Amund Grimstad

TEATER

RARINGAR: Bakklandet var openbert fullt av raringar, mutantar og sjarmerande overspel. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«RIV SKITEN! Jenta som stod i veien for veien»
Rabarbrateateret, Rabarbraparken, Bakklandet
Av: Stian Hovland Pedersen
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Musikk: Asgeir Skrove
Koreografi: Kine Kvarme Tørring
Med: Vilde Søyland, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Marianne Meløy, Bendik Sjømæling Nordgaard m. fl.

Rabarbrateateret har nok gjort betre produksjonar tidlegare, men «Riv skiten» er trass i mange lyte ein overraskande sjarmerande framsyning, og eit oppkome av spinnville og surrealistiske påfunn.

Rabarbrateateret har etter kvart rukke å bli ein liten institusjon i den Trondheimske scenekunsten, nokre få proffe i kjernen og eit lauseleg samansett ensemble som med bakgardsteateret sitt på Bakklandet kvar sommar har vore eit befriande alternativ til den bisarre helgenkulten som går føre seg i Trøndelag i slutten av juli. Særleg har dei gjort suksess med å herje skikkeleg med Shakespeare og våge å ta han heilt ut.

I år presenterer dei ein fullstendig sjølvlaga produksjon der dei har tatt utgangspunkt i den staden dei spelar og kampen som blei ført mot motorvegplanar og rasering av Bakklandet på 70-talet. Teksten er skriven av Stian Hovland Pedersen, og det heile er regissert av Øyvind Brandtzæg, båe alt for unge til sjølve å ha eiga erfaring med det som skjedde. For oss som stod midt oppe i bustadkampen i Trondheim på 70-talet (denne meldaren var aktiv på Møllenberg, men var også med på Bakklandet frå tid til annan) er det berre å akseptere at dette er akkurat som dei skriv i programheftet, heilt fri fantasi, og ikkje noko anna. Når du, som eg, har så sterke minne frå denne tida, og veit kva ho gjekk ut på, tok det litt tid før eg fekk rista av meg røyndomen og akseptert den heilt frie og til tider fullstendig spinnville diktinga. Men når ein godtek at bustadkampen på Bakklandet berre er eit bakteppe, eller ei orsaking for å få spele teater, gjekk det heile litt greiare.

Historia er syltynn, og i tillegg så mangefasettert og full av digresjonar at det er tilnærma umogeleg å følgje narrativet heilt ut, om det i det heile tatt er noko slikt. Same dag som Trondheim kommune vedtek å rive Bakklandet blir Vibeke (Vilde Søyland) født, ei jente med større evner enn dei fleste, og som på eitt eller anna forunderleg og temmeleg uforklårleg vis reddar Bakklandet sju år etterpå. Kommunen og Bakklandet er befolka med eit menasjeri av likt og ulikt av fargerike raringar, mutantar og eg veit ikkje kva. Og i eit oppkome av påfunn, metateater, gags og surrealistiske tablå har Stian Hovland Pedersen boltra seg i kreativitet og absurd crazyhumor. Det er ikkje så farleg kva som blir fortalt på scena så lenge både skodespelarane og publikum har det artig. Så får vi bere over med at det heile, og spesielt humoren, stundom kan vere litt anstrengt.

Historia er som sagt syltynn, og Rabarbrateateret har gjort langt betre produksjonar tidlegare. Og første akta er nok både meir velspela, strammare dramaturgisk og meir forståeleg enn den andre som renn litt ut i inkje mot slutten. Men «Riv skiten» har likevel ein dimensjon som gjer at han er både underhaldande og ikkje minst ganske sjarmerande. Det skuldast fleire forhald. Øyvind Brandtzæg kan dette formatet, og har ei særs heldig hand med regien, og spesielt med personinstruksjonen. Madeleine Brandtzæg Nilsen og Marianne Meløy er proffe og er dei som i hovudsak driv oppsettinga framover med gode og energiske rolletolkingar. Det gjeld også fire til som er utdanna skodespelarar. Men det store fleirtalet på scena er amatørar, og spelet deira er overraskande bra der det blir spela med eit smittande overskot og speleglede. At framsyninga er så upretensiøs at forteljaren (Bendik Sjømæling Nordgaard) stoppar det heile når det tar til å regne, og tar seg tid til å dele ut regnponchoar før han set i gang att spelet, og det på eit vis som om det skulle vere del av oppsettinga, gjer det heile både meir sjarmerande og forsterkar metadimensjonen. Så når eg innerst inne eigentleg ville ha konkludert med at dette ikkje var all verda, så sit eg likevel att med ei nøgd kjensle av å ha kosa meg.

Og så må eg for eigen rekning legge til at for den som kjenner historia og vil høyre, var her undertekst som det kunne høve seg, men kanskje spesielt for dei innvigde. Då aktivistane på Bakklandet diskuterte kva dei skulle finne på, og eitt av forslaga var ein støttekonsert i Duedalen der Knutsen og Ludvigsen, Åge Aleksandersen og Heimevernslaget kunne spele, og mora til Vibeke seier noko om kor flotte avkomma til Heimevernslaget er, er det ei ytring dei fleste nok ikkje fatta djupna av, men som varma denne meldaren.

KOMMENTAR

ÅRETS BESTE: «Orlando» på Rogaland Teater fekk tre av dei gjævaste Hedda-prisane, og var nominert i sju av elleve kategoriar. Alt høgst fortent. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

Tre hedda-prisar og sju nominasjonar til «Orlando» var høgst fortent.

Hedda-prisane er norsk teaters mest prestisjefylte utmerking, og blei delte ut ved ei høgtideleg markering på Oslo Nye Teater i går. I år var ikkje spenninga så mye knytt til kven som ville bli vinnarar, men i større grad til kor mange prisar produksjonen «Orlando» på Rogaland Teater ville ta heim. Framsyninga aspirerte til å gjere nærast reint bord ved å vere nominert i heile sju av dei elleve priskategoriane. Uakta kor mange prisar ho ville få, er det openbert at dette har vore årets framsyning. Og for meg som i si tid både såg og melde henne, var korkje dei mange nominasjonane, eller det faktum at ho til slutt fekk tre av dei gjævaste prisane noka stor overrasking. Tvert om.

«Orlando» byggjer på Virginia Woolfs roman frå 1928 om den unge adelsmannen og forfattarspira Orlando som var dronning Elisabeth den fyrstes yndling Han hadde to litt annleis eigenskapar enn folk flest ved at han for det første aldri blei gamal, og dessutan at han ein dag vakna opp som kvinne. Ved desse to grepa greidde Woolf både å seie mye om kjønnsidentitet og seksualitet, samstundes som ho ved å følgje Orlando gjennom nærare 500 år, fekk presentert historia mot eit bakteppe av eit utal ulike politiske retningar, moralnormer og kulturhistorie. Boka er blitt ein kultroman, og ho blei filmatisert av Sally Potter i 1992, ein film som fekk to oscar-nominasjonar. Men medan filmen først og fremst er vakker, tar Rogaland Teaters dramatisering oss i langt større grad attende til Virginia Woolfs opphavlege tematikk, det politisk-moralske, feminismen, det seksuelle. Teatret dyrkar og vidareutviklar dette, samstundes som dei også har greidd å gjere det særs underhaldande.

I Sigrid Strøm Reibos og Njål Helge Mjøs’ nyskriving, og i Reibos regi er «Orlando» ein kronologisk biografi der livet hans/hennar blir sett i relieff mot fleire hundreårs ulike kulturar. Sceneløysinga gir rom for og understrekar det omskiftelege, og den multimediale presentasjonsforma er ei saumlaus blanding av spel, musikk, koreografi og videoprojeksjonar. I kombinasjon med ei leiken og fullstendig uhøgtideleg haldning til seg sjølv har Reibo og Rogaland Teater skapt ei fengslande oppsetjing som likevel aldri går på akkord med det politiske og samfunnskritiske som heile tida får liggje i botn. Og med eit strålande ensemblespel leia av ei umåteleg overtydande og imponerande Nina Ellen Ødegård i tittelrolla, var det høgst fortent at «Orlando» fekk så mange prisar og nominasjonar.

(Kommentaren stod i Klassekampen måndag den 19. juni 2017)

TEATER

STENGSEL: Uakta kor transparent eit vindauge er, kan det likevel vere eit stengsel. FOTO: KRISTIN AAFLØY OPDAN

«Vinduer»
Det samiske nasjonalteatret Beaivváš i samarbeid med Hålogaland Teater
Premiere på Det Norske Teatret, scene 3
Av Veronica Salinas
Regi: Jon Tombre
Scenografi: Even Børsum
Med: Sarakka Gaup, Amalie Hyen Ju Eggen, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Beatur, Taro Vestøl Cooper og Felipe Orellana

Eit vindauge kan både vere ei opning mot verda og eit stengsel.

Det samiske nasjonalteateret Beaivváš ga publikum hakeslepp med oppsetjinga «Vidas Extremas» for eit drygt år sia, ei framsyning med tekstar av mellom andre Veronica Salinas, og som fekk ei høgst fortent Heddapris for «særleg kunstnarleg innsats» i 2016. I samband med Heddadagane (og for seint til å kome med i vurderinga for årets prisar) presenterer Beaivváš i samarbeid med Hålogaland Teater nok ei framsyning med tekstar av Salinas. Grunntemaet er migrasjon, eller meir prosaisk; forflytting, for dette kan vere så mangt, og i eit titals små, og ofte komiske tablå tar ho oss med til  Argentina, Karasjok, Japan, Island og Afrika.

Framsyninga heiter «Vinduer», og Even Børsums enkle, stilsikre, men likevel særs effektfulle scenografi er ikkje til å ta feil av. Fem vindauge i ein grid med open sceneløysing bak, og der vi ganske raskt forstår at eit vindauge ikkje berre er ei opning mot verda, eller eit høve til å få lufta ut, men også eit stengsel, og ei utstilling, og stundom kombinasjonar av alt dette. Bak desse vindauga, og stundom framom, møter vi ei rekkje ulike unge menneske som har det sams at dei vil vekk og til noko anna. Gjennom gode observasjonar og tidvis særs humoristisk og språkleg sikker tekst syner Salinas oss at både det trivielle og det særs alvorlege kan bli eksistensielt for den som står midt oppe i det. Ei scene med ei ungjente som ønskjer seg til Paradise Hotel og five minutes of fame står som ein sjølvironisk kontrast på kva einskilde i overflodssamfunnet opplever som viktig i ei verd der folk rett utanfor stuedøra forsvinn og blir drepne. I den tette og særs visuelle regien til Jon Tombre blir alt dette godt tatt vare på utan likevel aldri meir enn å indikere. Og ikkje mange er i stand til å lage så lyrisk og poetisk teater som Tombre når han er på det beste. Og det er han her.

Tekstane til Salinas går frå poesi via rap til slam-poesi, bloggtekstar og meir til, og er eit oppkome av litterær leikenheit, fulle av humor og undertekst. Jamvel om det er mye fysisk spel, greier dei seks på scena å ta godt vare på orda og poesien. «Vinduer» er blitt ei framsyning som på dyktig, kontrastfylt og lyrisk vis seier vesentlege ting om både ungdom og den verda vi lever i, og det er på same tid eit sterkt politisk teater og ei visuell og vakker oppleving.

TEATERKONSERT

BURSDAG: Med desse tre musikalske skøyarane blir det eit selskap det verkeleg svingar av på Gamle scene. FOTO: ERIK BØRSETH, SYNLIG DESIGN

Rasmus og verdens beste bursdag
Trøndelag Teater, Gamle scene
Opplegg og regi: Ane Aass og Rasmus Rohde
Scenografi: Monica Nestvold
Med: Rasmus Rohde, Erlend Smalås, Kriss Stemland og Sissel Vera Pettersen saman med elevar frå Trondheim kommunale kulturskole.

Ein teaterkonsert til å bli i verkeleg godt humør av, og aldri har eg opplevd at det har svinga meir på Gamle scene.

Eg har vore i barneselskap og feira tiårsdag. Det skjedde på Gamle scene på Trøndelag Teater, og jubilanten var «Rasmus og Verdens Beste Band» som nå inviterte til «verdens beste bursdag», med teaterkonsert, plateslepp og salen stappfull av forventingsfulle og oppspilte ungar. Medan vaksne i finare åremålslag får kanapear og fancy forrettar, fekk vi, medan vi venta på å kome inn i salen, servert ein ganske uvanleg appetittvekkjar; – fiskepudding i sjokoladesaus. Det smakte litt annleis, og var kanskje typisk for Rasmus og det han står for, for her hadde han sett saman to heilt vanlege ting som vi ikkje er like fortrulege med å få på same asjett.

Rasmus Rohde, og verdas beste band, saman med Aass & Rohde Produksjoner har gjennom ti år, fire plater, to spelemannsprisar og mye meir gjort det til sitt varemerke å ta opp kvardagen til ungane, men ikkje alltid det vi snakkar mest om, lage ein varm og kanskje humoristisk vri, og gjere at også det vanskelege kan bli overkommeleg eller ufarleg. På slutten av fjoråret sette Rohde & Aass Produksjoner opp «Snøhula», ei juleframsyning som tok opp korleis det er å feire første jula som skilsmissebarn med berre ein av foreldra, ein produksjon som blir sett opp att under Heddadagane i Oslo i juni, og som her har mi varmaste tilråding.

Men fram til 9. juni inviterer Rasmus og bandet altså til bursdagsfeiring på Gamle scene, og til promotering av den nye plata deira; «Banjo på badet». Det er blitt ein triveleg, humoristisk og relativt upretensiøs teaterkonsert, men i tekstane til Rohde ligg alvoret aldri langt unna det skøyaraktige.  Her opnar han med ein nydeleg song om då mor og far møtte kvarandre første gong, før han går vidare og syng om gamle folk, om kyr og klegg, kva som skjer når cowboyar får baby, ein undrande song om kor ballongane blir av når dei flyg til værs og den elleville tittellåta om i kor godt humør folk blir av å høyre banjo. Og i salen blir vi alle i særs godt humør av å bli underhalde av desse musikalske speloppmakarane som trakterer eit utal instrument, og nokre av dei nokså aparte, og som gjer det med ei smittande speleglede. Med seg har dei også dyktige ungdomar frå Trondheim kommunale kulturskole på alt frå rytme- til strengeinstrument.

Men bursdagskonserten er ikkje berre feiring og skjemt, for bak dei fornøyelege tekstane og den fengande musikken, bak humoren og det lausslopne, ligg alvoret. I ein vakker, roleg ballade syng dei om den vesle guten  som ligg på stranda og som aldri kom dit han ønska seg. Utan noka form for moralisering eller freistnad på å vere korrekt eller pedagogisk, hentar  Rasmus Rohde tips og tilbakemeldingar frå ungane i salen, og pratar avslappa om likt og ulikt medan han greier å flette det saman med dei forskjellige songane. Og i salen kokar det etter kvart. Når Rasmus og bandet mot slutten dreg opp superhiten «Puppan te pappa», er heile salen med. For dette er openbert ein song dei er fortrulege med og kan på rams. Det er nesten surrealistisk når fullt av ungar står, dansar og veivar med armane medan dei syng så høgt dei kan om puppan te pappa. Eg har gjennom mange år sett meir enn hundre produksjonar på Gamle scene, men aldri noko som det har svinga meir av enn dette.

TEATER

FEST?: Henriette gjer alt for å lage ein fin fest, men kva er det CH har i tankane?. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Indianeren»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Tore Renberg
Regi: Tore Renberg
Scenografi: Bjarne Frank Wathne
Kostyme: Ragnhild Anda Tengesdal
Lysdesign: Haakon Espeland
Musikalsk ansvarleg: Nils Henrik Aasheim
Med: Kjærsti Odden Skjeldal, Marko Kanic, Espen Hana, Mareike Wang, Gretelill Tangen og Filip J. H. Kilter/Lui S. Drabløs

Varmt og humoristisk om sakn, skuld og det ein ikkje snakkar om.

Tore Renberg har sia debuten i 1995 skrive eit titals romanar, og om lag like mange barnebøker. For to år sia debuterte han både som dramatikar og regissør på Rogaland Teater med komedien «Femti flotte år med Frode Kommedal». Nå er han attende med eit langt mørkare stykke der han ser til klassikarane både i oppbygging, tematikk, setting og meir til. Og nok ein gong har han sjølv regien. Det er blitt eit velspela og humoristisk drama om elefanten i rommet, eller i denne samanhengen indianaren i rommet; – den alle ser, men ingen snakkar om.

Vi er i den store hagen til familien Brede, eit gamalt og velståande, lite forretningsdynasti, for tida leia av Carl Henrik (Marko Kanic) eller CH som han kallar seg. Storebroren Johs (Espen Hana), er litt for enkel til å kunne drive forretning, slik han sjølv med stor eigeninnsikt seier det. Det er ein varm haustdag og eit piano blir trilla ut på plenen i høve feiringa av niårsdagen til Daniel, sonen i huset. Mora hans, Henriette, (Kjærsti Odden Skjeldal) gjer saman med Mabel (Gretelill Tangen), ei myndig hushalderske av det gamle slaget, dei siste førebuingane til festen, medan faren, CH, er travelt opptatt med litt kryptiske mobilsamtalar. Feirast skal det også at Johs har fått seg kjærast, den minst like enkle Irene (Mareike Wang). Renberg rullar ut ein toaktars cliffhanger der vi heile tida forstår at noko skal skje eller har skjedd, men ikkje kva. Historia tar stadig overraskande vendingar, og ikkje alt er slik vi trur. Eit lite minus er at finalen blir noko uforløyst, men det er absolutt  til å tole.

Tore Renberg er ingen røynd dramatikar eller regissør, men resultatet er likevel overtydande bra. Kanskje ikkje så rart, for han har lang fartstid i Barne- og Ungdomsteateret til  Rogaland Teater, og er meir enn klassisk skolert. Så er det også det klassiske drama han lener seg til denne gongen. I den velfungerande scenografiske løysinga til Bjarne Frank Wathne kan vi fort få assosiasjonar til Anton Tsjekhov. I denne settinga presenterer Renberg eit familiedrama som tematisk kan minne om både Edward Albees «Hvem er redd for Virginia Woolf» og Henrik Ibsens «Lille Eyolf», men utan på noko vis å kopiere. Hagen er eit lukka rom der vi har ein familie som ikkje er i stand til å prate saman, og der få vågar nemne det alle ser. Det er store løyndomar og såre sakn. Det meste er godt observert og attkjenneleg for dei fleste. Spelet er fullt av humor, varme og menneskeleg innsikt.

Varme og innsikt er det derimot ikkje mye av mellom CH og Henriette. Dei kommuniserer ikkje lenger medan dei andre i hovudsak er stillteiande lojale. Renbergs bruk av dei litt «enklare» Johs og Irene er gjort nennsamt og pietetsfullt og får fram ein varm og ikkje minst humoristisk dimensjon, eit lite stykke i stykket, samstundes som dei to lettare kan seie ting som dei er. At Espen Hana og Mareike Wang gjer formidable og velbalanserte rolletolkingar forsterkar dette. Wangs framføring av «The fool on the hill» var for øvrig til å grine av. Multitalentet Renberg er også tidlegare musikar, og her nyttar han med stort hell fleire pianostykke av Harald Sæverud for å setje den rette stemninga. Ensemblespelet, som er Rogaland Teaters særmerke, er som vanleg særs godt, og nyanse- og detaljrikdomen i rollene er stor. Dette gjeld særleg Kjærsti Odden Skjeldal i hovudrolla som Henriette, ei omfattande og tekstrik rolle ho blei kasta inn i berre ei dryg veke før premiere, og som ho tolkar overtydande og sikkert.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 13. mai 2017.)

TEATER

SKJØR: Laura legg seg på ei hylle under alle dei andre glasfigurane. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Glassmenasjeriet»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Tennessee Williams
Omsett av Inger Hagerup
Regi: Victoria Meirik
Scenografi og kostyme: Susanne Münzner
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Mette Arnstad, Svein Solenes, Ingrid Rusten og Hadle Lavold Reisæter

Vakkert, men litt sprikande om menneske bundne til kvarandre og sin eigen lagnad.

Den amerikanske draumen er i dag berre ein fjern illusjon for dei aller fleste i USA. Slik var det også i 1930-åra. Det er denne røyndomen Tennessee Williams tek oss attende til i «Glassmenasjeriet», eitt av verdas mest spela drama, der vi møter ein liten dysfunksjonell familie, ei mor og to heimebuande vaksne barn, låste fast til kvarandre, og i desperat lengt etter noko betre. Det er ei vond og vakker historie som også er sterkt sjølvbiografisk, skriven av han som til slutt kom seg ut og opp.

Eigentleg er dette ei retrospektiv forteljing der sonen i huset, Tom Wingfield (Svein Solenes) i særs poetiske vendingar ser attende på tida då han arbeidde på eit skolager, hata jobben og skreiv dikt i løynd. Forholdet til den litt funksjonshemma og særs sky systera, Laura (Ingrid Rusten) gjer at han let vere å bryte ut. Inntil vidare. Laura får dagane til å gå ved å samle på glasfigurar som er like skjøre som ho sjølv. I heimen regjerer den særs monomane mora (Mette Arnstad), ein bitter livsløgnar, og i eigne auge ein fallert diva. Løysinga for dei alle er å få Laura gift, og ein dag dukkar endeleg «den unge mannen» Jim (Hadle Lavold Reisæter) opp.

I dette tette kammerspelet får vi eit innsiktsfullt, nært, poetisk og sårt bilde av desillusjonerte og desperate menneske, bundne til sin eigen lagnad. Victoria Meirik har saman med  scenograf Susanne Münzner omskapt Teaterhallen til eit heilt alminneleg forsamlingslokale der vi stundom får kjensla av at vi er deltakarar på prøvene og ikkje sjølve oppsetjinga. Miksebordet står midt i rommet, og det er stor avstand frå publikum til den litt opphøgde scena. Og heile tida blir framsyninga avbroten av scenetilvisingar. Det skapar rett nok brot frå illusjonen, men samstundes også ein ganske øydeleggjande distanse til dei særs nære forholda som stykket omhandlar.

Alle dei fire på scena gir gode rolletolkingar, og særleg er Mette Arnstad overtydande som mora. Sjølvopptatt og dominerande lever ho i ein draum om noko som var. Arnstad er intens og infam, og syner kor øydeleggjande manglande sjølvinnsikt kan vere. Den menneskelege detaljrikdomen som Tennessee Williams er ein meister på, blir godt ivaretatt både av regi og dei fire på scena, særleg i det vakre møtet mellom Jim og Laura. Men Meiriks hovudgrep er vanskelegare å fatte, for tidvis er det slik at dei fire aktørane nesten spelar i kvart sitt stykke. Og med dagens situasjon i USA finn eg det litt merkeleg at ein ikkje eingong indikerer likskapen med Tennessee Williams’ 30-tal.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 9. mai 2017.)