Amund Grimstad

TEATER

«No Pasarán!»
Steinkaret, Steinkjer kulturhus
Produksjon: Roar Tromsdal i samarbeid med UL Ogna og LO i Steinkjer og omegn
Av: Torvald Sund
Regi: Roar Tromsdal
Digital regi: Torbjørn Solstad
Kostyme: Foreningen for levende historie, Styggedalsnemnda
Med: Mathias Melsæter Rydjord og Sandra Paulsen Storhaug

Eit uvanleg sterkt, gripande og framifrå drama om Erling Nordstrøm, ein av dei norske friviljuge i den spanske borgarkrigen.

Den spanske borgarkrigen (1936-1939) er eitt av førre hundreårets svartaste kapittel i europeisk sivilisasjonshistorie. Med opne auge lèt europeiske demokrati, inklusive vårt eige, general Francos falangistar, med solid støtte frå Hitlers Tyskland og Mussolinis Italia, få slå ned den lovleg valde regjeringa i Spania, slakte ned tilhengarane av republikken, og med det innføre eit fascistisk diktatur som varte heilt til midten av 1970-talet. Ikkje berre lét vi den spanske republikken i stikka, men det blei også ulovleg å reise til Spania for å delta i dei internasjonale brigadane som blei sette opp for å hjelpe republikken i kampen mot falangistane. Likevel trassa mellom 240 og 300 nordmenn forbodet, og fleire døydde anten i kamp eller i fangenskap. Berre 110 kom heim i live. Ein av dei som ikkje gjorde det, var den tretti år gamle Erling Nordstrøm frå Ogndal i nåverande Steinkjer kommune.

Erling Nordstrøm var son av ein svensk rallar og ei norsk mor, og blei sett bort til Olava og Ole Schjønberg i Ogndal. Særleg Olava var sterkt religiøs, og det er mykje som tyder på at oppveksten kan ha vore streng. Det var først då Nordstrøm byrja i skulen at han fekk vite om opphavet sitt. Ein lærar ga han klår beskjed om at namnet hans ikkje var Schjønberg, men Nordstrøm. I følgje læraren var Erling ein lausunge, korkje meir eller mindre. Slikt er sjølvsagt med på å prege eit barnesinn. I Schjønbergfamilien vaks Nordstrøm opp med ei fostersyster, og ho har i ettertid fortald dramatikaren Torvald Sund detaljert om oppveksten og det tidlege livet til Erling, heilt til han drog til Spania i 1937 og ho fekk overta grammofonen hans, – og kanskje også nokre plater med jazzmusikk? Etter dette er det berre diverse skriftlege faktaopplysingar som finst om Erling, samt det som svenske medfangar i konsentrasjonsleiren San Pedro de Cardena har fortald. Med mykje kunnskap om og studiar av den spanske borgarkrigen, og om situasjonen både her heime og i Europa på den tida, har Torvald Sund dikta resten av historia. Det han fortel er neppe slik det var, men det kunne godt ha vore det.

Det tek til med slutten der vi blir presenterte for dødsannonsen til Erling, ei unnseleg notis der Olava og Ole fortel at fostersonen døydde i San Pedro de Cardena i Spania den 5. oktober 1938. Så tek Sund til å nøste opp historia gjennom først eit brev Erling skreiv då han drog om at han ville vekk frå folkesnakket. Og kanskje også flukt frå anna, som det at han hadde ein son som han ikkje hadde kontakt med. Vi får inntrykk av ein litt utilpass, introvert og rotlaus kar, organisert i Skog- og landarbeidarforbundet og etter kvart medlem i Norges Kommunistiske Parti. Alt dette blir presentert i monologs form av Mathias Melsæter Rydjord som spelar Erling, men også ein del andre roller, og med forsiktig assistanse av Sandra Paulsen Storhaug som spelar den svenske kompisen Gösta, fostersystera, kjærasten i Spania, og nokre av dei mange andre menneska Erling møtte.

Steinkjer kulturhus har ei litt spesiell biscene, Steinkaret, ein slags black box, som i røynda er ein grey box, eit kvadratisk rom med fire grå veggar. Der har Torbjørn Solstad rigga til ein scenografi litt utanom det vanlege. Som publikum sit vi midt i rommet med berre eit lite amfi i midten, men også med avstand til veggane på alle fire sider. Det gir dei to skodespelarane høve til å spele både rundt oss på alle fire kantar, og mellom oss. Samstundes er det ingen fysisk scenografi, men historiske og illustrerande bilde blir projiserte opp på dei fire veggane. Det gjer at vi kjem særs tett på og blir i dobbel tyding omslutta av framsyninga. Dette er ein effekt regissøren Roar Tromsdal, har nytta til fulle for sjeldan har eg følt meg meir som del av framsyninga enn i denne.

For å byggje autentisitet i forteljinga har Torvald Sund laga ei mengd små tablå som underbyggjer det som skjer med Erling. I skildringa av den politiske oppvakninga hans, er vi mellom anna med han på eit fagforeiningsmøte der talaren held ei oppeldande tale som gjorde sterkt inntrykk på han. Og både i innhald og ikkje minst framføring, var det absolutt til å forstå, for dette var så livaktig og godt agitatorisk framført at det var lett, også for ein blasert teaterpublikummar, å bli riven med.

Og slik held det fram. Rydjords presentasjon av Erling og nokre av folka rundt han, som til dømes kommandanten som held «julegudsteneste» i Spania, er uvanleg livaktig og overtydande, og det blir spela med enorm energi og innleving. Ei scene der Rydjord er ein falangist dei har teke til fange, og som dei avrettar, er minst like sterk, og samstundes med på å komplettere det samansette bildet denne framsyninga gir. For vel er både Erling og dei andre i dei internasjonale brigadane heltar, men dette er inga romantisering av krigen og republikkens motstandskamp. Langt i frå, for her får vi også krigens brutale vondskap. Det handlar om kulda og lidingane i skyttargravene, mangel på det meste, også mat, om lus og anna jævelskap. Men samstundes om internasjonal solidaritet, kameratskap og samhald. Og om ei gryande forelsking til Maria, ein spansk helsearbeidar. Slik følgjer vi Erling gjennom eit år i Spania, gjennom kameratskap og kjærleik, venting, svolt, harde kampar, og der sigersoptimismen minkar etter kvart som fleire og fleire dør. Dei manglar det meste, skansane fell og eit vendepunkt er det når bestekompisen Gösta blir tatt av ein snikskyttar, ein prest i eit kyrkjetårn. Krossen Erling hadde fått med frå fostermora ber på doble bodskap for kyrkjas rolle i borgarkrigen var langt frå ærerik. Tvert om.

På berre ein time, men den er til gjengjeld ekstremt tett og intens, har Torvald Sund, og regissør og produsent Roar Tromsdal greidd å pakke inn eit utal aspektar og historier, men på eit vis der dei glir saumlaust over i kvarandre utan at det blir vareoppteljing av det. Det skuldast også i stor grad det gode spelet til dei to aktørane. Sandra Paulsen Storhaug glir synkront ut og inn av kostyme og ulike roller og med neddempa spel greier ho å fylle rollene som alle rett nok er viktige, men som likevel blir statistar i Erlings historie. For det er først og fremst den tolkinga Mathias Melsæter Rydjord her gir av Erling (og nokre andre) som dette dreier seg om, og som er verkeleg imponerande. Gjennom dei siste sju åra har eg sett Rydjord i ei rekkje oppsetjingar, dei fleste ulike spel, men aldri har eg sett ei rolletolking som denne. Ein times kraftprestasjon utan eit sekunds kvile, energisk, truverdig og på alle vis overtydande. Dette er skodespelarkunst på høgt nivå.

Då regissøren Roar Tromsdal sa ja til dette prosjektet, tenkte han straks på Steinkaret, det spesielle formidlingsrommet i Steinkjer kulturhus der du kan oppleve 360° teater. Det viste seg å vere rett tenkt. Og i den vidare regien har Tromsdal utnytta dette spesielle rommet til fulle og laga ei framsyning der vi, utan å vere deltakarar, likevel kjenner oss som om vi er midt i det som skjer.

Torvald Sund har gjennom eit langt liv som dramatikar ofte henta fram situasjonar og personar som har eller er i ferd med å gå i gløymeboka, men som fortener å bli hugsa. Som i «Eg vil skapa min himmel på jord» om Julie Næss som i tillegg til mykje anna også var initiativtakaren til dagens Handikapforbund. I år har det vore heile tre urpremierar på berre tre månadar med tekst av Torvald Sund. Først «Svik, Sarajevo 1984» om trenarlegenda Magnar Lundemo, dernest rockeoperaen «Det brinn på kvart fjell» om ein norsk kommandant med samvitskvalar under Armfeldts felttog i Trøndelag i 1718. Og nå historia om Erling Nordstrøm. Sams for dei alle er grundig og god research. Men aldri har eg opplevd at Sund har laga eit tettare, meir intenst og gripande drama enn dette. Sundag var det siste framsyning for «No Pasarán!». Det vesle visningslokalet i Steinkjer tek berre i underkant av femti personar, og etter berre ti framsyningar, er det alt for få som har fått høve til å sjå denne heilt unike og sterke dramatiseringa av eit viktig stykke samtidshistorie. Både fordi stykket kunstnarleg held eit særs høgt nivå, og fordi det, særleg med tanke på verdssituasjonen akkurat nå, også er ei viktig historie, må det vere nokon der ute som vil gi denne framsyninga til eit større publikum.

TEATER

«Britt-Marie var her»
Teatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av: Fredrik Backman
Dramatisering: Kjersti Sandal
Regi: Johanna Mørck
Rom og lys: Jonas Fuglseth
Koreografi: Zezé Kolstad
Med: Astrid Overaa

I denne litt uferdige framsyninga ser vi at det aldri er for seint å forsyne seg av livet.

Den svenske forfattaren Fredrik Backman (f. 1981) brakdebuterte i 2012 med romanen «En mann ved navn Ove» om ein 59-årig einstøing dei fleste kunne kjenne att. Boka blei ein internasjonal bestseljar, dramatisert tre år etter, og er filmatisert både i Sverige og USA. I 2014 ga Backman ut romanen «Britt-Marie var her» med litt tilsvarande tematikk. Og i 2019 blei også den filmatisert.

Britt-Marie er ei heimeverande kvinne på 63 år. I eit kontaktlaust samliv med Kent som tener pengar og lever livet, er kvardagen hennar reinhald og matlaging. Når ho etter førti års ekteskap oppdagar at Kent er utru, tek ho endeleg eit sjølvstendig val. Ho forlèt mannen. Men utan utdanning og arbeidserfaring er det lite å velje i. Ho får jobb som fritidsleiar i den vesle gudsforlatne plassen Borg. Etter finanskrisa er alt utanom pizzasjappa lagt ned, og plassen har lite å by på, særleg for dei unge. Men fotballen har dei. Jamvel om dei er langt frå gode, har ungdomane stor glede av å trene på den lokale parkeringsplassen. Det går mot ei turnering, og ungane treng ein trenar. Det må då vere rette jobben for aktivitetsleiaren? Slik blir Britt-Marie trenar utan å ha den minste kunnskap om fotball. Gradvis utviklar det seg eit nært forhold mellom Britt-Marie og ungane. Særleg til den kloke, og fritalande Vega som får Britt-Marie til å vakne. Fotballturneringa går betre enn venta, Britt-Marie får styrka sjølvkjensle, og Kent freistar å få henne attende.

Boka (og filmen) er ei bittersøt og romantisk forteljing om sjølvrealisering, vennskap og om å vakne opp. Når Kjersti Sandal, til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, har dramatisert historia som ein monolog, har ho i hovudsak vore tru mot tematikken, men kutta mykje i persongalleri i tillegg til å ta seg ein god del fridom i innhaldet. Den største endringa, er at den gryande romansen med stadens nyskilde politimann er tatt vekk. Men her er meir enn nok att av Backmans tematikk, og eg trur personleg at Sandal kunne ha kutta endå meir.

Det er Astrid Overaa som spelar Britt-Marie (og fem-seks andre roller). Overaa er ein institusjon og levande legende i Ålesunds teaterliv. Ho grunnla og dreiv Teaterfabrikken i nærare tretti år, og har, trass manglande formell teaterutdanning, spela i eit utal oppsetjingar. For sju år sia ga ho oss ei sekstiårig, og slik sett heilt annleis, «Lilly Valentine» der ho på overtydande vis braut både tabu og fordommar om kvinners aldring og kroppslege forfall. Britt-Marie er ei litt tilsvarande kvinne, ei som omsider vaknar og finn ut at det er aldri for seint å smake på livet. Overaa er nok tøffare og meir fandenivaldsk enn bokas hovudperson, og det gir ein litt annan dimensjon, samstundes som utviklinga og oppgjeret hennar er minst like truverdig. Og det hjelper at Overaa i tillegg er særs god på å sjarmere publikum. Den nærare fem kvarter lange framsyninga er både tekstrik og krevjande, så vi får bere over med at det blei vel mykje suffli på premieren. Slikt brukar å gå seg til.

Johanna Mørck, også ho til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, debuterer her som regissør. Saman med rom- og lysdesignar Jonas Fuglseth, har ho skapt ei scene som på enkelt vis kan symbolisere både innbytarbenken og dei rammene Britt-Marie må kjempe seg ut av. Med unnatak av at framsyninga er litt uferdig, kjem Mørck i hovudsak godt frå regioppgåva. Men ho kunne med fordel ha gjort dei ulike figurane Overaa spelar litt tydelegare slik at dei blei lettare å skilje frå kvarandre.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. oktober 2025.)

TEATER

«Itj no’ knussel»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Tyra Tønnessen etter Barbra Ring
Regi: Tyra Tønnessen
Scenografi: Katrin Bombe
Koreografi: Kristin Hjort Inao
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist/arrangør: Åsmund Flaten
Med: Marianne Meløy, Trond-Ove Skrødal, Maria Lingfors, Ingrid Bergstrøm, Ingunn Beate Strige Øyen, Alexander Karlsen El Younoussi, Fabian Heidelberg Lunde, Sunniva Du Mond Nordal, Arturo Scotti og Christian Eidem

Ei framsyning som slit med for mange tema og manglande retning.

For dei av oss som har levd ei stund, er utsegna «Itte no’ knussel» eit kjend munnhell. Sitatet skriv seg frå ei novelle av Barbra Ring i barnebladet Magnes juleutgåve i 1908. Den vesle historia handlar om bygdas rike, men barnlause landhandlar, Marte Svennerud, som er nådelaus mot dei som kan betale, men like raus med dei som slit. Lærar Hansen og kona hans har sju ungar i alderen to til fjorten, og når dei båe dør rett før jul, samlar presten bygdas folk for å fordele ungane. Som den rikaste, får Marte Svennerud velje først, men då det syner det seg at alle sju helst vil til henne, utbryt ho: «Itte no’ knussel. Je tek alle sju.»

Barbra Ring (1870-1955) var ein av dei fremste og mest produktive barnebokforfattarane i første halvdel av 1900-tallet, men det er først og fremst novella om Marte Svennerud som står att i arven etter henne. Det er ei historie om eit godt og raust menneske frå ei tid då tryggingsnetta var få, barnelovene ennå ikkje vedtekne og foreldrelause barn kunne bli både kasteballar, misbrukte og utnytta. Men novella er alt for stutt til å kunne lage ei heilaftans framsyning. Når dramatikaren og regissøren Tyra Tønnessen skulle dramatisere historia, har ho difor forsynt seg av andre av Rings bøker og dikta inn likt og ulikt frå dei, og kanskje litt i meste laget.

Utan å avsløre for mykje, viser det seg i Trøndelag Teaters oppsetjing at Lærar Hansen (Trond-Ove Skrødal) og Marte Svennerud (Marianne Meløy) i si tid hadde eit forhold som av ulike grunnar stranda. Det gjer at læraren heller vil svelte enn å ta i mot almisser frå Marte. Å vere stolt kan vere ein god eigenskap, men alt kan bli overdrive. Læraren har innprenta den same stoltheita i både kona (Maria Lingfors) og ungane, men utan å røpe kvifor, og i tillegg har han lært dei at det er feil å takke for gåver(!). Slik blir denne framsyninga vel så mykje ei historie om å vere stolt, om takksemd, klassekjensle og ulike former for rikdom. Og oppi det heile litt opplæring i folkestyre, og ein god porsjon moralisme. I dette uforløyste mangfaldet ligg det meste av problema i denne litt sprikande historia som slit med å finne si eiga retning og kva ho eigentleg skal handle om.

Regien til Tyra Tønnessen er leiken, og ho krydrar framsyninga med surrealisme og langt meir metateater enn det som er vanleg i familieframsyningar. Det tek til spennande og kreativt når Babben (Ingrid Bergstrøm), den tredje eldste av dei sju ungane, kjem fram på scenekanten og fortel at dette ikkje er ei vanleg julefortelling, for her skal to døy. Og samstundes ufarleggjer ho det heile ved å understreke at dette både er «gamle dagar» og teater, før ho på ganske humoristisk vis presenterer dei seks syskena sine og foreldra. Men når handlinga tek til, blir det fort litt for mykje suppe på ein spikar, lite innhald, og kompensasjon med overspel og gags. Det er stundom artig, varmt, absurd og overraskande. Men diverre blir det like ofte langhalm og trekt ut i det outrerte, og med alt for mange og sprikande tema.

Men mot slutten kjem det eit kraftig brot når Ingrid Bergstrøm framfører ein umåteleg vakker nyskriven song av Åsmund Flaten før vi er attende på sporet til innhaldet i tittelnovella, og vi får oppleve den kostelege, velspela og ikkje minst rørande barnefordelinga. Då er det berre å lene seg attende og kose seg. Og sjølv om eg kjenner denne historia nesten utanåt, er det vanskeleg å stenge tårekanalane når Marte Svennerud, spela med fingerspisskjensle av Marianne Meløy, seier dei forløysande orda.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. oktober 2025.)

TEATER

«Ping Pong»
Tigerstadsteatret og Teatret Vårt
Teatret Vårt, Plassen, Molde
Av: Leiv Arne Kjøllmoen og Henriette Vedel
Regi, scenografi og kostyme: Leiv Arne Kjøllmoen
Koreografi: Rebekka Lund
Lysdesign: Oskar Sass
Med: Sebastian Legaard Engeland og Kaleb Haile

Ei varm og innsiktsfull framsyning om to skjøre gutar, omsorgssvikt, utanforskap, men også om gryande vennskap.

Framsyninga «Ping Pong» av scenekunstparet Kjøllmoen/Vedel blei opphaveleg skrive og sett opp i Danmark, produsert av Sjællands Teater FAIR PLAY. I 2022 blei den nominert til Reumert-prisen (tilsvarande vår Heddapris), og året etter blei den kåra til årets framsyning av den danske kulturpublikasjonen og nettstaden CPH Culture. I fjor produserte Tigerstadsteatret og Teatret Vårt ein norsk versjon som hadde premiere i Oslo i september 2024, og som denne hausten har turnert i Møre og Romsdal. Eg var i Molde og såg det som truleg var siste framsyninga. Det er å håpe at eg tek feil, for dette er ein produksjon som bør kunne få eit langt større publikum.

På bakgrunn av intervju med ei rekkje ungdomar i barnevernsystemet har Leiv Arne Kjøllmoen og Henriette Vedel skrive «Ping Pong» som handlar om to unge gutar på ein barnevernsinstitusjon. Sander (Sebastian Legaard Engeland) har vore der ei stund, medan Noah (Kaleb Haile) er nykomar. Båe har dei sine historier med omsorgssvikt og omfattande kontakt med barnevern, lærarar, fosterforeldre, ulike sakshandsamarar, terapeutar og andre vaksne som stort sett har det sams at dei nok vil gutane vel, men som likevel ikkje alltid rekk heilt fram.

Leiv Arne Kjøllmoen har ansvar for både regi, scenografi og kostyme. På ei scene som i hovudsak er eit bordtennisbord med to bakkvegger, også dei forma som slike bord, har han greidd å lage ei setting som han på kreativt vis får til å vere eit utal fysiske situasjonar, samstundes som tittelen og bordtennisbordet er som ein konstant bakanforliggande metafor. For jamvel om dei to gutane møtest ved eit bordtennisbord, så er det bildet av dette kjappe, tette ballspelet, der gutane blir kasteballar mellom institusjonar, heim og det meste, som er bakteppet, og der dei aldri får den roa og tilhøyrsla som dei treng. For å trekkje metaforen vidare, må dei også rett som det er tole ein og annan smash.

Dei to møtest og Sander inviterer på ein bordtenniskamp. Sander er utagerande, sjølvsikker (i alle fall utanpå), pratsam, aktiv, spontan, og understrekar heile tida at dei to ikkje skal bli venner, for han er berre i transitt til mora har kome i water og han kan reise heim. Inga grunn til å etablere vennskap i ein slik setting. Noah er langt meir introvert, varsam, og har, som vi etter kvart forstår meir av, ikkje same tankar og håp om å kome heim til mora si. Tvert om. Båe kan dei ha problem med å styre temperamentet sitt, men elles er dei to ganske ulike gutar ein stad midt i dei formative tenåra.

I tillegg til å vere desse to gutane, spelar Engeland og Haile også ei lang rekkje sakshandsamarar og andre vaksenpersonar rundt gutane, i tillegg til dei to mødrene, rett nok ganske stilisert. Det er openbert at Kjøllmoen/Vedel ikkje berre har gjort god research, men også lytta inngåande og sett seg inn i språk og veremåte til ungdomen. Dialogen mellom Sander og Noah er som ein verbal ping pong der replikkane blir kasta fram og attende og i eit språk som verkar både autentisk og særs truverdig. Og sjølv om tematikken er alvorleg og tidvis ganske trist, er det likevel mykje varme og lun humor. Og fine referansar til både porno, kvisete kroppsfiksering og Disneyfilmen om Bambi på isen. Det siste i ei særs sterk scene der dei to, truleg midtvinters, stikk av frå institusjonen og hamnar på eit islagt vatn der Noah får testa glattisen, for å nytte endå ein metafor for livet til desse gutane. Og der det blir særs dramatisk når isen viser seg å ikkje være sterk nok.

I ein times tid får vi presentert eit intenst og energisk spel mellom Sebastian Legaard Engeland og Kaleb Haile. Det går frå livstruande dramatikk via utagerande slåssing til fine, vare scener, alt truverdig og godt formidla. Sceneskifta er mange og brå, men blir handtert framifrå, og den nærast geniale bruken av bordtennisbordet til å illudere det mest, imponerte. Gutane er ulike, sårbare og tviheld på avstand, for dette er ungdomar som har brent seg og er redde for å knyte for nære kontaktar. Likevel utviklar det seg, sakte, særs gradvis, men likevel eit vennskap mellom dei to. Kjøllmoens regi er ei fin og utsøkt blanding av det vare, varme, og det langt meir alvorlege.

Framsyninga er sjølvsagt ein kritikk av dei sidene av barnevernet der ungdomar ikkje blir tilstrekkeleg sett eller blir kasteballar i staden for å finne ro og ei trygg hamn. Men ho er langt frå einsidig i kritikken, for desse ungdomane treng hjelp, og det finst både terapeutar for fosterfamiliar som ser dei og får det til. Men balansegangen er ikkje enkel. Denne vesle framsyninga gir eit varmt innblikk i to skjøre gutar, eit gryande vennskap og eit vanskeleg utanforskap. Som eg nemnde innleiingsvis, såg eg truleg siste framsyninga av denne produksjonen, men eg håpar for all del at eg tek feil, for det er langt fleire enn publikum i Oslogryta og i Møre og Romsdal som ville ha godt av å sjå «Ping Pong».

TEATER

«Peer Gynt»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Henrik Ibsen
Tilarbeiding og regi: Hanne Tømta
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Musikalsk arrangør: Simon Revholt
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Espen Reboli Bjerke, Øystein Martinsen, Matias Kuoppala, Georg Devendra Apenes, Ingrid Unnur Giæver og Marit Adeleide Andreassen

Ei framsyning som slit med å finne forma mellom draum og realisme, og som blir for episodisk.

Henrik Ibsen skreiv «Peer Gynt» som eit bitande oppgjer med norsk veremåte, og Peer er, trass i at han kan vere sjarmerande, ikkje spesielt sympatisk, men ein skrytande og drikkfeldig horebukk og ein egoist utan sjølvinnsikt. I ettertid er diktverket likevel blitt eit nasjonalepos, mykje takka Edvard Griegs nasjonalromantiske musikk. Og trass i alle Peers lyte og negative sider, er han blitt eit ikon der ein til alt overmål kårar årets Peer Gynt, som om det var noko å trakte etter. Det er difor fortenestfullt med alle tolkingar som går bakom personen, og syner kven Ibsens Peer i røynda var. Fleire regissørar har gjort dette, mellom anna gjennom å gå på innsida og syne Peers indre demonar, slik som i den særs vellukka versjonen som nå går på Teatret Vårt i Molde. Hanne Tømta freistar også ei tilsvarande tilnærming i oppsetjinga på Rogaland Teater.

Settingen er baren i Teaterhallen der vi som publikum kan leske oss medan vi ventar på framsyninga. Så blir det rydda og Espen Reboli Bjerke som Peer set seg ved disken. Og i ein forenkla og nedkorta versjon får vi presentert ein femti år gamal, sliten, litt utlevd og truleg også noko forfylla Peer som ved bardisken møter seg sjølv og ser attende på livet sitt. Her er også ein bartender og fire andre gjestar, og dei vekslar på å spele alle dei andre rollene i historia, eller kanskje i vel så stor grad minne Peer på alle han har møtt opp gjennom livet. Det er ein spennande vri, men som heller ikkje er ny. Lerkefugl Produksjoner og Ida Høy laga for fem år sia framsyninga «Peer på pub» med berre fire aktørar og ein musikar, og der dei tok prosjektet heilt ut i det humoristiske og nesten absurde.

Nora Furuholmens scenografi er ein stor bar, eit piano og eit par kafébord. Det syner seg å vere tilstrekkeleg. Men kostyma hennar kunne ha vore litt meir omfattande, for dei blir for få og anonyme til å kunne gi tilstrekkeleg identitet. Ved denne bardisken i Teaterhallen får Peer etter kvart repetert heile livet sitt i same kronologi som i originalmanuset. Det tek til ganske lovande med bukkerittet der Bjerke i staden for den virile og kaute Peer viser ein eldre og noko utlevd skrytepave i retrospekt, truleg litt i bakrus, og der Marit Adeleide Andreassen syner ei mor Åse som let seg overtyde og forføre. Her får aktørane tid til å dvele og gå i djupna og då blir også scena tydeleg og sterk. Men så held det fram litt over stokk og stein. På berre to timar inklusive pause er framsyninga innom det meste utanom «prestens tale» og Peers forsøk på å få Dovregubben til å reinvaske seg. Når det samstundes er berre fem aktørar som skal spele alle dei andre rollene utan store skift i kostyme, blir det vanskeleg å henge med. Sjølv har eg både lese og sett «Peer Gynt» eit utal gongar, men ein førstegongsbesøkande vil i denne oppsetjinga ha store problem med å forstå kva som skjer. Det heile blir episodisk og få av tablåa får høve til å etablere seg. Slik får også dei seks skodespelarane alt for lite å spele på, og tidvis blir framsyninga nesten resiterande og meir som ei ilesesetjing.

Sjølv om dei seks på scena har fått i minste laget å spele på, var det stundom likevel mange fine tolkingar. Når han fekk høve til å dvele i rolla, gav Espen Reboli Bjerke oss ein sliten og attendeskodande Peer som ein kunne tru på. Øystein Martinsen greidde med lågmælt og finstemt spel å gi gode nyansar til alle dei fire han formidla. Og så var Ingrid Unnur Giæver ei særs gåtefull Solveig som berre med små blikk og mimikk nesten blei som ei hildring for Peer.

Ideen om å la ein sliten Peer sjå attende på livet ved ein bardisk er god, og mang ein bartender kan sikkert skrive under på alle erkjenningane som har kome etter nokre drinkar. Men denne framsyninga blir for springande, og slit samstundes med å bestemme seg for om ho skal vere realistisk eller spela i ei draumeverd. Finalen blir symptomatisk for akkurat dette når Solveig og knappestøyparen brått blir eitt. Eller er dei kan hende to ulike personar med saumlaust skift?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. oktober 2025.)

TEATER

«Trikken»
Nattframsyninga UKA-25, Studentersamfundet i Trondhjem, Sitatet
Av: Sigrid Johansen Herseth
Regi: Sigrid Johansen Herseth
Scenografi: Signe Kruse-Jensen og Ingrid Mikalsen
Kostyme: Elin Linnea Stenbakken Östgård
Kapellmeister: Camilla Vikingsen
Med: Oliver Eidem Nyeng, Marie Hammergren, Hedvig Ekenes Asp, Astrid Marie Bjerkmo, Inga Ragnhild Skogseth, Christina Mortensen og Lasse Ikdal Hiim

Ei lita perle av ei framsyning om heilt kvardagslege, men likevel djupt eksistensielle forhold.

I år er det tretti år sia Studentersamfundets Interne Teater (SIT) skreiv teaterhistorie ved å setje opp «Vi kjente ham i grunnen ganske godt», den første nattframsyninga under UKA. Det er framleis noko av det beste eg har sett på norsk teater. I åra som har følgd, har nattframsyninga vore SIT si eksperimentelle sandkasse for å utforske og leike seg med den litt svarte og djuptpløyande dramatikken. Det er ein sjanger der fallhøgda er stor, og det skal ho vere. Opp gjennom åra har det sjølvsagt vore produksjonar av særs ulik karakter og kvalitet. Men sams er at ambisjonsnivået er høgt, og skal ein bli god, så må ein også feile frå tid til annan. Som eg også skreiv om framsyninga for fire år sia, er det difor godt å kunne melde at årets produksjon, «Trikken» skriv seg inn i det beste av SIT sine nattframsyningar, og at dette var ei oppsetjing med både stor djupne og mange lag. I tillegg til at ho var stramt regissert og ikkje minst særs velspela.

Opphavleg blei nattframsyningane spela i biblioteket midt på natta, men etter kvart er det blitt ettermiddagsframsyning av dei. Men det mørke og litt dystre som ein forbind med natta er framleis kjennemerket, og årets framsyning handla i tillegg reint fysisk om ein trikketur i mørket. Ofte når eg sit på trikken og greier å fri meg frå mobilen, let eg augo vandre over dei andre passasjerane. Og tenker at her er mykje levd liv. Der sit ein roman, og bak han nok ein. Så mange historier, og så mange lagnadar. Litt i same gate har nok forfattar og regissør Sigrid Johansen Herseth tenkt då ho skreiv «Trikken».

Den litt opphøgde scena i Sitatet, er av scenografane Signe Kruse-Jensen og Ingrid Mikalsen møblert med nokre sitjebenkar og ein bakvegg med trikkevindauge. Så enkelt, og så effektfullt, og meir skal det ikkje til. Scena er ein kveldstrikk med etter kvart sju passasjerar. Det tar til med at eit ungt par der ho (Astrid Marie Bjerkmo) openbert ønsker seg at dei skal bli eit verkeleg par, medan han (Oliver Eidem Nyeng) ikkje har tilstrekkelege sosiale antenner til heilt å forstå kva som skjer. Medan dei ventar på, og går på trikken, får vi ein varm og autentisk samtale, ørlite grann klein, slik all slike dialogar er. Som ein fin ouverture til framsyninga set opningsscena standarden for den vidare handlinga. På trikken sit alt ein dresskledd kar (Marie Hammergren), stadig opptatt med å ta imot og svare på mobiloppringingar. Og etter kvart kjem fire andre passasjerar. Det er eit ektepar (Inga Ragnhild Skogseth og Lasse Ikdal Hiim) på veg heim til barn og barnevakt, og der ho er ein kritisist og ganske beisk i replikken medan han er meir fåmælt. Inntil vidare. Og det er ei ungjente (Christina Mortensen) som les Jon Fosse, og som etter kvart syner seg å vere både litt alternativ og religiøs. Og den siste passasjeren er ein mann som truleg er noko påsegla (Hedvig Ekenes Asp), og som difor blir unngått av dei andre.

Så blir vi presenterte for ei rekkje ulike tablå og dialogar, først og fremst mellom ekteparet som openbert ikkje har det heilt greitt i forholdet sitt, og mellom det unge paret som famlar seg sjarmerande fram for å finne ut av sitt gryande forhold. Men også avbrote av dei tre andre. Det er intelligent og observant gjort, og samstundes som dette er relativt inkjeseiande kvardagsprat, er det noko dei fleste vil kjenne seg att i.

Litt om litt dreg det seg til, for trikken stoppar ikkje, og ute er det stummande mørke. Til alt overmål syner det seg at trikken er førarlaus, og dørene stengde. Slik får vi eit klassisk lukka rom. Og gradvis brer uvisse, redsle og mykje anna seg hjå dei sju passasjerane. Frå å halde strikt på reviret sitt, opnar dei etter kvart opp og tar til å interagere og samtale. Og lag for lag avdekker Sigrid Johansen Herseth kva som skjuler seg bak dei ulike fasadane. Som at ikkje alle er heilt ukjende for kvarandre, og at eit roleg ytre kan skjule eit oppfarande indre. At den som blir hundsa med, med eitt faktisk kan stå opp. Og at den som ingen har tiltru til, kan vere av dei mest rasjonelle. Eg skal ikkje gå i detalj eller drive røpealarm, men i dette vesle kammerspelet greier Herseth å pirre nyfikna vår og presentere sju heilt vanlege menneske som alle ber på sitt. Det er gjort med stor innsikt og fingerspisskjensle.

Scenografien er enkel, og med forsiktig lyssetting blir vi saumlaust flytta frå tablå til tablå. Musikken, som vi meir anar enn høyrer, er med på å skape stemning og stundom litt dramatikk. Spelet til dei sju er formidabelt. To av skodespelarane (Hammergren og Skogseth) er av SIT sine mest røynde og som eg har sett i fleire gode rolletolkingar, men dei fem andre, der tre av dei er heilt nyopptekne i SIT, leverer spel som ikkje står noko attende. Dei har gått skikkeleg inn i rollene og typane dei skal vise. Om eg skal kome med ei lita innvending, er det at skifta frå det rolege til det litt hysteriske og oppfarande stundom ikkje kjem gradvis nok eller tilstrekkeleg motivert. Men det er ein bagatell. I regien har Herseth tatt seg god tid, og ho let aktørane dvele, vente og ta lange pausar slik at situasjonane kan søkkje inn. Korleis det går, er uinteressant, for Herseths prosjekt har vore å vise kva som skjer når vi frå kvar vår trygge tue blir tvungne til å interagere og snakke saman. For menneska er jo sosiale vesen når alt kjem til alt. Gjennom den vesle skissa som «Trikken» i røynda er, har Herseth og SIT greidd det til fulle.

MUSIKAL

«The Trail to Oregon!»
Studentersamfundet i Trondhjem, Sitatet
Av: Jeff Blim, Matt Lang og Nick Lang (StarKid Productions)
Omsett av: Bendik Johansen og Dennis B. Eliassen
Regi: Dennis B. Eliassen
Scenografi: Serina Augusta Bryne
Kostyme: Anne-Marit Bildøe Imset og Mia Marshall Jonassen
Kapellmeister: Andreas Klavenes Berg
Orkester: Andreas Klavenes Berg, Anders Daltveit Melve, Andreas T. Christensen, Andreas Skagen, Henrik Horpedal, Jon Andersen og Mattias A. Pedersen-Estrada
Med: Studentersamfundets Interne Teater – Emilio Lombarado, Martine Wergeland, Viktoria A. Lunde, Eirun Asting-Kjesbu, Mia Johnsen og Stine Elene Hole

Om ein spelar teater som skal parodiere noko, er det ein stor fordel å kjenne det som blir parodiert. Her ligg hovudproblemet til denne musikalen.

Frå nybyggjartida i Sambandsstatane er «The Oregon Trail» blitt eit omgrep for frontier-ruta som gjekk frå Midt-Vesten og ut til territoriet Oregon som i 1859 blei den 33. delstaten i USA. På 1970-talet blei det i pedagogisk samanheng utvikla eit video- og dataspel for å lære åttandeklassingar om livet til pionerane på midten av 1800-talet. Spelaren skulle vere leiar for eit vogntog med settlarar på vegen frå Independence, Missouri og til Willamette Valley i Oregon i 1848. Spelet blei særs populært, og opp gjennom åra har det kome eit utal versjonar og oppdateringar, men dei siste tjue åra er det nok gått litt ut på dato. I 2014 laga StarKid Productions ein musikal som rein parodi på dette dataspelet. Den er blitt eit YouTube-fenomen, og nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) vald å sette den opp som musikal på samfundets nye biscene, Sitatet, under UKA-25.

Når ein skal lage parodi på noko, er det ein føresetnad at publikum er fortruleg med det som blir parodiert. For å forstå ironien og humoren må ein kjenne metaforane, referansane og samanhengen. Då NRK i 1980 sende såpeoperaparodien «Soap» (som i norsk omsetjing hadde det meiningslause namnet «Forviklingar»), var det tre år før den første verkelege såpeserien («Dynastiet») blei vist. Norske sjåarar hadde difor ingen referansar, forstod ikkje ironien og såg serien berre som rein underhaldning. Slik blir det også med «The Trail to Oregon» der eg vil tru dei fleste knapt har høyrd om dataspelet som blir parodiert. Då blir det i staden berre ei absurd, overspela og tidvis ganske komisk musikal med eit innhald som slit med å stå på eigne bein.

Om ein har litt kjennskap til amerikansk sjølvforståing, den patriotiske og idylliserande haldninga til nybyggjartida, som var ei rein kolonisering, og til den amerikanske draumen om å bli vellukka og først og fremst rik, ja då kan ein sjølvsagt likevel finne referansar og ting å more seg over i denne oppsetjinga. Og om du likar crazykomikk, metateater og ei naivistisk form for Monty Python-humor, vil du også kunne finne eitt og anna å gle deg over. Eg må likevel vedgå at eg har vondt for å forstå kva SIT har tenkt ved å velje akkurat denne musikalen. Men det har dei altså gjort, og då må ein forhalde seg til det.

Vi følgjer ein familie på fem, ein bestefar, mor, far, 17-årig dotter og sjuårig son, på deira ferd til Oregon, som blir sett på som eit «land of milk and honey». På vegen skjer det litt av kvart, som i alle slike frontierforteljingar, eller helteepos som dei i røynda er. Ein svindlar prakkar på dei ei dårleg vogn, og ein endå verre okse. Dei mistar vogna, dottera blir utsett for brurerov, sonen har skusla bort matreservane, og mykje går gale. Men som i alle slike epos, rir dei han av, og det er ikkje amerikansk om det ikkje, etter alt det vanskelege, går bra til slutt. Og vel så det. Historia har haugevis av metalag og kommenterer ofte seg sjølv. Eit billeg publikumsfrieri er at dei fem i familien ikkje har namn, men må få det av publikum. Det blir sjølvsagt ikkje heilt vanlege namn. Og ved slutten skal eitt av familiemedlemmane døy, og kven det er, blir avgjort ved publikumsavstemming. Slik kan finalen bli litt endra frå dag til dag. Og nokre synest sjølvsagt at det er hysterisk artig at tre av dei (på premieren) blei heitande Kent Ranum, Waldorf salat og Fantorangen.

Bendik Johansen og Dennis B. Eliassen har omsett originalteksten til eit godt og munnleg norsk. Sjølvsagt har dei mista mange ordspel og referansar, men dei har greidd å få til ein del kompensasjonar. Dennis B. Eliassen har regien, men for den som har sett originalen på YouTube, er SIT si oppsetjing nærast som ein rein appropriasjon og utan andre store regigrep enn at sceneskifta blir utført synleg, og ganske forstyrrande. Til og med kostyma er nærast som reine kopiar av originalen. Scenografien er litt annleis, men er ikkje spesielt vellukka fordi han krev for mykje synleg flytting.

Eit solid orkester på sju personar sit godt synleg på scena og leverer fine akkompagnement, men lydnivået deira var stundom i høgaste laget til å få med seg kva dei seks på scena sa og song. Musikken er ikkje spesielt melodiøs, med unnatak av nokre nummer, og difor vanskelege å synge. Sjølv om eg veit frå tidlegare oppsetjingar at fleire av aktørane er meir enn habile songarar, var ikkje songprestasjonane alltid like gode. Men i formidlinga og spelet gjer dei seks skodespelarane stort sett gode tolkingar. Ettersom dei må fylle fleire roller, er det mange og raske sceneskift som går overraskande bra. Dei spelar med stor intensitet og mykje energi, og dei greier i hovudsak å halde det naudsynte overspelet på eit akkurat passe nivå. Og dei fekk formidla mykje god situasjonskomikk der timing er viktig. Slik kom dei alle langt betre frå oppgåva enn det dei særs vanskeleg rammene skulle tilseie. Og om eg skal trekkje fram ein av dei, må det vere den einaste som ikkje var blant dei fem familiemedlemmane, men som spela okse, lurendreiar, banditt og meir til. Stine Elene Hole, som eg tidlegare berre har sett i «Den Innbilt Syke» tidlegare i vår, fekk nytte hele registeret sitt med utsøkt mimikk og kroppsleg spel. Som nyfødt bøffel gjorde ho maksimalt ut av nummeret, og faktisk betre og langt meir enn originalen.

REVY

«Chærrity»
UKA-25, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet og komponistkollegiet
Regi: Martin Næss og Fredrik Vildgren
Kapellmeister: Andreas Vislie
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) – Trond Juvkam, Hedvig Heitmann, Johannes Rosenberg, Filip Øigarden, Isabel Eriksson, Sunniva Lisæth Schøyen, Agnes Cecilia Scheel Melin, Jørund Fjose, Isabella Deng Solvang og Eilov Andresen Gravdal

Ein UKE-revy som i større grad enn vanleg greier å løfte blikket og også sjå utanfor studentanes eiga litle verd.

For to år sia stod UKE-revyen ved eit vegskilje. Etter nesten hundre år, var det siste UKE med «Casa Rossa», det raude runde huset frå 1929. Symptomatisk heitte UKA den gongen «SPRÆKK». Nå er det nye tilbygget til Studentersamfundet for lengst tatt i bruk, men i årets revy er det eit nytt vegskilje. For i Studentersamfundets Interne Teater (SIT), denne fantastiske utklekkingsanstalten av skodespelartalent, er det sjølvsagt stadige utskiftingar, men medan revyen i «SPRÆKK» baud på særs rutinerte og «gamle» aktørar, har det nå vore eit meir markant generasjonsskifte enn vanleg. Mange av dei ti skodespelarane er heilt ferske, men SIT er ei Sareptas krukke for å få fram nye talent, og årets revy står ikkje attende når det gjeld framføringa.

UKA er full av tradisjonar, nokre er reine tvangstrøyene, men dei om det. UKE-namnet er både tradisjonsrikt og viktig. Det skal minst ha dobbel tyding, det bør spegle samtida og det bør ha tre stavingar. Det siste bryt dei med frå tid til annan. Men årets namn, «Charrity» fyller kriteria til fulle. Det er ei fornorsking av det engelske charity som tyder «veldedighet» på bokmål eller «velgjerd» på nynorsk. Det gjennomgåande temaet og den raude tråden i denne revyen er at det er urolege tider, verda går til helvete, og det er tid for å gjere noko med det. Om eg skal meine noko reint semantisk, så er «charity» eller «veldedighet» slikt rike folk gjer for å kjøpe avlat og for å stå fram som gode menneske. Å plastre sår og stille smerter er sjølvsagt bra, og som Bertolt Brecht skreiv i sitt ikoniske dikt «Herberget», endrar det rett nok ikkje verda, men ein bustadlaus får plass på herberget ei natt. Når UKA meiner at verda treng meir «charity», er eg litt uviss på om dei meiner det konkret eller ironisk, og sjølv om opningsnummeret, med klår adresse til Live Aid, har ein god porsjon ironi, er heile framsyninga av revyen laga som ei «veldedigheitsframsyning» der ein skal samle inn pengar til trengande. I så fall vil verda halde fram som før. Men utover i framsyninga, blir temaet meir og meir systemkritisk, så eg vel å nytte den nynorske omsetjinga «velgjerd», og tolkar studentane i beste meining om at dei ønsker også å vere med på ei endring sjølv om ordvalet ikkje er heilt vellukka.

Når eg har nytta så mykje plass på semantikken, og tolkinga av tittelen, er det fordi denne revyen skil seg frå dei fleste av dei 25 revyane eg har sett tidlegare, og i særs positiv retning. Ei av dei mest ikoniske studentvisene er frå «Mammon-Ra i 1931 og heiter «Vi har vår egen lille verden», og det har diverre ofte avspegla seg i repertoaret i revyane opp gjennom åra. I hovudsak er det studentkvardag og tidsspesifikke fenomen, og i den grad ein løftar blikket, er det sjeldan lengre enn til Trondheims bygrenser. Slik er det ikkje denne gongen, og det skal forfattarkollegiet ha all ære av.

Eg har alt nemnt opningsnummeret som sette tema og var forrykande, men heller ikkje så mykje meir enn det. Så gjekk det slag i slag med den ein sketsjen meir uforløyst og tidvis overspela enn den andre, og eg må vedgå at første akt ikkje var spesielt vellukka. Med to soleklåre unnatak. Filip Øigarden, som imponerte i hovudrolla i Molières «Den innbilt syke» tidlegare i år, leia an i eit surfeopptrinn der dei surfa på ei bølgje frå høgre, og der adresse og innhald var særs tydeleg utan å bli postulerande. Og så var det eit nydeleg og nesten mollstemd innslag der Sunniva Lisæth Schøyen kom med ei kasse med gamle UKE-rekvisittar etter faren og song «Nå forstår jeg det du sa» der ho fortalde vakkert og rørande om arven etter faren, og at ho nå følgde i hans sko. For lettrørde menn som meg, og med lang fartstid i dette huset, kom det raskt ein klump i magen.

Men inntrykket etter første akt, var likevel ganske slett. Det var først og fremst tekstarbeidet frå forfattarkollegiet som ikkje hadde gode nok poeng eller var skusla bort, medan skodespelarane stort sett presenterte det bra, rett nok med litt for mykje overspel. Eg må vedgå at eg frykta det verste då andre akt tok til. Men eg likar å bli overraska, og det blei eg til fulle etter pausen. For då kom det eine innslaget betre enn det andre, både med tanke på humor og ironi, men også med klår politisk adresse langt utanfor Trondheim.

I ein del tidlegare revyar, særleg på 80-talet, var det lengre, operetteliknande innslag som «Erichsenoperaen», «Tårnrestauranten» og ein hysterisk artig parodi på servitøren på pizzarestauranten Benitos. Den tradisjonen tok dei opp att, med «El Rojo de Banderas», ein spansk opera om den skumle forføraren Jens, – han i Finansdepartementet du veit. Trondheims ordførar, Kent Ranum, sat på første rad på bypremieren, og måtte gjennom visa «Hurray Hurray» tole ein nydeleg parodi på korleis han avvæpnar kritikk og vanskelege spørsmål ved i staden å by på seg sjølv, sjarmere og synge. Å bli parodiert er blant det gjævaste nokon kan oppnå, så det såg ut til at Ranum storkosa seg i rampelyset. Det er krig i Ukraina, og i USA er ein narsissist i ferd med å demontere demokratiet. Ein sterk sketsj som synte Putins falske fredsretorikk og Trumps like falske prat om å få til fred, i ein slags verbal kamp mellom dei to supermaktene, viste tydeleg kva for Orwellsk nytale vi blir utsette for. Og i avdelinga for meir eller mindre inkjeseiande tull og tøys, ein sjanger som revyane ofte har vore gode på, gav Hedvig Heitmann ein herleg ironisk førelesing i sjølvhevding. Finalen var tydeleg og samstundes uvanleg. Studentane hadde gått på byen og spurt både kjendisar, ungar og vanlege folk kva dei tenkte på med «veldedighet», og det blei eit innslag til verkeleg ettertanke, før ensemblet avslutta med nok ein forrykande versjon av «Chærrity».

UKA er som sagt tradisjon, og det skal helst vere med ei drikkevise, ei Trondheimsvise og kanskje ei studentvise. Songen om å gå i farens studentfotspor var ein av revyens beste, medan drikkevisa og Trondheimsvisa denne gongen var greie nok, men neppe noko ein vil hugse.

Det eg derimot vil hugse, som var revyens desiderte høgdepunkt, og som syner at det enkle ofte er det beste, var eit frekt og heilt uventa brot då multi-instrumentalisten og ein av dei tre i komponistkollegiet, Marcus Grand, kom ned frå orkesteret med ein akustisk gitar, sette seg på ein stol og song sin eigenkomponerte og sjølvskrivne «Veitan veit». Det var ein song som i utgangspunktet handla om ein parallell til munnhellet om kva som hadde skjedd om veggane hadde auge. Her var det dei smale veitene som er typiske for Midtbyen i Trondheim som veit meir enn dei fleste. Med eit fint lite ordspel var innslaget tilsynelatande ein upretensiøs og vakker song om alt det som skjer og som vi ikkje veit, og der Grand raskt fekk med seg salen på allsong av det stutte refrenget. Men songen og framføringa baud på brot, utvikling og overraskingar og ein særs tydeleg politisk bodskap, formidla vakkert og med innerøyst. Framføringa til Grand var roleg og nesten naivistisk, med stor humor, bitande ironi og med enkelt gitarakkompagnement.

Marcus Grand har saman med Simon Leonard Holtan og Nora Elise Hjerpsted skrive all musikken, og dei har levert songar som både er melodiøse og fengande. Og så må eg nemne at det ni personar sterke orkesteret, og som trakterte nesten dobbelt så mange instrument, gav eit heilt eineståande akkompagnement der dei mesteparten av tida sat godt synleg på bakscena.

Regissørar var denne gongen, som for to år sia, husets eigne Martin Næss og Fredrik Vildgren. Dei kjenner sjangeren, folka, gjengane og storsalsscenas mange avgrensingar. Det gjer at det er blitt ein revy som nyttar huset og kapasitetane til fulle, tek i bruk heile breidda i Storsalen, og som får skifta til å gå forbausande saumlaust, noko dei også fekk god hjelp til av orkesteret. Personinstruksjonen er i hovudsak god, med unnatak av noko overspel i første akt.

«Chærrity» er blitt ein revy der første akta har eit stort forbetringspotensial, spesielt på tekstgrunnlaget. Men der andre akt er så god, både i innhald og framføring at ein fort gløymer irritasjonsmomenta frå før pause. Og i mine mange tidlegare meldingar av UKE-revyane, har eg nesten alltid kritisert dei for å bli for sjølvsentrerte. Det skal eg ikkje gjere denne gongen. For her var storpolitiske spørsmål og det studentikose presentert i ei så god blanding som eg ikkje har sett make til tidlegare.

TEATER

«Hedda Gabler»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Henrik Ibsen
Tilarbeidd av: Sigrid Strøm Reibo
Regi: Atle Knudsen
Tilarbeiding til nordnorsk: Ragnar Olsen
Scenografi: Gjermund Andresen
Komponist: Peter Baden
Koreografi: Oleg Glushkov
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Lyddesign: Jim Oddvar Hansen
Med: Ingrid Mikalsen Deinboll, Sindre Arder Skildheim, Ketil Høegh, Espen Mauno, Hanne Mathisen Haga og Guri Johnson

Utan freistnad på modernisering gir Hålogaland Teater oss ei uvanleg rein, tydeleg og forståeleg «Hedda Gabler».

I løpet av eit snautt år er Henrik Ibsens «Hedda Gabler» blitt sett opp på i alt fire norske institusjonsteater, og med særs vekslande kvalitet for å seie det forsiktig. Eg må difor vedgå at det var med ein viss porsjon skepsis eg i helga drog til Hålogaland Teater for å sjå deira oppsetjing. Men i Tromsø blei all skepsis feid til sides alt frå første scene. Sjeldan har eg sett Ibsens mest gåtefulle drama tydelegare, meir forståeleg og ikkje minst meir velspela. Og med ein scenografi som bokstaveleg talt gir oss mange rom.

«Hedda Gabler» er eitt av Ibsens meir psykologiske drama, og Hedda sjølv er kanskje hans mest gåtefulle person. Ho (Ingrid Mikalsen Deinboll) er i slutten av tjueåra, gravid og har nyleg kome heim frå bryllaupsreise etter å ha inngått eit fornuftekteskap med den ganske middelmåtige akademikaren Jørgen Tesman (Sindre Arder Skildheim), mykje fordi han ventar seg eit professorat og slik kan by på økonomisk og sosial tryggleik. Så dukkar ein tidlegare flamme opp, den litt mystiske og turrlagde Eilert Løvborg (Espen Mauno). Og saman med husvennen, assessor Brack (Ketil Høegh) ber dei to på løyndomar Hedda ikkje har fortalt til Tesman. Trass sin unge alder er Hedda allereie livstrøytt, og i rein keisemd driv ho eit øydeleggjande renkespel der både Løvborg, og hans meir jordnære assistent Thea Elvsted (Hanne Mathisen Haga) raskt blir offer for intrigane hennar. Alt til ho fell for eige grep, etter å ha møtt sin overmann i assessoren.

Det er befriande å sjå ei oppsetjing som i så stor grad stoler på Ibsens originaltekst. Med unnatak av nokre fine scenografiske brot for å syne det ålmenne, har regissøren Atle Knudsen (med opphaveleg tilarbeiding av Sigrid Strøm Reibo) ikkje gjort nokon freistnad på modernisering. Vi er i 1890, men tematikken kunne ha vore i dag. Knudsen har laga ei tydeleg og rein framsyning der bruk av musikken til Peter Baden og koreografien til Oleg Glushkov byr på fine brot i samband med sceneskifta. Gjermund Andresens omfangsrike og kreative scenografi er samstundes ein særs viktig del av framsyninga. Opningsscena er ein sekskanta konstruksjon der Hedda nærast presenterer heile rollegalleriet og der dei alle har sitt eige rom. Etter kvart løyser scenografien seg opp, og ved utsøkt bruk av dreiescena og dei mobile «romma», gir Andresen oss ei setting som både symbolsk og bokstaveleg syner at dette er ei framsyning med mange rom, – og lag.

Ingrid Mikalsen Deinboll er berre 26 år gamal, og relativt nyutdanna, men med bakgrunn frå Hålogaland Teaters barne- og ungdomssatsing, Lille HT, er ho for lengst ein røynd skodespelar. Hennar tolking av Hedda er imponerande mangefasettert. Frå å bli sett på som Ibsens mest gåtefulle rollefigur, gir ho oss i staden ei Hedda som, trass aparte val, likevel blir særs forståeleg. Med lågmælt spel, finstemt mimikk, og i sceneskifta litt ekspressiv dans, byggjer ho gradvis opp til Heddas fall. Jørgen Tesman blir ofte framstilt som ein parodisk nerd, men i Sindre Arder Skildheims tolking blir også han i langt større grad forståeleg og eit heilt menneske. Skildheim er jamgamal med Deinboll, men har også lang fartstid frå Lille HT, og det får han god bruk for i sitt nyanserike spel. Også Eilert Løvborgs fall og endelege lagnad blir meir forståeleg i Espen Maunos tolking, og nokre av scenene med Hedda byr på intenst spel. Hanne Mathisen Haga som den meir nøkterne og kanskje litt naive Thea Elvsted, representerer fornufta og det jordnære, og i den vesle rolla som Tante Julle, får Guri Johnson briljere og gi framsyninga eit kjærkome snev av humor. Og så er det Heddas intrigante overmann, assessor Brack, infamt og presist formidla av Ketil Høegh.

«Hedda Gabler» på Hålogaland Teater er velspela og tematisk tydeleg. Musikk, koreografi og scenografi gjer i tillegg framsyninga til ei audiovisuell oppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 30. september 2025.)

TEATER

«Keiserlosen»
Nordland Teater, Brønnøy samfunnshus
Av: Hanne Brincker og Ketil Kolstad
Regi: Terje Ranes
Scenografi og kostyme: Mariann Rostad
Maskør: Eva Sharp
Lysdesign: Johan Haugen
Lyddesign: Thomas Hammer
Med: Roger Opdal Paulsen og Olaf Leiros Galicki

Sjølv «stabile geni» må stundom gi tapt for lokal ekspertise. Og også umake par kan bli nære venner.

På ei kunstutstilling i Berlin såg den tyske keisaren Vilhelm II (1859-1941) eit måleri frå Digermulen og bestemte seg for at dit skulle han. Det blei starten på den nordnorske masseturismen, og frå 1889 og fram til verdskrigen braut ut sommaren 1914, vitja Vilhelm Norge kvart år med lystyachten sin «SMY Hohenzollern». Til det trong han ein god los. Valet fall på Johan Martin Pareli Nordhuus (1849-1923). Det skulle utvikle seg til eit 25-årig vennskap mellom ein av verdas mektigaste monarkar og ein røsleg los frå Brønnøy på Helgelandskysten. Forholdet deira var godt kjend i samtida, og blei omtala i presseartiklar over heile verda. I 1935 skreiv Lars Hansen boka «Keiserlosen», og i desse dagar kjem ei ny bok, «Hohenzollerns siste los», skriven av Tor Erlend Nordhuus, keisarlosens oldebarn.

Med utgangspunkt i boka frå 1935 og eiga slektsgransking, har nytilsett sjef på Nordland Teater, Ketil Kolstad, saman med kona, Hanne Brincker, skrive dramaet «Keiserlosen» som hadde premiere i Brønnøysund torsdag. Det er blitt ei anekdotisk forteljing om to heilt ulike personar som på eitt eller anna vis likevel fann noko hos den andre. Den som ser etter eit psykologisk drama om dette umake paret, må gå til andre kjelder, for Brincker og Kolstads prosjekt har nok vore å skape rein nordnorsk underhaldning.

Terje Ranes, ein røynd frilans skodespelar, debuterer her som regissør, og har nytta ei mengd ulike gags og metagrep for å bygge opp under humoren og underhaldningsaspektet i forteljinga. Med unnatak av at det dramaturgisk stoppar litt opp midtvegs, har han i hovudsak lukkast.

Det tek til med at Roger Opdal Paulsen som losen Nordhuus vender seg til publikum og syner fram gulluret han fekk av keisaren. Før vi møter Vilhelm sjølv (Olaf Leiros Galicki) som på si første reise til Norge trong ein los. Raskt forstår vi at dette er to særs sjølvmedvitne karar som ikkje let seg pille på nesa. Vilhelm trur openbert at han er «eit stabilt geni», og at han kan styre skipet like godt som losen, men etter ei dramatisk ferd gjennom det tronge Stokksundet, må han motviljug erkjenne at vel er han keisar av Guds nåde, men det held ikkje for norske fjordar. Og når losen skal gjere sine hoser grøne for keisaren, får vi sjå ein skrønemakar og ein ellevill parodi på bukkerittet til Peer Gynt.

Premieren var i ein sliten gymsal i Brønnøysund, og scenografien til Mariann Rostad er enkel og tilpassa turné og slike små scener. Nokre segl med artig bruk av skuggebilde, og ein mobil vegg som effektivt kan bli både skipsdekket og den keisarlege lugaren. Og kostyma ho har utstyrt keisaren med, er fulle av kreativitet og humor.

Så følgjer vi dei to gjennom storm og stille, jakt og drykk i anekdote etter anekdote. Roger Opdal Paulsen er stor og kraftig med losjakke og eit vilt skjegg, og får godt fram den i overkant sjølvmedvitne kjentmannen som veit at på sjøen er det han som er keisar. Medan den langt mindre Olaf Leiros Galicki med knebelsbart og keisarlege mundurar syner ein monark som slit med å erkjenne at i slike farvatn er han berre andrestyrmann. Og ettersom Nordhuus var ein avislesande og opplyst kar, er bakteppet også den geopolitiske situasjonen.

Vilhelm hadde diverse kroppslyte frå ein vanskeleg setefødsel, og til liks med alle stormenn, freistar han å løyne dei. Verre å skjule er det at kroniske smerter gjorde han ustabil og oppfarande, og det gjekk mang ein kule mellom keisar og los i løpet av desse åra. Dei to på scena får godt fram både kontroversane og vennskapen, men innimellom blir spelet vel høgrøysta og litt for lite rikt på nyansar.

«Keiserlosen» er nok meir rorbu og fri dikting enn eit historisk drama. Personleg kunne eg ha ønska meg litt høgare ambisjonar, men på underhaldande, og tidvis litt overspela vis, får vi likevel eit artig innblikk bak den keisarlege fasaden.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. september 2025.)