Amund Grimstad

DANS

UNDRING: I verdsrommet opnar det seg mye ein kan utforske og undre seg over. FOTO: INCLUSIVE DANCE COMPANY

Space me
Konsept og regi: Tone Pernille Østern
Koreografi: Tone Pernille Østern , Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes
Scenografi: Gilles Berger
Videoscenografi: Pekka Stokke
Musikk: Luis Della Mea
Med: Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes
Inclusive Dance Company
Teaterhuset Avant Garden

Det er særs sjeldan å få oppleve ei framsyning der totalopplevinga i så stor grad er ein syntese av likeverdige danse- og teatertekniske ingrediensar og som er så saumlaust samansmelta til eitt overordna heile.

Kven har vel ikkje stått under stjernene i barnleg undring over det ufatteleg store himmelrommet og over det uforståelege ved at noko er uendeleg. Romfartseventyret og scifi-litteraturen har gitt nokre svar, men for dei fleste av oss har dei vel berre trigga fleire spørsmål. Men det får bli med det, for ei reise i rommet er nok berre for dei få, og ei intergalaktisk romferd er førebels berre ein fjern draum.

Men så inviterer Inclusive Dance Company nettopp på ein snartur ut blant galaksar bortom vår eigen mjølkeveg. Saman med scenografen Gilles Berger har dei laga ei særs visuell framsyning som ikkje gir eit einaste svar, men som kjenslevart og vakkert tar vare på akkurat den barnlege undringa vi alle kjenner under stjernene.

Eg er ingen kjennar av dans, og eg har korkje språk eller kunnskap til å seie så mye fornuftig om uttrykksmåtar, det tekniske eller semantikken. Men eg veit når noko er vakkert og rører ved meg, og også når rørsle, lyd, lys, scenografi og spel smeltar saman til eit heile som gjer noko ved meg. Slik var denne framsyninga.

Gilles Berger frå Cirka Teater er ein av landets beste og mest kreative scenografar med sitt eige og heilt tydelege språk. Med fantastiske tekniske innretningar får han det trivielle til å bli magisk, og han har fleire gonger oppheva tyngdekrafta. Det gjer han også denne gongen. Som publikum blir vi førte inn i eit romskip som etter kvart tar av og bokstaveleg svirrar ut i rommet. Og der opnar det seg ei verd til verkeleg å undre seg over. Til musikken til Luis Della Mea og videoscenografien til Pekka Stokke, visualiserer dei to dansarane Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes akkurat den barnlege undringa som i alle fall eg forbind med dei store spørsmåla. Dei er vektlause, dei utforskar og dei stiller spørsmål. Gjennom tre scener, eller romferdsstopp om du vil, får vi vere med på utforskinga. Det er vakkert, men først og fremst er det sjeldan å få oppleve ei framsyning der totalopplevinga i så stor grad er ein syntese av så mange og heilt likeverdige danse- og teatertekniske ingrediensar. Og i tillegg så saumlaust samansmelta. Eg har vore på reise i verdsrommet, og det gjorde godt. Takk for turen!

SVINGER: Det kan nok svinge på bygdene òg, men mye er diverre ganske mollstemt. FOTO: GISLE BJØRNEBY

TEATER

Ein god idé, men tematisk litt passé.

Lene Therese Teigen, som er ansvarleg for både manus og regi i ”Under vår himmel”, har reist Hedmark og Oppland på kryss og tvers og intervjua 115 ungdomar om å høyre til, om heimstaden og om kva for val dei trur dei vil ta når dei blir vaksne. Resultatet er  blitt ei teaterframsyning der fire skodespelarar gir oss tre parallelle, men ulike historier. Oppsettinga hadde premiere i Marlo grendehus i Skjåk 14. januar, og turnerer nå i Hedmark og Oppland fram til 2. mars. Sjølv såg eg framsyninga i Kulturhuset Banken på Lillehammer.

Norske gardsbruk blir lagt ned i rekordtempo, og flyttestraumen mellom by og land går stort sett berre ein veg. Utdanning dreg ungdommen til byane, og sjansar for å få arbeid, kombinert med smaken av det urbane livet har gjort at mange vel å bli i byen. Det er gjort utallege forsøk på å snu flyttestraumen, men så langt har alle freistnadane vore fåfengte. Stort sett. Nokre vil sjølvsagt flytte heim att, og etter kvart som samfunnet blir både meir mobilt og digitalt, blir det mogeleg å bu heilt andre stader enn der ein arbeider. Men sjølv om situasjonen ikkje er på langt nær så ille som i grannelandet, er likevel netto avfolking av bygdene eit faktum. Kva meiner bygdeungdomen om dette, kva for draumar og tankar om framtida har dei, og kor er det dei kjenner at dei høyrer til? Dette er viktige og heilt eksistensielle spørsmål, og det er flott at eit teater med hovudnedslagsfelt i indre austland tar tak i problemstillinga og freistar å gjere noko kunstnarleg av henne. Men eg er diverre ikkje overtydd om at korkje vinklinga eller resultatet innfrir.

Lene Therese Teigen har på grunnlag av intervjua som går som lydkulisser i bakgrunnen kvar gong det er sceneskift, laga ei oppsetting med tre parallelle historier som alle tek utgangspunkt i problemstillinga, men som diverre ikkje heilt finn essensen. Den første er ein gardbrukarfamilie der eldste sonen studerer sosiologi i Oslo medan systera hans er heime og vil ta over garden. Foreldra sit fast i eldgamle fordommar, og har ikkje fått med seg at det er nærare førti år sia odelslova blei gjort kjønnsnøytral. Kanskje finst det framleis slike gamaldagse foreldre som meiner at berre ein eldsteson kan føre garden vidare, men eg trur dei er i mindretal, og i alle fall ikkje representative. Problemet er vel stort sett ikkje at eldstesonen ikkje vil ta over garden, men at ingen av borna vil.

Den andre historia handlar om gardbrukaren som ikkje følgde dei musikalske og kunstnarlege interessene sine, men som blei på garden i staden for å dra ut, og som ofra den store kjærleiken for å bli heime. Etter mange år blir han konfrontert med vala sine når nettopp ho som han ofra, kjem heim frå mange års opphald i USA. Neppe ei typisk historie, men kanskje meir egna til å illustrere eit poeng enn den førre. Men så skuslar dei det bort med eit ekstremt og særs outrert overspel som gjer det heile til ei pinleg karikering der mangel på regi og personinstruksjon er alt for tydeleg. I tillegg blir det ei tabloid avslutningsscene som kjem alt for brått på, og som ikkje eingong freistar å problematisere situasjonen.

Den siste historia dreier seg om den romantiske draumen om landsbygda, og om eit forsøk på kompromiss. Eit ungt par er på husjakt på ein plass der ingen av dei eigentleg vil bu, men som i staden er midt i mellom. Han vil heim og ho vil helst bu nær byen, men ho har samstundes ei idealistisk førestelling om det vesle huset på landet. At det gamle paret som skal selje, ser ut til framleis å vere glade i kvarandre, forsterkar det romantiske, men særs lite realistiske bildet ho har av plassen. Denne historia har masse spennande konfliktstoff i seg, men også her får forfattaren bråhast med å konkludere, og gjer det med ei lettvint avslutning som ikkje heilt blir til å tru på.

Eg kan ikkje skryte på meg å vere ung, og eg bur heller ikkje lenger på landsbygda, men dei bygdeungdomane eg kjenner, er langt meir realistiske og jordnære enn dei personane ”Under vår himmel” presenterer. Dei blir i staden litt passé, lite representative og slik sett ikkje spesielt interessante. Men det får vere forfattarens val.

Lene Therese Teigen har lagt opp presentasjonen som mange tablå der ho vekslar mellom dei tre historiene, og der dei fire skodespelarane relativt saumlaust hoppar frå rolle til rolle. Når scenografien er sparsommeleg og kostyma likså, er det ikkje alltid like lett å vite kva for historie vi blir fortald, men det går seg i hovudsak til etter kvart. Skodespelarane gir stort sett truverd til rollene, med unnatak av det alt nemnde overspelet til den heimvende frå Amerika, og særleg imponerer Cecilie Lundsholt som gir liv til dei tre yngstejentene med stor innleving, men likevel med eit lågmælt spel som kler oppsettinga.

”Under vår himmel” er i utgangspunktet eit spennande prosjekt, og ein god idé, men eg opplever ikkje dei tre historiene som spesielt representative for tematikken. Oppsettinga manglar nødvendig problematisering, og blir i hovudsak berre relativt overflatisk pirking i noko som er atskillig meir komplekst og vanskeleg enn som så.

TEATER

VÅR ÆRE OG VÅR MAKT?: Eit forsøk på å grave seg ned i historia om det norske oljeeventyret. FOTO: SIGNE BECKER

Lindås
Av Eirik Fauske med familie
Regi: Eirik Fauske
Scenografi: Signe Becker
Med: Erlend Samnøen, Terese Vangstad, Tov Sletta, Ingvild Meland og Eirik Fauske
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Historia om det norske oljeeventyret fortald gjennom ein sjølvbiografisk rapport frå forfattarens oppvekst.

Eirik Fauske overraska mange med oppsettinga ”Gullalðurir” for eit par år sia der han oppsummerte dei siste 40 000 åra på intelligent og kreativt vis, og med hjelp av dyktige aktørar frå skodespelarutdanninga i Nord-Trøndelag. Nå har han tatt med seg nokre av dei same folka, gått litt stuttare attende i historia og utforska sin eigen barndom. I 1982 busette familien Fauske seg i tettstaden Lindås, ei mil sør for Mongstad der Norges største oljeraffineri ligg. Tretti år etter er Lindås framleis ein vekstkommune, meir prega av oljeverksemda enn dei fleste andre kommunar, medan oppveksten til Eirik og dei to syskena hans er historie. I framsyninga ”Lindås”, som hadde urpremiere på Teaterhuset Avant Garden onsdag, freistar Fauske å grave seg attende på sporet av ei tapt tid.

Vi blir presentert for heile familien Fauske der Eirik spelar seg sjølv, og gjennom små humoristiske og historiske tablå er vi med familien gjennom kvardag, trivialitetar og nokre høgtider. Som i ”Gullalðurir” nyttar han anekdotiske scener om heilt kvardagslege ting til å fortelje den store historia. For i bakgrunnen lurar olja, og bakom alt dukkar Statoil fram på godt og vondt.

I ein naivistisk stil der aktørane ganske lågmælt og utan særleg innleving fortel eller gestaltar både stort og smått utan forsøk på å lage noka form for hierarki i handlinga, blir vi tatt med inn i familien Fauskes liv og Eiriks oppvekst. Scena er relativt nake, og dei rekvisittar som trengst, ligg klåre langs scenekanten. Både spel og dramaturgi er temmeleg monoton, men ettersom framsyninga er full av litt surrealistisk, underfundig, og tilsynelatande ufrivillig humor, blir dette likevel aldri keisamt.

Og for å understreke det lett absurde og kvasihistoriske i det heile, dukkar Erik Pontoppidan opp i handlinga. Han var biskop i Bergen på midten av 1700-talet, og er vel mest kjend for si forklåring til Luthers katekisme. Men han skreiv også ”Det første Forsøg paa Norges naturlige Historie”, eit slags topografisk leksikon der han presenterte ein systematisk oversikt over naturrikdommane i landet. I framsyninga blir dette bokverket fleire gongar presentert og lest frå, men med ei attgjeving som om det skulle ha vore spådommar skrive av Nostradamus.

Sjølv om produksjonen har store islett av humor, er bakteppet likevel ganske svart og dystopisk. Eg trur eg ser kva det er Fauske vil fortelje, men eg er ikkje overtydd om at han får det heilt fram, og avslutninga blir for meg uklår og noko uforløyst. Det er populært å skrive sjølvbiografisk for tida, men det er ikkje ein enkel sjanger. Å gjere det private ålment kan vere ei vanskeleg utfordring. Denne framsyninga blir rett nok aldri privat, men eg er ikkje overtydd om at han greier å syne det ålmenne gjennom dei personlege tablåa. Det er blitt ein leiken, litt svart, noko absurd og særs humoristisk oppsetting, men trass i dette og mange gode einskildscener, lever nok ikkje produksjonen heilt opp til dei ambisjonane eg trur han har.

”Lindås” blir spela i Trondheim fram til 13. februar, og på Black Box i Oslo frå 8. til 11. mars.

 (Meldinga stod i Klassekampen fredag den 10. februar 2012)

TEATER

Når alt skal forklarast, blir det for lite att til teateropplevinga. 

Tre Brechtpremierer på under ei veke på institusjonsteater i Oslo, Bergen og Trondheim er ikkje kvardagskost. Om årsaka er at Europa opplever økonomiske nedgangstider som kan samanliknast med dei i mellomkrigsåra, skal vere usagt, men eg vil tru dei tre teatersjefane har ein tanke bak. ”Det gode mennesket frå Sezuan” og ”Mor Courage” står ofte på teaterplakatane, men Trøndelag Teaters val er meir uvant. ”Arturo Ui” blei skrive i løpet av tre veker i 1941 medan Brecht oppheldt seg i Helsingfors på veg til USA. Det er ikkje blant hans mest kjende drama, og så vidt eg veit, er det oppført berre ein gong tidlegare her i landet, på Den Nationale Scene for mange år sia.

Arturo Ui er ein slesk liten gangster som har stor likskap med både Al Capone og Adolf Hitler. Stykket er ein satire på Hitler og nazismen, og handlar om Arturos såkalla knirkefrie veg til makta via blomkålskartell og grønsakhandel i ein mafios og gjennomkorrupt by (Chicago). Året før hadde Chaplin laga sin legendariske Hitlerparodi, ”Diktatoren”, og ”Arturo Ui” er ein sceneversjon over same tema. Ikkje berre er hovudpersonen fysisk lik Hitler, det øvrige menasjeriet er også tydeleg henta frå den nære krinsen rundt han.

Det startar lovande, og absolutt i Brechts and der ingen skal vere i tvil om at dette er teater og ikkje røyndom. Scena er ikkje ferdig rigga, og ein teknikar (Marianne Meløy) held salen i age med smalltalk og ein kjapp presentasjon av det vi skal få sjå medan vi ventar på at alt blir klårt. Artig, pedagogisk, litt meta, men kanskje vel detaljert. For i dei to timane som følger, syner det seg at vi alt har fått eit temmeleg utfyllande resymé.

Arturo Ui (Hans Petter Nilsen) er ein ganske ynkeleg figur, litt dysfunksjonell, med talefeil og også andre lyte. Når Hindenburgs parallell, borgarmeisteren i byen (Hallbjørn Rønning), let seg kjøpe av blomkålskartellet, ligg vegen klår for ein Ui som med vald, trugsmål og etter kvart også retoriske gåver, har noko på alle. For seint oppdagar borgarskap og establishment at dette har gått for langt, og borgarmeisterens litt oppgitte og angrande monolog i starten av andre akt er kanskje den viktigaste bodskapen i dette stykket.

I Harry Guttormsens regi er vekta lagt på Ui. Dei andre aktørane, med eit mogeleg unntak for borgarmeisteren og den lokale og kritiske redaktøren, blir berre kulisser og representantar for alle som sviktar. Både i scenografien til Per Kristian Solbakken og i ein del av regigrepa til Guttormsen er det mange artige og fine påfunn, men båe dreg diverre det pedagogiske vel langt. Når det meste skal forklarast, tar det også tid, og første akt er stort sett ein alt for lang intro til andre akt då ting tar til å skje. Allegorisk teater, der handlinga er ei likning, kan vere ein effektiv måte å fortelle ei historie, men det må gjerast elegant og litt spissfindig. Slik er det diverre ikkje i denne oppsettinga. Alt er så ferdig fordøya at det blir meir eit lærestykke enn teater. At Ui er ynkeleg, er til dømes lett å forstå, om vi ikkje også skal sjå at han brukar bleier! Slik blir Ui berre ein latterleg og relativt ufarleg figur, og det er han vel eigentleg ikkje?

Hans Petter Nilsen har lenge synt at han har større potensial enn dei rollene han har fått til nå. Som Arturo Ui presenterer han seg i fullformat, og det er mye hans forteneste at dette likevel blir ganske sjåverdig. Han får fram omdanninga frå den komiske smågangsteren alle berre ler av, til den livsfarlege intriganten, som framleis eigentleg er liten og latterleg, på eit truverdig og  imponerande vis, og med eit avdempa spel som faktisk står litt i kontrast til resten av oppsettinga.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. januar 2012.)

TEATER

Vi må møtes før jul
Av Trønderhøns
Musikk:  Siri Gjære, Ole Erik Ulvin og Øyvind Smidt
Med: Ingrid Bergstrøm, Marianne Meløy og Siri Gjære
Gjestespel på Teaterkafeen på Trøndelag teater

Upretensiøst og med særs senka skuldrer, akkurat slik førjulstida eigentleg skulle ha vore.

Midt i førebuingane til den første smørlause jula sia krigen har Trønderhøns tatt seg tid til å stå opp att frå ein lang dvale for å servere teaterpublikummet eit skrått blikk på høgtida som står for døra, og ikkje minst på det vanvittige stresset som følger med førjulstida. Gruppa blei oppretta for fleire år sia, men har – for å nytte deira eigne metaforar – lege nede nokre år mellom anna på grunn av verpesjuke. Sjølv har eg ikkje hatt gleda av å oppleve dei før, men eg hadde jo ei aning om at når du miksar ein særs dyktig og allsidig singer/songwriter (Siri Gjære) med ei av landets fremste musikalartistar (Ingrid Bergstrøm) og eit multitalent som er vanskeleg å kategorisere med få ord (Marianne Meløy), så er det store sjansar for at det kan bli bra. Det blei det også!

Med ein scenografi som er særs samanraska, og som ikkje har annan funksjon enn å gi dei rette assosiasjonane (ein utsliten komfyr, litt vaskeutstyr og ein bunt juletrelys) entrar dei tre scena og set seg i ein ”Birgersofa” frå 70-talet.  Det vil seie, – så avslappa er det ikkje. Litt på overtid kjem Gjære og Bergstrøm og ser seg nervøst om etter Meløy som etter kort stund kjem halsande inn rett frå applaus på Et juleeventyr på hovudscena. Med det er stressfaktoren og det litt improviserte nivået sett, og utan særleg regi, og slentrande, dels snublande, men du kor sjarmerande, held dei tre hønene oss i eit knipetak i den dryge timen denne kabareten varar.

Den føreståande høgtida er sjølvsagt tema, og med skråblikk både gjennom kåseri og eigne og andres songar får dei oss til å slappe av, le – også av oss sjølve, og for ei stund gløyme maset utanfor. Jula skal vere ei tid for glede, men sjølv om låtten sat laust, særleg når Marianne Meløy sleppte seg fullstendig fri i nokre av dei elleville kåseria sine, var her forbausande mye mollstemt. Kanskje ikkje så rart for jula er full av forventingar, og kan vere vond for dei som på ulike vis fell utanfor. Siri Gjære har skrive ein del nye songar, og den litt blå stemninga blei vakkert fanga opp av desse. Det er tre røynde scenekunstnarar som utgjer Trønderhøns, og dei er dyktige entertainerar som veit å handtere publikum. Manglande regi, og ikkje minst suffli, blei takla så sjarmerande at det i staden for å vere eit lyte blei ei påminning om kor avslappa det går an å vere i årets mest hektiske tid. På den dryge timen rakk dei å vere innom dei fleste av dei aspekta vi forbind med jula; forventingane, stresset, dei ukritiske julebreva, å reise heim, å vere saman, bakst, og sjølvsagt også den altoverskyggande smørmangelen som er i ferd med å spreie katastrofestemning i kongeriket. I tillegg gir Meløy oss eit alternativt juleevangelium som ved sia av å vere hysterisk morosamt, truleg også ligg langt nærare sanninga enn originalen. Med seg i denne litt mollstemte gledesspreiinga har Trønderhøns to dyktige musikarar, Ole Erik Ulvin på piano, og Øyvind Smidt på fele, mandolin og song. Og for at det heile ikkje berre skal renne ut i tull og tøys og førjulsmoro, er det heile toppa av framifrå tolkingar av to av dei finaste norske julesongane, Jakob Sandes Det lyser i stille grender, og Alf Prøysens Romjulsdrøm.

TEATER

KONTRASTAR: Inne trygt, men ute står ein trugande(?) fyrstikkseljar. FOTO: GT NERGAARD

En liten irritasjon
Av Harold Pinter
Omsett, bearbeidd og regissert av Ingrid Weme Nilsen
Scenografi og kostyme: Monica Nestvold
Video: Stein Jørgen Øien
Med: Helga Wendelborg, Harald Brenna og Torstein Andersen
Trøndelag Teater, Teaterkjelleren

Absurd og humoristisk, men likevel djupt alvorleg om kvardagsleg frykt og lengt.

Alt i opningsscena gjer regissør Ingrid Weme Nilsen det klårt at dette er sakte teater. I full tillit til både publikum, tekst og dei to på scena lar ho det gå uvanleg lenge før nokon seier eit ord. Det godt vaksne ekteparet Edward (Harald Brenna) og Flora (Helga Wendelborg) har ein liten piknik. Dei oppfører seg som gamle ektepar flest der alt etter kvart er innstudert og ord er unødvendige og eigentleg berre i vegen. Her er det roller, kjønnsroller, hierarki og oppgåvefordeling så det held. Mimikk og gestar er alt som skal til, og vi får ein introduksjon til denne tosemda som er så talande i sin tagnad at det er uråd å skjøne at Harold Pinter opphavleg skreiv stykket som høyrespel. ”En liten irritasjon” (A Slight Ache) er frå 1958, og av Pinters tidlege produksjon. Det har vore spela med stor suksess med jamne mellomrom, men eg er uviss på om det nokon gong er sett opp i Norge. Produksjonen på Trøndelag Teater er både omsett, bearbeidd og regissert av Ingrid Weme Nilsen. Ho er dramaturg på teatret, men har bakgrunn frå frigruppa Pontenegrinerne der ho mellom anna regisserte den særs vellukka oppsettinga ”Quisling” av Willy Walder på Teaterhuset Avant Garden i fjor. Saman med scenograf Monica Nestvold og videoansvarleg Stein Jørgen Øien har ho gjort ein spenstig vri på Pinters tekst ved gjennom overvakingskamera å projisere utomverda på veggane i heimen til Flora og Edward. Slik får dei understreka både det kontrastfylte i oppsettinga, og at det i røynda er ei historie med mange lag og mye (usagt) undertekst.

I den trygge tosemda til Edward og Flora dukkar det stadig opp små tuer som etter kvart kan velte litt av kvart. Først er det ein liten irritasjon på auget til Edward, deretter ein veps som øydelegg piknikidyllen, og endeleg fangar kameraet opp ein gamal, fillete fyrstikkseljar (Torstein Andersen) som står pal ved baktrappa deira utan nokon gong å få seld ein fyrstikk. Mannen er kanskje både blind, døv og stum, og er  sjølvsagt heilt ufarleg. Likevel verkar han trugande på dei. Frykta for det framande og uforståelege blir altoverskyggande for dei to, og dei hentar til slutt mannen inn i stova si for å finne ut av det heile. Men tilnærminga og reaksjonane deira er diametralt ulike.

Utvendig er dette eit ganske humoristisk kammerspel der det absurde i ein kvardagssamtale kor to personar snakkar like forbi som til kvarandre kan vere ganske god underhaldning i seg sjølv. Men i underteksten, og også i alt det usagte, har regissøren lagt klåre politiske undertonar om framandfrykt. Kanskje meir enn det Pinter opphavleg meinte? Slik er denne oppsettinga blitt ein produksjon som gjennom spel på sterke kontrastar mellom ute og inne eller kjend og ukjend, på eit både humoristisk og særs alvorleg vis seier oss ganske mye om redsla for alt som er annleis. Dette er som sagt medvite sakte teater, og all ære til regissøren for det, men det blir tidvis kanskje vel dvelande. Særleg Edward blir unødvendig repeterande i nokre av monologane han har med fyrstikkseljaren.

”En liten irritasjon” handlar ikkje berre om framandfrykt. Pinter har fleire lag. I den innestengde bobla til ekteparet finns det sjølvsagt også undertrykt lengt etter noko anna, og den framande utløyser draumar hjå dei båe. Dette er glitrande tatt vare på når Flora ser ganske uforståelege kvalitetar ved fyrstikkseljaren. Nesten femti år etter at ho blei tatt opp som elev ved Trøndelag Teater, er dette avskilsframsyninga til Helga Wendelborg. Det blir ein særs verdig sorti der ho mot slutten med innleving og fingertippkjensle syner at også ein fillete gamal ukjend kan få fram erotiske kjensler. Og finalen i denne oppsettinga er like elegant som uventa, og gjer at vi sit att med langt fleire spørsmål enn svar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. november 2011)

TEATER

Et juleeventyr
Av Charles Dickens
Dramatisert av Irina Malochevskaja og Kjersti Haugen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Musikk: Trygve Brøske
Koreografi: Erlend Samnøen
Med: Trond-Ove Skrødal, Kristofer Hivju, Marianne Meløy med fleire
Trøndelag teater, hovudscena

Rett nok ein ønskereprise, men av ein særs god produksjon som med dei endringane som nå er gjort, er blitt endå betre enn for fire år sia.

Det nærmar seg jul, dei vaksne blir blautare og det sosiale engasjementet sit lausare enn i resten av året. Mas og jag skal vike plassen for familiehygge, kos og omtanke for andre. Og barna skal endå meir i sentrum enn dei elles er. Det vil seie; I litteraturen, i det sosiale livet og overalt elles er det langt meir merksemd om ungane enn i tidlegare tider. Men i dramatikken er dei diverre framleis stebarn. Medan det blir skrive uendeleg mye god litteratur for barn og unge, er det langt mellom institusjonsteatras urpremierar for denne aldersgruppa. Men teatra  freistar å bøte på misforholdet ein gong i året ved å sette opp ei juleframsyning. Det er symptomatisk for situasjonen at den endelege julehistoria framleis er ”Et juleeventyr” av Charles Dickens, skrive i 1843! Og det er vel like symptomatisk at Trøndelag teater, berre fire år etter førre oppsetting, vel å sette henne opp att i nesten same tapping. Det er ikkje særleg kreativt, men når det er sagt, er det i alle fall ikkje venstrehandsarbeid og sparebluss teatret presenterer, men ei påkosta og verkeleg god framsyning.

For fire år sia dramatiserte Irina Malochevskaja og Kjersti Haugen Dickens’ klassikar på nytt, og i samarbeid med musikalsk leiar, Trygve Brøske, koreograf Erlend Samnøen og scenograf Per Kristian Solbakken, ga dei oss ei visuell, vakker og særs velspela oppsetting som så vidt eg hugsar hausta fagnad både hjå publikum og kritikarar. Sjølv skreiv eg ei begeistra melding i Klassekampen (http://amund.info/2007/11/magisk-og-poetisk/), og ved gjennomlesing av den etter å ha sett årets nypremiere, kunne eg ha gjort det enkelt, og berre presentert henne ein gong til. For meldinga kunne nesten
like gjerne ha vore skrive til denne framsyninga. Med nokre unnatak.

Trygve Brøske og Erlend Samnøen har fått vidareutvikla og finpussa musikk og koreografi, slik at både det musikalske og visuelle, og ikkje minst det gode grepet med dei mange juleandane, kjem endå meir til sin rett. I den grad det er mogeleg, er framsyninga blitt meir visuell, drøymande og magisk enn ho var. Andane tryller fram eit univers som set stemning, og som gjer at kjenslene til den mest hardbarka Knug både på
scena og i sal berre må mjukne. Scenografien er stort sett den same vakre, og som nyttar det store scenerommet med lys, skuggebilde og få og enkle rekvisittar slik at spel og dans får dominere. Trond-Ove Skrødal er framleis herr Knug, og spelar han med like stor innleving og autoritet som førre gong. Marianne Meløy er Anden av fortidas jul (som for fire år sia), men tar denne gongen rolla heilt ut i det absurde og urkomiske. Ho kan gjere gull av gråstein, og med enkle middel lagar ho ei sviske av rolletolkinga.

I denne oppsettinga er det ikkje djevelen, men det guddommelege som ligg i detaljane. Kjersti Haugen har foredla, finpussa og gjort detaljrikdomen utsøkt, samstundes som oppsettinga er blitt endå meir fysisk og visuell. I tillegg har ho hatt eit særs godt grep om personinstruksjonen av dei mange unge statistane. Et juleeventyr er framleis ei vakker og poetisk framsyning, men denne gongen også endå meir fysisk. Og sjølv om vi berre er i starten av november, og det er lite vêrmessig som minner om jul, var det ikkje vanskeleg å kome i julestemning.

TEATER

Eden Central
Konsept og regi: Manah Depauw
Lysdesign og scenografi: Raphael Rubbens
Kostyme: Manah Depauw, Cathy Weyders, Ada Rajszys og Cathy Peraux
Med: Soetkin Demey, François De Jonge, Nicolas Delalieux, Jessica Batut og Blaise Ludik
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen.

Ei vakker og tankevekkande framsyning om menneskeleg sivilisasjonshistorie.

Då Mahatma Gandhi ein gong blei spurt av ein journalist om kva han meinte om vestleg sivilisasjon, svara han: – Eg trur det ville ha vore ein god idé! Denne historia rann meg i hu då eg så Eden Central av  Manah Depauw på Teaterhuset Avant Garden. For det er ikkje berre sivilisasjonskritikk Depauw presenterer. Ho reiser også heilt relevante spørsmål om kor langt menneska eigentleg har kome med si eiga sivilisering. Temaet var for så vidt delvis det same då kompaniet hennar gjesta Trondheim for tre år sia med Endless Medication, men der den framsyninga var ganske trashy, og i form temmeleg barokk, er denne produksjonen både langt meir vakker og ikkje minst lettare å forstå. Det er ei intelligent, annleis og særs velspela oppsetting Depauw presenterer, og det er ikkje vanskeleg å skjøne at ho blir rekna som noko av det mest spennande i belgisk teater for tida.

Manah Depauw tar oss gjennom evolusjonshistoria til pre-paradisisk tid, før syndefallet og til eit særs tidleg stadium der apeliknande individ med både humoristiske og ikkje minst lett attkjennelege  menneskelege trekk utforskar kvarandre, kopulerer, et kvarandre sine lus og i det heile tatt oppfører seg på eit vis vi vil påstå er ganske primitivt. Men slik Depauw framstiller det (og som mellom andre Gandhi vil gi ho rett i), er det kanskje ikkje så mye som har skjedd i temminga av dei dyriske og primitive driftene og kreftene våre på nokre tusen år. Eg skal ikkje røpe kva som skjer, men i Depauws retrospektive univers syner det seg etter kvart at ikkje alt er like retrospektivt.

Ved sida av å vere ein produksjon som i høgste grad kan mane til ettertanke om kor ”synd om människan” det framleis er, er Eden Central også ei særs visuell framsyning. Det blir spela utan ord, berre med lydar og gutturale uttrykk, men i ei temmeleg fysisk form som dei fem på scena meistrar framifrå. I vaskesetel og førehandsinfo blir dette framstilt som trash. Det er heilt feil. Framsyninga er eigentleg både narrativ og uvanleg vakker, nærast estetiserande i bruk av kostyme, scenografi, rekvisittar og ikkje minst det fysiske spelet. Og trass i det ganske alvorlege og kritiske skråblikket på kor kort menneska har kome, er det også ei temmeleg humoristisk oppsetting.

Framsyninga er vist i Bergen og Oslo den siste veka, og onsdag og torsdag er det framleis mogeleg å få sett henne i Verkstadhallen på Svartlamon. Etter det må du reise utanlands. Treng eg seie meir?

TEATER

Taigaen, verdas største samanhengande barskogbelte, som i røynda strekk seg frå Norge i vest, gjennom Sverige, Finland og Sibir heilt til Stillehavet i aust, for så å halde fram gjennom Alaska, Canada og til Newfoundland, er som alle skogar full av magi og mytar, og slik sett ei kjelde til dikting og fantasi. Det bergensbaserte teaterkompaniet NONcompany har sett seg føre å utforske skogen for å finne fram til sjel og eigenart, og har gjort det gjennom eit humoristisk, multimedialt og lettare kvasivitskapleg sosialantropologisk prosjekt som laurdag hadde urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim, og som denne veka blir spela på teaterfestivalen Meteor i Bergen.

I ei merkeleg blanding av reiseskildring, dokumentarteater, performance og litt til, har kompaniet gått tilsynelatande vitskapleg til verks, og lagt ut på ei firevekers research-reise der dei freistar å finne ut av skogens sjel, utforske kva taigaen gjer med folk, og korleis ein, uakta av tre ulike kontinent, likevel kan finne store likskapstrekk ved både menneska og naturen. Heilt etterretteleg er det ikkje, og alt i starten forstår vi at forholdet til vitskap og fakta er sjarmerande omtrentleg. Taigaen blir til vanleg rekna å starte i Pasvik i Finnmark, men når ein i kompaniet er frå Elverum, og det tilliks er ein butikk med Taiganamnet same stad, blir utgangspunktet også der før det ber austover gjennom nesten fire veker.

Presentasjonen er episodisk, lett naivistisk med innslag av både video, overhead, musikk, små tablå og ulike andre presentasjonsmåtar, og heile tida med Lise Risom Olsen som vår myndige guide.

I form kan dette likne mye på Verdensteatret, men er i innhald meir episk og litt lettare tilgjengeleg. Gjennom ei reise der vi er usikre på om det er stereotypiar og fordommar eller sosialantropologiske funn vi får del i, fortel kompaniet om kva skogen gjer med folka som bur og ferdast der, og freistar å prove at både folk og natur har mange sams trekk sjølv om det er tusenvis av kilometer som skil. Kor overtydd eg er om at det er sanninga om Taigaen eg har fått etter ei times reiseskildring og dokuteater, veit eg ikkje, og kompaniet er sjølv tydelege på at det er mogeleg vi ikkje ser skogen for berre trær, (!)  men uakta kor etterretteleg dette er eller ikkje, er det likevel særs godt fortalt og formidla. Det er ei herleg blanding av forteljar- og formidlingsteknikkar, presentert på eit leikent og sjarmerande naivistisk vis. Urpremieren laurdag bar litt preg av at framsyninga ikkje var heilt ferdig, for det er mye teknikk som skal klaffe, og kompaniet spelar utan tryggingsnett så alle lyte blir særs synlege, men dette er heilt sikkert noko som vil gå seg til.

Produksjonen er første del av ein trilogi, og sjølv om denne meldaren først og fremst lét seg underhalde og kanskje ikkje fann så alt for mye djupare meining i det han såg, er han likevel meir enn spent på kva dei to neste produksjonane vil fortelje.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 25. oktober 2011)

IMITI
Av: Forfattarkollegiet
Instruktør: Trond Lie
Koreografi: Kathrine Chi
Scenografi: Adeline Søreide og Snorre Foss Westman
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
UKA 11, Studentersamfundet i Trondhjem, Storsalen

Revyen er best når han greier å lage uventa vri på kjende omgrep som å tenke globalt og handle lokalt. 

I fjor var Studentersamfundet i Trondhjem 100 år, og året før feira ein at studentane hadde vore herrar i eige hus i 80 år. Ikkje noko av dette hadde vore mogeleg utan den økonomiske dugnaden som heiter UKA. Annakvart år sia 1917 har det vore arrangert UKE, ein biennale som har vakse seg til å bli landets største kulturarrangement med tallause seminar og konsertar, fem teaterproduksjonar, og ein god porsjon fest. Rundt 1400 studentar let studia ligge i tre veker og jobbar dugnad for å sikre det raude, runde huset ved Elgeseter bru økonomi til å kunne drivast i to nye år. Motoren i arrangementet er revyen, og han har ofte stått for både fornying og noko av det beste i norsk revyhistorie.

Det er mye tradisjon knytt til UKA. Berre UKE-namnet er ei sak for seg. Det skal helst ha tre stavingar og minst tre tydingar. Årets namn, IMITI, har alt dette. I tillegg til det openberre om imitering, er det ein harselas med alle dei som meiner at alt var betre ”i mi tid”, og samstundes eit hint til dagens studentar om at dei også berre har si tid. For denne meldaren, som har sett nitten UKE-revyar, er namnet såleis ei viktig påminning. Men i UKA ligg så mye historie, at det likevel er uråd å sjå revyen isolert frå den tradisjonen han er ein del av. Dei beste revyane har hatt ei god blanding av alvor og tull der ein har tatt opp aktuelle tema frå verdssituasjonen til det lokale og heilt studentikose, og der skarpe skråblikk med politisk brodd har veksla med det elleville og laussleppte. Alt pakka inn i relativt profesjonell framføring.

Etter mange gode revyar på åtti- og nittitalet, blei fleire av revyane etter årtusenskiftet så sjølvsentrerte at ein skulle tru studentane levde i eit vakuum avgrensa av studentbyane, universitetet og  Studentersamfundet. Revyen ”Skabaré” for to år sia var eit positivt steg attende til blandinga av ablegøyer og god samfunnssatire. IMITI har lite av dette, og er i hovudsak opptatt av trendar, lokale forhold og skråblikk på trivialitetar. Norge er i krig, det har vore ein arabisk vår, polisen smeltar, og terroråtaket i sommar har gjort noko vesentleg med dei fleste av oss. Alt dette er fråverande i denne revyen. Det får vere forfattarkollegiets val, og det er sjølvsagt umogeleg å lage noko morosamt om 22. juli, men ein kunne i alle fall vente at innslaga blei ”vaska” og vurdert opp mot det som skjedde og vårt framleis særs ferske kollektive minne. Ein sketsj om gravferda til ein ungdom som kom bort for to månader sia, var så umusikalsk og smaklaus at ein kan lure på kor forfattarkollegiet har vore i det siste. Eg har også vanskar med å sjå det komiske i blandinga av Anne Frank, SS og ein omn, og spør meg om dette er uttrykk for ein meir kynisk og kald humor, eller berre ein pinleg mangel på dømmekraft.

UKE-revyen skal ha både ei Trondheimsvise og ei drikkevise. Byvisa, som handla om at Trondheim var for ille heilt til ein flytta til Fosen som var endå verre, får neppe eit liv etter dette, men drikkevisa synte kor godt resultatet kan bli når ein tek eit kjend omgrep og gir det nytt innhald. Det som kjenneteiknar dei andre høgdepunkta i revyen er ein tilsvarande leik med det uventa. Ei mollstemd vise om den trulause studenten var ein lågmælt og vakker hyllest til Studentersamfundet. Ein enkel og litt naiv monolog om Bergen, og ein særs velkoreografert sketsj om menn og matlaging synte båe kor lite som skal til når timinga er perfekt og framføringa tilsvarande. Og sams for dei båe var sluttpoeng som verkeleg satt. Mange av dei øvrige innslaga blei uforløyste fordi dei mangla den avsluttande snerten sjølv om dei både var artige, hadde gode poeng og var vel framført. Og motsett var det med ein ganske fordomsfull og pinleg samesketsj som hadde god punchline, men mangla resten!

Sceneløysinga var enkel og utan annan scenografi enn boksar som gjekk opp og ned av scenegolvet. Det fungerte utmerka, og likeeins plasseringa av eit halvvegs synleg og særs dyktig orkester på eit galleri på bakscena. Revyen blei spela i høgt tempo med raske og saumlause sceneskift, og han er relativt godt koreografert. Ensemblet på ni er gjennomgåande både gode skodespelarar og songarar. Særleg i nokre av monologane fekk vi presentert framifrå prestasjonar med god timing.

Sjølv om bypremieren laurdag hadde ein del tekniske problem, er det meste ved framføringa særs godt teknisk gjennomført. I form er denne revyen såleis utmerka, men innhaldet står diverre noko attende både tema- og tekstmessig.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 11. oktober 2011)