Amund Grimstad

TEATER

«Vi er krigere»
Østfold Internasjonale Teater, Fredrikstad
Av: Monica Isakstuen
Regi: Trine Wiggen
Scenografi: Ingrid Tønder
Kostyme: Ane Aasheim
Lysdesign: Yasin Gyltepe
Komponist og musikar: Jonas Bjerketvedt
Med: Marte Magnusdotter Solem, Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor

Sårt, nært og på same tid både vondt og humoristisk om forhold vi alle kan kjenne oss att i.

Monica Isakstuen starta si forfattarkarriere som lyrikar i 2008, og har etter det gitt ut fleire skjønnlitterære romanar. For «Vær snill med dyrene» fekk ho Brageprisen i 2016. Då ho for to år sia debuterte som dramatikar med framsyninga «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater, var det fleire enn eg som fekk hakeslepp. For sjeldan har eg opplevd ein meir komplett debut som dramatikar. Det var ei framsyning som gjorde vondt, men der eg likevel hungra etter å sjå meir.

Fredag var det urpremiere på hennar andre drama: «Vi er krigere» på Østfold Internasjonale Teater i heimbyen hennar, Fredrikstad. Og la det vere sagt med ein gong, – dette var ei minst like god framsyning som den førre.

I både romanar og drama har Isakstuen vore opptatt av nære relasjonar, å vere forelder og spesielt av morsrolla. Ho har slått hol på det idylliserande og synt at parallelt med kjærleiken kan ofte stygge og langt meir hatefulle kjensler oppstå. I «Vi er krigere» følgjer ho mykje av same tematikken samstundes som ho i større grad utforskar kva slags hårfine skilje det kan vere mellom dei som det går bra for og dei andre. Til dette nyttar ho eit særs vellukka forteljargrep der rollene er «Jeg» og «De andre». Hovudpersonen «Jeg» (Marte Magnusdotter Solem) blir kontrastert av og konfrontert med «De andre» (Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor) i eit tett og utfordrande samspel. Og i dette grepet ligg det høve til fleire tolkingar. I utgangspunktet kan ein tenkje seg munnhellet «mine barn og andre sine ungar», men «De andre» gir også assosiasjonar til antikkens greske kor. Eller dei kan vere hovudpersonens samvit og indre røyst, eller ei terapi- og samtalegruppe. I Trine Wiggens vellukka og forsiktige regi blir vi berre ført inn i tematikken utan at svara er openberre.

Østfold Internasjonale Teater satsar i særleg grad på det som kallast stadspesifikt teater. I denne produksjonen får publikum ein oppmøtestad for så å bli bussa ut til eit lite forsamlingslokale. I salen sit vi på alle fire sider rundt eit gråmelert teppe som ein slags manesje. I fullt ljos og utan nokon spesielle effektar spelar dei fire aktørane både på teppet og i stolradene ute blant publikum. Kostyma er heilt nøytrale, det er ingen sminke, og slik glir dei fire inn blant oss andre. Det gjer det heile langt nærare, og spelestaden understrekar dette. Slike grendehus er staden der vi «fødast og døyr». Dei er ramma for dåp, fest, bryllaup og gravferd. Slik blir rommet i seg sjølv ein talande scenografi for alle livets fasettar, og vi treng ikkje meir. Eit lite, men vellukka unnatak er Jonas Bjerketvedts varsame musikalske bakteppe som gir nesten umerkelege stemningar og brot.

Isakstuens manus er bygd opp om ti episodar som «Jeg» refererer til, små historier som kvar på sitt vis fortel om kor vanskeleg det kan vere å velje rett. Dei er sjølvstendige, men heng likevel godt saman som eit heile. Trine Wiggen har kutta ein god del i dei første episodane, men samstundes i stor og imponerande vellukka lojalitet til teksten. Med eit heilt nake scenerom og utan rekvisittar eller anna å stø seg på, set det store krav til dei fire aktørane. Dei er synlege og heile tida til stades. Regi og personinstruksjon opnar heller ikkje for det store fysiske spelet, men i staden for diskré og varsam tolking. Det er eit godt grep som dei fire meistrar til fulle. «De andre» glir saumlaust frå å vere eitt til einskildpersonar der utsøkt mimikk og lågmælte replikkar gjer jobben. Marte Magnusdotter Solem leverer ei krevjande tolking der ho forsiktig og med sikker innleving syner oss dei mange ulike fasettane ved ein person som eg vil tru alle kan identifisere seg med. Det er ikkje enkelt å gjere rett. Og om du ikkje forstår kva eg meiner, så tygg litt på denne replikken: «Skjønner du ikke at mamma blir lei seg?» Attkjenneleg, og kanskje uskuldig? Ja. Men samstundes særs skuldplasserande. Slik er Isakstuens tekst. Triviell, kvardagsleg, ofte litt vond, men på same tid full av intelligente kontradiksjonar og ikkje minst ein underfundig underliggjande humor.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. november 2021.)

TEATER

«Den uendelige historien»
Teatret Vårt, Festiviteten, Kristiansund
Basert på roman av Michael Ende
Dramatisert av Vera Krohn Svaleng
Regi: Ingrid Askvik
Scenografi, kostyme og masker: Johanna Dahlbäck
Musikk og lyddesign: Matias Askvik
Lysdesign: Jonas P. A. Fuglseth
Med: Elias Moussaoui Anseth, Sigrid Alnæs, Kristoffer Egset og Eline Øverby

Ei mengd fantasirike skapningar og vesen, men forteljinga kunne nok ha greidd seg med færre for å bli meir forståeleg.

Romanen «Den uendelige historie» av den tyske forfattaren Michael Ende blei gitt ut i 1979 og blei raskt ein klassikar innan fanatsy-sjangeren. Allereie i 1984 blei historia filmatisert med ein tittellåt av Limahl som blei ein megahit. Slik skulle ein tru at forteljinga om Bastian og reisa hans i landet Fantasia skulle vere godt kjend. Men dette er ei barne- og ungdomsbok, og eg er ikkje overtydd om at dei yngste generasjonane i dag er heilt oppdaterte. Når Teatret Vårt i Molde nå har dramatisert romanen og sett han opp for barn frå seks år og oppover, er det eit openbert problem at ein bør kjenne historia for å greie å henge med. Etter ein dryg halvtime i Festiviteten i Kristiansund sundag var det diverre meir enn tydeleg at fleire og fleire i salen ramla av og blei meir opptekne av anna enn det som skjedde på scena.

Bastian Balthasar Bux er elleve år, eit mobbeoffer, morlaus og med ein far som er lite til stades. Bastian snakkar med seg sjølv og trivst nok best åleine. På scenekanten, der eitt eller anna snart skal skje, finn han ei tjukk bok som heiter «Den uendelige historie», lurer henne unna frå inspisienten og tar til å lese. Og han blir fort oppslukt av forteljinga om draumelandet Fantasia der keisarinna i elfenbeinstårnet er blitt alvorleg sjuk. Med sjukdomen hennar er det fare for at det også går nedover med Fantasia. Ungguten Atreju skal saman med ulike fabelvesen og ein medaljong redde keisarinna, og etter kvart går også Bastian inn i handlinga og blir del av henne før han til slutt reddar keisarinna og dermed også landet Fantasia.

Elias Moussaoui Anseth spelar på truverdig vis ein nysgjerrig og drøymande Bastian. På den lange reisa gjennom Fantasia møter han eit utal vesen og dyr som blir spela av dei tre andre aktørane, Sigrid Alnæs, Kristoffer Egset og Eline Øverby. I Johanna Dahlbäcks scenografi er scena eit skråplan av eit nettverk som det både er mogeleg å gå på, og å forsvinne gjennom. Det fungerer berre delvis for å illudere Fantasia, men høvet til å forsvinne er heilt naudsynt, for eg kan knapt hugse å ha sett ei framsyning med så mange sceneskift. Dahlbäck er også ansvarleg for alle dei flotte maskene og kostyma som dei tre tar av og på i høgt tempo. Mykje blir påtrengjande synleg, og alle skifta tek merksemda frå handlinga. Forteljinga er i utgangspunktet ei komplisert historie, og regissøren, Ingrid Askvik, kunne med fordel ha forenkla og kutta i staden for å ta med alle elementa. For i staden for å bli ei opplevingsrik reise inn i fantasilandet, blei denne framsyninga eit oppstykka møte med alt for mange vesen og figurar som aldri fekk nok tid til å vise kven dei var og kva dei stod for. Det er synd for dei fire på scena gjorde verkeleg ein iherdig innsats med alle sceneskifta og dei ulike rollene dei gjekk ut og inn av.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 28. oktober 2021.)

TEATER

«Eg er vinden»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Av: Jon Fosse
Regi: Nora Evensen
Scenografi: Milja Salovaara
Komponist: Magnus Børmark
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Terje Ranes og Tore B. Granås

Eit forsiktig men vellukka brot med Jon Fosses scenetilvising.

Jon Fosse skreiv «Eg er vinden» i 2006, og stykket blei sett opp på Nationaltheatret året etter til særs gode kritikkar. Men med unntak av eit par gjestespel under Fossedagane på Det Norske Teatret tidlegare i haust, er ikkje dramaet sett opp her i landet før det sist onsdag hadde premiere på Turnéteatret i Trøndelag.

«Eg er vinden» handlar om to personar, «Den eine» (Terje Ranes), og «Den andre» (Tore B. Granås). Det startar med at Den eine har tatt livet av seg ved «berre å gjere det». Resten er ein tenkt dialog mellom dei to der Den andre i retrospekt freistar å nøste opp kva som hende og kvifor. Før det heile endar der det starta med at Den eine hoppar på sjøen og druknar. Og den andre sit att med spørsmål, fortviling og kanskje skuldkjensle.

I Fosses tekst er det tydeleg at Den eine er ein mann, medan det er uklårt kva kjønn Den andre har. Teksten seier heller ikkje så mykje om kva for relasjon dei to har, i det heile fortel Fosse lite anna enn det som faktisk skjer. Og i tilvisinga hans skriv han at «Eg er vinden speler seg ut i ein tenkt og så vidt illudert båt, og handlingane er også tenkte, og skal ikkje utførast, men illuderast.»

I Nora Evensens regi har ho både vore lojal mot teksten og utfordra han. Framsyninga blir spela ord for ord utan strykingar. Det er også eit greitt val å spele båe aktørane som menn. Men i ein overdriven iver etter å lage pedagogisk teater om sjølvmord, gjer programmet eit poeng av at dei to er nære venner som har vore der for kvarandre så lenge dei kan hugse. Det er det ikkje dekning for i teksten, og det er heller ikkje noko i framsyninga som skulle tyde på gamalt nært vennskap. I teksten ligg det derimot nokre svake, men tydelege erotiske undertonar som godt kunne ha vore spunne vidare på, for er det kanskje eit forhold mellom dei to?

Og så har Evensen brote fullstendig med Fosses scenetilvising om at handlinga berre skal illuderast og ikkje utførast. Ho har laga ei varsam dramatisering der det heile blir spela på dekket av ein seglbåt, og der handlinga, som skulle vere berre tenkt, blir ganske konkret. Det siste opplever eg personleg som eit godt val og gjer nok at det er enklare for publikum å følgje historia.

Scenografien til Milja Salovaara er ein trebåt med tett dekk og med draperi som kan minne om eit stort råsegl. Det er ei ganske forsiktig fysisk møblering, men gir likevel ei fin og forståeleg ramme om det som skjer. Saman med effektiv lyssetjing av Ingrid Skanke Høsøien og Magnus Børmarks like varsame musikalske bakteppe får ein fram stemningar og situasjonar utan at det blir påtrengjande.

Jon Fosses dialog kan verke stutt, litt oppstykka og fell ikkje alltid så naturleg. Eg plar vere kritisk til at nynorsk dramatikk i Trøndelag som oftast skal omsetjast til trøndersk, men her fungerte det. Både Ranes og Granås fekk nytte sine ulike trønderske dialektar, og det førte til at dialogen med eitt blei mykje meir truverdig, og ikkje minst naturleg. Dei to har fått heilt ulike spelestilar der Tore B. Granås er kjenslemennesket som viser både glede over livet, redsle og meir til. Medan Terje Ranes har ein kjøleg distanse til rolla, og blir ein person vi forstår har problem, men som vi aldri kjem heilt innpå. Dei to står godt til kvarandre, og det er vel som det skal vere at vi sit att med fleire spørsmål enn svar når ringen er slutta og Den eine seier: «No er eg borte. Eg er borte med vinden. Eg er vinden.»

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. oktober 2021.)

REVY

«Razzmatazz»
UKA-21, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet og komponistkollegiet
Regi: Ida Norskaug og Andreas Gregersen
Kapellmeister: Halvard Huldt-Nystrøm
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) Nora Bjørvig Henriksen, Inga Ragnhild Skogseth, Fredrik Vildgren, Thea Kristine Fremstad, Hanna Breen Gravem, Jacob Wulff Wold, Martin Næss og Rikke Skindlo.

Trondheimsstudentane feirar at pandemien er over, men med mange såre undertonar.

I ein meir enn hundreårig tradisjon har Trondheimsstudentane annakvart år feira både seg sjølve og byen. Med eit par tusen friviljuge, eit utal av konsertar, teater og seminar er den tre veker lange UKA-21 landets desidert største kulturfestival. Motoren i det heile er revyen, og sjølv om dette er ein dugnad av glade amatørar, har UKE-revyane vore trendsetjande og nyskapande for norsk revytradisjon, og mange er dei songane som er blitt del av den norske vise- og allsongarven.

I helga var det premiere på UKE-revyen «Razzmatazz», eit namn som signaliserer at nå er det endeleg slutt på pandemi og isolasjon. Nå kan ein feire og gå vidare. Det er også gjennomgangstemaet i revyen. Forfattarkollegiet og dugnadsgjengane har som vanleg arbeidd i halvtanna år, men spesielt denne gongen er at berre to veker før urpremieren visste dei ennå ikkje om dei kunne spele for 20 eller 600. Alle nummera som feira pandemiens slutt tyder på at dei satsa på det siste, men eitt av revyens beste innslag omhandla også konsekvensane av pandemien.

Ein god revy skal vere ei blanding av alvor og skjemt, av politisk satire og tull og tøys, og ikkje minst av eit blikk som både ser verda og studentanes eigen navle. I tillegg skal det være ei Trondheimsvise, ei drikkevise og ei studentvise. Denne revyen har alle desse sidene, og ofte med ei litt uventa vinkling. Til eigenkomponert musikk frå eit kompetent orkester, godt synleg på dreiescena, tek det til med eit feiande opningsnummer om at nå er forbodstida endeleg forbi. På eit vis tok dei oss attende til dei førre tjueåra, og personleg fekk eg gjennom både scenografi og framføring «Cabaret»- og fin-de-siècle-assosiasjonar. Utan at eg veit om det var tilsikta.

Det åtte personar store ensemblet starta litt famlande med ein del uforløyste og overspela sketsjar. Men så tok det etter kvart av. Meiningslaus, men intelligent tull og tøys kan vere revy på sitt beste, og eit prov på det var eit hysterisk artig innslag om noko så prosaisk som at ei sak har to sider, men ein klut minst åtte, presentert med den fingerspisskjensla og timinga som gjer at poenga sit. Eit tilsvarande nummer var presentasjonen av eit instrument som kunne hjelpe deg med enkle svar i inkjeseiande samtaler.

Trondheimsvisa denne gongen baud på ein ny vri med ein metasong om kor mange viser denne byen eigentleg kunne tole. Lokalpolitiske forhold blei tatt opp i fleire innslag som sexklubben til ein nær slektning av ordføraren, og Odd Reitans oppkjøp av halve byen. Men det som verkeleg sat, var to songar om meir aparte sider ved Trondheim og Trøndelag. Som at Trønder-sodd, ei tunn kjøtsuppe skal vere festmåltid, og eit ellevilt innslag om den ekstremt smale idrettsgreina «Basse» som ingen utanfor Trøndelag har høyrt om.

Høgdepunkta for meg var to heilt ulike sider av kva ein revy kan vere. Ei vakker og trist vise om einsemd i ei koronatid, framført berre til eige pianoakkompagnement. Og ei ellevill og særs allsongvennleg vise om at nå er alt attende til normalen. Vi trur sjølvsagt det handlar om pandemien, men her er det storpolitikken som er tatt på kornet utan at eg skal røpe meir.

«Razzmatazz» er blitt ein velspela og underhaldande revy, framleis litt uferdig, men absolutt i tråd med det beste av UKE-tradisjonane.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. oktober 2021.)

TEATER

«Peter Pan»
UKA-21, Cirkus, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Erling Pedersen, fritt etter J.M Barrie
Regi: Aasta Valen
Scenografi: Ella Indstøy
Kostyme: Anna Bowe
Komponist og kapellmeister: Amund Skretting Bergset
Med: Tord Sommer, Sigrid Festøy, Ali Waarieh, Nikolay Elven, Vida Hofsøy-Woie, Ingrid Marie Lunder, Marte Sonni Guldvog, Agnete Berge Skår og Kari Melhuus Jenssen

Ei leiken og humoristisk oppsetjing med mykje magi og ganske greie skurkar.

Sia 1977 har det vore tradisjon å setje opp barneteater under UKA, og det har vore ein god miks av sjølvskrivne stykke og dei meir klassiske historiene. I år er det «Peter Pan» som blir sett opp i Cirkus på fengselstomta. Historia er over hundre år gamal og skriv seg frå den skotske forfattaren James Matthew Barries teaterstykke frå 1904 og romanane hans frå same tida. Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har late Erling Pedersen skrive om stykket, men jamvel om her er ei rekkje moderne og populærkulturelle referansar og avstikkarar, er han tru mot sjølve historia. Og det er blitt ei leiken, humoristisk frodig og ganske velspela oppsetjing.

Peter Pan stakk av frå foreldra sine rett etter fødselen i redsle for å bli gamal. Han har busett seg på eventyrøya Aldrilandet saman med attgløymde barn, alvar, indianarar og havfruer. Dei lever i ein slags våpenstillstand med piratane til Kaptein Krok og ein stor krokodille. Saman med fea Tingeling kjem Peter ein dag flygande inn gjennom vindauget til familien Darling i London der foreldra skal i selskap så storesyster Wendy får i oppgåve å passe litlebroren John-Michael. I originalen er dette siste natta til Wendy som barn, for nå skal ho flytte i eige rom. Og ho har to småbrør som heiter John og Michael, men som nå altså er slått saman til ein. Peter og Tingeling tar med seg Wendy og broren til Aldrilandet der Wendy får ansvar som mor for dei morlause, og den som kan fortelje historier til barna. Så er det sjølvsagt duka for litt action med både krokodilla og dei vonde sjørøvarane som viser seg å ikkje vere så fæle likevel, men eigentleg ganske sjarmerande.

Historia om Peter Pan har eit utal tolkingar og lag, og kan slik sett treffe både gamal og ung. Her er på eine sida redsla for å bli vaksen, menn som ikkje vil ta ansvar, ødipale morsbindingar og mykje seksuell undertekst. For ungane på andre sida, er det ei spennande og magisk historie om ei draumeverd og litt ikkje så veldig skummel kamp mot det vonde. I denne oppsetjinga er dei ulike vaksentolkingane tona ned til ganske forsiktig undertekst, medan det er magien, og ikkje minst leiken og humoren som blir framheva.

Peter (Tord Sommer) er ein samansett fyr, litt helten som ordnar opp med Kaptein Krok, men samstundes ein ganske stusseleg kar som ikkje heilt får orden på livet sitt. Båe desse sidene blir godt tatt vare på, og Sommar spelar både særs energisk og truverdig. Wendy (Sigrid Festøy) er framsyningas fornuft, ei som på terskelen til vaksenlivet tek ansvar, og dette greier ho fint utan å bli moralist eller nokon tante Sofie. Men ein artig vri er at SIT har laga litt metateater med referansar til annan populærkultur, og på scena blir det klårt uttrykt at dette er så absolutt ikkje Kardemomme by! Tingeling (Vida Hofsøy-Woie) er ei komplisert rolle det ikkje alltid er like enkelt å tolke, men Hofsøy greier dei ulike sidene bra. Ho er på eitt vis partnaren til Peter, men samstundes går ho stadig eigne vegar og er ikkje heilt til å lite på. Ho er språklaus, men kommuniserer effektivt med miming. I denne oppsetjinga lever ho på mange vis sitt eige liv, og er like ofte ute blant publikum som oppe på scena. Kaptein Krok (Ali Waarieh) er ein myndig sjørøvarkaptein som er besett av å hemne at Peter i si tid kappa av han handa. Men i Waariehs tolking er han også ein godmodig kar, glad i søtsaker og, som det syner seg til slutt, – ein mann av ære. Sjølv om spelet jamt over var bra, må eg til slutt få trekkje fram Kari Melhuus Jenssen som spela mange små roller, men med eit så stort komisk talent at ho greidde å lage humoristisk konfekt ut av dei alle.

I Barries originalmanus er det eit svært rollegalleri, men i denne oppsetjinga er alvane, indianarane og havfruene nokon vi berre så vidt høyrer om. Likevel spelar det ni personar store ensemblet ei rekkje roller, og sceneskifta er mange. Nokre av dei blir nok vel synlege sjølv om det hjelper godt at orkesteret formidlar musikalske overgangar og gjer kunstpausane mindre. Musikken følgjer handlinga fint, og skapar gode stemningar, men i starten var han vel høg slik at det ikkje alltid var like enkelt å høyre kva som blei sagt.

Scenografien var enkel og funksjonell, men kanskje noko sparsam. Samstundes var det mange klossar å flytte på i samband med sceneskifta. Her kunne nok scenograf og regissør stramma inn litt. Elles tar regien til Aasta Valen godt vare på dramaturgi og handling, og personinstruksjonen er også gjennomgåande god.

SIT og forfattar Erling Pedersen har med denne oppsetjinga av «Peter Pan» laga ei framsyning med fart, litt magi, og svært mykje humor. Alle dei meir moderne og populærkulturelle referansane fungerte godt og gav ein ekstra dimensjon. Personleg kosa eg meg med det eg såg, men eg er litt usikker på i kor stor grad dette treff småskuleungane, eller om det berre er godt barneteater for oss vaksne?

TEATER

«Skyggen av et liv»
Nattframsyninga, UKA 2021, Cirkus, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Bendik Johansen, og Jørgen Mathias Danielsen Sollie
Regi: Aksel Adrian Langum Øien
Scenografi: Ane Forseth
Kostyme: Ingunn Nysæter
Med: Jacob Hågensen, Elise Hegstad, Mathias R. Myrvoll, Tomine Øyen, Fredrik L. Paulsen, Maria Grankvist Buhaug og Eirin Wågan

Ein god og intelligent tekst, stram regi, og godt spel. Kva meir kan ein ønske seg?

Heilt sia UKA-95 sette eit støkk i alle oss som var til stades på den første nattframsyninga «Vi kjente ham i grunnen ganske godt», ei oppsetjing som framleis står som noko av det beste eg har sett, har det vore tradisjon å produsere litt svart og utforskande teater under UKA. Dette har vore SIT sin verkstad og leikegrind der det ikkje berre var lov, men ei plikt å eksperimentere, og det med stor fallhøgde. Med eit slikt utgangspunkt har det sjølvsagt vore produsert både likt og ulikt i åra etter, og det er neppe noka overrasking at avstanden til den første framsyninga har vore ganske stor. Godt er det difor å kunne melde at årets nattframsyning er eit langt steg i riktig retning, og ei oppsetjing som fortener eit stort publikum, for her var det meste på plass.

Nattframsyninga skal i tillegg til å vere eksperimentell, ofte også være litt svart eller dyster, og «Skyggen av et liv» føyer seg godt inn i denne tradisjonen. Kim (Jacob Hågensen) som nyleg har mista systera si, Aurora, kjenner både på skuld og skam, men vennegjengen og særleg kjærasten (Elise Hegstad) får han på føtene att. Men på ein typisk trøndersk sommardag når gjengen møtest i parken, skjer det ganske spooky saker. Kim kjem i snakk med to originalar eller uteliggjarar, Fritz (Mathias R. Myrvoll) og Abel (Tomine Øyen), og det blir ei skilsetjande samtale for han. Fritz held ein filosofisk og intrikat monolog der han med stor innsikt og klokskap fortel om kva ein ser og ikkje ser, og syner samstundes at han veit meir om Kim og Aurora enn ein kunne vente.

Eg skal halde meg frå å fortelje meir frå handlinga for her er overraskingar, cliffhangers og forteljingar i retrospekt i ei stor, intrikat og herleg blanding. Grensene mellom dette livet og kva som er på andre sida, eller skuggane for den del, er flytande. Og sjølv den mest innbarka realist let seg villig forføre inn i det okkulte, eller kanskje rettare det som måtte vere på andre sida. Effektiv bruk av skuggebilde, skjønnånda Umbra (Eirin Wågan) og ein uvanleg god og intelligent tekst med mange lag og imponerande bruk av allitterasjon gjer denne framsyninga til ei ettertenksam og sanseleg oppleving. Dei to tekstforfattarane, Bendik Johansen, og Jørgen Mathias Danielsen Sollie, har ausa av overskot, men samstundes halde ei streng line så her er få daudpunkt og ingen transportetappar. Regien er også stram, personinstruksjonen overraskande god, og skodespelarane er neddempa og særs truverdige, utan unnatak. Eg skulle gjerne ha sagt meir om denne framsyninga, men vil ikkje øydeleggje overraskinga, og vil heller tilrå at flest mogeleg ser henne. For dette er faktisk godt og velspela teater.

TEATERKONSERT

«Driv»
Tørrdokka, Nedre Elvehavn, Trondheim
Av: Cirka Teater og Trondheim Kammermusikkfestival
Regi: Anne Marit Sæther, Gilles Berger og Espen Dekko
Scenografi: Gilles Berger
Komponist: Ståle Storløkken
Koreografi: Loan TP Hoang
Kostyme: Ina Sæther Berger
Lyddesign: Tor Breivik
Lysdesign: Sune Schjelderup
Musikarar: Ståle Storløkken, Tor Andreas Haugerud, Kyrre Laastad, Trondheim Voices og Luftforsvarets Musikkorps
Med: Celine Meillaud, Loan TP Hoang, Rebecka Lange, Karoline Bergh Ellingsen, Marie Rechsteiner, Gilles Berger, Espen Dekko og Paal Viken Bakke

Trondheim Kammermusikkfestival feirar 25-årsjubileum eitt år på overtid med ei multimedial gåve som går utanpå det meste.

Frå starten i 1984 har Cirka Teater med kunstnarparet Gilles Berger og Anne Marit Sæther forundra og gledd teaterpublikum både her i landet og utanlands. Der Gilles Berger lagar magisk scenografi som til og med kan oppheve tyngdekrafta, tryllar Anne Marit Sæthers regi fram poetiske og visuelle forteljingar. Dei har i alle år vore med på å sprenge grenser og har samarbeidd med mange ein ikkje er vande med å sjå i teatersalongane. I framsyninga «Hundre hemmeligheter» på Trøndelag Teater i 2014 var vokalgruppa Trondheim Voices med og improviserte fram lyd og musikk i sanntid med heilt nyutvikla teknologi. Og i «Verkstøy» (eller «Musika Mobile») i 2009 var Luftforsvarets Musikkorps ein særs aktiv ingrediens i ei spektakulær framsyning.

Då Trondheim Kammermusikkfestival i fjor feira 25-årsjubileum skulle det markerast med ein storslått produksjon i regi av Cirka Teater, På grunn av pandemien blei det heile utsett, og i løpet av året har framsyninga både utvikla og endra seg. Fredag var det omsider premiere på det som blei ei meir enn verdig markering av kammermusikkfestivalen og i tillegg ei feiring av at det endeleg er lov å fylle benkeradene på landets mange kulturarenaer. Med to gratisframsyningar for eit kulturhungrig publikum fredag og laurdag blei det sett eit sterkt og imponerande multimedialt punktum for halvtanna års kulturell ørkenvandring. Og for ei gåve det blei!

I den gamle tørrdokka på Nedre Elvehavn, der ein på Trondhjems Mekaniske Verksted i nærare hundre år bygde skip, fekk vi nå presentert ei spektakulær og sanseleg oppleving, – teater, konsert, kunstinstallasjon, eller kall det kva du vil. I det 40 cm djupe bassenget var det plassert sju ulike installasjonar, der tre av dei var flåtar for Tor Haugerud og Kyrre Laastad, på slagverk, og for komponisten sjølv, Ståle Storløkken, på tangentar og synt. Dei fire andre flåtane kunne gi assosiasjonar til skipsverftet og minne om både vrakgods og rekved, men også om øydelagde musikkinstrument. Til den suggererande og mektige musikken til Ståle Storløkken kom songarane frå Trondheim Voices og skapte sitt særeigne lydbilde der dei, kledd i kutter som kunne føre tankane til «The Handmaid’s Tale» tok seg fram gjennom vatnet saman med ei rekkje dansarar.

Eg skal vakte meg vel for å kome med tolkingar av kva dette var, men personleg oppfatta eg det som noko post-apokalyptisk, og kanskje eit forsøk på å attreise ein normalitet etter krisa, pandemien eller kva det måtte vere. Og eg såg både konflikt og forsoning, og ikkje minst ein viss framtidsoptimisme trass alt. Men her er det ope for å tolke som ein vil, for først og fremst var dette ei heilt uvanleg sterk sanseleg oppleving.

Midtvegs i det heile kom Luftforsvarets Musikkorps under leiing av dirigenten Torodd Wigum, meir vassande enn marsjerande, og i tillegg med bind for auga. Og med eitt blei dansarane som ein ingeniørtropp som laga veg i vellinga og bygde provisoriske gangbruer for musikarane av det som før berre blei oppfatta som vrakgods og rekved. Så var det kanskje likevel mogeleg å lage ein viss orden ut av kaoset? Slik endra Gilles Bergers scenografi seg og blei på eit sinnrikt vis med på å møblere det enorme scenerommet.

Framsyninga «Driv» varte i berre 45 minutt, men på grunn av kompleksiteten, det multimediale og alle sanseinntrykka kjendest det som ei heilaftans oppsetjing. Og finalen, då mørket hadde senka seg over dokka og lyssettinga kom til sin rett, blei ein overveldande eksplosjon av alt som kan påverke sansane dine. Dei som gjekk glipp av denne heilt spesielle oppsetjinga, kan sjå henne i NRK-programmet «Hovedscenen» i slutten av oktober.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. september 2021)

TEATER

«Blikktrommen»
Nationaltheatret, Malersalen
Av: Günter Grass
Omsett av: Trygve og Aud Greiff
Dramatisering og regi: Kjersti Horn
Scenografi: Sven Haraldsson
Lyddesign: Erik Hedin
Lysdesign: Marte Elise Stormo
Med: Olav Waastad

Olav Waastads presentasjon og tolking av Oskar i «Blikktrommen» er ein nesten umenneskeleg skodespelarprestasjon.

Då Oskar Matzerath fylte tre år fekk han ei blekktromme. Samstundes bestemte han seg for å slutte å vekse og å protestere mot alt dei vaksne stod for. Med eit blikk nedanfrå (i dobbel tyding) ser han på og kommenterer samtidas Polen og Tyskland. Og med eit skrik som kan knuse glas og med manipulerande trommespel, får han makt over dei vaksne. Slik fekk forfattaren Günter Grass, med eit heilt uvanleg perspektiv, sagt noko vesentleg om framveksten av nazismen, krigen og åra etter. Romanen «Blikktrommen» frå 1959 er blitt eitt av Tysklands viktigaste litterære oppgjer med fortida, og var ein av fleire grunnar til at Grass fekk Nobelprisen i litteratur i 1999. Volker Schöndorffs filmatisering frå 1979 vann både Oscar og Gullpalme, og romanen er dramatisert og sett opp på fleire teater over heile verda.

Nå har Kjersti Horn gjort ei ny dramatisering for Nationaltheatret. I romanen er det ein 30 år gamal Oskar, innlagt på eit asyl, som ser attende på sitt eige og familiens liv den første halvdelen av nittenhundretalet. Kjersti Horn plasserer i staden Oskar i eit typisk og slitt mellomkrigshusvære rett etter krigen. Og ho presenterer det heile som ein monolog, eller som eit kraftig dramatisert forteljarteater der Olav Waastad er åleine på scena som Oskar. Med ein utruleg energi held han oss i age i nesten tre timar utan pause.

Som i romanen blir historia fortald og framført i både 1. og 3. person, gjerne i same setning. Det gjer at Oskar blir både ein forteljar og ein deltakar. Forteljinga går kronologisk frå besteforeldra på målerisk vis produserer mora til Oskar, fram til han sjølv blir til i 1924, litt uvisst med kva for far, og gjennom oppvekst, nazismens framvekst og fram til krigens slutt. Her sette Grass ord på mykje av det som skulle gløymast, og han gjer det på eit vis og med scener som på same tid er både motbydelege og fascinerande. Alt dette er framifrå tatt vare på i både dramatisering, Kjersti Horns regi og ikkje minst i Olav Waastads spel. Kledd i berre ei alt for stor truse som kan minne om ei bleie, beveger han seg rundt i det vesle klaustrofobiske universet sitt. Med Waastads spesielle register, evna til satiriske absurditetar, komikk og karakterspel nærast i same stunda, er han som skapt for denne rolla. Med ein ufatteleg og ustoppeleg energi og i tillegg mykje fysisk spel formidlar han eit utal fasettar. Aldri har eg sett ein slik kraftprestasjon på eit teater.

Scenografien til Sven Haraldsson er eit autentisk, innhaldsrikt og detaljert husvære med nokre få ingrediensar frå i dag som effektfulle brot. Ein plastskjerm skil oss frå scena. Den understrekar titteskapet, det innestengde og ikkje minst Oskars utanforskap. Og for den som gler seg over detaljar, har Haraldson også sett inn eit bur med kanarifuglar slik dei gjorde før i tida for å varsle om når lufta blei for dårleg i gruvene. For her er ikkje mykje frisk luft.

Framsyninga er både grotesk, fascinerande og vakker på same tid. At denne kombinasjonen blei så vellukka skuldast også Erik Hedins lyddesign som nesten umerkeleg skapar situasjonar og stemningar.

Å dramatisere romanar er ikkje enkelt, og spesielt ikkje ein med så mykje tekst. Kjersti Horn følgjer boka og er tru mot det meste, men særleg mot slutten kunne nok meir ha vore stroke for då forsvann noko av den ekstreme intensiteten frå opninga. Ein intensitet som gjorde denne framsyninga til ei heilt spesiell teateroppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. september 2021.)

TEATER

«Bad Dante Bad English Bad Opera»
Rosendal Teater,
Av: Spreafico Eckly og Matteo Fargion
Tekst og regi: Andrea Spreafico
Musikk: Matteo Fargion
Musikarar: Björn Guo, Stefan Penjin og Live Sunniva Smidt
Med: Matteo Fargion, Robert M. Johanson, Francesca Fargion, og Martha MacBean

Ein minimalistisk kammeropera som leikar seg med tekst, nyansar og humor.

For to år sia gjesta det Bergensbaserte kunstnarparet Spreafico Eckly Trondheim med urpremiere på framsyninga «Footnote # 12». Der tok dei for seg eit essay om Wimbledonfinalen i 2006 mellom Roger Federer og Rafael Nadal og dissekerte denne teksten ned til fotnotenivå. Ei framsyning ein skulle tru ville bli berre for dei heilt spesielt interesserte, men som blei ei gåvepakke til alle som er glad i litteratur og rikdomen i språket. Nå er Spreafico Eckly attende med nok ein urpremiere på Rosendal Teater, og denne gongen med ei vandring i ein endå meir ikonisk tekst, nemleg Dantes «Den guddommelege komedie».

Florentinaren Dante Alighieri (1265-1321) skreiv «Den guddommelege komedie» dei siste åra av livet sitt. Eposet er bygd opp i tre delar (Helvete, Skjærselden og Paradiset) og hundre songar (canti), og handlar om Dantes eige besøk i dei tre dødsrika nokre påskedagar i 1300 der han har med seg den romerske diktaren Vergil som vegvisar.

I oppsetjinga til Spreafico Eckly er det dei ni første songane i kapittelet «Skjærselden» som blir presentert. Tittelen «Bad Dante Bad English Bad Opera» er nok meir humoristisk meint enn å leggje lista lågt, for dette er korkje lettvint, «Dante for dummies» eller spesielt dårleg. Tvert om. Andrea Spreafico har nyskrive dei ni songane som ein libretto til ein kammeropera der den britiske komponisten og artisten Matteo Fargion har skrive musikken.

På ei stor ope scene utan noka form for scenografi blir operaen framført av fire songarar til musikk av tre strykarar, alle synlege på scena. Publikum får utdelt librettoen, og med lyset på i salen kan vi følgje den engelske teksten. Utan lyssetting og på ei stor scene med berre nokre videoprojiserte ord på eit bakteppe, kunne ein tru dette ville bli ganske flatt. Og rett nok tok det litt tid å kome inn i det heile. Men så, litt etter litt fell ein inn i rytmen og kan kose seg med både musikken, framføringa, teksten og ikkje minst humoren. Og etter halvannan time og ni songar, skulle eg gjerne ha fått presentert også resten av «Skjærselden».

Komponisten Matteo Fargion framfører sjølv Dante, og som vegvisaren Vergil har han følgje av Robert M. Johanson, som har gjesta Norge mange gongar som del av det amerikanske kompaniet «Nature Theater of Oklahoma». Operaen er ein litt naivistisk interaksjon mellom desse to, og der Francesca Fargion og Martha MacBean spelar dei ulike figurane Dante og Vergil møter. I Andrea Spreaficos regi, er det nok ein gong ordet og litteraturen som er det viktige. Då blir også det vesle som er av fysisk teater og særs forsiktig koreografi desto sterkare. For som i tidlegare produksjonar lagar Spreafico Eckly teater som leikar seg med det språklege, nyansar i teksten og ikkje minst humor. Framsyninga er ein slags parafrase over «Den guddommelege komedie» med artige brot, litt metateater, og avstikkarar både til Shakespeares Verona og vertsbyen for urpremieren. Musikken kan i starten verke noko monoton og repeterande, men som det meste i denne framsyninga endrar inntrykket seg raskt, og mot slutten er det nesten så ein nynnar med. Tre solide strykarar gir fint tonefølgje, og dei fire aktørane på scena er både dyktige songarar og skodespelarar. Denne kammeroperaen er nok eit prov på at ein kan skape stor scenekunst utan store geberdar eller mykje staffasje.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. september 2021.)

TEATER

«Gift»
Teatret Vårt, Molde
Av: Lot Vekemans
Omsett av: Arne Lygre
Regi: Victoria Meirik
Scenografi: Norunn Standal
Lyddesign: Håkon Elias Pettersen
Lysdesign: Norunn Standal og Jonas P A Fuglseth
Musikk: Daniel Herskedal
Med: Johanna Mørck, Bjørnar Lisether Teigen og Daniel Herskedal

Eit tidlegare ektepar møtest etter 11 år, og trass i ein tung felles lagnad har dei lite å prate om.

Nyttårsaftan i 2009 tek «Han» (Bjørnar Lisether Teigen) med seg to koffertar og dreg frå «Ho» (Johanna Mørck) som han har vore gift med i nokre år. Elleve år seinare møtest dei att i gravkapellet på det som var den felles heimplassen deira. Der ligg også sonen Jakob gravlagd. Dette er settinga i «Gift» som torsdag hadde norgespremiere på Teatret Vårt i Molde. Stykket hadde urpremiere i 2009, og er skrive av den nederlandske dramatikaren og forfattaren Lot Vekemans (f. 1965). Ho er til nå lite kjend her i landet og berre ein av dei mange romanane hennar er omsett til norsk. I «Gift» held Vekemans og regissør Victoria Meirik korta tett inntil brystet og avslører historia lag for lag. I starten er det ikkje mykje å forstå anna enn at Han og Ho har ei sams fortid og nå møtest for første gong på lenge.

Til dette gravkapellet kjem dei to på ein regnvåt dag. Samtalen går trått, og det er openbert at det er ei forhistorie som gjer det vanskeleg å kommunisere. Gradvis får vi vite at dei møtte kvarandre for tjue år sia, gifta seg, fekk sonen Jakob som blei drepen i ein påkøyrsel, og at Han berre stakk av og flytta til Sverige i 2009 medan Ho blei att. Nå møtest dei fordi grava til sonen skal flyttast ettersom gravplassen er forgifta. Det siste er ei historie som er vanskeleg å tru på, og som viser seg å vere nettopp det.

I Victoria Meiriks regi følgjer vi dette tidlegare ekteparet i nokre få intense timar i gravkapellet. Han er tilsynelatande velfungerande, arbeider som journalist og held på å skrive ein roman som er dels sjølvbiografisk. Ho bur på same plassen, kjem seg ikkje vidare, dyrkar sorga og er full av agg og bebreidingar. Samtalen er naturleg nok klein og anstrengt, men i Arne Lygres omsetjing er han likevel både truverdig og munnleg. Men i staden for at denne dialogen skal føre oss, eller dei to på scena, vidare, blir han meir ein situasjonsrapport om to heilt ulike måtar å takle sorg og sakn. Så lenge vi blir haldne på pinebenken og får nyfikna vår pirra, er dette spennande og interessant. Men når det meste er avkledd, er det diverre lite att å fortelje, og framsyninga tar til å gå på tomgang. Rett nok er det mange brot og stemningsskift undervegs, men dei fører ikkje til noko, og kjem ofte brått og ganske umotivert.

I Norunn Standals scenografi er salen ein stor black box der det er stilt opp rundt 200 tomme stolar på golvet medan publikum sit i to radar langs veggane. To personar i ein slik stor sal illustrerer sjølvsagt både fysisk og mental avstand, men gjer også at vi som publikum ikkje kjem tett nok på det som skjer.

På scena er to av Teatret Vårts mest røynde skodespelarar. Dei (Bjørnar Lisether Teigen og Johanna Mørck) leverer gode og solide tolkingar, men både tekst og regi har gitt dei for lite å spele på. Det som bergar framsyninga, og gjer at det likevel kjennest som det skjer noko, er at Daniel Herskedal har skrive melankolsk og sår musikk som han sjølv framfører på horn. Han både kommenterer og blir aktiv del av framsyninga, og skapar med det vare og illustrerande stemningar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. august 2021.)