Amund Grimstad

MOI, MORD
Av og med Ingvild Holm
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Ei kvasivitskapleg og humoristisk skisse, men korkje eigna til å løyse mordgåter eller stille eit særleg skarpt søkelys på makta i kulturlivet.

Den både særeigne og nyskapande teatergruppa Baktruppen la ned verksemda si for to år sia, mye grunna vanskelege rammevilkår både med omsyn til byråkrati og økonomi. Ingvild Holm, eitt av medlemma i teaterkollektivet, har nå gått solo, og laga ein produksjon der ho på eit kvasivitskapleg og humoristisk vis freistar å løyse ei mordgåte, og onsdag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim. Framsyninga er, etter det Holm fortel, niande episode av ei gransking av forholda for kulturen der ho etterforskar liket av eit teater som har stått opp att som kulturell strategi, eller som eit trojansk esel(?), og der Erasmus Montanus bur seg på ein intervensjon i maktapparatet! Om du alt har ramla av, er det fullt forståeleg, for i dette ganske surrealistiske universet sit metaforane laust, dei er ikkje alltid like presise, og det er referansar både til Foucault og Wittgenstein. Men sjølv om det heile er halde i ein tilsynelatande akademisk stil, er det nok mest (den sviktande) logikken til Erasmus Montanus som er den berande, og ikkje ein vitskapleg diskurs eller nøktern gransking.

Holm har i dobbel tyding tatt med seg mye bagasje frå Baktruppen, og scenografi og rekvisittar ber på sjarmerande vis preg av å vere samanraska, men gjer likevel nytta. Nokre kryssfinerplater, eit par masker, ei avriven hand og eit slitt piano er det som skal til. Som i Baktruppen går det litt over stokk og stein, og slik skal det vere. Presis synkronisering og nøye innstuderte  sceneskift er framandord. I staden følgjer vi den noko ubehjelpelege  granskaren gjennom tre kvarter med tilsynelatande tull og tøys, men som stadig vekk, – men ikkje alltid – syner seg å vere intelligent tull og tøys.

Ingvild Holms agenda skal vere å rette eit kritisk søkelys mot paradoks og mysterium i norsk kunstpolitikk og kulturforsking. Målet er slik sett ganske pretensiøst. Men forma hennar er så slentrande og fri, og så full av surrealistiske sidesprang, at det er vanskeleg å ta ho heilt alvorleg, eller å forstå når ho skjemtar, og når ho meiner alvor. Slik leikar ho seg med publikum, og driv på eit vis litt ap med oss. Dette er i høgste grad metateater som handlar vel så mye om seg sjølv som om noko meir grunnleggande.

«Moi, Mord» er blitt ei humoristisk og underhaldande lita framsyning, og seier mye om namedropping, akademisk snobberi og kvasivitskap. Men om det er slik at Holm verkeleg ønskjer å sette skråblikk på kunstpolitikk og kulturforsking, har eg vanskeleg for å følgje henne heilt. Om det då ikkje er at kulturbyråkratiet eigentleg berre er svada og tomt snakk, for i så fall er «Moi, Mord» ganske treffande. Samstundes blir vel dét litt for enkelt. Framsyninga er i så måte meir å sjå på som ei humoristisk skisse, enn som eit endeleg prosjekt.

 (Meldinga stod i Klassekampen fredag den 22. februar 2013.)

TEATER

TRANSPARENT: Menneskeleg dårskap kan ikkje skjulast bak gjennomsiktige veggar. FOTO: GT NERGAARD

Fedra
Av Jean Racine
Omsett av Olav Torbjørn Skare
Regi: Kjersti Haugen
Bearbeiding: Irina Malochevskaja
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Koreografi: Anne Grete Eriksen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Janne Kokkin, Kingsford Siayor, Ingrid Bergstrøm, Ine Marie Wilmann, Trond-Ove Skrødal, Øyvind Brandtzæg, Ragnhild Sølvberg og Helle Ottesen
Trøndelag Teater, Studioscena

Ei mangefasettert oppsetting der det er bakteppet som verkeleg snakkar til kjenslene våre.

Ein utsøkt og tilsynelatande enkel scenografi i synkront og vakkert samspel med raffinert lysdesign, velvald musikk og uvanleg omfattande og god koreografi dannar dei fysiske rammene for Jean Racines tragedie frå 1677 i ei tett og særs visuell oppsetting på Studioscena på Trøndelag Teater. «Fedra» er truleg Racines mest kjende og spela stykke, bygd på Euripides forteljing om Dronning Fedra. Ho er gift med Tesevs, konge i Athen, men nærast sjukleg forelska i stesonen Hippolytos. Då det kjem bod om at kongen er død, freistar ho å forføre stesonen, men det fell fullstendig på steingrunn. Han er på si side forelska i Aricia som er i unåde hjå kong Tesevs. Då det deretter syner seg at kongen ikkje er død likevel, fabrikkerer Fedra ei historie om at det er Hippolytos som har forsøkt seg på ho og ikkje omvend. Her er med andre ord forviklingar så det held, og det går sjølvsagt til helvete med både liva og kjærleiken. Men det gjennomgåande, og det som har gjort denne tragedien til ein av dei udøydelege i verdsdramatikken, er det sterke portrettet av den uvanleg lidenskaplege og ikkje så reint lite intrigante dronning Fedra, ei kvinne som er så fullstendig i kjenslenes vald at ho trassar det meste med omsyn til både etikk og moral. Her er mennesket i alt sitt elende, avkledd det meste.

Det er ei ambisiøs oppsetting regissør Kjersti Haugen presenterer. Sjeldan har eg sett ein produksjon der samspelet mellom scenografi, lyd, lys, kostyme, koreografi og spel er så nitid gjennomført ned til den minste detalj som denne, og ofte er det visuelle eller syntesen av alle desse ingrediensane vel så viktig som Racines tekst. Scenografi og kostyme er særs symboltung utan å verke pålessa. Bård Lie Thorbjørnsen har delt scena i to med ein enorm glasvegg som stundom er  transparent og andre gongar speglande, og tidvis faktisk båe delar. Slik blir det skapt to scenerom der det eine kan spegle det andre, eller slik at bakscena på utsøkt vis visualiserer og kommenterer det som skjer på framsida. Det heile ser enkelt ut, men hadde neppe vore mogeleg utan ei fantastisk lyssetting av Eivind Myren. For ytterlegare å understreke det visuelle, er framsyninga gjennomkoreografert av Anne Grete Eriksen. Rørsle og stilisert dans, spel på det transparente glaset og effektfull bruk av vatn får ofte fram Racines tekst i langt større grad enn teksten sjølv. Særleg får Kingsford Siayor som Hippolytos fram mye sanseleg spel, og spesielt i ein nydeleg skuggedans med kong Tesevs. Anders Schille har funne fram musikk som står perfekt til alt det visuelle, og slik blir framsyninga eit kunstverk i seg sjølv, ei sanseleg nyting der vi som publikum nesten kan kjenne oss som Dronning Fedra der vi er fullstendig i kjenslenes vald, og villig let oss forføre.

Janne Kokkin er den lidenskaplege Fedra, ei kvinne med masse kjensler, men også med rasjonalitet og evne til kald og kynisk planlegging. Den intrigante og dermed ganske vonde Fedra får ho godt fram, særleg i eit tett og sanseleg samspel med amma Oinone (Ingrid Bergstrøm). Det er litt vanskelegare å fatte kjenslene ho har for stesonen Hippolytos. Kingsford Siayor er ein lågmælt og forsiktig Hippolytos, men tar det att i ekspressiv rørsle, og sanseleg bruk av kroppen. Og scena der han og Aricia (Ine Marie Wilmann) finn kvarandre, er ei velspela, vakker og særs truverdig lita kjærleikshistorie.

Men det som slår meg når eg skal freiste å analysere denne oppsettinga, er at dei tradisjonelle skodespelarprestasjonane, det vanlege spelet, dialogen og sjølve handlinga ikkje får det rommet som dei treng. Bakteppet, underteksten og alt det visuelle og sanselege som vel skal bygge opp under Racines tragedie, blir det viktigaste, medan det verbale spelet blir statistar i si eiga oppsetting. «Fedra» er blitt ei ganske annleis teaterframsyning, visuell og uvanleg mangefasettert. Koreografi, scenografi, lyd og lys spelar saman i ein velsynkronisert syntese, og alt dette er både flott og vellukka. Men eg skulle gjerne ha sett at skodespelarane hadde fått litt meir å spele på også i det verbale.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. februar 2013.) 

TEATER

LUFTSLOTT: Eit dekonstruert luftslott kan vere symbolet på draumen til Linda og Willy Loman. FOTO: BENGT WANSELIUS

En handelsreisendes død
Av Arthur Miller
Omsett av Peter Magnus
Regi og bearbeiding: Runar Hodne
Scenografi: Serge von Arx
Kostyme: Nina von Arx
Komponist: Aslak Dørum
Lysdesign: Andreas Fuchs
Med: Ingar Helge Gimle, Hildegunn Eggen, Espen Klouman Høiner, Herbert Nordrum m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Den amerikanske draumen kan fort bli eit mareritt for den som fell utanfor.

Då Arthur Miller skreiv «En handelsreisendes død» i 1949, var det eit beiskt oppgjer med den amerikanske draumen om at einkvar er si eiga lukkes smed, og med eit samfunn der det er betre med eit liv i fattigdom og eit heilt urealistisk håp om eingong å bli rik, enn å leve eit verdig liv på det jamne i ein trygg parentes. Stykket blei ein kjempesuksess, og er eitt av etterkrigstidas desidert mest spela drama. I det sosialdemokratiske og temmeleg egalitære Norge har tilnærminga og forståinga vore av noko meir akademisk art ettersom røyndomen her har vore litt annleis enn i USA. Men nå, seksti år seinare, er amerikaniseringa i ferd med å ta fullstendig over også her i landet. Private løysingar, og ikkje minst draumen om kortsiktig rikdom og å bli berømt, er mantraet for mange. Med ein slik kvardag, og med krisa i resten av Europa som bakteppe, er Millers drama for oss faktisk langt meir aktuelt i dag enn i 1949. I Trøndelag Teaters program går det tydeleg fram at det er akkurat denne baktanken teatret har for repertoarvalet sitt.

Willy Loman (Ingar Helge Gimle) er ein handelsreisande som klamrar seg til draumen om å gjere det stort, bli namngjeten og godt likt, og ikkje minst å bli rik. Røynda er ei heilt anna, men mangelen på erkjenning er diverre total. Livsløgn er eit alt for svakt ord for den løgna Loman lever på. Han er ein ynkeleg person, så forblinda at han ikkje vil sjå sanninga  sjølv når ho blir måla ut i store bokstavar. Han lyg, svik og dreg med seg både kona Linda  (Hildegunn Eggen) og sønene Biff (Espen Klouman Høiner) og Happy (Herbert Nordrum) i fallet. Rett nok freistar Biff å gjere eit visst opprør, men det er temmeleg fåfengt. Det er ein dysfunksjonell familie, og ein dystopisk heim der det spennande ikkje er korleis det endar, men korleis vegen fram til undergangen vil arte seg.

Millers handling skjer mye i retrospekt der han hoppar fram og attende i tid, og der historia langt frå er ei kronologisk forteljing. Ved slike flashbacks og sprang får vi presentert indikasjonar og brokkar som etterkvart dannar det lappeteppet som er det brokute og mislukka livet til Willy Loman og familien hans. Regien til Runar Hodne har reindyrka dette, og tidvis gjort det både surrealistisk og litt vanskeleg tilgjengeleg. Men i hovudsak fungerer det godt. Litt verre er det at så mye av intrigen blir presentert i starten at mye av spelet undervegs blir repetisjonar utan særleg dramaturgi. Midtvegs fann eg meg i å lure på om ikkje det meste nå var sagt, og kanskje også fleire gongar. Men så har Hodne meir på lur, og gir oss ein finale som er særs sterk, og som gjer at eg nesten gløymer transportetappane undervegs.

Scenografen Serge von Arx blei nominert til Heddapris med den spektakulære scenografien til «Ifigeneia» førre gong han gjesta Trøndelag Teater. Også denne gongen går han nye vegar, og har valt ei atskillig meir arkitektonisk løysing enn det som er vanleg. Eit nedslite rivingshus frå Heimdal er demontert og sett opp att på dreiescena, ei løysing som kunne ha blitt ei tvangstrøye, men som faktisk fungerer bra og gir oppsettinga litt meir autentisitet. Ekstra stemning blir det også av den effektfulle nyskrivne musikken til Aslak Dørum, meir kjend som låtskrivar og bassist i DumDum Boys.

«En handelsreisendes død» set store krav til skodespelarane. Det er ei tett og intens historie, denne gongen få sceneskift, men desto fleire vanskeleg sprang i handlinga både i tid og rom, og det er krevjande å skape truverdige menneske ut av så samansette og spesielle personar. Willy Loman er ein mann det korkje er lett å kjenne seg att i, forstå fullt ut, eller få sympati for, men eg trur verkeleg på Ingar Helge Gimle i vekslinga mellom alle ytterpunkta til denne svikefulle og løgnaktige personen. Hildegunn Eggen er ei kone og mor som er så kua, – og lojal, at ho nesten går i eitt med tapetet, men som det kan gnistre av når det gjeld. Og det intense spelet mellom sønene og foreldra er også av det som løfter denne produksjonen, særleg Espen Klouman Høiner i den vanskelege rolla som den einaste som veit og som opponerer, men som ikkje greier å få meir ut av opprøret enn å stikke av frå tid til annan.

Så blir spørsmålet om oppsettinga treffer tidsanda i Norge i 2013? Trass i framifrå spel, god regi og spennande scenografi, er eg ikkje heilt viss på at ho er blitt ein så treffande kritikk av samtidas mantra som ho kunne ha vore.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 24. januar 2013.)

TEATER

ANDROGYNT: Som eit spark til castingproblematikken er kjønnsidentiteten til Bendixen og Tveterås ganske uklår. FOTO: GLEN MUSK/ADRESSEAVISEN

Jeg anser deg for å være et ualminnelig begavet ungt menneske
Av Angelina Josephine Stojčevska  (og Kjersti Tveterås og Kine Bendixen)
Regi: Angelina Josephine Stojčevska
Med: Kjersti Tveterås og Kine Bendixen
Trøndelag Teater, Gamle scene

Eit teaterstunt, og ein pendant til klassikarane som vi gjerne skulle ha sett oftare på norske scener.

Teater er som all annan kunst ikkje eit museum, men ein prosess. Eit manus kan aldri bli anna enn ei skisse for regissørens vidare arbeid. Og det endelege resultatet er avhengig av eit utal andre parameter som kan endre seg frå dag til dag. Dette burde vere elementært, men likevel sit det rettigheitseigarar som krev detaljstyring av regi, scenografi, casting og jamvel teaterplakat. Det er diverre først 70 år etter forfattarens død at det er fritt fram. Slik har Trøndelag Teater dei siste åra opplevd at dramatikarar som Samuel Beckett og Arthur Miller ikkje kan spelast i det som burde vere desse dramatikaranes and. For fire år sia måtte teatret ta «Mens vi venter på Godot» av plakaten rett før premiere avdi det ikkje fekk løyve til å la dei to ventande vere kvinner. Og rett før jul fekk teatret beskjed om at det ikkje kom på tale å nytte Kjersti Tveterås i to mannlege biroller i Arthur Millers «En handelsreisendes død». For eit lite, norsk regionteater er det sjølvsagt fåfengt å ta kampen opp mot amerikanske juristar. I staden gir teatret svar på tiltale, og set opp ei ny, lita framsyning som ein pendant til det heile.

Etter ein månads manusarbeid og ni prøvedagar, var det laurdag urpremiere på «Jeg anser deg for å være et ualminnelig begavet ungt menneske» med teatrets eldste og yngste skodespelarar (Kine Bendixen og Kjersti Tveterås) i rollene, og med manus og regi av Angelina Josephine Stojčevska, registudent på Kunsthøgskolen i Oslo. Tittelen er eit sitat frå Miller, og her er flust med lenker til opphavet. Som ein kommentar til bakgrunnen for det heile, er dei to på scena transvestittar, og tema er skråblikk på det karrieresamfunnet som berre er blitt verre og verre i dei vel 60 åra som er gått etter urpremieren på «En handelsreisendes død». Nå er det ikkje lenger berre arbeid som blir outsourca, men også kjenslene våre. Det er blitt ei særs humoristisk oppsetting, full av overraskingar, gags og skråblikk, kanskje litt internt, men for ei framsyning som berre blir spela ni gongar, og for maks 30 personar om gongen, må det vere lov å vere litt selektiv. Teatret har kalla det eit vorspiel til Miller, men for dei mange uinnvia, kunne det like gjerne ha vore ein epilog.

«Begavet» er upretensiøst og kanskje ikkje stor kunst, men eit teaterstunt vi gjerne skulle ha sett meir av på norske scener. Her får vi presentert eit lovande regitalent i fri utfalding, saman med ein røynd skodespelar og ei Kjersti Tveterås som på energisk og overtydande vis syner at ho kan nyttast til kva det skal vere, heilt sikkert også til å spele både Howard og Bernard der ho peikar nase til amerikansk utdatert rettigheitsjus.

DANS

EKTE VARE: Kanskje ikkje gratie og teknisk briljans, men definitivt levde liv. FOTO: LENA KNUTLI

Patina
Idé og koreografi: Arne Fagerholt
Med: Seniordansen, Orkanger
Trøndelag Teater, Studioscena

Lite teknisk briljans, men levde liv og koreografert autentisitet.

Dans er ikkje berre tåspiss-sko og piruettar. Dans er koreografert rørsle. Det syner Arne Fagerholt oss til fulle på Studioscena på Trøndelag Teater eit par veker framover. Etter ein eventyrleg karriere som dansar, koreograf, og også skodespelar, har Fagerholt flytta heim til Orkdal der han nå er kulturleiar. For eit drygt år sia såg han Seniordansarane øve i Kulturhuset, og fekk ideen til ei framsyning med godt vaksne damer. Etter eit års øving var det premiere på Orkanger i september, nå gjestar produksjonen Trøndelag Teater, og til sommaren blir det gjestespel i Operaen i Bjørvika.

«Patina» heiter framsyninga, og det står for å eldast med ynde. Her er 24 kvinner i alderen 65 til 87 år, alle med levde liv og sine historier, og fullstendig uretusjerte. I dette og i opparbeidd livsvisdom ligg det vakre, meiner Fagerholt, og det freistar han å vise gjennom ei framsyning bygd opp av ulike tablå som syner oss ein koreografert livsfrise, generasjonars gong, kjærleik, draumar og tap. Det tar til med tretten år gamle Sara Marie Syrstad som med barnets undring og leik hoppar paradis og gjer enkle dansetrinn før damene kjem inn i kvite underkjolar. Ei litt famlande opning der det er mange problem med synkroniseringa, men likevel gratie og verdigheit så det held. Etter kvart kler damene på seg, og gjennom ei rekke tablå får vi presentert livets mange fasettar frå krig og okkupasjon til tap, lengt, gråt over sorg og glede,  og sjølvsagt også til kjærleiken. Tonefølgjet er alt frå norske 50-talssvisker via Gluck, Chopin og Satie til Pat Boone. I denne blandinga av likt og ulikt syner damene oss livet både frå fram- og baksida. Ikkje alt er like vellukka, men framsyninga er på sitt sterkaste når ho freistar å fortelje ei historie. Det var til dømes imponerande å sjå kor mye smerte og innleving ei kvinne åleine med ein stol greidde å formidle. Og sjølvsagt er det sjarmerande når damene flørtar hemningslaust med publikum og endåtil byr på hoftevrikk!

Finalen blir eit gjensyn med opningsdansen og den unge Syrstad, og syner oss at livet er ein syklus. Ringen er slutta. Arne Fagerholt har vist at dans ikkje treng å vere virtuositet og teknisk briljans, men like mye innleving og velkoreografert rørsle. Alt er ikkje like bra, men det framsyninga manglar i det tekniske, tek ho mangfaldig att i sjarm og ikkje minst autentisitet. Dette er ekte vare!

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 8. desember 2012.)

TEATER

STEMNING: Stor stemning, men ho søkk med nivået i glaset. FOTO: ERIK JOHANSEN

Alle tiders julebord
Av og med Adamseplene
Regi: Adamseplene og Nora Evensen
Med: Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard, Olve Løseth, Esther Buchmann, Ole Jonas Storli og Kjersti Tveterås Trøndelag Teater, Gamle scene

Eit sosiologisk djupdykk i fenomenet julebord, ei reise i fordommar, førjulsfyll, humor og tristesse, og i ei vakker musikalsk innpakking.

Det går mot jul, forventingane er store, og det gjeld ikkje berre blant dei minste. Den institusjonen vi kallar julebord, får elles ganske nøkterne menneske til å ta fram sider dei færraste av oss visste vi hadde, og det som skal vere eit hyggeleg samvær mellom gode kollegaer, kan ofte ende i reine frustrasjonsseminar. Dette merkelege fenomenet har lenge ropa etter eit sosiologisk djupdykk, og på Trøndelag Teater får du fram til jul ein både humoristisk og trist presentasjon av eit julebord som kanskje ikkje er heilt typisk. Eller?

For  rundt femten år sia dukka gruppa «Adamseplene» opp. Den bestod av Klaus J. Sonstad, Ivar Nergaard og Hans Petter Nilsen, og dei sette skråblikk på mannsrolla og synte oss menn som menstruerte og som kravde å få vere hormonelle. I 1999 tok gruppa tak i julebordet som fenomen, og blant andre gjestar på Blue Garden fekk vi sjå eit lite tremannsfirma som skulle ete og drikke opp overskotet sitt. Det utvikla seg til eit musikalsk, humoristisk  og relativt rølpete show med mye fyllehumor.

Adamseplene har etter dette gått kvar sine vegar, men Nilsen og Nergaard har halde fast ved julebordet, vidareutvikla konseptet, blitt tatt inn i varmen på Trøndelag Teater, og annakvart år gitt oss ei nyskriven oppsetting der vi møter den vesle dobørsteverksemda Lager & Angeros og firmaets to tilsette. Kjell Rune Fjøstoft (Ivar Nergaard) er administrerande direktør, glatt sunnmøring med ein ørliten kulturell kapital, men langt mindre enn han sjølv trur, og med ufordragelege meiningar når alkoholen får han på glid. Og det er Svein Berg (Hans Petter Nilsen), lagersjef og ein heilt vanleg mann som slit med metaforane, er noko stakkarsleg, men kanskje både difor, og fordi vi alle kan kjenne oss att i han, eit menneske til å bli skikkeleg glad i. Frå å vere overflatisk førjulsmoro og fyllehumor, har dette over år fått utvikle seg til å bli noko langt meir. I utgangspunktet er det framleis først og fremst god underhaldning, komplettert med kjend julemusikk i tradisjonen frå Frank Sinatra til Nat King Cole. Men dei to i Lager & Angeros er også blitt komplette og interessante personar som det er spennande å sjå baksida av. I tillegg har Nergaard og Nilsen laga ei intelligent utforsking av kva publikum kan tole av bad taste. Vi kan le av det meste, men det går alltid ei grense. Denne gongen har dei med seg ein homofil kelner (Olve Løseth), ein blind pianist (Ole Jonas Storli) og ein jødisk singer/songwriter (Esther Buchmann), og her ligg det sjølvsagt duka for å boltre seg i fordommar om homsar, jødar og blinde. Noko er harmlaus moro, men anna er berre ekkelt og motbydeleg, og det toppa seg i ei fråsegn frå Fjøstoft som fekk det til å bli fullstendig stille i salen.

Om teksten er ny, er ramma den same som før.  Dei to skal ete, drikke og hygge seg, det er ein kelner som dei plagar livet av, og det er nokre dyktige musikarar som freistar å spreie julestemning. I år dukka også Kjersti Tveterås, «Farmen-Siwi», opp. Ho hadde vore på TV og hatt sine five minutes of fame, og opplevde tomromet etterpå. Slik tek oppsettinga opp kvardagsfenomen og kommenterer dei både med skråblikk og humor, og denne gongen var det også både referansar til, og syrleg kritikk av Trøndelag Teater.

Dei siste juleborda har Adamseplene halde i Teaterkafeen på teatret. Salongen gav autentisitet ved at vi satt ved kafébord og var alle i same båt. Dyktige musikarar underheldt medan ufine avbrot og kommentarar øydela mye av stemninga. Settinga var til å kjenne seg att i. Men suksessen har vore formidabel, det har vore utselde hus, og i år har teatret difor flytta julebordet inn på Gamle Scene der det sjølvsagt er plass til fleire, men der alt for mye har gått tapt på vegen. Vi blir publikum i staden for ufrivillige deltakarar, Adamseplene får problem med å forklåre settinga, og intimiteten blir borte. I tillegg forsvinn mye av underteksten, tvisynet og tristessen kjem ikkje så godt fram som før, og frå å vere heile menneske som vi kan forstå og nesten bli glad i, blir Fjøstoft og Berg nå i langt større grad nokon vi berre ler av, og ristar på hovudet over. Det er framleis god underhaldning, men diverre ikkje så veldig mye meir. Men finalen står støtt der alle går ut av rollene sine og framfører «Fairytale of New York» i ei glitrande omsetting til trøndersk av Klaus J. Sonstad og Hans Petter Nilsen, ein song som summerar opp både julas draumar og jævelskap.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3. desember 2012)

TEATER

Du skal få høre fuglesang
Av Teater Fot
Idé og regi: Lise Hovik
Koreografi: Line Strøm
Musikk: EnEnEn; Tor Haugerud, Eirik Hegdal og Michael Francis Duch
Scenografi: Ingrid Becker
Med: Andreas Medbøe Thoresen, Janne Brit Rustad og Live Strugstad
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Blir spela fram til 12. desember.

Teater for barn kan vere både eksperimentelt, interaktivt og særs opplevingsrikt, og det finst knapt noka nedre aldersgrense.

Lise Hovik er dramapedagog og har gjennom gruppa Teater Fot vore spesielt opptatt av teater for dei aller yngste. I 2008 laga ho den grensesprengande framsyninga «De Røde Skoene«. Det var ei sanseleg, poetisk og særs leiken oppsetting der Hovik synte at det går an å lage intelligent og opplevingsrikt teater også for ungar som er berre eitt til to år gamle. Over same lest har ho nå produsert ein teatertrilogi for dei minste med utgangspunkt i ornitologien. Dei tre framsyningane på dryge halvtimen kvar hadde urpremiere på Trøndelag Teater laurdag, og nok ein gong syner Hovik at teater for barn kan vere både eksperimentelt, interaktivt og særs opplevingsrikt, og ho bryt dramatisk med den barneteatertradisjonen vi i desse førjulstider står midt oppe i.

Dei tre framsyningane heiter «Spurv» (0-2 år), «Nattergal» (3-5 år) og «Hakkespett» (6-9 år). Sams for dei er at dei tek utgangspunkt i fuglane dei er oppkalla etter, at dei er særs musikalske og visuelle, og at dei tek målgruppa si på høgste alvor. Men der sluttar òg likskapen. «Spurv» var ei leiken og interaktiv danseframsyning der koreografert rørsle og enkel dans synte oss sporven, den kanskje mest kjende småfuglen vår, frå klekking og den første famlande utforskinga av den store verda, til mating og nyfiken leik. Etter kvart var ungane i publikum like mye med på leiken og utforskinga som skodespelarane, og til tider var det ganske mange framsyningar i sving på ein gong. Det fantastiske var at dei i så stor grad drog i same retning.

«Nattergal» var ei meir poetisk, episk og tekstbasert historie, bygd på eit eventyr av H.C. Andersen der den bortskjemde prinsessa aldri fekk nok, og til slutt ønska seg ein nattergal. Men fuglen slutta sjølvsagt å synge når han kom i fangenskap, og den kanskje vel tydelege moralen var at både prinsessa og nattergalen først blei frie når dei kom vekk frå slott og bur.

I «Hakkespett» tok Hovik oss attende til dansen og det meir ekspressive. Slik som menneska, hakkar også spettane på kvarandre. Gjennom dans, mime og fuglespråk fekk vi oppleve venskap, utestenging, mobbing, – og forsoning. Det var vakkert framført og trass i utfallet og openberr moral, langt frå moralistisk.

Hovik har eit velinstruert ensemble men likevel med stor individuell fridom ettersom så mye av dette er interaktivt og ein aldri heilt veit kva som vil skje. Dansaren Live Strugstad og skodespelarane Andreas Medbøe Thoresen og Janne Brit Rustad utfyller kvarandre, og har tydeleg studert ornitologien for å få fram dei rette fugleartane. Like viktig som dei tre aktørane, er det musikalske bakteppet. Tre uvanleg dyktige jazzmusikarar syner oss at det som kan vere vanskeleg tilgjengeleg musikk for uvande vaksne, er heilt naturlege lydar for ungar. Tor Haugerud på ulike slagverk, Eirik Hegdal på saksofon og Michael Francis Duch på kontrabass lagde musikk og lydkulisser som ein integrert del av framsyningane. Særleg kom dette fram i «Spurv» som var ei sansemessig totaloppleving, ei vakker og poetisk framsyning der alt kan skje.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. november 2012.)

TEATER

UTANFOR: Vampyren Eli, ein metafor for dei som står utanfor. FOTO: ESPEN STORHAUG/BANJO MEDIA

La den rette komme inn
Basert på roman av John Ajvide Lindquist
Omsett av Ketil Kolstad
Regi og dramatisering: Jakob Hultcrantz Hansson
Scenografi og kostyme: Fridjon Rafnsson
Musikk: Markus Hultcrantz
Lysdesign: Lars Lunder
Med: Nina Åkerlund, Hanne Gjerstad Henrichsen, Rune Temte, Hanne Brincker Fjerdingstad, Lavrans Haga og Espen Mauno.
Nord-Trøndelag Teater, Dampsaga Kulturhus, Steinkjer
På turné i Nord-Trøndelag fram til 14/12.

Ein sosialrealistisk vampyrhistorie frå svensk drabantbykulde, varmt og vakkert om det stygge og groteske.

Den svenske forfattaren John Ajvide Lindquist debuterte i 2004 med boka «La den rette komme inn», noko så uvanleg som ein sosialrealistisk vampyrroman. Boka blei ein suksess, fekk raskt kultstatus, og er alt filmatisert to gongar, ein svensk versjon frå 2008, og ein amerikansk frå 2010. For to år sia blei historia dramatisert for scena og urframført på Uppsala Stadsteater. Og basert på produksjonen i Uppsala hadde Nord-Trøndelag Teater torsdag  norgespremiere i Steinkjer.

Lindquist har skrive ei historie med mange lag, og flust med metaforar for dei som vil sjå. Utgangspunktet er ei ganske vanleg urban setting der det går ein ritualmordar laus og spreier ei uhygge både scenografi, lyssetting og effektar formidlar på utsøkt vis. Tolvåringen Oskar (Hanne Gjerstad Henrichsen), som blir brutalt mobba og mishandla, men som ikkje vågar å seie noko til mora, blir fasinert av mordaren og drapa. Kanskje med bakgrunn i Oskars eigne ønske om hemn? Så treff han den jamgamle jenta Eli (Nina Åkerlund), og eit sårt og spesielt venskap utviklar seg. Eli er også på utsida ettersom ho faktisk er vampyr og eigentleg 200 år gamal. Og i samspelet mellom desse to plaga og forhutla menneska byr oppsettinga på ein del særs varme og velspela scener. Nina Åkerlunds rolletolking som vampyrjenta var så overtydande at det var ei heil lita teaterframsyning i seg sjølv.

I «La den rette komme inn» er det mange parallelle historier som fungerer både saman og kvar for seg. Ein kriminal, litt urban sosialrealisme og ei vampyrhistorie, i tillegg til ungdommeleg kjærleik. Og sams for dei alle er problemet med å stå utanfor. Jakob Hultcrantz Hansson, som hadde ansvar for både  dramatisering og regi i Uppsala, er henta inn som instruktør. Han har laga ei særs vakker framsyning i tydinga det stygges estetikk, med ein utsøkt scenografi som skapar dei naudsynte rom og sceneskift og som samstundes set den litt mørke og dystre stemninga, og i tillegg nydeleg musikk og diskret, men effektfull lyssetting. Det er sjølvsagt ikkje vampyrar og ritualmord utan blod, men Hansson har halde seg frå fråtsing i effektar, og i staden presentert dei så nøkternt og kresent at det gjer verknaden ekstra sterk.

Men så heftar det likevel diverre eit stort minus ved framsyninga. Eg har korkje lese romanen eller sett filmen, og det skal heller ikkje vere ein føresetnad for å sjå teater. Slik historia blei presentert i sceneversjonen, var ho delvis uforståeleg, og i alle fall tok det alt for lang tid før eg skjøna kva det eigentleg handla om. Mye blei faktisk ikkje klårt før eg las meg opp på innhaldet etter framsyninga. Romanen og filmen har kultstatus og sine trufaste fans og følgjarar, men for alle oss andre mangla det diverre mye på det narrative. Det er synd, for denne framsyninga har elles det meste som skal til for å nå eit stort publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 20. november 2012) 

TEATER

Faust for kids
Konsept: Hildur Kristinsdottir og Matilde Holdhus
Etter Faust av Johann Wolfgang von Goethe
Regi: Hildur Kristinsdottir
Scenografi: Petter Alstad og Bård Vaag Stangnes
Med: Maria Dommersnes Ramvi, Anders Høgli og Tora Nilsen
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Ei grenseoverskridande framsyning som syner at teater for barn ikkje treng å vere så pedagogisk, moralsk og ikkje minst lettfatteleg som vi er vande med å tru.

På 50- og 60-talet fanst det eit magasin som heitte «Illustrerte klassikere», og som i røynda var eit teikneseriehefte som populariserte kjende verk frå verdslitteraturen og gjorde dei tilgjengelege for folk flest. Då eg for mange år sia gjekk på skule i USA, fanst det hefte vi kunne kjøpe som ga enkle synopsis av dei mest omfattande og kompliserte verk slik at vi ikkje skulle trenge å lese originalen. For alt eg i mi naive vankunne veit, er slikt tilgjengeleg framleis og kanskje også på norsk. Mange kunne nok tenke seg slike lettvinte løysingar for å auke sin klassiske kapital utan for stor innsats, men sams for desse prosjekta er at ein like gjerne kunne kalle dei klassikarar for dummies. Dei er i beste fall resymé, og formidlar lite av kjensler, nyansar, idear og alt det underteksten i eit drama eller ein roman inneheld.

Bak denne temmeleg omstendelege innleiinga ligg eit forsøk på å forklåre lesaren kva «Faust for kids» ikkje er. Prosjektgruppa bak det som skal bli trilogien «Klassikere for kids» har langt høgare ambisjonar enn å lage resymé av den litterære kanon. Og dei er motige nok til ikkje berre å komprimere Goethes Faust ned til knappe tre kvarter, men også å gi han ei form som gjer han presentabel og truleg også fattbar for ungar ned til ti år. Det er dristig, ukonvensjonelt, og temmeleg imponerande, og om ikkje resultatet av første presentasjon var heilt vellukka på alle område, skal folka bak likevel ha enorm kred for forsøket og vilja. Eg gler meg til det som kjem.

Faust er ein vitskapsmann som ikkje er heilt ung lenger. Han les alle bøkene i verda, men di meir han les, di meir innser han kor lite han veit. Dette er diverre ganske kjend stoff også for alle oss som berre har lese brøkdelen av det Faust har konsumert. For å bøte på problemet, går han inn i ein allianse med djevelen sjølv der Faust for det første skal bli ung att, og i tillegg få meir kunnskap og oppleve kjærleiken. Til gjengjeld gir han Mefisto sjela si i pant. Som dei fleste veit, er det alltid ein Catch 22 ved slike alliansar, og det går, – ja nettopp, – til helvete  for vår mann. Slik er stenografiversjonen av Faust, og innhaldsmessig er ikkje «Faust for kids» mye lenger enn dette. Men ved godt spel, utsøkt miming, lyd- og rekvisitteffektar, og ved å ta seg særs god tid, uakta at det faktisk går ganske fort, greier det vesle ensemblet likevel å formidle stemningar, uhygge, det litt skumle, og ikkje minst dei større eksistensielle spørsmåla på eit vis som tar godt vare på originalen.

Det er fantastisk å sjå eit prosjekt som vågar å presentere noko tilsynelatande vanskeleg og utilgjengeleg i ei tapping som gjer det forståeleg for ungar ned til ti år utan at det blir tabloid, fordummande, eller overpedagogisk. Her var moralsk og pedagogisk hakkebakkelirumlarum fullstendig fråverande, og eg trur aldri eg har sett ei framsyning for barn som har hatt så stor tillit til publikummet sitt. Framleis er det sjølvsagt mye ein ikkje får med seg, og oppsettinga har ikkje heilt funne forma, men dette var meir enn godt nok til at eg gler meg til framhaldet, og er spent på kva som blir det neste.

TEATER

UREINT: Det er mye ureint farvatn i den store, norske oljereisa, og Angola er neppe noko unnatak. FOTO: STEFAN SCHRÖDER

 Ship o’hoi!
– en sjøreise fra Odalen til Angola
Av: Pia Maria Roll i samarbeid med Terje Nordby
Regi: Pia Maria Roll og Hooman Sharifi
Scenografi: Stefan Schröder
Video: Sabina Holth-Jacobsson
Med: Terje Nordby, Magdi Alandulesi, Janne Heltberg, Nigel Krishna Iyer og Trond Peter Stamsø Munch
Produsert av: Trøndelag Teater, Dramatikkens Hus og Black Box Teater
Studioscena, Trøndelag Teater

Oljevenetyret har gjort Noreg til verdas rikaste land. Er det for ubehageleg å sjå kva som skjuler seg bak rikdommen?

I dag blei Raftoprisen delt ut til den nigerianske miljøforkjemparen Nnimmo Bassey. Han har fått prisen for sitt mangeårige arbeid mot skadeverknadane av oljeutvinninga i Nigeria. I eit intervju med Bergens Tidende har han kritisert både Statoil og norsk oljepolitikk. Hadde Pia Maria Roll fått det som ho ville, trur eg ho gjerne hadde sett Nnimmo Bassey som del av oppsettinga «Ship o’hoi» som i går hadde Trondheimspremiere på Studioscena på Trøndelag Teater.

Eg har hatt gleda av å sjå dei tre siste produksjonane til Pia Maria Roll; «The street scene», «Over Evne III» og nå «Ship o’hoi», og alle har dei gjort noko med meg. Sams for dei er også at då eg fekk sjå dei i Trondheim, var dei alt melde i Klassekampen etter framsyning i Oslo. Med det var det ikkje noko meir å melde for meg. Men nå må eg berre ta bladet frå munnen likevel. «The street scene» er ei spooky framsyning som eg framleis, tre år etter at eg såg ho, ikkje får heilt ut av kroppen. Ho trefte noko i meg som blir for personleg til at eg skal skrive om det her og nå, men i alle fall var det eit heilt annleis teater enn eg var vand med, og noko så utrendy som eit politisk teater som ville noko og hadde ein agenda. «Over Evne III» følgde i same gate, og med ein utsøkt bruk av relativt vanlege folk som hadde ei sterk historie som fortente både ei scene og eit publikum.

Nå er Roll attende med eit retrospektivt blikk på det som er blitt heile nasjonens kollektive lykkepille, og som vi difor helst ikkje snakkar så høgt om. Det er olja som har gjort dette landet så uforskamma rikt, og det er på høg tid at nokon minner oss på kva for etiske og økonomiske krumspring dette har kosta.

Oljeeventyret starta med Phillipsfunnet i desember 1969, og utover syttitalet spratt plattformene opp utan korkje særleg diskusjon eller offentleg innsyn. Det var Texas og Clondyke for å bruke terminologi frå oljas «heimland», og vill vest med omsyn til arbeidsmiljø og tryggleik. Den 22. april 1977 skjedde det som ikkje kunne skje, vi fekk Bravo-utblåsinga, ei ukontrollert utblåsing det tok heile åtte dagar å stoppe. Med ei timing  teaterfolk berre kan drøyme om, hadde det nystarta Tramteatret urpremiere på oljemusikalen «Deep sea thriller» på Chateau Neuf berre tre dagar etter at utblåsinga tok til. Som ein overtyre til «Ship o’hoi» fortel Terje Nordby, tekstforfattar og sentral i Tramteatret, om dette før vi alle benkar oss for å ta del i den store, norske oljereisa gjennom farvatn som er ganske ureine, men som vi heile tida blir fortald ikkje er farlege.

Vi er ombord på supertankaren MT Neptun som saman med 180 000 tonn råolje tek oss frå Norskehavet, via Nordsjøen, Den engelske kanal, Biscaya, Libya, Midt-Austen, Suez, rundt Kapp og til Angola. Det er særs turbulente farvatn i dobbel tyding, men besetninga roar oss med at det ikkje er farleg. Skipet er solid, stort og tungt (som Statoil?), men det som i fysikken kallast inertia, på norsk treigheit, gjer at ein ikkje kan endre kurs i ei handvending. Metaforane til Statoil, Hydro og norsk oljepolitikk er mange for dei som vil sjå, og etter kvart kjem også historier som gjer at det ikkje er mye tvil om kva vi dagleg gjer oss blinde for.

I båe dei to føregåande produksjonane til Roll har ho nytta vanlege menneske som har ei eller fleire historier å fortelje. Slik også denne gongen. Skodespelaren Trond Peter Stamsø Munch er ein forteljar og styrmann som leiar oss gjennom farvatna, medan kollegaen Janne Heltberg fortel den naive historia til ein norsk biletkunstnar som var godtruande nok til å bli med på eit kunstprosjekt i Aserbadsjan, eit gjennomkorrupt og utfattig land, der ho ganske raskt forstod at ho ikkje hadde noko å gjere. Dei to andre deltakarane er revisoren, og etterkvart korrupsjonsjegeren, Nigel Krishna Iyer, som også var med i «Over Evne III», og den libyske Magdi Alandulesi. Iyer syner oss med økonomens nøkterne språk korleis enorme summar blir overførte frå Hydro og Statoil til det som tilsynelatande kan vere greitt nok, men som syner seg å vere private konti i ulike skatteparadis. Olja smørar bokstaveleg tala verdas mest korrupte og bestialske regime. Det nøkterne og økonomisk upersonlege blir atskillig sterkare når Magdi Alandulesi på lågmælt vis og utan nokon dramaturgisk hjelp fortel si ekstremt sterke historie frå eit liv på solsida i Libya, som klassekamerat av ein av Ghaddafis søner, til fengsling, tortur, flukt og redsle. Det var utruleg stutt avstand mellom hovudkvarteret til norsk oljeindustri i Tripoli, Ghaddafis bustad, Alandulesis heim og huset der han blei torturert.

Etter langvarig manøvrering kjem MT Neptun fram til Angola der mye av framtida truleg ligg for norsk oljeindustri, men der korrupsjonen også er motsett proporsjonal med ytringsfridom og demokrati. Og der sluttar framsyninga med ei oppmoding om å gå på Youtube og sjå rapparar som med fare for eige liv fortel om situasjonen i dette vestafrikanske landet som skal vere med på å trygge pensjonsfond og ytterlegare velstand for oss vanlege, sakeslause nordmenn i åra som kjem. Det smaka ikkje godt!

Oljeindustrien er verdas største økonomi, og er gjennomkorrupt. Olja gir smurning (i dobbel tyding og vel så det) til mange av dei mest korrupte regima i verda, og norsk oljeøkonomi er i høgste grad del av kalaset. Pia Maria Roll fortel oss dette som vi kanskje alt veit, men helst ikkje vil vete. Det er sterkt, det er politisk, og det er sjølvsagt einsidig. Difor kan ein innvende at Roll har laga dokuteater utan motførestellingar. Eg har ikkje slike innvendingar. Tida er overmogen for eit oppgjer med oljekapitalen. Det er 101 år sia amerikansk høgsterett tvang Standard Oil til å dele seg opp i fleire selskap, men etter det har dei fleste regjeringar latt oljeindustrien vere i fred, og i realiteten få diktere verda. Både i eit demokratisk, økonomisk og etterkvart ikkje minst i eit miljøpolitisk perspektiv, er det på tide å gjere noko. Giske blir i dag kritisert for at han blandar seg inn i styringa av statsselskapa i for stor grad. Eg trur Roll meiner han er alt for passiv.