Amund Grimstad

TEATER

TROLLMANNEN FRÅ OZ
Av L. Frank Baum
Bearbeiding, regi og koreografi: Marita Rødset
Scenografi: Frank Audun Kvamtrø
Lysdesign: Lars Kristian Mathisen
Kostyme: Silje Botten
Musikk: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Ei sjarmerande oppsetting som særleg imponerar med flotte kostyme og god koreografi.

Det blir ikkje verkeleg sommar for meg før eg har vore på Munkholmen og sett Teaterlaget i BUL si årvisse sommarframsyning. I snart ein mannsalder har dei unge entusiastane gitt oss sjarmerande innblikk i teaterverdas rike kanon. I år er det den drygt hundreårige klassikaren «Trollmannen frå Oz» som er tilrettelagd, instruert og ikkje minst koreografert av Marita Rødset. Ho har regissert fleire av desse sommaroppsettingane, og kjenner godt teaterlagets svake og sterke sider. I eit ensemble på tjue der snittalderen ikkje er spesielt høg, får alle prøve seg, og vel så det. Med klokkartru på at alle har noko å fare med berre dei får litt rettleiing, har ho skapt ei eventyrleg framsyning som sjølvsagt er sjarmerande, men også ganske spektakulær og velkoreografert.

Historia om Dorothy, den svoltne hunden hennar, fugleskrømtet utan hjerne, blikkmannen utan hjarte, og løva utan mot er godt kjend, særleg frå filmen frå 1939 der Judy Garland song «Over the Rainbow» inn i alle hjarte. Det er ei eventyrhistorie full av undring og oppleving, med trollmenn og heksar, vonde og gode figurar, og med mange tolkingslag for den som vil ha meir enn berre underhaldning. Hovudpersonen Dorothy blir spela av Nadia Marie Kummeneje, ei etter kvart særs røynd teaterjente som har full kontroll på rolla si. Lågmælt, undrande og nesten underspela får ho fram ei ungjente dei fleste kan kjenne att. Songane sit godt, og særleg er tolkinga av «Over the Rainbow» vakker og full av innleving. Men Kummeneje og Rødset gir god plass til dei øvrige i ensemblet. Særleg vellukka i år er alle masseopptrinna med opp til tolv aktørar om gongen i fantasifulle og fargerike kostyme, og koreografert akkurat så vanskeleg at dei fleste får det til. Litleputtane og apekattane var små vakre tablå i seg sjølv.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk utfordring. Denne gongen er det vald ei relativt nake løysing med få rekvisittar. Sjølv om det var mye fin og kompenserande lyssetting, kunne nok scenografen ha gitt oss litt meir for å skape dei naudsynte illusjonane. Men så har kostymeavdelinga tatt det tifalls att. Saman med fin lysdesign gjer dei mange ulike og imponerande kostyma at det likevel går greitt å leve seg inn i draumeverda.

Spelet blir presentert som ei vandring fram til trollmannen der unge forteljarar pedagogisk og forståeleg guidar oss frå tablå til tablå. I bakgrunnen er alltid den vonde Heksa frå vest, infamt spela av Gro Hellesnes, men sjølv ho er aldri farlegare enn at dette berre blir passe skummelt, – akkurat slik det skal vere.

Folk vil bli lurt, seier trollmannen i ein finale som nok blei litt overraskande for dei som ikkje har sett dette før. Verda vil bli lurt, teater er ein illusjon, og slik kan «Trollmannen frå Oz», i tillegg til å vere god og litt skummel underhaldning, også seie noko om både oss sjølve, og ikkje minst teatrets sjel. Og når teaterlaget i BUL gjer det så sjarmerande som dette, er det berre å gle seg til neste år.

TEATER

FRAMTIDA?: Sju av dei åtte unge dramatikarane. FOTO: ERIK JOHANSEN

(Punktum)
Av Emilie Lysø (16 år)
Med: Helle Ottesen og Trond-Ove Skrødal
Bibelmøte
Av Marianne Lauritsen (17 år)
Med: Helle Ottesen, Ragnhild Sølvberg og Janne Kokkin
Drømmen om Maja
Av Truls Sletvold (17 år)
Med: Kjersti Tveterås, Ole Christian Gullvåg og Jon Lockert Rohde
Netthinnepolaroider
Av Ingrid Hvidsten (16 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Trond-Ove Skrødal

Regi: Rita Abrahamsen og Matilde Holdhus
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Prosjektet «Unge Dramatikere» er faktisk vel så spennande som dramalesing.

Tysdag denne veka hadde Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset premiere på fire små einaktarar skrivne av ungdom mellom 13 og 19. (Sjå eiga melding av desse.) Laurdag var det premiere på fire tekstar til, denne gongen presentert som dramalesing.

I meldinga av dei fire dramatiserte tekstane, skreiv eg at tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning, og at dette ser ein tydeleg i det ungdomane skriv. Slik også denne gongen. Det er dei store spørsmåla som opptek forfattarane, og her er relativt lite eksplisitt ungdomsstoff. Jamvel om det var stort spenn mellom dei fire lesestykka, hadde dei framleis noko sams, særleg i presentasjonen. Alle handla om eitt eller anna løynd som dei freista å avdekke lag for lag. Det krev at du legg ut spor, men at du aldri blir for tydeleg eller føreseieleg, og at sanningas augneblink blir det dramatiske høgdepunktet. Det var openbert ikkje like lett å handtere for alle.

«(Punktum)» var nok det mest vellukka i så måte. Det var ein tekst som hadde masse underfundig og subtilt ved seg, og som aldri avdekka meir enn høgst nødvendig, og knapt nok det. Gjennom fleire frittståande mono- og dialogar utan eigentleg indre samanheng, handla det vel i yttarste konsekvens om å leve kontra å eksistere, men her låg så mange føringar og ulike trådar at tolkingane blei like mangfaldige som livet sjølv. Og så greidde forfattaren på eit diskret vis å få ringen til å bli slutta i finalen. Eit lågmælt og nydeleg lite stykke poesi.

«Bibelmøte» handla om tre kvinner som møttest jamleg for å lese frå Bibelen. Men her låg masse løynde konfliktar og problem i kulissene. Bibeltekstane kommenterte sjølvsagt røyndomen for dei tre kvinnene, og forfattaren synte fint korleis vi pratar forbi kvarandre, og ser berre det vi vil sjå, samstundes som trivialitetar fort kan framstå som viktigare enn livet sjølv. Alt dette var fint presentert med god dramaturgisk stigning, men finalen blei for synleg og litt føreseieleg.

«Drømmen om Maja» var i tema særs likt den beste av dei dramatiserte tekstane («Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke»), ei tilsynelatande heilt konkret handling som etter kvart synte seg å vere noko ganske anna. Ideen var god, og teksten utmerka seg med masse fin humor der både skulesituasjon og kunstopplevingar verkeleg var tatt på kornet. Men forfattaren greidde nok ikkje å skape den naudsynte overraskinga då vi skjøna kva det i røynda handla om.

«Netthinnepolaroider» handla også om ein løyndom, og etter kvart forstod vi at det kunne vere noko forferdeleg som hadde skjedd. To venner treff kvarandre etter mange år, og minna om ei ugjerning blir friska opp. Men i denne lesinga er avdekkinga av fortida meir forsiktig, og vi får ikkje vite meir enn vi treng. Slik held forfattaren oss nyfikne, og greier også det kunststykket å avslutte ganske overraskande med ein replikk som gjer at det meste av det vi har tolka inn i staden blir hengande i lufta som eit stort spørjeteikn.

Alle tekstane er forbausande godt skrivne, og fleire av dei har i tillegg masse humor. Presentasjonen var som lesing utan rekvisittar og scenografi, og med minimal regi. Likevel var faktisk dramalesinga vel så spennande som dei fire dramatiserte stykka. Kanskje fordi tekstane her verkeleg fekk stå på eigne bein. Og det tolte dei.

TERAPI: Pasient og terapeut eller berre pasient? FOTO: ERIK JOHANSEN

TEATER

Forventninger
Av Ingrid Torkildsdatter Schanke (13 år)
Med: Erling Gjeset, Wenche Strømdahl og Arne O. Reitan
Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke
Av Erling Gjeset (18 år) Med: Ole Christian Gullvåg og Hallbjørn Rønning
Brann av følelser
Av Ane Sofie Tønne Nesse (13 år)
Med: Erling Gjeset og Ibrahim Fazlic
Forleggjaren frå helvete
Tekst og musikk: Ragnhild Johanne Risnes (15 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Wenche Strømdahl

Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Trøndelag Teater gir oss eit innblikk i dramatikkens purunge underskog.

For andre år på rad har Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset (Rita Abrahamsen) invitert skrivelystne ungdomar mellom 13 og 19 til å sende inn manus. Etter suksessen i fjor, kom det i år inn heile 49 forslag frå meir eller mindre komplette tekstar til ideskisser. Åtte blei plukka ut, og i løpet av vinteren har dei unge dramatikarane fått utvikle tekstane gjennom workshops, i møte med skodespelarar og med hjelp av instruktør Rita Abrahamsen og dramaturg Elisabeth Egseth Hansen. Tysdag var det urpremiere for fire dramatiserte små einaktarar. Dei fire siste tekstane blir presentert som lesestykke i dagane som kjem.

Tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning. Det ser ein tydeleg av dei fire stykka som, trass i stor ulikskap, likevel har ein god del fellestrekk. Eit stikkord som kan vere dekkjande er einsemd på ulike nivå. Men også større eksistensielle spørsmål, som kunstens rolle, er tema i to av framsyningane.

«Forventninger» handlar om ein litt dysfunksjonell familie der faren lever ut sine eigne, og ikkje realiserte draumar om ein fotballkarriere gjennom eit tøft press på sonen som langt heller vil satse på målarkunsten. Situasjonen med overambisiøse foreldre er lett å kjenne seg att i. Og mye er tatt på kornet sjølv om teksten nok er vel føreseieleg, og kanskje noko overteikna.

«Brann av følelser» er om eit litt aparte vennskap mellom to gutar der løyndom og skam er blant tema. Alt er ikkje like lett tilgjengeleg, men forfattaren avdekkjer etter kvart lag for lag,  til alle dei innestengde kjenslene til slutt eksploderer i ein dramatisk finale.

«Forleggjaren frå helvete» er ein absurd operette, nesten som ein parafrase på Jo Strømgrens «Pseudonymet» der vi på humoristisk og ganske surrealistisk vis får presentert både andssnobberi, bygdedyr og meir til. Ragnhild Johanne Risnes ausar av sitt overskot i denne frodige og lett surrealistiske humoresken.

«Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke» er den desidert mest mogne teksten, og er skriven av multitalentet Erling Gjeset som i tillegg spelar i to av dei andre stykka. Det er ein nesten Beckettsk dialog mellom to menneske på ein benk, tilsynelatande ein situasjon mellom pasient og terapeut, men både samtalen, påkleding, fakter og situasjonen fortel oss etter kvart at det kanskje ikkje er slik likevel. Det er ein utruleg god dialog, velskriven, naturleg og med uendeleg mye undertekst.

Regien til Rita Abrahamsen syner stor lojalitet til ideane til dei unge forfattarane, og med godt, men nøkternt spel og enkel scenografi blir dette særs tekstbasert teater. All ære til Trøndelag Teater for å låne kunnskap, hjelp, rettleiing og lokale til desse unge talenta. For den som er glad i teater lovar dette verkeleg godt for framtida.

TEATER

KARNEVAL: Kostyma er avgjerande i eit karneval, og i denne produksjonen eit kapittel for seg. FOTO: VIGDIS HAUGTRØ

Blue Motell
Av Lisa Lie/Pony Of No Return
Konsept og regi: Lisa Lie
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Lysdesign: Steffen Telstad
Lyddesign: Mikael Gullikstad
Med: Ivar Furre Aam, Kenneth Homstad, Helga Kristine Edvindsen og Lisa Lie
Co-produsert av Trøndelag Teater og Black Box Teater
Trøndelag Teater, Studioscena
(«Blue Motell» blir spela på Trøndelag Teater til midten av mai, og i slutten av mai blir det sett opp på Black Box i Oslo.)

Eit humoristisk og gruvsamt innblikk i ein heilt annan røyndom.

Mitt første møte med forfattaren og scenekunstnaren Lisa Lie for snart ti år sia ga meg hakeslepp. Frekt, frodig og fullstendig utan blygsel framførte den unge og temmeleg urøynde performanceartisten ganske annleis teater. Etter det har eg sett eit par til av produksjonane hennar,  og særleg «Skogsunderholdning – Talk Softly But Carry A Big Stick» frå 2007 sit framleis spikra i minnet. Nå har ho tatt steget inn på eit institusjonsteater, og i ein samarbeidsproduksjon med Trøndelag Teater og Black Box var det torsdag urpremiere på «Blue Motell» på Studioscena på Trøndelag Teater.

Lisa Lie skapar sitt eige univers der det er hennar reglar som gjeld, og der alt er annleis sjølv om referansane til det verkelege livet, og ikkje minst den klassiske kulturarven er openberre og sit særs laust. Slik også denne gongen. Saman med tre andre skodespelarar tar ho oss med til verdas ende. Her blir vi med på eit helvetes nachspiel der kjente og ukjente dukkar opp. Blue Motell ligg over heisen til dødsriket, men ettersom heisen berre tek to om gongen, og deltakarane i tillegg ikkje ser ut til å avfinne seg med reisa, men dukkar opp att og opp att og opp att, blir vi med på eit maratonparty levd ut som eit middelaldersk karneval.

Lie er utstyrt med noko så sjeldan som klassisk europeisk danning, og ho ausar av kunnskapen i tallause referansar til eit utal forfattarar og filosofar. For dei mange av oss som ikkje er heilt fortrulege med Dante, Sartre, Defoe, Bakhtin, eller Rabelais, er det likevel nok av metaforar og referansar å kjenne seg att i. Eit gjennomgåande tema er eventyra der både Hans og Grete og Snøkvit dukkar opp i ulike, og ikkje minst uvante skapnadar. For ikkje å snakke om gamle mytar, populærkultur, toppidrett og pornografi. I Lies univers kan alt skje, men neppe slik vi trur eller er vande med.

Oppsettinga er bygd opp av ei rekkje tablå der nokre nesten går i loop, og der Lies fortellarstemme syter for sceneskift og mindre pausar. Desse små historiene er limet i framsyninga, og ettersom Lie er ein særs habil forfattar, er dei også små litterære perlar eg gjerne skulle ha høyrt fleire av. I tablåa, som i alle fall tilsynelatande ikkje har annan samanheng enn at dei handlar om alle dei ulike folka som kjem til Blue Motell, møter vi mange kjente, men i ny og uventa tapping. For i karnevalet blir alt forkledd og annleis. Spesielt festa eg meg ved møtet med Robinson og Fredag, eit fordomsfullt tyskarportrett der det blei balansert nydeleg mellom særs valdeleg oppførsel og trongen til ein piknik i ro og mak, og eit ganske velkoreografert gjensyn med Tonya Hardings OL-fadese i 1994. Berre for å nemne nokre. Og sams for det meste er den underliggande humoren.

Eit karneval kan også vere eit kostymeball, og i denne produksjonen har Maja Nilsen skapt dei mest outrerte påkledingar som på same tid understrekar både innhald og surrealisme. Scenografien hennar er også effektfull og består stort sett av ei mengd rekvisittar som fungerer utmerka til fleire av tablåa.

I slike lett absurde framsyningar som grensar mot performance, er ofte spelet naivistisk og nesten amatørmessig. Det er konseptet som er det viktigaste. Ikkje slik denne gongen. Rett nok er mye også her naivistisk, men spelet er framifrå, og det er tre særs dyktige skodespelarar Lie har med seg. Dei mange sceneskifta og timinga er presise og tidvis imponerande. Dryge to og ein halv time med intenst spel er ein kraftprestasjon for både utøvarar og ikkje minst oss i salen. Framsyninga er nok i lengste laget, men eg har mistanke om at også dette er eit medvite val. For at publikum verkeleg skal fatte kor langvarig og utslitande dette endelause nachspielet er, må det vel vere slik?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 22. april 2013.)

TEATER

MIMIKK: Når alle nå kan nytte røysta som dei vil, kan tagal mimikk stundom vere ein vel så effektiv stemme. FOTO: GT NERGAARD

Stemt
– En feiring av den allmenne stemmeretten
Av Marianne Meløy
Regi: Øyvind Brandtzæg
Komponist/musikalsk ansvarleg: Trygve Brøske
Med: Marianne Meløy
Trøndelag Teater, Theatercaféen

Noko så umogeleg som ein fleirstemt monolog.

Det er hundre år sia røysteretten i Norge blei ålmenn, og det er sjølvsagt verd mang ei feiring. Men Marianne Meløy er ikkje Marianne Meløy utan også å setje skråblikk og vri og vrenge på det meste. Med utgangspunkt i at røysta er meir enn ei ytring annakvart år, men også kva vi seier, syng og skrålar til dagleg, og ikkje minst i kva for leie og korleis vi gjer det, har ho laga ein halvannan times musikalsk kabaret der ho let eit utal stemmer kome til orde i det som etter kvart blir eit temmeleg fleirstemt blandakor.

Marianne Meløy er eit multitalent. Som skodespelar har ho eit enormt register frå det urkomiske til det djupt alvorlege. I tillegg har ho gjennom både ulike teaterproduksjonar og ei årrekkje som fast kåsør i Norgesglasset i NRK P1også synt seg som ein dugandes skribent. Med bakgrunn frå heimplassen sin i Vesterålen og eit ganske mangefasettert typegalleri presenterer ho nå ein kakofoni av forskjellige røyster og historier der det einaste dei har sams er at dette er stemmebruk på ulike nivå. Med utgangspunkt i at alle må få synge med sitt nebb, byr ho på barokke, artige, tragikomiske og kvardagslege fortellingar, tilsynelatande presentert etter innfallsmetoden, der du verkeleg skal halde tunga rett i munnen for å henge med. Poenga sit laust og låtten i salen likeeins. Her er leik og oppgjer med mytar, her er uvant vri på det vi trudde vi kjente, og her er kvardagsfilosofiske vurderingar i hysterisk morosam påkleding. I eit stort tempo og så godt som utan pausar byr ho på utsegner og historier frå det ein til slutt vil tru må vere alle personane på heimplassen hennar, og vel så det. Samt ikkje så reint få kvinnelege politikarar.

Tekstane hennar er underfundige og gode. Dei er fulle av humor og uventa vendingar. Med god regihjelp av Øyvind Brandtzæg er framføringa presis og i eit godt samspel med komponisten Trygve Brøske som både akkompagnerer og kommenterer. Marianne Meløy er fortruleg med både tekst og typar, for dette er så avgjort hennar eige stoff, og publikum ser ut til å ha det fortreffeleg. Men eg må likevel vedgå at eg har sett ho meir vellukka, som til dømes i julekabareten med Trønderhøns for halvtanna år sia. Der fekk historiene hennar vere frittståande tablå i ein større samanheng, og med tid og rom for pausar, medan det i «Stemt» stundom blir i meste laget, og der det ofte ikkje er stor nok skilnad på likt og ulikt, eller stemt og ustemt for å nytte hennar eigen terminologi.

Å innføre ålmenn røysterett for alle var sjølvsagt ei politisk handling, og jamvel om dette ikkje er spesielt kontroversielt i dag, har feiringa til Meløy også ein agenda bak all humoren. Det er både mannssjåvinisme og andre fordommar som får gjennomgå, men tøffast er ho kan hende med sine eigne. I beste David Letterman-stil syr ho det heile saman med ei kåring av dei ti beste replikkar frå norske kvinnelege politikarar der spennet i innhaldets klokskap, eller mangel på slikt, syner at kvinner nok ikkje skil seg så mye frå menn akkurat på det området.

I denne feiringa av alskens stemmebruk, i spennet mellom å ytre seg politisk til song og kvardagsbabbel, er Meløy paradoksalt nok best i dei stille og nesten tause partia. Det er når mimikken og det lydlause ettertenksame får overdøyve – ja nettopp overdøyve – den vanlege pratinga, at ho treff mest. Når alle nå kan nytte røysta si som dei vil, er det kanskje symptomatisk at det er den tagale som blir høyrt?

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 19. april 2013)

TEATER

Undertone
Konsept: Sidney Leoni
Utvikla i samarbeid med: Andros Zins-Browne, Guillem Mont de Palol, Luis Miguel Félix, Manon Santkin, Marcus Doverud, Peter Lenaerts m.fl.
Med: Amanda Apetrea, Andrea Csaszni Rygh, Christina Vantzou, Eliisa Erävalo, Ingrid Rusten, Ivar Furre Aam, Ludvig Daae, Manon Santkin, Martin Lervik, Sidney Leoni, Mariana My Suikkanen Games, Rami Jawhari Jansson
Lyddesign: Peter Lenaerts
Luktdesign: Laurent David Garnier
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Synet gjer oss blinde. Det er i mørkret du verkeleg kan sanse.

Den franske koreografen og scenekunstnaren Sidney Leoni gjestar Trondheim med ei framsyning som går føre seg i stummande mørke. Etter ein liten introduksjon i testing av det sanselege ved å sjå, kjenne og smake på litt vatn i eit beger, blir vi ein og ein geleida inn i salen som denne gongen verkeleg er ein black box, og der alt er svart som i natta. I dette litt spooky og ukjende, blir vi stua saman som sild i tønne, og når alle går inn i mørkret, går vi også inn i våre eigne, private univers. Medan vi står rett opp og ned, tar ulike ting til å skje. Det er folk som dyttar på deg, kjenner på deg, sprutar på deg og meir til utan at eg skal gå i detalj. I mørkret blir alle sansar skjerpa, og du kjenner brått både sveittelukt, og andre luktar, høyrer lyder du elles ikkje ville ha oppfatta, og merkar med eitt at du har eit langt meir finstemt sanseapparat enn du trur.

I starten var det uråd å vite om det var andre publikummarar eg dulta borti, eller om det var ein eller fleire av dei tolv medverkande. Etter kvart kjende eg forskjellen, og forstod at her var det langt meir koreografi i mørkret enn ein kunne tru var mogeleg. Det var tidvis folk tett på meg på alle kantar, høgt og lågt og relativt intimt, og det merkelege var at sjølv om dei invaderte privatsfæren på eit vis eg i andre samanhengar ikkje ville ha likt, var dette berre spennande og særs sanseleg. Eg følte meg aldri invadert. Tvert om var eg på eit vis inkludert i noko eg ikkje visste kva var. Samstundes gjekk tankane. I nesten ein time utan å sjå, men med alle andre sansar på vidt gap fekk både tankar og fantasi næring. Assosiasjonane var mange, og Leone tok meg med på ei reise i og ut av meg sjølv som blei svært personleg, men som samstundes fungerte nesten terapeutisk. Eg gjekk ganske skeptisk inn, og oppstemt ut.

Å vere publikum i ein slik produksjon er langt meir krevjande enn å sjå eit vanleg titteskapteater, men så uendeleg mye meir givande. Samstundes trur eg det er få teaterproduksjonar som gir så ulike og individuelle, for ikkje å seie private opplevingar. Det var ei personleg og særs sanseleg reise det var godt å bli tatt med på. 

TEATER

KONTORISTANE: Skodespelarar og publikum. Denne meldaren omkransa av "kontoristane". TEIKNING: BRYNJAR ÅBEL BANDLIEN

Field Works – office
Konsept: Heine Avdal og Yukiko Shinozaki
Skapt og utført av: Heine Avdal, Brynjar Åbel Bandlien, Fabrice Moinet, Yukiko Shinozaki, Christelle Fillod, Wouter Krokaert og to lokale aktørar
Lyddesign og AV-elektronikk: Fabrice Moinet
Teikningar: Brynjar Åbel Bandlien, Christelle Fillod og Wouter Krokaert
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Perfeksjonistisk og med ein detaljrikdom som det verkeleg står respekt av skapar Heine Avdal og Yukiko Shinozaki teaterkunst ut av heilt kvardagslege trivialitetar.

Under Bastardfestivalen i september 2012  må eg vel vedgå at denne meldaren blei forført av Heine Avdal og Yukiko Shinozakis «Nothing’s for something», ei danseframsyning som i røynda var koreograferte draperi og ballongar framført med ein eleganse og detaljrikdom som verkeleg imponerte. To år tidlegare gjesta Avdal og Shinozaki same festival med «Field Works-hotel», ein produksjon det framleis går gjetord om. Nå er dei i Trondheim med nok ein produksjon, og denne gongen ikkje på langt nær så storslagent og spektakulært som «Nothing’s for something», men med akkurat same krav til perfeksjonisme, timing og utsøkte detaljar. Framsyninga er ei fortsetting av serien «Field Works» der dei tek for seg vanlege og kvardagslege scener som vi alle har forhold til, men som ikkje er teaterscener. Førre gongen var det eit hotellrom, og denne gongen eit kontor.

Kvart tiande minutt startar ei ny framsyning, ho varar rundt tre kvarter, og det er berre to publikummarar om gangen! Og «scena» er kontora til Teaterhuset Avant Garden der dei tilsette arbeider upåverka av at det er teater i same rommet. Berre logistikken rundt dette kan ta pusten frå ein. Eg skal ikkje røpe for mye av kva som skjer, men det er både artige og særs uventa ting. Dei fleste av oss arbeider nettopp i slike omgivnader til dagleg, og veit utmerka godt korleis eit kontor er og fungerer. Trur vi. Men som det meste anna sit konvensjonar og fordommar djupt i oss alle, og der vi trur vi veit kva vi har i vente, skjer det heilt andre og uventa ting, men likevel minst like logisk. Slik held Avdal og Shinozaki opp ein slags absurd alternativ røyndom som byr på masse humoristiske opplevingar. Og som gir deg mye å tenke på.

Kontoret er både faktisk og virtuelt, og dette spennet blir understreka av utstrakt bruk av noko så reelt og trivielt som ei kopimaskin, men som på andre sida presenterer røyndomen i form av illustrasjonar i teikneserietradisjon. Ein slags Warholsk kopi av kopi av «the real thing» om du vil. Teikningane er både effektive og illustrerande, samstundes som dei har ein viss framandgjeringseffekt. I dette universet blir det laga uventa absurditetar i eit imponerande tempo der situasjonar og teikningar blir henta fram frå dei mest uventa krokar. Og sjølv om teikningane berre er illustrasjonar, er lydbildet heilt reelt og hundre prosent synkront. At ei teikning kan ha eit reelt lydbilde, er kanskje ikkje så greitt å forstå, men etter å ha opplevd denne oppsettinga, blir alt slikt heilt naturleg. Så absurd, og så logisk!

TEATER

Bør Børson jr.
Av Johan Falkberget, Harald Tusberg og Egil Monn-Iversen
Regi: Erlend Samnøen
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Mads Bones, Silje Lundblad, Kjersti Tveterås, Harald Brenna, Hans Petter Nilsen, Kine Bendixen m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Ein Bør Børson jr. som overspela folkloristisk folkekomedie i staden for eit humoristisk oppgjer med jobbetida.

Historia om Olderdalens oppkomling og jobbetidas Bør Børson jr. er nok Falkbergets mest populære og innbringande roman, om enn ikkje hans beste reint litterært. Men teksten er god, den humoristiske og politiske brodden treffsikker, og alt dette er meir enn godt nok tatt vare på i Harald Tusbergs og Egil Monn-Iversens musikalske dramatisering frå førti år tilbake. I Trøndelag Teaters oppsetting av dette folkekjære musikkspelet, har instruktøren vald å presentere historia som folkloristisk buskis med masse outrert overspel der lite blir att av Falkbergets satire. Det får vere Erlend Samnøens val. Personleg meiner eg at historia står godt på eigne bein, og at mye av den innfule trønderske humoren som ligg i det språklege og i alle dei fine og sjarmerande detaljane, fort blir kasta ut med badevatnet.

Samnøen har vald ei surrealistisk form der han på eine sida går meir attende til Falkberget enn Tusberg/Monn-Iversen, samstundes som han tidvis dreg historia ut av den tida ho handlar om, og i tillegg nyttar ein stumfilmtradisjon med utstrakt bruk av informasjonsplakatar. Kine Bendixen er forteljaren som både i opningsscena og undervegs les høgt frå romanen. Då får vi forfattarens lune forteljarstemme før den raskt blir kontrastert av høgrøsta overspel som i hovudsak dreier seg om første verdskrigen, men som gjennom rekvisittar og anna like gjerne kunne ha vore i dag. Det er eit greitt val dersom Samnøen vil allmenngjere historia og trekke satiren til også å omfatte dagens oppkomlingar. Men det ser vi fint lite til. Dette er ein freistnad på å lage rein underhaldning, og her er lite att av Falkbergets politiske satire.

Dagny Drage Kleiva har dei siste åra laga utsøkt og særs vellukka scenografi til ei rekke oppsettingar. I denne produksjonen er alt måla med brei pensel. Skodespelarane går i bunad og Olderdalen er plassert i eit landskap som minner meir om eit prospekt frå vestlandet enn Gauldalen. Ein naivistisk scenografi som nok er ein freistnad på å vere humoristisk i seg sjølv, men som blir ganske sjablongaktig og ikkje så reint lite karikert.

Karikert er eit stikkord for heile produksjonen. Med få unntak er aktørane så overspela at det halve hadde vore nok. Men dei to som reddar framsyninga er Mads Bones og Silje Lundblad. Bones er ein nyansert og truverdig Bør, sjarmerande, litt ynkeleg og heile tida ufrivillig komisk. Han greier seg utan å overspele og difor er det også Bones som får fram den verkeleg subtile humoren. Bør Børson jr. er på mange vis Falkbergets svar på Peer Gynt. Og i denne oppsettinga gir Silje Lundblad oss ei Josefine som ligg særs nær Solveig der ho tolmodig ventar på sin Bør. Hennar såre og inderlege «Å, æ kjinne ein kar» er til å grine av, vakker og full av lengt.

Åsmund Flaten har som vanleg ei god hand med det musikalske, men eg stiller eit stort spørsmål ved å plassere orkesteret på sida av salen. Det gir eit skeivt lydbilde. Og eg har sagt det før, men tek det opp att. Dersom Trøndelag Teater skal kunne ha ambisjonar om vere ei leiande musikalscene, må lydkøyringa bli langt betre.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. mars 2013.)

MOI, MORD
Av og med Ingvild Holm
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Ei kvasivitskapleg og humoristisk skisse, men korkje eigna til å løyse mordgåter eller stille eit særleg skarpt søkelys på makta i kulturlivet.

Den både særeigne og nyskapande teatergruppa Baktruppen la ned verksemda si for to år sia, mye grunna vanskelege rammevilkår både med omsyn til byråkrati og økonomi. Ingvild Holm, eitt av medlemma i teaterkollektivet, har nå gått solo, og laga ein produksjon der ho på eit kvasivitskapleg og humoristisk vis freistar å løyse ei mordgåte, og onsdag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim. Framsyninga er, etter det Holm fortel, niande episode av ei gransking av forholda for kulturen der ho etterforskar liket av eit teater som har stått opp att som kulturell strategi, eller som eit trojansk esel(?), og der Erasmus Montanus bur seg på ein intervensjon i maktapparatet! Om du alt har ramla av, er det fullt forståeleg, for i dette ganske surrealistiske universet sit metaforane laust, dei er ikkje alltid like presise, og det er referansar både til Foucault og Wittgenstein. Men sjølv om det heile er halde i ein tilsynelatande akademisk stil, er det nok mest (den sviktande) logikken til Erasmus Montanus som er den berande, og ikkje ein vitskapleg diskurs eller nøktern gransking.

Holm har i dobbel tyding tatt med seg mye bagasje frå Baktruppen, og scenografi og rekvisittar ber på sjarmerande vis preg av å vere samanraska, men gjer likevel nytta. Nokre kryssfinerplater, eit par masker, ei avriven hand og eit slitt piano er det som skal til. Som i Baktruppen går det litt over stokk og stein, og slik skal det vere. Presis synkronisering og nøye innstuderte  sceneskift er framandord. I staden følgjer vi den noko ubehjelpelege  granskaren gjennom tre kvarter med tilsynelatande tull og tøys, men som stadig vekk, – men ikkje alltid – syner seg å vere intelligent tull og tøys.

Ingvild Holms agenda skal vere å rette eit kritisk søkelys mot paradoks og mysterium i norsk kunstpolitikk og kulturforsking. Målet er slik sett ganske pretensiøst. Men forma hennar er så slentrande og fri, og så full av surrealistiske sidesprang, at det er vanskeleg å ta ho heilt alvorleg, eller å forstå når ho skjemtar, og når ho meiner alvor. Slik leikar ho seg med publikum, og driv på eit vis litt ap med oss. Dette er i høgste grad metateater som handlar vel så mye om seg sjølv som om noko meir grunnleggande.

«Moi, Mord» er blitt ei humoristisk og underhaldande lita framsyning, og seier mye om namedropping, akademisk snobberi og kvasivitskap. Men om det er slik at Holm verkeleg ønskjer å sette skråblikk på kunstpolitikk og kulturforsking, har eg vanskeleg for å følgje henne heilt. Om det då ikkje er at kulturbyråkratiet eigentleg berre er svada og tomt snakk, for i så fall er «Moi, Mord» ganske treffande. Samstundes blir vel dét litt for enkelt. Framsyninga er i så måte meir å sjå på som ei humoristisk skisse, enn som eit endeleg prosjekt.

 (Meldinga stod i Klassekampen fredag den 22. februar 2013.)

TEATER

TRANSPARENT: Menneskeleg dårskap kan ikkje skjulast bak gjennomsiktige veggar. FOTO: GT NERGAARD

Fedra
Av Jean Racine
Omsett av Olav Torbjørn Skare
Regi: Kjersti Haugen
Bearbeiding: Irina Malochevskaja
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Koreografi: Anne Grete Eriksen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Janne Kokkin, Kingsford Siayor, Ingrid Bergstrøm, Ine Marie Wilmann, Trond-Ove Skrødal, Øyvind Brandtzæg, Ragnhild Sølvberg og Helle Ottesen
Trøndelag Teater, Studioscena

Ei mangefasettert oppsetting der det er bakteppet som verkeleg snakkar til kjenslene våre.

Ein utsøkt og tilsynelatande enkel scenografi i synkront og vakkert samspel med raffinert lysdesign, velvald musikk og uvanleg omfattande og god koreografi dannar dei fysiske rammene for Jean Racines tragedie frå 1677 i ei tett og særs visuell oppsetting på Studioscena på Trøndelag Teater. «Fedra» er truleg Racines mest kjende og spela stykke, bygd på Euripides forteljing om Dronning Fedra. Ho er gift med Tesevs, konge i Athen, men nærast sjukleg forelska i stesonen Hippolytos. Då det kjem bod om at kongen er død, freistar ho å forføre stesonen, men det fell fullstendig på steingrunn. Han er på si side forelska i Aricia som er i unåde hjå kong Tesevs. Då det deretter syner seg at kongen ikkje er død likevel, fabrikkerer Fedra ei historie om at det er Hippolytos som har forsøkt seg på ho og ikkje omvend. Her er med andre ord forviklingar så det held, og det går sjølvsagt til helvete med både liva og kjærleiken. Men det gjennomgåande, og det som har gjort denne tragedien til ein av dei udøydelege i verdsdramatikken, er det sterke portrettet av den uvanleg lidenskaplege og ikkje så reint lite intrigante dronning Fedra, ei kvinne som er så fullstendig i kjenslenes vald at ho trassar det meste med omsyn til både etikk og moral. Her er mennesket i alt sitt elende, avkledd det meste.

Det er ei ambisiøs oppsetting regissør Kjersti Haugen presenterer. Sjeldan har eg sett ein produksjon der samspelet mellom scenografi, lyd, lys, kostyme, koreografi og spel er så nitid gjennomført ned til den minste detalj som denne, og ofte er det visuelle eller syntesen av alle desse ingrediensane vel så viktig som Racines tekst. Scenografi og kostyme er særs symboltung utan å verke pålessa. Bård Lie Thorbjørnsen har delt scena i to med ein enorm glasvegg som stundom er  transparent og andre gongar speglande, og tidvis faktisk båe delar. Slik blir det skapt to scenerom der det eine kan spegle det andre, eller slik at bakscena på utsøkt vis visualiserer og kommenterer det som skjer på framsida. Det heile ser enkelt ut, men hadde neppe vore mogeleg utan ei fantastisk lyssetting av Eivind Myren. For ytterlegare å understreke det visuelle, er framsyninga gjennomkoreografert av Anne Grete Eriksen. Rørsle og stilisert dans, spel på det transparente glaset og effektfull bruk av vatn får ofte fram Racines tekst i langt større grad enn teksten sjølv. Særleg får Kingsford Siayor som Hippolytos fram mye sanseleg spel, og spesielt i ein nydeleg skuggedans med kong Tesevs. Anders Schille har funne fram musikk som står perfekt til alt det visuelle, og slik blir framsyninga eit kunstverk i seg sjølv, ei sanseleg nyting der vi som publikum nesten kan kjenne oss som Dronning Fedra der vi er fullstendig i kjenslenes vald, og villig let oss forføre.

Janne Kokkin er den lidenskaplege Fedra, ei kvinne med masse kjensler, men også med rasjonalitet og evne til kald og kynisk planlegging. Den intrigante og dermed ganske vonde Fedra får ho godt fram, særleg i eit tett og sanseleg samspel med amma Oinone (Ingrid Bergstrøm). Det er litt vanskelegare å fatte kjenslene ho har for stesonen Hippolytos. Kingsford Siayor er ein lågmælt og forsiktig Hippolytos, men tar det att i ekspressiv rørsle, og sanseleg bruk av kroppen. Og scena der han og Aricia (Ine Marie Wilmann) finn kvarandre, er ei velspela, vakker og særs truverdig lita kjærleikshistorie.

Men det som slår meg når eg skal freiste å analysere denne oppsettinga, er at dei tradisjonelle skodespelarprestasjonane, det vanlege spelet, dialogen og sjølve handlinga ikkje får det rommet som dei treng. Bakteppet, underteksten og alt det visuelle og sanselege som vel skal bygge opp under Racines tragedie, blir det viktigaste, medan det verbale spelet blir statistar i si eiga oppsetting. «Fedra» er blitt ei ganske annleis teaterframsyning, visuell og uvanleg mangefasettert. Koreografi, scenografi, lyd og lys spelar saman i ein velsynkronisert syntese, og alt dette er både flott og vellukka. Men eg skulle gjerne ha sett at skodespelarane hadde fått litt meir å spele på også i det verbale.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. februar 2013.)