Midtsekvensen er som sagt nesten utmattande lang, og syner ein imponerande tillit til publikum. For trass i lengda merker eg at eg held konsentrasjonen og ikkje har lyst til å ramle av. Og etter kvart opplever eg også ørsmå nyansar og detaljar som eg gler meg over. Slik, og kanskje særleg med alle overraskingane mot slutten, greier Malmborg likevel å skape ei opplevingsrik og underhaldande framsyning der han leikar seg med både publikum og teaterkonvensjonar, der han stadig utfordrar forventingane våre, og der han til slutt presenterer eit særs humoristisk tvisyn, både bokstaveleg talt og i dobbel tyding.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 28. januar 2022.)

Teateråret 2021 har vore prega av pandemi og streik, og mange produksjonar er kansellerte eller utsett til seinare. Klassekampens meldarar gjer i dagens avis opp status. Sjølv om det ikkje er blitt like mange framsyningar som før, har avisa meldt til saman rundt 50 framsyningar. Ettersom teaterstenginga råka Oslo hardast, og eg freistar å dekkje resten av landet, har eg skrive heile 29 av desse meldingane. I tillegg har eg også skrive 11 meldingar for andre eller berre på bloggen.

Dei to framsyningane eg har trekt fram ved årets slutt er «Driv» av Cirka Teater og mange fleire, ei framsyning som var like mykje ein installasjon eller eit multimedialt kunstverk, og som både var ei feiring av Trondheim Kammermusikkfestivals 25-årsjubileum (eit år på etterskot) og at landet opna opp att (ei stakka stund) i haust.

Musikalane har ikkje den høgaste kred’en innafor scenekunsten. Difor er det godt å kunne trekkje fram ein representant for denne sjangeren som var så mykje meir. Nordland Teaters største satsting nokon sinne var ei oppsetjing av den svenske musikalen «Så som i himmelen», kjend frå filmen med same namn. Men det vesle regionteateret greidde å tilføre historia fleire nye dimensjonar og gjorde henne til noko langt meir enn ei sentimental tåreperse.

ÅRETS FRAMSYNING #1

«Driv»
Cirka Teater mfl. Nedre Elvehavn, Trondheim
Regi: Anne Marit Sæther, Gilles Berger og Espen Dekko

Cirka Teater sprenger stadig nye grenser. Til Trondheim Kammermusikkfestivals 25-årsjubileum gjekk dei saman med komponisten Ståle Storløkken, vokalgruppa Trondheim Voices, to trommeslagarar, ei rekkje dansarar, og Luftforsvarets Musikkorps, og laga noko av det mest sanselege, spektakulære og storslåtte eg har opplevd. Med magisk lyssetting og scenografi, og i 40 cm djupt vatn i den gamle tørrdokka på Trondhjems Mekaniske Verksted, ga dei oss ei visuell og musikalsk oppleving av det heilt sjeldne.

ÅRETS FRAMSYNING #2

«Så som i himmelen»
Nordland Teater, Mo i Rana
Regi: Morten Borgersen

I sin største og mest påkosta produksjon nokon sinne, greidde Nordland Teater å tilføre musikalen «Så som i himmelen» fleire nye dimensjonar og gjorde oppsetjinga til langt meir enn ei sentimental tåreperse. I Milja Salovaaras imponerande fleksible scenografi, og i Morten Borgersens regi og gode personinstruksjon fekk vi eit uvanleg samspelt og energisk ensemble, solide rolletolkingar, formidable songprestasjonar, og alt toppa av ein forrykande debut frå Karoline Dons som motoren i framsyninga.

ÅRETS FRAMSYNING – HEIDRANDE OMTALE:

Avisa gir ikkje plass til meir enn to framsyningar frå kvar av meldarane, men eg kunne tenkje meg å ta fram tre til. Eg lenker dei til meldingane eg i si tid skreiv i avisa og/eller på bloggen, så om de klikkar på namnet til framsyninga, kan de sjølve lese meir om dei på bloggen min.

«Utvik senior«
Regi: Nina Wester
Det dreier seg om «Utvik senior» av Nina Wester i samarbeid med Rimfrost Produksjoner og Hålogaland Teater, eit stykke framifrå doku-teater om stormaktspolitikk og forteiing, og korleis det har gått ut over heilt sakeslause fiskarar.

«Vástádus eana – The answer is land»
Regi: Elle Sofe Sara
På opninga av Festspela i Nord-Norge fekk eg høve til å sjå Elle Sofe Saras «Vástádus eana», ei sanseleg oppleving av dans, joik, lys og musikk. Eg plar vegre meg når det gjeld å skrive om dans, men her gjorde eg eit unnatak.

«Vi er krigere«
Regi: Trine Wiggen
Og i haust var eg på eit lite grendehus utanfor Fredrikstad og såg urpremiera på Monica Isakstuens «Vi er krigere» i Trine Wiggens særs varsame regi, og i ein scenografi som ga oss ein uvanleg autentisitet.