Amund Grimstad

TEATER

«Et stykke for de levende i en døende verden»
Teatret Vårt, Storyville, Molde,
Av: Miranda Rose Hall
Omsett av Anne Wiig
Konsept: Katie Mitchell
Regi: Kristian Lykkeslet Strømskag
Komponist: Paul Clark
Med: Anne Wiig

Eit dokuteater som kunne ha blitt i lengste laget var det ikkje for ein framifrå skodespelar.

Frida (Anne Wiig) er dramaturg, og saman med Sara og Karoline driv ho det vesle teaterkompaniet «Nullutslipp». Dei to andre er skodespelarar, medan Frida gjer førebuingane, researchen og alt anna. Vi sit benka på Storyville, Teatret Vårt si biscene, der «Nullutslipp» skal ha siste vising av ei framsyning dei har turnert med i to år. Slik blir det ikkje. Mora til Sara ligg for døden, og Frida får beskjed om at denne siste visinga får ho greie sjølv. Lett fortvila fortel ho oss at dette ikkje er så greitt. For Frida er dramaturg, og ikkje skodespelar. Men ettersom det er ho som har gjort alle undersøkingane, veit ho råd. I staden for å spele det dystopiske stykket der ho røper at alle, absolutt alle dør til slutt, tek ho oss gjennom ei reise frå the big bang, gjennom heile evolusjonen, dei fem store masseutryddingane og inn i vår tid. At vi nå er midt inne i den sjette utryddinga er kanskje ikkje openbert for alle, men etter Fridas pedagogiske halvannan times monolog, bør det ikkje vere mykje tvil.

«Et stykke for de levende i en døende verden» er skriven av den amerikanske dramatikaren Miranda Rose Hall og blei utvikla gjennom kompaniet LubDub Theatre Co i New York der ho sjølv er kunstnarleg leiar. Nå er framsyninga blitt ein del av det europeiske samarbeidsprosjektet STAGES (Sustainable Theatre Alliance for a Green Environmental Shift) der ho blir sett opp i femten land etter eit konsept av den britiske regissøren Katie Mitchell, og der Teatret Vårt i Molde har fått dei norske rettane.

Scena er nake, ingen scenografi, berre nokre få rekvisittar og eit par syklar montert på ruller. I ei litt klein setting skal Frida freiste å redde stumpane for «Nullutslipp». Og ho gjer det ved å gi oss ein innsiktsfull og lærerik kortversjon av verdshistoria sett frå naturens, og ikkje minst feminismens ståstad. Å turnere med teater er ikkje av det mest økologiske ein kan gjere, og Frida veit at ei framsyning brukar «sjukt mykje» straum. Så i staden for å kjøpe kvoter og avlat, som er den vanlege måten å skuve problemet over på andre, er denne framsyninga sjølvforsynt med energi. To lokale syklistar er hyra for å sitje på kvar sin sykkel. Den eine driv lyset på scena og den andre lyd og bilde. Slik skal denne framsyninga vere den første nullutsleppsoppsettinga i Norge, og det fungerer faktisk. Kvar av syklane generer dryge 400 watt, og det er nok på ei lita intimscene. At rommet også treng energi til varme og anna, får vi la liggje i denne omgangen.

Frida er sjølvsagt usikker på prosjektet sitt, nyttar seg av publikum, sjekkar om det er ein naturvitar i salen før ho sjarmerande, insisterande, og svært overtydande fortel heile verdshistoria på halvannan time, og der tida vi menneska har vore på jorda berre er ein mikroskopisk liten del. På eit enkelt vis set ho det meste i perspektiv, og gir døden ei viktig rolle. Den individuelle døden, som at mora til Sara dør, er sjølvsagt trist, men slik er naturens gang. Det er massedøden, artsutryddinga som er problemet. Og der verda har vore gjennom fem store masseutryddingar, er den vi nå er inne i den første som ikkje har skjedd av naturlege årsaker, men som er skapt av ein art som set seg sjølv over alt anna liv.

«Et stykke for de levende i en døende verden» er eit djupt eksistensielt dokuteater der hovudmålgruppa er ungdom, men der vi eldre slett ikkje har vondt av å bli minna på kva vi held på med. Det er blitt som ein lærerik dobbeltime i naturfag. Her ligg også framsyningas største problem. I ei verd der fornufta for lengst har spela fallitt, er det kanskje ikkje så rart at forfattaren mot slutten koplar inn både religiøse og okkulte element, men verre er det at tekstgrunnlaget er for omstendeleg, og at dramaturgien ikkje er stram nok. Oppsetjinga kunne ha blitt ein lang og moralistisk peikefinger var det ikkje for den overtydande framføringa. Anne Wiig har sjølv omsett teksten til eit levande og naturleg norsk, tilarbeidd forteljinga til eigen oppvekst i Bergen og slik gjort det heile meir personleg. Og i tillegg har ho eit så rikt register og eit så sterkt scenisk nærvær at ho gjennom denne teksttunge monologen, der ho har lite å støtte seg på, likevel greier å halde merksemda vår og vel så det.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. november 2023.)

TEATER

«Når det jeg egentlig vil er at du skal holde rundt meg »
Rosendal Teater,
Av: Katja Lindeberg Produksjoner
Regi og konsept: Katja B. Lindeberg
Komponist: Arnfinn Killingtveit
Scenografi: Jørgen Sellevold
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Lys og video: Erik Brenne Torsethaugen
Co-produsert av Rosendal Teater og Black Box teater
Med: Joakim Thrane, Benjamin Lønne Røsler, Per Magnus Barlaug og Katja Brita Lindeberg

Eit innsiktsfullt skråblikk på mannsrolla, men som ikkje greier heilt å avgrense seg.

For fem år sia laga Katja Lindeberg og Madeleine Brandtzæg Nilsen framsyninga «Bare en våt munn». På grunnlag av eit tjuetals intervju med kvinner i ulike aldrar utforska dei kvinnerolla, utfordra tabuførestillingar og ga faen i teaterkonvensjonane. Framsyninga var eit friskt pust, og fekk mykje ros. Etter ei tid som skodespelar ved Nordland Teater, har Katja Lindeberg nå vendt attende til det vesle produksjonsselskapet sitt. Og torsdag var det urpremiere på «Når det jeg egentlig vil er at du skal holde rundt meg» på Rosendal Teater i Trondheim. Denne gongen er det mannsrolla som kjem under lupa. På same vis som i «Bare en våt munn» har ho intervjua ei rekkje menn, redigert det heile og laga ein heilaftans framsyning som tydeleg trefte ei nerve hjå eit entusiastisk premierepublikum.

Scena er open, og møblert i tråd med alle dei stereotypiar og fordommar ein måtte ha om mannsrolla. Her er jakt-trofé i fleng, ein bardisk, eit fotballspel, ein bokseball, men ikkje ein einaste duk eller potteplante. Medan vi kjem inn i salen er dei tre mennene i framsyninga kledde opp i trikotar og supermannskostyme, og driv med guteting, lett attkjenneleg, men også litt overdrive. Så startar det heile, nærast som ei blanding av eit forskingsprosjekt og metateater der Katja Lindeberg på video frå eit kontrollrom bak scena pedagogisk fortel om prosjektet, om all researchen, og at 80 prosent av det som blir sagt i framsyninga, er autentiske sitat frå dei ulike intervjua.

Og her er haugevis å kjenne seg att i utan at eg skal gå i detalj med refereringa. Særleg interessant er det å sjå korleis forventingane mennene har til seg sjølve som menn ligg som ei øydeleggjande presenning over dei, og kor snevert det stundom gjer handlingsrommet deira. Dei tre mennene, Joakim Thrane, Benjamin Lønne Røsler og Per Magnus Barlaug spelar seg sjølve, og som Katja Lindeberg, nyttar dei sine eigne namn. Framsyninga hentar ei mengd ulike mannsroller og -haldningar frå det rike kjeldematerialet, og lenge er dei nærast som Lindebergs marionettar som tek regi og spelar ut det dei blir bedne om. Inntil framsyninga tek ei drastisk vending der dei tre vil vere seg sjølve, nektar å nytte apekostyme for å framstille den «dyriske mannen», og tek til å opponere mot regien utan at eg skal røpe meir om det.

Framsyninga er i utgangspunktet ei herleg blanding av dokuteater og metateater. Alle dei ulike utsegnene som blir presenterte, dei mange tablåa med eit vell av forskjellige menn, kjensler, mangel på kjensler, fiksering på styrke, kjønnsorgan, sjekking, makt, guteting og alt frå alfahannen til incels, er tatt på kornet, og det er uråd å ikkje kjenne seg att. Samstundes som det blir presentert i ei fin blanding av humor og alvor. Men problemet er at det blir for mykje, litt for uredigert, og nærast som ei vareoppteljing i staden for å gå i djupna og konsentrere seg om færre sider. Framsyninga blir noko retningslaus, og meir underhaldande enn til å bli klokare av.

Når produksjonen likevel kjem brukbart i hamn, skuldast det i stor grad castinga og rolletolkingane. Katja Lindeberg har funne tre skodespelarar som kan fronte dei ulike rollene til fingerspissane. Eg har sett Benjamin Lønne Røsler og Joakim Thrane i nokre tidlegare gode oppsetjingar, men saman med Per Magnus Barlaug leverer dei her skodespelarkunst på høgt nivå, og dei framstiller tre typar som er så truverdige, og der samtalen går så naturleg, at ein kunne tru det var verkeleg.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. november 2023.)

TEATER

«Natten. Kaos. Stillheten»
Trøndelag Teater, hovudscena
Av: Lars Norén
Omsett av Arne Lygre
Tilarbeiding: Eirik Stubø og Cecilia Ölveczky
Regi: Eirik Stubø
Scenografi og kostyme: Erlend Birkeland
Videodesign: Boya Bøckman
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Trond Ove Skrødal, Janne Kokkin, Jo Saberniak og Paal Herman Ims,

Ei gåve til alle som er glad i engasjerande og godt teater og i framifrå skodespelarkunst.

Den svenske dramatikaren Lars Norén (1944-2021) var særs produktiv og skreiv ei mengd drama frå slutten av sekstitalet og fram til han døydde. Gjennombrotet fekk han med «Natten er dagens mor» i 1982 og oppfølgjaren «Kaos er nabo til Gud» året etter. I 1988 kom «Stillheten» som ein slags epilog i det som mange kallar «hotelltrilogien». Med ein god del sjølvbiografisk materiale, og med sterk inspirasjon frå Eugene O’Neills «Lang dags ferd mot natt» har han i desse tre stykka skrive om ein temmeleg dysfunksjonell familie der yngstesonen David er forfattarens alter ego. Norén er forbausande lite spela i Norge, men dei to første i denne hotelltrilogien, og særleg «Kaos er nabo til Gud» er tidlegare sett opp på fleire scener.

Nå har Eirik Stubø saman med dramaturgen Cecilia Ölveczky tilarbeidd alle tre dramaa og laga ei heilaftans framsyning i tre akter. Laurdag var det norgespremiere på Trøndelag Teaters hovudscene på «Natten. Kaos. Stillheten». Og la det berre vere sagt med ein gong. Tre akter og langsamt og dvelande teater som verkeleg bora i menneskesinnet gjennom fire og ein halv time, var så intenst at det ikkje på noko vis kjentest som den maratonframsyninga det var.

Scena er eit stort ope rom, berre delvis møblert slik at scenografien til Erlend Birkeland gir rom for at vi er i ein hotellobby, på kjøkenet og i private gemakk. Den sparsame møbleringa gjer at avstanden til aktørane, og nokre gongar mellom dei, blir stor og nesten uoverkommeleg. Samstundes gjer lyssettinga til Eivind Myren og fin videodesign av Boya Bøckman at vi kjem nesten ubehageleg tett på i nokre av dei mest djuptborande tablåa. I tillegg gir videobruken gode illustrerande bakteppe for settinga. Eit like viktig bakteppe er lydbildet som er stemningsskapande bruk av jazzmusikk frå 50- og 60-talet.

Vi er på ein liten plass ingenstad i Skåne der Martin (Trond-Ove Skrødal) og kona Elin (Janne Kokkin) driv eit lite hotell som heile tida ligg på konkursens rand. Her bur også dei to sønene Georg (Jo Saberniak) og den litt yngre David (Paal Herman Ims). På bakteppet står datoen 9. mai 1956, det er sekstenårsdagen til David, og familien er i ferd med å vakne til liv. Kvardagspraten er giftig, og vi ser raskt at her ligg det ei rekkje konfliktar og udetonerte bombar. Etter kvart forstår vi at Martin er ein alkoholikar og livsløgnar og at Elin ber på ein eller annan sjukdom. Og sjølv om brørne kan møtast i ein felles lidenskap for jazzen, er det eit underliggjande hat mellom dei som stadig kjem til overflata. Ein dysfunksjonell familie som i botn er både glad i og avhengig av kvarandre, men som berre heilt unntaksvis når fram i kommunikasjonen.

Andre akt er sett til september 1961, og det er i dobbelt tyding haust i familien. Elin er kreftsjuk og kjem heim etter nokre månader på sjukehus. Alle forstår at ho ikkje har lenge att. Samstundes har Georg henta David heim frå ein psykiatrisk institusjon der han har vore eit halvår etter å ha freista å ta livet av seg. I denne akta dreg det seg skikkeleg til med ei rekkje opprivande og dels valdelege tablå, nydeleg balansert av dvelande scener der dei fire tidvis faktisk greier å nå fram til kvarandre.

Siste akt er ikkje sett til nokon dato, og det er forståeleg, for her er kronologien broten opp. Vi er på eine sida midt mellom dei to første aktene der vi forstår at Elin er alvorleg sjuk, men ikkje terminal. Samstundes kjem David heim frå Stockholm etter å ha fått gitt ut sin første roman. Slik blir «Stillheten» mest som ein epilog og oppsummering der vi får endå djupare innsikt i dei fire lagnadane.

Eg har sett nokre av tidlegare oppsetjingar av «Natten er dagens mor» og «Kaos er nabo til Gud». Dei har alle vore sterke og skilsetjande, men har synt det dysfunksjonelle, konfliktane, dei fysiske oppgjerda og det sjokkerande med så brei pensel at eg i ettertid ser at noko gjekk tapt. Eirik Stubøs regi har ei heilt anna tilnærming, og er langt meir subtil. Alt er neddempa, og berre sjeldan blir det fysiske eksessar. Då blir det også så mykje sterkare. For her er det gifta, det bitre, men også den underliggjande kjærleiken i underteksten som får gjere jobben. Stubø tar seg god tid, gir oss dvelande scener med lange pausar slik at alt får tid til å søkke inn. Og slik får han vist oss at vel er dette ein dysfunksjonell familie, men dei er også heilt vanlege, som deg og meg og til å kjenne att og identifisere seg med. Då blir ikkje dette lenger eit titteskap inn i ei vond og annleis verd, men noko som i langt større grad vedkjem oss alle.

Dette hadde ikkje Stubø greidd utan det heit formidable ensemblet på scena. Det er utmattande og ekstremt tekstrike roller der skodespelarane må nytte heile registeret og vel så det. Trond-Ove Skrødal og Janne Kokkin er blant teaterets mest røynde, har spela tilsvarande roller saman tidlegare og kjenner kvarandre godt. Slik får dei med få fakter tydeleg og varsamt fram alt det usagte og dualiteten i ekteskapet. Storebroren Georg er den som vil ut, som byr på ein slags normalitet, men som likevel ikkje greier å slite av navlestrengen, og Jo Saberniak balanserer desse ulike sidene på overtydande vis. Og så er det David, den sarte og sårbare kunstnarsjela som blir portrettert og nådelaust utlevert av Paal Herman Ims, neddempa, nesten underspela, men nettopp difor så overtydande i ei rolletolking som er eit imponerande og mangesidig djupdykk i menneskesinnet.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 13. november 2023.)

TEATER

«Titus Andronicus»
Nordland Teater
Av: William Shakespeare
Omsett av Ragnar Olsen
Tilarbeiding: Birgitte Strid
Regi: Birgitte Strid og Terje Skonseng Naudeer
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Lyddesign: Kjetil Schjander Luhr
Lysdesign: Johan Haugen og Vegar Angel Nordheim Andreassen
Med: Rune Storsæther Løding, Inga Ibsdotter Lilleaas, Julie Sofie Reite, Sondre Krogtoft Larsen, Stein Elvestad, Piotr Misztela, Sindre Bergfall, Kristoffer Hjulstad, Roger Opdal Paulsen og Mats Gukild

Ei over 400 år gamal dissekering av hemna som rettsprinsipp, og diverre framleis like aktuell.

Av William Shakespeares rikhaldige produksjon er det faktisk framleis drama som ikkje er sette opp på ei norsk scene. Så om det ikkje var ein sensasjon, var det likevel ein teaterhistorisk milepåle då Nordland Teater laurdag hadde norgespremiere på Shakespeares «Titus Andronicus», truleg skriven i tida mellom 1588 og 1593.

«Titus Andronicus» blir rekna som Shakespeares første tragedie, men er nok meir eit hemndrama, ein sjanger som var populær på 1500-talet. Stykket blei straks ein suksess, men på grunn av den ekstreme valden blei det etter kvart mindre populært og er lite spela i hundreåra etter. Men avtroppande teatersjef på Nordland Teater, Birgitte Strid, og regissøren Terje Skonseng Naudeer, båe med sterke band til Shakespeare, har lenge sysla med tanken om å setje det opp. Og med ei solid omsetjing til nordnorsk av Ragnar Olsen, tilarbeidd av Strid og regissert av Strid og Skonseng Naudeer saman, var det laurdag norgespremiere i Mo i Rana.

Vi er i ei litt ubestemmeleg tid på slutten av Romarriket, men også i førkristen tid. Den store hærføraren Titus Andronicus (Rune Storsæther Løding) kjem heim til Roma etter å ha vunne ein ti år lang blodig krig mot gotarane. Hærtoktet har kosta dyrt og Titus har sjølv mista 21 av sønene sine. Frå krigens kaos trur han at det nå skal bli orden, men slik blir det ikkje. Som skikken er, må han gjere eit offer til gudane når han kjem heim, og dotter til gotardronninga Tamora blir drepen. Tamora (Inga Ibsdotter Lilleaas) sver sjølvsagt hemn. Samstundes har keisaren døydd, dei to sønene hans slåst om trona, og det går mot borgarkrig. Folket ber Titus overta, men han avslår, og peikar ut eldste keisarsonen, Saturninus (Sondre Krogtoft Larsen) til keisar. Som i dei fleste Shakespearedramaa er intrigen komplisert, og eg skal halde meg frå å gi eit resymé, men det gjer ikkje konfliktnivået lægre at den nye keisaren tar gotardronninga Tamora til kone, og at Lavinia (Julie Sofie Reite), dotter til Titus er trulova med den forsmådde broren til keisaren. Handlinga vidare er nærast ein valdsorgie der Shakespeare dissekerer hemna som rettstilstand og syner kva for ein endelaus spiral slikt fører til. Det er oss og dei andre, det er løgn, svik, og dehumanisering og demonisering av motparten. Parallellane til dagens verdssituasjon er diverre skremmande klåre. Hendingane i Midtausten dei siste vekene har gjort framsyninga ufriviljug aktuell.

Alt før framsyninga tar til set Kjetil Schjander Luhrs illustrerande lydbilde standarden for produksjonen. Eg får straks assosiasjonar til det dystre, men også det sakrale. Og Nora Furuholmens uvanleg stramme scenografi understrekar inntrykket. Aksialt og heilt symmetrisk, nokre mørke veggskiver og eit opphøgd podium som kan tene både som romersk bad, keisartrone, slaktarbenk og middagsbord. Men som også kan vere eit alter der offerhandlingane blir utførte. Og når finalen kan minne om eit morbid nattverdsbord, er den sakrale ringen slutta utan at eg skal røpe meir.

I denne stilsikre settinga har Birgitte Strid og Terje Skonseng Naudeer vald å gi oss ein særs stilisert versjon av historia bygd opp av mange tablå der ikkje alle sceneskifta er like synkrone og saumlause. Den stiliserte presentasjonsforma er vellukka ved at framsyninga ikkje blir ein motbydeleg valdsorgie, men i staden eit titteskap inn i menneskeleg vondskap og kor lite konstruktiv hemna er som straff. Men på same tid er det eit problem ved at dei fleste rollene også blir så stiliserte at dei ikkje får dei menneskelege trekka som gjer at vi kjem under huda på dei. Unnataket er Titus sjølv og dei to kvinnene. Inga Ibsdotter Lilleaas syner på infamt vis den intrigante Tamora som ikkje skyr noko for å hemne ofringa av dottera. Og Julie Sofie Reite som Lavinia gir oss ein mytologisk skapnad, ikkje heilt av denne verda, og den einaste som berre er eit offer og ikkje sjølv vond. I ei setting der alle har mørke og uniformsliknande klede, er ho kledd i kvitt som ein openberr kontrast. Rune Storsæther Løding har gjennom tidlegare produksjonar synt seg som ein habil Shakespearetolkar, og gjer ikkje noko unnatak denne gongen. Han er generalen og faren som i utgangspunktet er rettskaffen, som blir korrumpert og riven med av valden, men som gradvis kjem til ei erkjenning, alt formidla overtydande og tydeleg.

«Titus Andronicus» speglar diverre samtida vår alt for godt, men kan framsyninga seie oss noko om vegen ut anna enn at hemna er eit blindspor? På det gir ho ikkje noko svar, men avsluttar i staden med ein cliffhanger som stiller eit ope og grunnleggjande spørsmål.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. november 2023.)

TEATER

«Svingende skygger»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Lisa Lie
Regi: Lisa Lie
Scenografi og kostyme: Ida Grimsgaard
Komponist: Ingvild Langgård
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Christian Eidem, Anna Ladegaard og Fabian Heidelberg Lunde

Ei barokk metaframsyning der det aldri er godt å vite kva som er spel, røyndom, – eller hinsidig.

Etter nærare ti år som performancekunstnar i det frie feltet, blei Lisa Lie i 2013 invitert inn på Trøndelag Teater med framsyninga «Blue Motell». Den fekk Heddapris for særleg kunstnarleg innsats, og etter det har Lie levert produksjonar på fleire av dei større institusjonsteatera. Nå er ho attende på Studioscena på Trøndelag Teater med urpremiere på «Svingende skygger». Og på mange vis er ringen slutta, for tematisk er denne framsyninga i nær slekt med «Blue Motell». Den gongen var vi i dødens forgard der folk venta på transport til det hinsidige. Nå tek ho oss med til både det okkulte, det verkelege livet, og til det etter døden. Om det er noko der?

I Ida Grimsgaards scenografi er Studioscena innreidd som i eit 1880-tals drama med tunge gobeleng og barokke møblar som nok har sett betre dagar. Og sjølvsagt med islett av ganske mykje anna. Det opnar med dei tre skodespelarane, Christian Eidem, Anna Ladegaard og Fabian Heidelberg Lunde, kledd opp som om dei var siamesiske trillingar og som gjer naivistiske triks. For dette handlar mykje om magi. Etter berre femten minutt er det eit kvarters pause før siste akt. Den er på si side dryge to og ein halv time. Slik er Lisa Lies univers. Her gjeld heilt andre reglar enn i verda og teateret elles. Det får vi eit utal prov på i denne produksjonen.

Etter pause tek ei metaframsyning med ei mengd lag til. Ramma er teateret, og dei tre er skodespelarar som øver seg på eit fin de siècle-drama. Etter kvart er det ikkje alltid like greitt å sjå kva som er spel og røyndom, og slik skal det også vere. Lisa Lie har gjennom produksjonane sine skapt sin eigen særs sjangeroverskridande sjanger der det er hennar reglar som gjeld. Ho leikar seg med ulike sceniske verkemiddel. På same tid kan ho både vegetere på og peike nase av teaterkonvensjonar og scenespråk. Ho låner hemningslaust i aust og vest, men stort sett med raffinement og fingerspisskjensle, og sjølvsagt ispedd litt bad taste. Denne gongen er ho også langt meir humoristisk enn det eg har sett i tidlegare produksjonar.

Framsyninga viser ein skapande prosess og kva som kan hende undervegs, det vere seg i skriving, innøving eller anna. Mystiske og magiske ting tek til å skje, okkulte fenomen dukkar opp, og det er ikkje alltid godt å fatte kva som er spel, røyndom, eller hinsidig. Etter kvart kjem det også ein symboltung dekonstruksjon, for på same vis som historia blir dissekert og endevendt, blir scenografien nærast riven.

Den nykomponerte musikken til Ingvild Langgård spelar ei viktig rolle. Den er både ei vedvarande lydkulisse som gjer framsyninga meir komplett, og songar som er minst like sjangeroverskridande som oppsetjinga i seg sjølv. Det heile blir toppa av ein nydeleg arie mot slutten, vakkert framført av Anna Ladegaard.

Dei tre skodespelarane, Christian Eidem, Anna Ladegaard og Fabian Heidelberg Lunde, leverer solid ensemblespel i ei mengd roller som både er tekstrike og tidvis fysisk krevjande med tilløp til akrobatikk og mykje fin slapstickhumor. Dei er openbert fortrulege med alle rollene dei går ut og inn av, men det er ikkje alle skifta som er like synkrone. Som mange av produksjonane til Lisa Lie, er også denne i lengste laget, men ettersom Lie har eigne reglar og likar å utfordre publikum, så kan denne testinga av tolegrensa vår vere ein medviten del av framsyninga.

Og lurte du etter dette på kva Lisa Lie vil seie oss med «Svingende skygger», så er du ikkje åleine. Tolkingshøva er legio. og i tillegg er opplevinga stor. Er ikkje det nok?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. oktober 2023.)

TEATER/OPERA

«Durante and the Bad Loves (Purgatorio X-XXVI)»
Rosendal Teater,
Av: Spreafico Eckly og Matteo Fargion
Tekst og regi: Andrea Spreafico
Musikk: Matteo Fargion
Koreografi: Daniela Cruz
Musikarar: Björn Guo, Stefan Penjin og Live Sunniva Smidt
Med: Robert M Johanson, Martha MacBean, Francesca Fargion og Matteo Fargion.

Kan eit sjuhundre år gamalt verk seie oss noko om moral i vår eiga tid?

Nok ein gong legg den Bergensbaserte kunstnarduoen Spreafico Eckly urpremieren sin til Rosendal Teater. For fire år sia var det med eit teaterstykke som handla om den tolvte av fleire fotnotar i eit avisessay.(!) Og for to år sia sette dei søkeljos på Dantes sju hundre år gamle «Den guddommelege komedie». Det gjorde dei med ein kammeropera som tok for seg dei ni første av songane i «Skjærselden», den midtre delen av Dantes verk. Ein skulle tru at dette var teater berre for spesielt interesserte, men det er heilt feil. Båe produksjonane var overraskande underhaldande, fulle av humor og språkleg leik, og med rom for mykje ettertanke. Nå er Spreafico Eckly attende med ein ny kammeropera som tek for seg fleire andre av songane frå «Skjærselden», og i helga var det urpremiere på Rosendal Teater.

Den florentinske forfattaren Dante Alighieri (1265-1321) skreiv «Den guddommelege komedie» dei siste åra av livet sitt. Verket er bygd opp i tre delar (Helvete, Skjærselden og Paradiset) og hundre songar (canti). Det handlar om då Dante sjølv vitja dei tre dødsrika nokre påskedagar i 1300, og der han hadde med seg den romerske diktaren Vergil som vegvisar. Nå dykkar Spreafico/Eckly vidare ned i materien, og med ein ny opera utforskar dei fleire av dei andre songane i «Skjærselden».

Det heile er bygd opp om Dante (eller Durante som han eigentleg heitte), som i dag fortel kva som skjedde då han for 700 år sia vitja dødsriket, og spesielt mellomstasjonen Skjærselden. Det er dit dei udefinerbare kjem for å få avklaring om endestasjonen blir paradis eller helvete. Robert M. Johanson, kjend frå det amerikanske kompaniet Nature Theater of Oklahoma, er Dante, og fortel pedagogisk om at skjærselden er som ein lærestad med sju klasser, eller eit fjell med sju nivå, eitt for kvar av dødssyndene og på same tid også for ulike kompenserande dygder. Og så tek han oss med på ei reise i sju akter gjennom hovmod, avundsjuke, sinne, latskap, grådigheit, fråtsing og begjær. Og samstundes også gjennom deira guddommelege motsatsar.

Scena er relativt ope og den einaste scenografien er tynne draperi med teikningar som skal illustrere dei ulike nivåa vi skal gjennom. Vi får utlevert librettoen, og lyset er aldri meir dempa enn at vi kan følgje med, – om vi vil. Førre gongen blei Dante spela av komponisten Matteo Fargion medan Robert M. Johanson var Vergil. Nå er Johanson den forteljande Dante medan Fargion er ein slags kommentator som syngande siterer frå originalen. Og mange av dei Dante møter undervegs blir framført av dei to særs dyktige songarane Martha MacBean og Francesca Fargion. Tonefølgjet, som for to år sia var tre strykarar, er nå erstatta av dei same musikarane, men på synth. Det gir eit heilt anna lydbilde. Når dei låner og stel tema frå både Rossini, Vivaldi, Puccini, Wagner og fleire til, og i tillegg også vegeterer litt på meir moderne filmmusikk, så er det både for å dra parallellar til dagens haldning til dygder og dødssynder, og for å skape ikkje så reint lite metateater.

Musikken til Matteo Fargion kan i starten kjennest litt monoton, men blir etter kvart overraskande melodiøs. Med tre, eller eigentleg fire, synthar blir det heile temmeleg insisterande og mektig. Men samstundes blir dette flott kontrastert av songarane. Robert M. Johanson er ein framifrå skodespelar, men også ein særs god bass med eit overraskande stort register. Og Martha MacBean og Francesca Fargion greier med song, og nesten banalt enkel koreografi å få fram både undertekst, og ikkje minst ein god porsjon humor.

I alle produksjonar eg har sett av Spreafico/Eckly har det vore det litterære, nyansane i språket og alle tolkingane som kan finnast i ein tekst som ligg i botn Slik er det også denne gongen, og for dei som set pris på slikt, er her uendeleg mykje å gle seg over.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 21. oktober 2023.)

TEATER

«Sult»
Teatret Vårt, Molde
Av: Knut Hamsun
Dramatisering og regi: Bjørnar Lisether Teigen
Kostyme: Elin Berg
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Med: Oscar Jean, Anne Wiig og Jon Vegard Hovdal

Ei tett, velspela og intens reise i forfattarens indre, men for uklår og omstendeleg til å lukkast heilt.

«Sult» kom ut i bokform i 1890, er revidert fleire gongar i tiåra etterpå, og blir rekna som Knut Hamsuns gjennombrot som forfattar. Den er ein monolog i eg-form om ein fattig, svolten og underkjend skribent, ikkje ulik Hamsun sjølv. Og svolten kan i tillegg til den fysiske, også tolkast metaforisk som hunger etter å bli sett og å lukkast. Boka er både dramatisert, filmatisert og blitt teikneserie. Nå har mangeårig skodespelar ved Teatret Vårt i Molde, Bjørnar Lisether Teigen dramatisert boka på nytt og sjølv sett henne opp som eit særs tett kammerspel. Og i staden for å presentere Hamsuns episke monolog, har han skrive den om til ein dialog mellom hovudpersonen og alle han møter.

Scena er eit lite lukka rom med draperi på alle fire sider, nærast som eit telt, og litt klaustrofobisk. Publikum sit i to rader på alle fire sider, og sjølve scena er som ein liten rektangulær manesje med eit stort golvteppe. Dei einaste rekvisittane er eit pledd og nokre krakkar dei hentar frå publikumsradene. Slik kjem vi særs tett på aktørane, nærast ubehageleg tett, og det er nok også meininga. For her er det vesle som er av fysisk handling berre illustrasjon av forfattarens indre reise gjennom svolt, desperasjon, skrivesperre, gryande kjærleik, samvitskvalar. Og meir til.

Hovudpersonen blir spela av Oscar Jean, og den tekstrike rolla der han er hundre prosent til stades og ubehageleg nær oss heile tida, blir formidla sikkert og med stor innleving. I fem kvarter, og med publikum berre halvmeteren unna, vrengjer han sjela og får fram hovudpersonens ulike stemningar og sinnelag på eit overtydande vis. Det er både fysisk og mentalt krevjande, men Jean greier å halde intensiteten oppe utan det minste kvileskjer. Med seg på scena har han to skodespelarar. Jon Vegard Hovdal er politikonstabel, forlagsredaktør, pantelånar og til saman tolv ulike personar. Og det utan å skifte korkje kostyme, dialekt eller stemmeleie. Jamvel om Hovdal gjer gode tolkingar, har han fått alt for lite å spele på, og dei tolv personane blir utydelege og vanskeleg å skilje frå kvarandre. Då er det heilt annleis med Ylajali. Ho er ei kvinne eg-personen møter tilfeldig, følgjer etter og forelskar seg i. Eller kanskje er ho berre ein fantasiperson hovudpersonen diktar opp og drøymer om? Denne dualiteten, det gåtefulle og uavklåra blir nydeleg tolka i eit særs neddempa spel av Anne Wiig, og møta mellom henne og forfattaren er nokre av høgdepunkta i denne framsyninga.

Bjørnar Lisether Teigen har sjølv stått for både dramatisering og regi. Det er ganske klårt kva han har ønska med framsyninga, og mot slutten, både i dei nesten drøymande scenene med Ylajali, og i den desperate finalen, er han i nærleiken av å lukkast. Men vegen fram dit er for lang. Opninga er for omstendeleg, det verkar som Teigen er redd for ikkje å bli tydeleg nok, og han kunne nok ha vore meir kresen i kva han tok med. Og sjølv om omskrivinga av monologen til ein dialog i hovudsak er vellukka, er det nok tidvis også for mykje av stemma til Bjørnar Lisether Teigen og for lite av Knut Hamsun.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 20. oktober 2023.)

TEATER

«Den gangen onkel Kulle ble sprø»
UKA-23, Baccarat, Studentersamfundet i Trondhjem
Skrive og dramatisert av Hanne Fyrand og Helena Bjerke, etter ei biletbok av Kim Fupz Aakeson
Regi: Sunniva Schøyen
Scenografi: Astrid Fiskum
Kostyme: Nora Crawfurd Svensen
Kapellmeister: Nora Elise Hjerpsted
Med: Inga Skogseth, Eilov Gravdal, Isabella Solvang, Ali Waarieh, Helena Bjerke, Martine Ulseth, Konstanse Fjellvang og Linn Tønnesen Kystvåg

Det har vore laga barneteater under UKA i nesten femti år, og mangt har vore bra, men aldri i nærleiken av så godt som dette.

Med unnatak av «Glasur» i 2003 har det vore laga barneteater under UKA heilt sia 1977. Det har vore ei blanding av sjølvskrivne og lånte tekstar, og kvaliteten har vore ganske varierande. I år har forfattarkollegiet (Hanne Fyrand og Helena Bjerke) tatt for seg den vesle biletboka «Den gangen onkel Kulle ble sprø» av den danske forfattaren og illustratøren Kim Fupz Aakeson. Den kom ut i 1990 og blei omsett til norsk seks år etter. Fyrand og Bjerke har ikkje berre dramatisert boka, men også dikta eit godt stykke vidare og saman med komponist og kapellmeister Nora Elise Hjerpsted og instruktør Sunniva Schøyen har dei gjort den unnselege vesle boka om til eit timelangt forrykande, velspela, artig lite musikkteater for ungar i alle aldrar. Eg har sett dei fleste barneframsyningane under UKA, men ikkje nok med at dette er den avgjort beste, – oppsetjinga kan også måle seg med det meste av det som blir presentert av profesjonelt barneteater i kongeriket.

Vi er i den idylliske hagen til familien Hagen, der far (Eilov Gravdal) er nesten sjukeleg opptatt av plenklipping og hagestell, og det til overberande smil frå kona (Isabella Solvang) og dottera Ida (Inga Skogseth). Det er skuleferie for Ida, lite å gjere, og i denne A4-familien skjer det ikkje så mykje spennande. Mest av alt har ho lyst på ein is. Men så dukkar den noko aparte onkel Kulle (Helena Bjerke) opp. Han har fått det for seg at han er ein rododendron, (for dei som ikkje veit det, er dette ein av dei mest blomsterrike hagebuskane vi har), og klatrar opp på uthustaket for å late seg plante. På butaket er jordsmonnet skrint, men Kulle har støvlar fulle av jord, så alt han treng er litt vatn i ny og ne. Det ordnar sjølvsagt Ida med, for nå skjer det noko her. Kompisen hennar, Bosse, (Ali Waarieh) er hundre prosent med.

Men det er ikkje faren i familien. For han er denne gale onkelen som ugras i blomsterbedet, og han gjer det han kan for å få Kulle på andre tankar. Men i denne søvnige vesle småbyidyllen er det ikkje mange som har rododendron-onklar på taket, og når postmannen (Linn Tønnesen Kystvåg) set i gang jungeltelegrafen (ja, akkurat) om dette merkelege freakshowet hjå familien Hagen, så er det akkurat freakshow det blir. Naboekteparet (Martine Ulset og Konstanse Fjellvang), og etter kvart mange andre, kjem for å sjå på den merkelege blomsteren. Den blir ein snakkis og lokalavisoppslag, og frå å vere monomant opptatt av graset i hagen, forstår faren raskt at dette kan han tene pengar på. Det blir eit skikkeleg sirkus med inngangsbillettar og god forteneste, og det er ikkje godt å seie om det er onkel Kulle eller pappa som er mest sprø. Ida og Bosse meiner at ein med så god inntening bør ha råd til ein is, men der er ikkje pappa. Hans forretningsidé veks, og han nyttar pengane til å investere i plakatar der folk blir oppmoda til å kome og sjå (så dermed er det dobbel tyding i overskrifta til denne teatermeldinga), han kjøper stolar og bord, og til slutt ein iskremkiosk. Mora syner etter kvart også næringsvit og tar til å selje kaffi og kaker. Medan Ida og Bosse blir ufriviljug publikum til det heile. Og utan iskrem.

Sjølv dei raraste onklar treng meir enn vatn, og etter fire-fem døgn på taket har Kulle fått nok. Korleis det så går, skal eg halde meg frå å røpe, men slike heftige historier som skal rundast av med ei happy ending, endar ofte i klissete lirum larum og velmeint god moral. Også det greidde dei å unngå i denne produksjonen der alt, absolutt alt sat der det skulle.

Scenografien i tilsvarande framsyningar har ofte vore litt heimesnekra og provisoriske. Her hadde scenograf Astrid Fiskum og teamet hennar gjort seg flid og skapt eit truverdig lite hus med uthus, hage, stakittgjerde og postkasse. Og i tillegg nytta produksjonen seg av både publikum og heile salen slik at vi alle var tilskodarar (i dobbel tyding), og betalande for å sjå denne merkelege hagebusken.

Hanne Fyrand og Helena Bjerke som har skrive og dramatisert det heile, har fått til naturlege og munnlege replikkar, god dialog, og så har dei lagt inn både artig undertekst og ein del leik med postmannsmetaforar for oss vaksne som har sett gamle filmar. Eit lite ekteskapsdrama fekk dei også plass til. Men for all del, – dette er ikkje barneteater for vaksne, for responsen frå dei små i salen, var ikkje til å ta feil av. Og for eit barn kan det vere heilt sjølvsagt at ein onkel kan bli ein busk.

Sunniva Schøyen debuterer etter det eg forstår som regissør med denne produksjonen. Det er vanskeleg å fatte, for her var det regi med fingerspisskjensle, tempo, driv, herlege vekslingar, fine synkrone skift, god bruk av to videoskjermar og lys for å illudere ulike tider på døgnet, og ikkje minst ein dramaturgisk oppbygning det står verkeleg respekt av.

Personinstruksjonen er også framifrå. Barneteater av denne typen blir ofte overspela, men her var alt halde på eit nøkternt nivå, med berre akkurat passe overdriving. Dei åtte i ensemblet er truverdige, har god diksjon, og spelar i høgt tempo utan å snuble korkje konkret eller i overført tyding. Og så syng dei også særs godt. Ali Waarieh, som også spela i barneframsyninga for to år sia, er som Bosse ein slik kompis dei fleste skulle ha. Han er verkeleg til å tru på, og greier på overtydande vis å framstille Idas besteven. Men sjølv om denne produksjonen er vellukka i alle ledd, så er det likevel Inga Skogseth i rolla som Ida som imponerer mest. Ho er ein meir enn røynd SIT’ar som eg har sett og meld i alle fall tre gongar før. Ho var med i revyen for to år sia, og i «Rom rives» i 2022 viste ho eit spesielt talent for detaljar, mimikk og nyanserikdom. Det siste fekk vi sjå til fulle i «Den gangen onkel Kulle ble sprø». Utsøkt detaljrikdom i mimikken, kroppsspråk, scenisk nærvær, timing, augebruk og flørting/kontakt med publikum. Alt var på plass, og spelet hennar var gjennomført profesjonelt.

Musikken til denne produksjonen er eit kapittel for seg. Eit åtte personars orkester med skikkeleg trøkk, leia av Nora Elise Hjerpsted, som også hadde ansvar for komposisjonane. Musikken hennar var melodiøs, fengande, og ikkje minst variert. Det var både høgt tempo og meir kontemplative viser, og til solid tonefølgje framførte aktørane songane med tydeleg diksjon, gode songstemmer og stor innleving.

Etter å ha lese denne meldinga, vil du kanskje lure på om det ikkje er onkel Kulle, men denne meldaren som er blitt sprø. Men det er han ikkje. Han er berre særs oppglødd på vegner av alle som er glad i godt teater, og som også set pris på at dei yngste blir tatt på alvor. Og etter å ha følgd SIT i rundt femti år, er eg også nesten rørt over at dei denne gongen lukkast så fullstendig. Så for den som trur at det har rabla for meg, seier eg berre, (slik det står på pappa Hagens plakat), – Kom og sjå! Staden er Baccarat i Høgskoleparken ved Studentersamfundet i snaue tre veker framover.

TEATER

«Instamamma»
Turnéteatret i Trøndelag
Av: Ida Høy
Regi: Ida Høy
Musikk: Thomas Bye
Scenografi og kostyme: Jenny Hilmo Teig
Lysdesign: Simon Alvsvåg
Med: Trine Flinder Haraldsen, Evy Kasseth Røsten, Ingunn Beate Strige Øyen, Andreas Koschinski Kvisgaard og Tore B. Granås

Underhaldande og godt observert om reklame, sponsing, influensarar og retten til å vere barn.

For mange, spesielt dei unge, blir dagsorden i dag ofte sett av heilt røyndomsfjerne rosabloggarar og influensarar. Dette fenomenet har dramatikaren og regissøren Ida Høy late seg fascinere av, og saman med ensemblet ved Haugesund Teater laga ho i fjor oppsetjinga «Instamamma». Det er ei humoristisk lita familieframsyning, særs underhaldande, litt surrealistisk og ikkje så reint lite magisk. Nå har den nytilsette teatersjefen på Turnéteatret i Trøndelag, Arne Fagerholt, vald «Instamamma» som si opningsframsyning, og tysdag var det premiere i Verdal, også denne gongen i regi av Ida Høy.

I eit heilt upersonleg og nærast sterilt kjøken møter vi influensaren «Instamamma» (Evy Kasseth Røsten), stæsja og utspjåka. Til sine tusenvis av følgjarar byr ho ikkje berre på seg sjølv og sitt oppkonstruerte og falske tilvære, men også på mannen Glenn Robin og døtrene Sol og Samantha. Dei lever eit heilsponsa liv som er berre så perfekt og lykkeleg. I alle fall så lenge kameraet er på. Når historia tar til, er det berre to dagar til yngstedottera Sol (Trine Flinder Haraldsen) fyller ni år. Mora planlegg ein online beauty-bursdag, og heile verda utanom Sol veit at gåva ho vil få er den dyraste smarttelefonen, sjølvsagt med ekstrem produktplassering. Medan Sol berre ønsker seg ein vanleg bursdag og eit kjæledyr.

Så møter Sol Marco (Andreas Koschinski Kvisgaard) som er den nye guten i parallellklassen. Han bur saman med den spesielle og fargerike bestemora (Ingunn Beate Strige Øyen), og i deira verd er leik og magi heilt avgjerande. Sol fell sjølvsagt for dei to og deira levevis, og gjer til slutt eit lite opprør. Så endar det i ein heilt surrealistisk finale, og utan å røpe for mykje blir det meir enn nok kjæledyr for Sol til slutt.

Jenny Hilmo Teig har laga ein velfungerande scenografi der veggane er som ei biletbok ein kan bla i, og som effektivt gjer at ein kan veksle mellom den sterile heimen til Instamamma, skolevegen, og den langt meir fargerike bustaden til Marco og bestemora.

Ida Høy må vere av landets mest produktive dramatikarar og regissørar for tida. På fire månadar har eg sett tre premierar på framsyningar ho både har skrive og instruert, ein av dei ein urpremiere. Trass i stort arbeidspress, og berre eit drygt år sia førre oppsetjing av «Instamamma», gjer både casting, scenografi og ein del regigrep at dette likevel langt frå er nokon reprise på det som også var ein god produksjon.

Forteljinga er sjølvsagt litt outrert og overdrive slik ei god historie skal vere, men likevel til å kjenne att. Og det kryr av artige opptrinn, ikkje minst i dei mange kulturkollisjonane. Særleg underhaldande er bestemoras manglande kjennskap til dagens kodar, terminologi og sjargong. Det er framifrå spel av alle fem på scena, som gjennom raske skift fyller sju roller. Og kanskje er det typisk at den artigaste av dei alle var den mest absurde då godt vaksne Tore B. Granås spela ei avundsjuk og utspjåka ungjente. Ei lita innvending i all rosen er at teateret kallar oppsetjinga ein familiemusikal. Til det er det for få musikkinnslag, og songane er diverre korkje særleg melodiøse eller fengande.

«Instamamma» er ikkje berre uskuldig og humoristisk gjøn med all slags overflatiske nettfenomen. I botn ligg også retten til å vere barn, til leik, tøys og tull og masse magi. Dette blir framifrå balansert og formidla av Trine Flinder Haraldsen, og særleg i samspelet hennar med Andreas Koschinski Kvisgaard.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. oktober 2023.)

REVY

«Sprækk!»
UKA-23, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet og komponistkollegiet
Regi: Martin Næss og Fredrik Vildgren
Kapellmeister: Håvard Skotterud
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) – Sigrid Festøy, Hanna Breen Gravem, Emilio Lombardo, Kari Melhuus Jenssen, Vårinn Andersen Melhus, Dennis Eliassen, Rikke Skindlo og Mikkel Angelo Anchissi Joner.

For første gong på nærare hundre år står Studentersamfundet i Trondhjem ved eit viktig vegskilje, – og det ber revyen «Sprækk!» tydeleg preg av.

«There is a crack, a crack, in everything. That’s how the light gets in» song Leonard Cohen, og dette minnest eg når eg ser årets UKE-revy «Sprækk!». Det raude runde huset ved Elgeseter bru stod ferdig til revyen «Cassa Rossa» i 1929, og har sia vore den andre heimen for tusenvis av Trondheimsstudentar, meg sjølv inkludert. Dei fleste som har studert i denne byen gjennom dei siste hundre åra, har lagt att mykje av sjela si i dette huset. Men etter kvart som studentkulla blei større og større fekk ein også behov for meir plass. Alt for seksti år sia tok ein til å drøyme og fantasere om «Auditorium Maximum» og andre luftslott på naboeigedomen fengselstomta. Det blei stort sett berre med draumen. Men så, – under over alle under, – nå er bygginga faktisk i full gang, og eit stort tilbygg vil bli opna neste år. Byggearbeid på dårleg grunn fører ofte til sprekkar i nabobygg, og slik også med det runde huset, derav årets UKE-namn. Når det nye tilbygget står ferdig og dei fysiske rammene er endra, vil sjølvsagt også mykje anna bli endra. Slik er nok UKA-23 på mange vis den siste i sin generasjon. Det gamle står ikkje akkurat for fall, men tradisjonar vil forsvinne eller endrast ,og mykje av det gamle vil sjølvsagt krakelere eller sprekke opp. Men som Cohen syng, – ein sprekk er det som gjer at lyset kjem inn.

UKA er tradisjon, rituala er mange, alt for mange og tidvis både utdaterte og tåpelege. Med unnatak av krigsåra, har det vore arrangert UKE annakvart år sia 1917, og slikt blir det sjølvsagt ritar og tradisjonar av. UKE-namnet er ein del av dette. Jamvel om det har vore både stutte og lange namn, har det etter kvart festa seg ein idé om at namnet skal ha tre stavingar og minst like mange tydingar. Allereie her har forfattarkollegiet i år signalisert eit viktig brot. «Sprækk» er berre ei staving, og har heller ikkje så mange tydingar, om ein ikkje skal ta til å leike seg med metaforar. Men brotet er likevel i god tradisjon, for UKE-namnet har som oftast vist til samtidsfenomen eller aktuelle saker, og slik er det så avgjort i år.

Fredag var det bypremiere og U-dag, og eg må vedgå at det var med ganske høge forventingar eg tok plass i Storsalen. For på scena var det ein uvanleg røynd gjeng med skodespelarar eg har hatt gleda av å følgje i fleire år, og som både i førre revy og i mange av SIT sine andre produksjonar har vist overtydande spel. Og berre så det er sagt med ein gong, – eg blei ikkje skuffa.

Eg har ofte sakna ein raud tråd i revyen, – eitt eller anna tema som går att. Men ikkje denne gongen. Sprekken, og brota, går att frå start til slutt. Alt før det tek til, ser vi eit sceneteppe med eit tydeleg riss, og visste ein ikkje betre kunne ein tru det var ein parafrase over Jan Groths ikoniske sceneteppe på Det norske teatret. Den same sprekken går att i kostyme og tematikk, og alt i opningsnummeret, eit forrykande velkoreografert danseopptrinn i høgt tempo, skjer det eit skikkeleg brot. Straumen går, ein HMS-ansvarleg i nabobygget kjem ilande til og seier seg lei for uhellet. Før vi tek til att. Og litt sjølvironisk, litt meta, og med haugevis av skråblikk held dei fram i same gate.

UKA er den største kulturdugnaden i landet, og her er det så godt som berre snakk om friviljuge, og glade amatørar. Men ein del år var det vanleg at revyen henta inn profesjonelle instruktørar. Det har ein nå gått bort frå, og eg trur det er eit rett val. Årets regissørar, Martin Næss og Fredrik Vildgren, har lang fartstid i huset, kjenner både revytradisjonen, aktørane, og ikkje minst den ganske vanskelege scena i Storsalen godt. Dei har laga ein revy som sit, som er godt komponert, og som har ein bra balanse mellom skjemt og alvor. For ikkje å snakke om at dei mange skifta, med eit utal kostymebytte, går overraskande saumlaust. Personinstruksjon er også bra, og trass i at scena ikkje er så stor, og orkesteret sit godt synleg på bakscena, har dei og fått plass til velkoreograferte danseopptrinn. Komponistane har gjort ein solid jobb, mange av songane er særs melodiøse, og i finalen var det ikkje vanskeleg for oss i salen å bli med etter kvart. Eit orkester på heile ti sørger for eit solid lydbilde.

Ein bra revy skal ha ei god blanding av samfunnssatire, studentikos humor og berre tull og tøys. Og om vi nok ein gang skal halde oss til tradisjonane, skal UKE-revyen ha ei drikkevise og ei Trondheimsvise. Drikkevisa skal ein ha brukbar fantasi for å finne denne gongen, men Trondheimsvisa, tidleg i første akt, var ei av dei verkeleg gode, sjølv om ho ikkje akkurat egna seg for allsong. Ein av veteranane i ensemblet, botnsolide Hanna Breen Gravem framfører åleine på scena ei vakker vise som stadig blir avbroten av hennar eigne verbalinnslag, for visa skal sjølvsagt ikkje handle om Oslo, må vite. Så går det slag i slag med sketsjar, songar og forrykande dansenummer. Alt er ikkje like vellukka, noko er litt uforløyst, andre manglar ein treffande punchline, men i hovudsak er det gode poeng. Blikket når diverre ikkje så veldig langt utanom vår eiga litle verd, og det er korkje krig i Europa eller migrasjonsproblem i denne revyen. Men sponsorar er ikkje til for å bli sleika oppetter ryggen, og klimaet har fått ein sentral plass (det skal eg kome attende til).

Elles får vi eit solid oppgjer med Helseplattforma som ein dystopisk parafrase over Les Misérables, vi er innom Sindre Finnes, helseministaren, kosthald, kulturelle generasjonsskilnadar, forsvarets konsentrasjon om å forsvare sine eigne mannlege offiserar, politiets forhøyrsmetodar, overambisiøs dating, og mykje meir, samt sjølvsagt ein del heilt meiningslause innslag med berre tull og tøys og ganske absurd humor. Om framføringa er god, er ofte desse innslaga dei artigaste, og slik var det også denne gongen. Det er eit uvanleg røynd og godt ensemble, og særleg alt nemnde Hanna Breen Gravem, i tillegg til Kari Melhuus Jenssen, Rikke Skindlo og Mikkel Angelo Anchissi Joner imponerte i ulike monologar og publikumsfrieri. Utan at dette er nokon kritikk av dei fire andre, for denne revyen var ensemblespel som få amatørar kan gjere dei etter.

Etter 20 år som ordførar går Rita Ottervik nå av, og for dei fleste studentane har ho «alltid» styrt denne byen. Dette blei skildra nydeleg i ein vakker song, men sjølvsagt også med kritisk distanse, varmt og inderleg framført av Rikke Skindlo. Ottervik er raus, og har late seg videofilme som ein kommentar til visa, og på bypremieren var ho til alt overmål også fysisk til stades. Det blei ei oppleving i seg sjølv.

Eg har ofte sakna samfunnskritikken og den bitande politiske satiren i nokre av revyane. Men i år fekk ein av UKA’s viktigaste sponsorar så hatten passa, og vel så det. Det har lenge vore ein diskusjon om det var rett å ta imot økonomisk støtte frå eit firma som Equinor. Når studentane til slutt godtok sponsoren, er det vanleg å seie at du skal ikkje bite handa som før deg, men det gjer denne revyen til fulle. Det startar med eit hardrock-innslag om klimaet, med plakatar om at UKA må bli meir miljøvenleg, eit innslag som endar i inkje og temmeleg uforløyst. Men så syner det seg at det var ikkje fordi det var mislukka, men fordi det var eitt av dei mange vellukka brota i denne revyen. For litt seinare kjem innslaget på nytt i ei langt betre tapping, og endar opp som det beste av dei tre verkelege høgdepunkta i revyen. To åtte til ti år gamle ungjenter (Sofie Werkland Ratvik og Erika Sletten Kjerringvåg) kjem inn, og melodiøst, sukkersøtt og som ein innsmigrande Greta Thunberg syng dei ein drepande satire over hovudsponsoren og vaksengenerasjonen:
«No går det til hælvete takket være dokk. Faen ta dem voksne, dokk e en jævla saueflokk.»

Med eit litt uforståeleg, men forrykande innslag om truser (?) var det slutt, – trudde vi. Folk reiste seg i ståande applaus, men så var det berre nok eit brot. Og det viktigaste av dei mange brota. For dette handla om Samfundet, om Huset med stor H. Tidlegare i andre akt var det ein fin sketsj om kva som hadde skjedd om dei snart hundre år gamle veggane kunne snakke, for så å oppdage at det kunne dei, og at alle minna var ikkje berre minneverdige. Men då alle trudde at revyen var over, og eg sjølv tok meg i å tenke at dette var ein ganske stutt revy, – ja så var vi gong att. Og denne gongen med den verkelege sprekken, eller gapet som ein står framfor, og frampeiket om kva som skjer når nybygget står ferdig neste år. Som ein nesten religiøs ode til Huset og alt det har betydd for generasjonsvis av studentar i nær hundre år, var epilogen «Vise til Nybygg» til å bli skikkeleg rørt av. Sjølv har eg i desse dagar femti års fartstid i dette huset, og med avsluttingsstrofa i finalen var det vanskeleg å halde att tårene:
«Sjøl om du slår sprekka og åran dæm går, så veit vi at festen bak veggan består. En øl eller tre holder allting på plass, for du står på en grunnmur av hevede glass.»