Amund Grimstad

TEATER

«Ujul»
Nordland Teater i samarbeid med Moddi og Arktisk Filharmoni
Ide/konsept: Sigrid Strøm Reibo og Pål Moddi Knutsen
Songtekst og musikk: Pål Moddi Knutsen
Tekst og dramatisering: Kristofer Blindheim Grønskag
Regi: Oleg Glushkov
Scenografi og kostyme: Mårten K. Axelsson
Kapellmeister: Sverre Tollefsen Laupstad
Orkester: Arktisk Filharmoni mfl.
Lysdesign: Vegar Angel Nordheim Andreassen
Med: Pål Moddi Knutsen, Reidar Sørensen, Line Heie Hallem, Rune Storsæther Løding, Maiken Vembre og Hannah Schulte Strid

Ei lun og leiken framsyning som ikkje kom heilt i hamn.

Jula er full av tradisjonar, og heilt frå førkristen tid ei av dei viktigaste høgtidene våre. Samstundes er ho ganske ekskluderande for dei som ikkje fell heilt inn i falden. Det er mas, kjøpepress og forventingar, og i dagens samfunn med eksar og bonusfamiliar og eg veit ikkje kva, kan ho vere ei uløyseleg logistikkutfordring. Når alt skal vere perfekt, er det duka for mang ein nedtur.

Om desse skuggesidene ved jula har visekunstnaren Pål Moddi Knutsen skrive ei rekkje nye songar, og saman med Sigrid Strøm Reibo utvikla eit konsept der Kristofer Blindheim Grønskag har laga historier rundt songane og skrive dialogen. Reibos mangeårige samarbeidspartnar, Oleg Glushkov, har hatt regien. På Nordland Teater er dette blitt ei lun, humoristisk, sjølvironisk og litt mollstemd framsyning som ikkje på noko vis er eit oppgjer med jula, men likevel manar til både ettertanke og å stoppe opp litt.

Historia er ganske enkel. Ein familie på tre, Pål (Pål Moddi Knutsen), Maiken (Maiken Vembre) og dottera (Hannah Schulte Strid) bur seg på storinnrykk på julekvelden, og gjer det på eit herleg parodisk og passe overspela vis. Ho har alt for høge ambisjonar, han har resignert, medan dottera representerer fornufta og ettertanken. I ein nydeleg song fortel ho nissen at ho ikkje ønsker seg noko til jul. Samstundes er eit nyskild par som ikkje har fortald slekta om skilsmålet ennå (Rune Storsæther Løding og Line Heie Hallem) på veg heim til familien hans for å halde fasaden og feire som før. Og så er det den pensjonerte og einsame sjømannen (Reidar Sørensen) som lever på minna om henne han aldri fekk.

Moddis nyskrivne, vakre, men ganske blå og mollstemde songar bind det heile saman og presenterer oss for dei ulike lagnadane. Det er nydeleg framført av eit songsterkt ensemble og til dyktig tonefølgje av fem strykarar frå Arktisk Filharmoni og to på slagverk og tangentar. Så langt er dette ei tradisjonell juleframsyning. Men eit uvanleg leikent regigrep i tett samarbeid med scenograf og rekvisitør, gjer at framsyninga blir så mykje meir og langt større enn seg sjølv. Ved at scenearbeidarane blir viktige aktørar med å skape scenografi og situasjonar undervegs får oppsetjinga eit utal metalag. Her er det leik og moro med teaterkonvensjonar, sjølvironi og intelligent humor som toppar seg med ein kvilebenk som nektar å bli bore av scena og meiner han eigentleg har hovudrolla.

Julemiddagen til Maiken og Pål blir ikkje som planlagd, for alle melder avbod i siste liten. Men selskapet blir «redda» ved at dei tre andre av ulike grunnar dukkar opp. Det blir ganske kleint og endar i fullstendig havari. Fram til det punktet har framsyninga vore artig, overraskande og full av humor, men med middagens kollaps, skjer diverre litt av det same med framsyninga. Ho blir føreseieleg, og mistar det leikne og oppfinnsame. Men sjølv om finalen ikkje heilt stod i stil med resten, fekk vi likevel i hovudsak ei velspela, artig, litt trist, og ikkje minst sjølvironisk framsyning med mange lag, også metalag. Moralen er vel at vi kanskje berre bør gløyme alt stresset og jaget mot det perfekte, og heller nytte den mørkaste tida på året til å slappe av og ha det litt hyggjeleg.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. desember 2022.)

TEATER

«Nye Hjorten Teaters Spektakulære Juleshow»
Nye Hjorten Teater, Trondheim spektrum
Av: Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal
Regi: Mads Bones
Komponist og arrangør: Kyrre Havdal
Scenografi: Gjermund Andresen
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Orkester: Kyrre Havdal, Hans Petter Vik Sæther, Elvin Venæs, Stian Lundberg, Christian Aftræth Eriksen og Emil Emilson Holmesland
Med: Mads Bones, Olve Løseth, Markus Bjørlykke, Tiril Heide-Steen, Kathrine Strugstad, Ingvill Siegel, Karl-Vidar Lende og Lasse Johansen

Om halvtanna år er det klårt for opning av «Nye Hjorten Teater» i eigne lokale. Det vi i desse dagar får oppleve i Trondheim spektrum, er forhåpentleg berre ein appetittvekkjande aperitiff og teaser, og ikkje eit bilde på sjølve hovudretten.

Dette er ein forsmak på kva vi kan vente oss i 2024, fortalde Mads Bones oss i finalen på «Nye Hjorten Teaters spektakulære juleshow» i Trondheim spektrum. Og framover mot jul skal denne nyvinninga på Trondheims teaterhimmel fylle byens storstove med førjulsunderhaldning. Medan vi ventar på at teaterets nybygg i bakgarden til det gamle hovudpostkontoret skal stå ferdig hausten 2024, kan vi få ein smakebit av kva vi har i vente. Og det var akkurat det dette juleshowet var, ein smakebit eller aperitiff, men forhåpentleg langt frå den komande hovudretten.

For den som ikkje er lokalkjend, eller har levd særs lenge, var «Hjorten», eller «Hjorten Revy- og Varietéteater» som var det fulle namnet, Trondheims revyscene frå 1867 til 1947. Kråkeslottet som husa revyscena låg i Ila og var teikna av arkitekt Karl Norum, ein av landets fremste jugendarkitektar. Han teikna også både Hovudpostkontoret i Trondheim og Britannia Hotell. Så når Trondheim omsider har fått ein kunstmesen ved at Reitanfamilien går inn og finansierer både eit nytt kunstmuseum i det gamle hovudpostkontoret og eit nytt teater i postkontorets bakgard, samstundes som dei også har pussa opp Britannia Hotell til fordoms prakt og vel så det, ja, – så er ringen på mange vis slutta.

Trioen Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal har gjennom dei siste femten åra gitt oss ei rekkje sjangeroverskridande, spektakulære og elleville musikalframsyningar som «Slaget på Testiklestad» og «Juleevangeliet, the Smash Hit Musical» berre for å nemne to av dei mest kjende. Dei har revitalisert humor- og musikalsjangeren. Det særmerkte er eit oppkome av idear, humor i verste «bad-taste-tradisjon», men som er så intelligent at han blir akseptabel for dei fleste, framifrå musikk og gode tekstar med overraskande vriar. Og dei har fått tusenvis av folk som elles sjeldan går i teater, til å strøyme til framsyningane. Når Reitanfamilien nå har hyra nettopp desse tre til den kunstnarlege leiinga av «Nye Hjorten Teater», så er det duka for at Trondheim etter kvart kan få ei annleis og ganske spennande teaterscene.

Men førebels er teateret og den kreative trioen huslause, og i ventetida held dei folk varme med ulike show i Trondheim spektrum. I fjor var det ei nytapping av «Juleevangeliet» og i år er det med eit førjulsshow meir i tråd med revy- og varietétradisjonen.

Gjermund Andresen har laga ein scenografi med ei stor bua trapp i eit slags vinterlandskap og med nummererte luker og dører som ein julekalender. Trappa er tradisjonell som ei trapp der vi ventar oss store entrear som ein dansande Fred Astaire, ein pelskledd Dag Frøland eller ei festkledd Scarlett O’Hara. Men så blir vi lurt, for her ingen spektakulær entré, men tvert om sortien til ein i dobbel forstand snublande inspisient (Karl-Vidar Lende). Han opnar det heile, vil så gjerne introdusere meir enn det køyreplanen legg opp til, og «øydelegg» framsyninga. Før Mads Bones og Olve Løseth kjem inn, kledde i smoking og overtek det heile.

Med seg har dei eit solid musikalteam av Markus Bjørlykke, Tiril Heide-Steen, Kathrine Strugstad og Ingvill Siegel. Mennene i smoking, og kvinnene i glitter. Gjennom fjorten nummer av særs ulik kvalitet får vi presentert både jule- og Beatles-medleyar, litt forsøk på politisk satire, ellevill parodiering, framifrå song, god koreografi og flotte musikalske arrangement. Det vi stort sett kan kalle god underhaldning, men som likevel ikkje kjem heilt i mål. Framføringa til dei sju på scena er framifrå og sceneskifta er imponerande mange og godt synkroniserte. Song- og danseinnslaga er det heller ikkje noko å setje fingeren på, men ikkje alle tekstane er like gode. Kyrre Havdal briljerer i arrangementa, og starten er ein julemedley der overgangane er saumlause. Men endå betre blir det i ein flott, men kanskje litt umotivert, hyllest til Beatles der arrangement og koring etter kvart går opp i ei høgare eining, og der dei greier å sample i alle fall tre låtar samstundes.

Alt dette er flott, men showet fell likevel litt mellom mange stolar. Trioen bak er kjend for kreativitet, og då er ikkje reprisar frå tidlegare produksjonar det vi forventar. Og sjølv om Karl-Vidar Lende gjer maksimalt ut av den spotlightsøkjande inspisienten, er temaet litt for kjend frå den like mislukka suffløren på «slaget på Testiklestad».

Høgdepunkta i dette juleshowet er tre litt ulike songinnslag frå det reint humoristiske, via det patoshumoristiske til det heilt såre og mollstemde, men likevel lett parodiske. Vi har alle eit forhold til Harald Heide Steen jr. sin sovjetiske ubåtkaptein. Når kapteinens dotter nesten femti år etter syner seg å vere hobbyfotograf, droneflygar og særs glad i norsk natur, i tillegg heiter Tiril Heide Steen, og har fått ein framifrå tekst og ein god melodi, så er det duka for ein verkeleg klassikar. Og snakkar vi om julesongklassikarar, så er vel Jussi Björlings «O Helga Natt» blant dei fremste. Når Markus Bjørlykke med operatenorens stemmeprakt og med gravalvorleg pondus framfører «O’helgafri» til same melodi, sunge med same store innleving, men med ein heilt annan og komisk tekst, så blir det stor humor. Den siste sviska var i utgangspunktet ikkje humoristisk, for det var Karl-Vidar Lendes mollstemde og djupt sørgjelege song om «Gutten med trommestikkene», ein parafrase over H C Andersen, men samstundes så overdriven trist og patosfyld at han skriv seg inn i tradisjonen frå Astow Ericsons «Julekveld i skogen».

Med desse tre numra viser «Nye Hjorten Teater» kva vi kan ha i vente. Bones/Løseth/Havdal har i fleire år synt seg som både kreative og særs nyskapande. Det trur eg dei gjer lurt i å hegne om og dyrke vidare. Det er laga mang ein evergreen både på Hjorten, Chat Noir og Edderkoppen, men der også kunne det vere langt mellom drammane. Og forma desse scenene nytta er vel for lengst passé? Så eg vil rå «Nye Hjorten Teater» til å dyrke seg sjølv og sin eigenart i staden for å leggje seg tett opp til glamourtradisjonen til gamle revyscener.

TEATER

«So Far So Good»
Rosendal Teater
Av: Hestnes/ Popović
Regi: Freya Sif Hestnes
Scenografi: Hestnes/ Popović og Daniel Fogh
Kostyme: Astrid Sønderskov Andersen
Lyddesign: Daniel Fogh
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Marina Popović og Anders Tougaard

Stillferdig og med bruk av sinnrik teknologi tek Hestnes/ Popović oss med på ei sanseleg og audiovisuell historieforteljing.

I tidlegare framsyningar har kunstnarduoen Hestnes/Popović arbeidd med dei nære, familiære forteljingane for å syne at også dei er politiske, og korleis det er dei som til saman blir den store felles historia vår. Slik er også utgangspunktet i den siste produksjonen deira, «So Far So Good», som hadde urpremiere på Rosendal Teater i helga. Hestnes/ Popović er for tida huskunstnarar ved Husets Teater i København, og framsyninga er ein co-produksjon mellom Husets Teater og Rosendal Teater i Trondheim, og med Andrea Skotland som produsent og dramaturg.

Den norsk-bosniske skodespelaren Marina Popović tek avslappa i mot oss og fortel at sjølv om nokre av oss kjem åleine, skal vi i kveld vere del av noko saman. Før ho, som i tidlegare produksjonar, viser til talemåtar og nedervde, gode råd frå bestemora. Sjølv om dei fleste av oss korkje er overtruiske eller spesielt religiøse, omgir vi oss med eit hav av ritual, ofte utan å tenkje over det, eller å vite kvifor vi gjer som vi gjer. Som til dømes å skåle. Popović syner oss at alt har både ein bakgrunn og eit innhald, og i denne framsyninga, som etter kvart blir meir og meir som ein audiovisuell installasjon, blir vi med på ei utforsking av omen, jartegn og andre varsel som vi sjølvsagt ikkje trur på, men som likevel er med på å forme kvardagen vår. Og vi blir presenterte for ulike offerritual som ein nyttar til å verje seg mot det som måtte kome. For ein kan jo aldri vite. Og etter kvart får vi også høve til å delta, og å ta ut eventuell aggresjon mot ei tretønne.

Scenografien denne gongen er eit kunstverk i seg sjølv. Den andre halvparten av kunstnarduoen er den danske scenografen og biletkunstnaren Freya Sif Hestnes. Frå snorloftet heng det sju store og tunne galvaniserte stålplater. Eitt er at desse enkle panela er forbausande vakre i seg sjølve, men ved hjelp av sinnrik bruk av mikrofonar og høgtalarar er dei også i stand til å generere, ikkje berre lyd, men faktisk musikk. Slik gjekk framsyninga gradvis over frå det dokumentariske til å bli ein opplevingsrik og sterkt sanseleg audiovisuell installasjon der scenografi og lyd smelta saman på eit intrikat vis. Lyddesignen til Daniel Fogh, baud på fullt av musikalske små overraskingar. Ikkje sia Cirka Teaters prisvinnande framsyning «Hundre hemmeligheter» på Trøndelag Teater i 2014 har eg opplevd noko liknande. Vi veit alle at det er spenningar i ei metallplate, og at plata kan gi frå seg lyd når ho blir bøygd. Men at det kan bli vakker musikk av det, og truleg komponert og ikkje berre randomisert lyd, var like overraskande som det var imponerande.

Eg veit ikkje om eg heilt forstod logikken i overgangen frå alle dei små forteljingane om ulike rituelle handlingar vi gjer utan å tenkje over det, og til den musikalske utforskinga av scenografien. Men stundom skal ein ikkje forstå, men berre nyte, sanse og oppleve. Og det var det rikeleg høve til i «So Far So Good».

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 23. november 2022.)

TEATER

«De ti bud»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Basert på «Dekalog» av Krzysztof Kieślowski
Dramatisering: Koen Tachlet
Omsetjing: Øyvind Berg
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi: Olav Myrtvedt og Norunn Standal
Kostyme: Anette Werenskiold
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Alf Lund Godbolt
Koreografi: Ida Wigdel
Med: Sarah Francesca Brænne, Janne Kokkin, Emil Olafsson, Hans Petter Nilsen, Mira Dyrnes Askelund, Trond-Ove Skrødal og Fabian Heidelberg Lunde

Ei tidvis særs god, men litt ujamn framsyning som blir for stutt til å yte alle episodane rettferd.

Dagleg må menneska ta val, dei fleste trivielle, men nokre av dei heilt eksistensielle. For å rettleie oss har alle samfunn laga lover og reglar, og i vår kultur er nok dei ti boda, slik Moses skal ha fått av Gud, dei mest grunnleggjande. I 1989 laga den polske regissøren Krzysztof Kieślowski (1941 – 1996) TV-serien «Dekalog», som i ti episodar av rundt 50 minutt, tok opp moralske og etiske spørsmål med bakgrunn i kvart av dei ti boda. I ei stor bustadblokk i Warszawa møter vi ulike menneske som må ta skilsetjande val. Sjølv om episodane tok utgangspunkt i boda, var problemstillingane knytte meir til ålmenn etikk enn til tru. Det gjorde at serien blei ein stor suksess, også blant ikkje-truande.

Basert på «Dekalog» har den belgiske dramaturgen Koen Tachlet laga ein sceneversjon, og i Maren E. Bjørseths regi var det norgespremiere på Trøndelag Teater torsdag. Kieślowskis meir enn åtte timars film er komprimert ned til to framsyningar på godt under to timar kvar der du anten kan sjå dei kvar for seg eller som ei maratonframsyning med pause.

Olav Myrtvedt og Norunn Standal har ved hjelp av ti mobile modular laga ein scenografi som sinnrikt og på effektivt vis både er bustadblokka i Warszawa, og alle dei andre plassane vi er innom. For å skape naudsynte brot mellom dei fem boda i kvar akt, har Ida Wigdel laga ein enkel koreografi der absurd dans fungerer både som humoristisk overgang og som kommentar til at menneska er statistar i kvarandre sine liv, alt til vakker musikk av Alf Lund Godbolt. Når berre sju aktørar skal spele drygt femti roller på langt under halve tida av TV-serien, er det uråd å få med alt, og dette er i hovudsak løyst ved ei blanding av eit forteljande kor, og at aktørane går ut og inn av rollene og kommenterer seg sjølve. Scenetilvisingar blir fortalde, ofte i humoristisk og absurd kontrast til det vi faktisk ser. Slik blir det skapt ein distanse som kler framsyninga. Sjølv om det berre er sju aktørar, er rollene tydeleg og skifta gode. Det er godt ensemblespel, og særleg overtydande var Sarah Francesca Brænne i si første rolle på Trøndelag Teater, spesielt som den jødiske flyktningen Elzbieta og som kikkarofferet Magda. Scena der ho nærast forfører Tomek (Emil Olafsson), guten som står for stalkinga, er eit høgdepunkt.

Det er for omfattande å skrive om alle dei ti episodane, og presentasjonen av dei er noko ujamn. Vi får overmotet der realisten har slik klokkartru på vitskap og reknemåtar at det fører til at sonen dør. Det er eit forhold mellom far og dotter som kan bli incestuøst. Det er ho som blir plaga av og avslører ein kikkar, og det er ikkje minst eit sterkt oppgjer med polsk rettargong og dødsstraff. I alle episodane kjem ein til eit vendepunkt der det viktige valet må bli tatt. I hovudsak blir dette formidla levande og godt, og aktørane og vala deira er truverdige. Men eit par av episodane blir for stutte, blir fortald meir enn spela, og missar mykje av nyansane i originalen. Særleg gjeld det for bodet om ikkje å stele.

For ein som for seksti år sia måtte pugge dei ti boda, og som tretti år seinare såg «Dekalog», dukkar det opp mange spørsmål, også om dei vala Tachlet og Bjørseth har gjort. Sjølv om bibelen fortel om steintavler, er ikkje boda «hogde i stein», for innhald og rekkefølgje er faktisk ganske forskjellig i ulike kulturar. Kieślowskis film følgjer boda slik vi kjenner dei, men har bytt om på rekkefølgja av dei to siste. Som avslutning på alle dei eksistensielle og vanskelege vala, nøkternt formidla, blir finalen hans ein slags oppsummerande og kontrasterande svart komedie. I sceneversjonen blir dramaturgien endra ved at komedien kjem som eit malapropos i niande episode, og eg spør meg sjølv kva som gjer den norske bibelforståinga viktigare enn god dramaturgi.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. november 2022.)

TEATER

«Bin Laden: The One Man Show»
Haugesund Teater
Av: Tyrrell Jones og Sam Redway
Omsetjing: Kjetil Falkum
Regi: Tyrrell Jones
Med: Thomas Bye

Eit enkelt forteljarteater som verkeleg set publikums oppfatning av rett og gale på prøve.

Eg må vedgå at eg var ganske skeptisk då eg drog til Haugesund for å sjå «Bin Laden: The One Man Show». Kunne det vere fornuft i å lage teater om ein islamsk fundamentalist som meir enn nokon er ansvarleg for tusenvis av uskuldige ofre i ulike terroraksjonar? Kva ville teateret, dramatikar og regissør med dette? Stykket er skrive av dei to britane Tyrrell Jones og Sam Redway og hadde urpremiere i 2013 med Jones som regissør og Redway i hovudrolla. Seinare har dei turnert verda rundt, og vunne fleire prisar. Og i Haugesund var det framleis Tyrrell Jones som var regissør, men med Thomas Bye som bin Laden.

Når vi kjem inn i salen blir vi møtt av ein smilande Thomas Bye som helsar vennleg og byr på kaffi og peparkaker. Medan vi ventar på dei siste publikummarane stiller Bye oss nokre enkle spørsmål om kva vi meiner om regjering, styresmakter og demokratiet i landet. Folk er openbert ikkje berre nøgde. Så kva kan ein gjere med det? Bye presenterer seg så som Abu og fortel at denne kvelden skal handle om korleis ein kan endre verda til det betre. På avslappa og pedagogisk vis fortel han med flip-over og stor innleving si eiga livshistorie frå tidleg ungdom, kjærleik, giftemål og om sonen og eit ganske vanleg tilvære som ung og rik muslim i Saudi Arabia. Han tar til å studere, og der møter han ein viktig læremeister. Samstundes kjem revolusjonen i Iran der folk korkje vil sjå til aust eller vest, men skape sin eigen muslimske veg. Rett etter kjem den sovjetiske okkupasjonen av Afghanistan. Med økonomisk hjelp og solid våpenstøtte frå USA dreg Abu til Afghanistan for å kjempe ein rettvis krig mot okkupantane. Han byggjer sitt eige verdsomfemnande nettverk, og er med på å nedkjempe den sovjetiske okkupasjonsmakta. Bye er overtydande som forteljar og nyttar seg på humoristisk og uvanleg godt vis av publikum medan vi følgjer Abus utvikling, Iraks invasjon av Kuwait, det han oppfattar som sviket til Saudi Arabia og USA, og til slutt hans gradvise radikalisering.

Abu er karismatisk og tillitvekkjande og vi får fort sympati for både han og kampen hans, samstundes som vi kjenner på motviljen, for Abu er eit anna namn for Osama bin Laden. Etter kvart som grenser blir flytta og mannen blir meir terroristisk, skjer det brot, og vi mistar også sympatien. Men når og kvifor skjer det?

Framsyninga er skrive som ein provokasjon for å utfordre publikum, våre fordommar og tilvante meiningar, men også for å finne ut kor langt ein god skodespelar kan drive oss, og kva som gjer at sympatien til slutt forsvinn. Ein viktig del av denne framsyninga er eit ettersnakk, som ein debriefing der vi får dele opplevingar, sympati og forakt. Og då er det interessante at vendepunktet for publikum skjer på heilt ulike tidspunkt, og kan vere forskjellig frå dag til dag. Slik syner denne framsyninga oss kva teaterets dramaturgi og spel kan gjere med oss, samstundes som det byr på eit anna blikk og understrekar at kritisk tenking er viktig. Det gjorde godt å bli provosert.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. november 2022.)

TEATER

«Eks»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Marius von Mayenburg
Omsett av: Øyvind Berg
Regi: Øystein Martinsen
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Med: Svein Solenes, Mari Strand Ferstad og Mareike Wang

Intenst, svart og humoristisk ensemblespel.

I seriemonogamiets tidsalder er det ikkje uvanleg at ein må forhalde seg til ulike eksar. Det er temaet i Marius von Mayenburgs «Eks» som hadde premiere på Rogaland Teater 10. november. Daniel (Svein Solenes) og Sibylle (Mari Strand Ferstad) er eit vellukka mellomklassepar i førtiåra. Han er arkitekt, ho er lege, og dei bur i eit designarhusvære, framifrå illustrert gjennom Gjermund Andresens smakfulle scenografi med interiør som neppe er av det billegaste. Ein hektisk kvardag med to små born gjer at dei båe har sett karrieredraumane litt på vent. Eller kanskje var ambisjonane høgare enn talent og kunnskap tilsa? For her handlar det nok ein gong om den borgarlege livsløgna, men i ei langt meir moderne tapping enn Henrik Ibsens.

Daniel og Sibylla er tilsynelatande veltilpassa, og samtalen ein sein kveld etter at ungane har gått til ro dreier seg om utveksling av sarkasmar, humoristiske små stikk som ein intellektuell leik. I Øyvind Bergs særs gode omsetjing har han boltra seg i metaforar og mogeleg dobbeltyding der Sibylla, til Daniels fortviling, på meir og meir perfid vis mistolkar dei språklege bilda hans. Som ein ouverture får vi ein underhaldande verbal pingpong som dei fleste med erfaring frå eit parforhold kan kjenne seg att i.

Men så kjem brotet. Franziska, Daniels eks (Mareike Wang), ringer og fortel at ho har gått frå sambuaren og spør om å få overnatte. Daniel avslår, men når han fortel det til Sibylla, framstår ho som den storsinna og tolerante som ikkje forstår kvifor han sa nei. Når Franziska likevel dukkar opp, blir realiteten ein heilt annan for Sibylla.

Rogaland Teater har tidlegare sett opp to av von Mayenburgs drama, «Perpleks» og «Pang!», og Øystein Martinsen spela i båe. Når han nå debuterer som regissør, er det tydeleg at dette er ein dramatikar han er godt kjend med. For regien av dette nesten to timars intense kammerspelet er stram og utan daudpunkt. I ei god dramaturgisk oppbygging avkler Martinsen den sjølvtilfredse borgarlege idyllen lag for lag. Dei tre rollefigurane er ganske ulike, men likevel lett attkjennelege for dei fleste. Sibylla er den som er mest avgjerande for konflikten, men dei ber alle ved til bålet. Og når kjenslene blir utfordra, er det ikkje grenser for kor vonde vi kan vere med kvarandre og kva elles danna menneske kan finne på å seie. Mari Strand Ferstad blottlegg bokstaveleg talt dei undertrykte kjenslene til Sibylla når ho gradvis går frå å vere den tolerante til å bli ein ufordrageleg åndssnobb. Svein Solenes syner ein Daniel som er riven mellom fysiske kjensler og ambisjonane om sosial klatring. Og Mareike Wang, som den litt meir stillfarande og ikkje så høgt utdanna Franziska, bringer inn klasseperspektivet, og gjer det med ein finstemd mimikk, augekast og stor detaljrikdom. Tre særs gode skodespelarar gir oss i «Eks» ei både trist og humoristisk framsyning i eit underhaldande og intenst ensemblespel av aller høgste klasse.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 18. november 2022.)

TEATER

«Kirsebærhagen»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Anton Tsjekhov
Omsett av: Kjell Helgheim
Regi: Ole Anders Tandberg
Scenografi: Sven Haraldsson
Kostyme: Maria Gebers
Komponist: Joel Sahlin
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Med: Nina Ellen Ødegård, Espen Reboli Bjerke, Anders Dale, Jon Lockert Rohde, Anna Ladegaard, Ingrid Rusten, Marianne Holter, Per Tofte, Matias Kuoppala, Christian Greger Strøm og Elg Elgesem

Eit mislukka forsøk på postmodernistisk dekonstruksjon.

Anton Tsjekhovs siste drama, «Kirsebærhagen», hadde premiere like før han døydde i 1904 og berre eitt år før den første revolusjonen i Russland. Nye idear er i emning, det gamle er i ferd med å gå under, men aristokratiet, personifisert ved godseigaren Ljubov Ranevskaja (Nina Ellen Ødegård), ser ikkje signala og held fram med eit øydselt liv som om alt var ved det gamle. Ho er i botnlaus gjeld og godset hennar skal på tvangsauksjon. Forslaget frå oppkomlingen Aleksejevitsj (Espen Reboli Bjerke) om å redde stumpane ved å selje den enorme kirsebærhagen til tomter for sommarhus, blir blankt avvist, og reisa til helvete held fram på første klasse. Til og med dei som forstår situasjonen og ser framover, er karikerte, pompøse og utan realisme. Det er ein slags sorgmunter dystopi over det heile, og med tydeleg frampeik til dagens situasjon.

I Rogaland Teaters oppsetjing er det lett å forstå kva regissør Ole Anders Tandberg har hatt som berande idé. Han vil vise eit samfunn i ferd med å gå i oppløysing, då som nå. Og i tillegg ser det ut til at han også vil dekonstruere Tsjekhov og hans drama. Både gjennom regi, og ikkje minst Sven Haraldssons scenografi, er det tydelege parallellar til 1980-talets postmodernisme der alt var like gyldig, og sanninga hadde mista truverd. Scenografien er ei stor ope scene med ein bakvegg og nokre steinar, alt utan referanse til stykkets innhald. I dette golde landskapet kjem dei livstrøytte menneska og leverer sine replikkar og utsegner meir enn dei snakkar med og til kvarandre, og det i eit tidvis ganske absurd univers. Mot slutten blir symbolikken vel tydeleg når det kjem fullt lys på scena og scenearbeidarar tar til å rydde kulisser medan spelet går som før.

Det er eit talrikt ensemble og mange roller og forteljingar å halde greie på. Skodespelarane gjer gode rolletolkingar innafor dei rammene dei er gitt. Spesielt gjeld det Nina Ellen Ødegård som den livstrøytte og fullstendig urealistiske godseigaren. Men regien legg i liten grad opp til interaksjon. Replikkane blir ofte sagt ut i lause lufta, tablåa er fragmentariske, framsyninga blir lite samanhengande, og ikkje minst noko langdryg.

Stykket er skrive som ein komedie, og framsyninga har mykje god og heilt surrealistisk humor. Ein del absurde song- og musikkinnslag, spesielt der godseigarens bror (Jon Lockert Rohde) verkeleg får vist stemmeprakta si, var kjærkomne brot trass i at dei kunne verke noko umotiverte.

Intensjonane til både regissør og scenograf er openberre, men dei lukkast diverre ikkje i forsetta sine. Hadde eg ikkje sett fleire tidlegare oppsetjingar av «Kirsebærhagen» ville eg ha trudd at dette var ein svak tekst. Det er han ikkje.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 12. november 2022.)

TEATER

«Kappe land»
Nordland Teater, Falstadsenteret
Av: Ketil Kolstad
Regi: Hanne Brincker
Scenografi og kostyme: Anna Widén
Komponist: Frode Fjellheim
Lysdesign: Johan Haugen
Med: Bernt Bjørn, Katja Brita Lindeberg, Kristoffer Hjulstad og Lucas Sørensen Junger

Intenst og tett om ein alt for lite kjend del av krigshistoria

I samband med dei allierte sine planar om å invadere Helgelandskysten og dele Norge i to, blei det i 1941-42 sett i land og lagra mykje våpen, mellom anna på garden Tangen ved Majavatn i Grane kommune. Der låg også eit lite lag frå kompani Linge. Men tyskarane kom på sporet, og den 6. september 1942 blei dei ei trefning der tre tyske soldatar blei skotne og ein drukna. Reichskommissar Terboven var rasande, og ei vekes tid etter blei ei mengd menn frå Grane og nabokommunane arresterte. Det blei innført unntakstilstand i Trøndelag og Grane, og frå 7. til 9. oktober blei 24 helgelendingar og 10 leiande menn frå Trøndelag avretta i Falstadskogen utanfor Levanger etter summarisk standrett.

Nordland Teater markerer 80-årsminnet etter dei falne og «Majavatn-affæren» med ei teaterframsyning som hadde premiere på Majavatn fredag, og som eg sjølv såg på Falstadsenteret dagen etter, i den same gymsalen der standrettane blei haldne for 80 år sia.

Ketil Kolstad har skrive eit drama der han let eit augevitne sjå attende på dei dramatiske dagane 50 år etter. Gustav Kappfjell (1913 – 1999) var gardbrukar, reineigar, lyrikar og joikar, og ein sentral person i den sør-samiske kulturen. Han blei uforvarande vitne til trefninga, blei arrestert og sat inne to månader før han blei slept fri. Kolstad let den fiktive tyske ungjenta Stefi (Katja Brita Lindeberg) gå av toget på Majavatn hausten 1992, på dagen 50 år etter trefninga. Der møter ho heilt tilfeldig Gustav Kappfjell (Bernt Bjørn). I denne forteljinga er det ein del litt spesielle premiss ein berre må godta, men gjer ein det, blir resten av framsyninga ein einaste stor og intens cliffhanger der Kolstad avdekker historia lag for lag. Og han syner at trauma som følgjer, kan gå i arv og gjelde både for offer og okkupant. Stefi viser seg å vere meir enn ein tilfeldig turist, og gjennom hennar møte med Gustav får vi sjå hendingane i 1942 i retrospekt med både den unge Gustav (Lucas Sørensen Junger) og SS-offiseren som leia arrestasjonane og standretten (Kristoffer Hjulstad).

I Hanne Brinckers stramme regi, med Frode Fjellheims musikk, bygd på Kappfjells joik, og i Anna Widéns enkle, men illustrerande scenografi blir det eit velspela og ekstremt intenst drama der den konkrete historia sjølvsagt er sentral, men også spørsmålet om traume, forsoning og nåde. Og sentralt står Bernt Bjørns stillferdige, men overtydande rolletolking der han gir oss innblikk i ei av dei mest dramatiske hendingane i norsk krigshistorie, og ikkje minst den samiske delen av den.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 9. november 2022.)

OPPLEVING

«Saturns Platz»
Rosendal Teater, K-U-K
Av: Wild at Art
Konsept, kunstnarleg leiing m.m. Siri Gjære og Ann-Cathrin Hertling
Scenografi: Terje Aursøy
Lyddesign: Tor Breivik
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Alf Hulbækmo, Mattis Kleppen, Tor Haugerud, Live Maria Roggen, Sunniva Skjøstad Hovde, Jørgen Stoltz, Marte Huke, Tor Ivar Hagen, Andrea Samplamieri, Victor Wilhelmsen, Ann-Cathrin Hertling og Siri Gjære

Det som skulle bli eit lite besøk på noko eg ikkje visste heilt kva var, viste seg å bli ei openberring, og ei lise det var vanskeleg å kome seg frå.

Nokon gongar er det slik at eg ikkje anar kva eg skal skrive, men eg må berre skrive det likevel. Slik er det nå etter at eg i ettermiddag, ein mørk og regntung novemberkveld, lét meg overtale til å stikke innom K-U-K i Kjøpmannsgata rett etter ein lang arbeidsdag. Produksjonsselskapet Wild at Art har snart halde på i ti år, men har diverre gått under radaren min sjølv om eg kjenner fleire av aktørane både frå Trondheim Voices, konsertar, teater og anna. For to år sia, midt under pandemien, sette dei opp «Saturns Hage», som eg altså ikkje såg (eller opplevde er vel rettare å seie), og som det eg fekk med meg i ettermiddag er ei oppfølging og eit framhald av.

Eg visste som sagt særs lite om dette prosjektet på førehand, men ettersom det ikkje er ei «framsyning», men «noko» som startar klokka 13.00 kvar dag, og berre går og går fram til seine kvelden, og det i tillegg er gratis, stakk eg som sagt innom etter arbeid i dag. Eg heldt på å ikkje kome meg derifrå.

Etter å ha signert ein gjesteprotokoll og blitt tilbydd eit eple av ei særs hyggeleg vertinne, gjekk eg gjennom nokre forheng, og kom ut i ein stor kunsthall. Der var det eit tjue-trettitals menneske, eit hav av madrassar, campingstolar, puter og hengekøyer, ulik musikkrigg over heile lokalet samt masse ting og tang, og i hjørnet ein av Kjell Erik Killi-Olsens vortemenn. Om lag midt i rommet stod ei kvinne og song ein meir enn lågmælt song med ubestemmeleg tekst.

Eg fann meg ein stol, sette meg ned, og blei raskt tilbydd ein liten rett av varme eple, og etter kvart også ein kopp god og søt te. Og eg fann meg raskt til rette. Gradvis auka intensiteten på songen, fleire kom til både på vokal og instrument, og mange av dei eg trudde var publikum, tok etter kvart fram eit instrument, eller greip ein mikrofon og tok del i songen. Sjølv seig eg ned i stolen og berre naut tilværet.

Dette i utgangspunktet store og sjellause roterommet, der nokre sat avslappa og koste seg, andre la seg til på madrassane med lukka auge og lét draumane fare, medan ei mor vogga dotter si i ei hengekøye, – det synte seg å vere eit fantastisk godt rom å vere i. Musikk, song og diktlesing kom og gjekk med små avbrot og andre gongar samanhengande. Alt var så avslappa og i utgangspunktet improvisert. Men sjølv med så dyktige musikarar og songarar, trur eg nok at det ligg litt grunnleggjande regi i botn sjølv om dei færraste, om nokon, visste kva som ville bli det neste. Musikalsk var det ei mangefasettert og uvanleg fordomsfri reise der utvalet spente frå Erik Byes «Hildringstimen», Alf Prøysens «Så seile vi på Mjøsa» og ein særs roleg versjon av Grethe Kauslands «Teddyen Min» og til langt heftigare og rocka musikk. Og dette var berre på den vesle tida eg var der. Alt framført av enormt dyktige musikarar og songarar. Og innimellom las Marte Huke frå det eg vil tru er eigne tekstar.

Å kome inn i dette lokalet til K-U-K i kveld var som å lausrive seg frå alt, slappe av, senke skuldrene, la tankane fare og nyte, musikk, song, lyrikk og tilværet. Når eg kika rundt på dei andre i lokalet, var det smil i dei fleste andleta og alle hadde ei så avslappa haldning at ein utanforståande nok kunne lure på kva vi hadde røykt.

Etter det som skulle vere ein stutt visitt, greidde eg motviljug å lausrive meg etter to og ein halv time, berre for å love meg sjølv at eg nok kjem attende ein av dagane som kjem. Slik lise for sjela, og gratis attpåtil, er ikkje kvardagskost. Fram til og med sundag kan du, heilt gratis, droppe innom stort sett når du vil på ettermiddag og kveld. Ei åtvaring til slutt: Besøket kan vere sterkt vanedannande.

TEATER

«Tvillingene»
Teatret Vårt, Molde
Fritt etter William Shakespeare
Tekst og regi: Kjetil Bang-Hansen
Scenografi og kostyme: Even Børsum
Rørsleinstruksjon: André Moi Danielsen
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Pianist og arrangør: Per Christian Revholt
Med: Nils Vogt, Kim Haugen, Kirsten Hofseth, Johanna Mørck, Ingrid Myhre Løvik, Kristoffer Egset, Eline Øverby og Sverre Røssummoen

Teateret Vårt er 50 år, og gjer det med både å feire seg sjølv og teateret som institusjon.

Laurdag var det på dagen 50 år sia det nystarta regionteateret i Møre og Romsdal, Teatret Vårt, hadde si opningsframsyning i Ørsta. Det var med William Shakespeares forvekslingskomedie «Tvillingene» i regi av Kjetil Bang-Hansen. Då teateret nå skulle feire sine første femti år, fekk dei like godt Kjetil Bang-Hansen til å skrive og regissere ein ny versjon av den same komedien. Og i to av dei berande rollene var Nils Vogt og Kirsten Hofseth, som båe var med for femti år sia. Det er blitt ein lun, lågmælt og sjarmerande komedie, ei verdig markering av jubileet, og i tematikk også ei feiring av teateret som institusjon.

«Tvillingene» er berre sett opp tre gongar her i landet dei siste femti åra, trass i at Shakespeare kalla det «The Comedy of Errors», altså sjølvaste Forvekslingskomedien i bestemt form. I ytre handling dreier det seg om to einegga tvillingpar som kjem frå kvarandre ved eit skipbrot. To av dei hamnar på ei øy i nord, og dei to andre langt sør i verda. Antifolus (Nils Vogt) og Dromio (Kim Haugen) frå sør er eit sjarmerande gjøglarpar som reiser rundt med underhaldninga si, samstundes som dei også brukar reisene til å leite etter tvillingbrørne sine. Eller djupast sett er dei på leiting etter seg sjølve. Så kjem dei ein dag til øya i nord, og møter spegelbilda sine, lenge utan å forstå at det er det dei gjer. Slikt blir det sjølvsagt mykje forvekslingar og humor av. Før erkjenninga kjem, og Kirsten Hofseth, kanskje som Thalia, komediens muse, eller kanskje som ei personifisering av det draumar blir vovne av, held ein oppsummerande epilog.

Even Børsums scenografi er eit illustrerande og effektivt lite urbant miljø på ei dreiescene. Her går aktørane ut og inn av dører, og dei to tvillingpara blir lett attkjennelege ved at Vogt og Haugen berre skiftar farge på sko og brystlommetørkle. Synleg på sidescena sit pianisten Per Christian Revholt som akkompagnerer med nye arrangement av gamal populærmusikk. I slike komediar er det ofte høgt tempo og mange og presise skift. Kjetil Bang-Hansen har vald ei nesten mollstemd tilnærming, mykje rolegare og med ei meir kontemplativ spelestil. Når han i tillegg har lagt inn ei leiken metaform der skodespelarane ofte går ut av rollene, kommenterer seg sjølve og leikar seg med Shakespeare-referansar, blir det ein langt lunare humor som både kler framsyninga og understrekar dei mange laga i underteksten.

Nils Vogt og Kim Haugen har båe dei finslipte detaljane som kan gi humor utan geberdar og halloi, og i den lågmælte spelestilen er dei tydelege og står godt til kvarandre. Kirsten Hofseth er den myndige kommentatoren som summerer opp det heile. Dei andre blir meir eller mindre naudsynte statistar, og nokre av dei har fått alt for lite å spele på og kompenserer med skjemmande overspel.

I Kjetil Bang-Hansens modernisering kunne nok mykje ha vore tydelegare eller stroke, og historia hans blir tidvis litt fragmentarisk. Men når ensemblet får lov å lage metateater, herje med både seg sjølv og konvensjonane, og ikkje minst «stele litt frå Shakespeare», blir dette ganske fornøyeleg. Og i tillegg ei verdig feiring av både scenekunsten og Teatret Vårt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 17. oktober 2022.)