Amund Grimstad

ELEGANT: Moritz Rabinowitz i dress med godt snitt, ein nytenkande entreprenør og verdsborgar frå Polen og Haugesund. FOTO: FIGURTEATRET I NORDLAND

FIGURTEATER 

FABRIK
– The Legend of M. Rabinowitz
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Jødisk Kulturfestival i Trondheim i samarbeid med Den kulturelle skulesekken
Av Wakka Wakka Productions i coproduksjon med Figurteatret i Nordland
Med: David Arkema, Gabrielle Brechner, Kirjan Waage og Gwendolyn Warnock

Ei lun og varm forteljing om ei viktig og etter kvart tragisk historie.

Den 5. til 7. september er det Jødisk Kulturfestival i Trondheim, men festivalen tjuvstarta alt 29. august med Trondheimspremiere på «FABRIK – The legend of M. Rabinowitz», eit gjestespel frå det norsk-amerikanske kompaniet Wakka Wakka Productions. Kompaniet, som har base i New York City, blei starta i 2001. «Fabrik» er ein produksjon som hadde premiere i Stamsund alt i 2007, og som etter det er blitt vist i ei rekke land, og som har hausta både ei rekke nominasjonar og prisar. Men dette er fyrste gongen han blir vist i Trondheim. Det var på høg tid, for «Fabrik» er heilt eineståande figurteater. Nå skal han visast i ei dryg veke framover, og det er å håpe at flest mogeleg finner vegen til teatret, for dette er ei særs god og varm dramatisering av det som var livet og lagnaden til eit utal jødar på første halvpart av nittenhundretalet.

Historia som blir fortald er i hovudtrekk like fantastisk som ho er sann. Moritz Rabinowitz blei fødd i Polen i 1888, og kom til Norge i 1909 der han busette seg i Haugesund som det han sjølv seier var den einaste jøden i byen. Med patriarkalske briller er dette kanskje rett, men han hadde også ei kone og ei dotter. I Haugesund slår han seg opp med herrekonfeksjon og opna butikkar i heile fem byar på sørvestlandet samt at han i heimbyen bygde opp Nord-Europas mest moderne konfeksjonsfabrikk; Condor. Han var ein entreprenør og ein samfunnsdebattant som tidleg tok til orde mot nazismen og den aukande antisemittismen. Som så mange andre jødar blei han send til Sachsenhausen der han døydde i 1942.

Denne historia om den nytenkande og framgangsrike kjøpmannens vekst og tragiske fall blir presentert som figurteater med eit tjuetals flotte og ganske spektakulære dokker og med synlege dokkeførarar. Presentasjonsforma er eventyrets, med røter både i norsk og jødisk forteljartradisjon. Det er ei varm og humoristisk historie, ikkje så reint lite sjølvironisk og presentert med mye kløkt og innleving. Dokkeføringa er imponerande presis og synkron, og alt det tekniske er sjølvsagt på plass. Men det som gjer produksjonen til noko langt meir enn berre godt figurteater, er blandinga av den spesielle forma dei har gitt presentasjonen av ei god og ikkje minst viktig historie, med ein uvanleg intelligent, men likevel særs diskret bruk av sceniske verkemiddel. Scenografien og utstyrsbruken er relativt enkel, men så illustrerande og sjarmerande. Perspektivforskyving, god bruk av lys- og lydeffektar og flotte modellar gir liv til handlinga og gjer dette til fysisk og visuelt teater på sitt aller beste.

Moritz Rabinowitz er ein sjarmerande mann til å bli verkeleg glad i. Han har nok sine sider, mellom anna den patriarkalske, men han er nyskapande, tenker stort, syner omsorg for sine tilsette, og blir, trass i at han er ei dokke, presentert så levande at du trur han er verkeleg. Sjølv om framsyninga er både varm og humoristisk, er det mot eit dystert bakteppe av jødepogromar, og etter kvart holocaust. Med meir enn sytti års avstand til hendingane, aukande historieløyse og også veksande framandfrykt og rasisme, trur eg den enkle historia om den polskfødde skreddaren frå Haugesund kanskje kan seie meir til nye generasjonar enn avisartiklar og lærebøker. Om du ikkje blir glad i Moritz Rabinowitz slik han blir presentert av Wakka Wakka Productions, er det noko alvorleg gale med kjenslene dine.

PARTYKONGE: Det blir ein helvetes fest når Kong Sverre kjem til gards på veg "te Stiklestad". FOTO: AMUND GRIMSTAD

TEATER

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist/musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Kjersti Tveterås, Mira Dyrnes Askelund, Ole Christian Gullvåg, Jon Lockert Rohde, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson m. fl.

Ein intelligent, ellevill og heilt respektlaus parodi på spelfenomenet, framført fullstendig utan tryggingsnett.

Sommar er speltid, og ein kvar liten plass med respekt for seg sjølv skal ha sitt eige spel, gjerne med lokalhistorisk tilsnitt. Mye er faktisk ganske bra, men nokre blir også vel pompøse og noko prega av amatørisme. Tida har lenge vore overmogen for å setje skråblikk på spelfenomenet, og nå er det gjort. Det måtte bli i Trøndelag, midt i hjartet av spel-Norge der publikum kjenner kodane og forstår internhumoren, for her skal ein verkeleg halde tunga rett i munnen for å følje med i denne elleville harselasen og potpurrien over minst eit titals ulike spel. Torsdag var det urpremiere på «Slaget på Testiklestad» , ein musikalkomedie i uhistorisk speldrakt på Trøndelag Folkemuseum i Trondheim.

Dei fire som står bak ideen, kjenner sjangeren godt. Med fullstendig respektløyse, god innsikt og masse humor har dei stole vilt og uhemma frå Stiklestad, Elden, Karolinarspelet, Korsvikaspelet og Lady Arbuthnott berre for å nemne nokre, men sjølvsagt med alle spels mor, Stiklestad, som hovudreferanse. Vi er på garden Ful, nabogarden til Innful, i Trøndelag. Dette er på kong Sverres tid, han er i ferd med å avkristne landet, og på veg «te Stiklestad» (derav namnet) for å setje eit endeleg punktum på historisk grunn. På vegen skal han overnatte på Ful der gardsfolket, biskopen og Lady Upherbut (!?) planlegg å få stoppa kongen. Det går ikkje akkurat etter planen, men med litt flaks, og med uventa hjelp frå den verkelege kong Sverre (han Brandhaug i Rosenborg, du veit), går det likevel bra til slutt.

Gjennom å presentere denne historia, som trass i at ho sjølvsagt er syltynn og ikkje heilt til å tru på, likevel ikkje står så mye attende for ein god del av det som blir framført med atskillig meir alvor på ulike lokale scener, leikar aktørane seg med sjangeren. Dei gjer uhøgtidelege gags, lagar skikkeleg metateater og gjer fortent narr av mye av det pompøse og retthaverske i det som blir parodiert. For dei som har sett ein del spel, er referansane tallause, og det er nok absolutt ein fordel at denne parodien blir sett opp i Trøndelag der det nærast er spel heile året. Det får vi tydeleg prov for når suffløren syner seg å vere frå Rogaland, heilt ukjend med sjangeren og slik sett komplett ubrukeleg. Då blir det ei blanding av pinlege og komiske avbrot i dyktig laga metateater.

Manusforfattarane Bones, Gullvåg og Løseth har skrive intelligente og gode replikkar der ordspela sit laust. Og sjølv om dette er ein spelparodi, får heile underhaldningsindustrien også sitt. Sponsing og utidige reklameinnslag ved cliffhangers, som i OL i vinter, får ein herleg parodi  når ei av dei mest dramatiske scenene blir avbroten av eit langt og velregissert reklameinnslag for produksjonens hovudsponsor. «- Vi har seld sjela, – det blir det spel av!» Mads Bones har skrive særs gode songtekstar, og Kyrre Havdal har laga vakre, fengande og lett songbare melodiar, men også dei med tydeleg parodisk tilsnitt. Fleire av songnumra blir framført i store og velkoreografert masseopptrinn. Når dansen blir upretensiøs og alle gir litt faen, blir resultatet utruleg bra. Men dét krev òg nøye innstudering. Martha Standal har hatt ei imponerande god hand med koreografien.

«Slaget på Testiklestad» er ei oppsetting som leitar etter sin eigen moral og der dei vantru finn trua att – i manus. Det er blitt uhøgtideleg, ellevilt, intelligent, tidvis bitande ironisk og framført med særs låge skuldrer. Dramaturgisk går det nok litt over stokk og stein, men framsyninga sluttar aldri å overraske. Og så er ho i tillegg sjarmerande sjølvironisk.

 (Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. august 2014)

HEIM?: For Gunvor Smikkstugun blir heimbygda fort i trongaste laget. FOTO: AMUND GRIMSTAD

TEATER

Trost i taklampa
Av Alf Prøysen
Dramatisert av Marie Hafting
Manusbearbeiding: Morten Joachim og Ane Skumsvoll
Regi: Morten Joachim
Scenografi og kostyme: Mari Hesjedal
Koreografi: Martha Standal
Musikalsk leiar: Frode Berntzen
Med: Kjærsti Odden Skjeldal, Sven Henriksen, Tom Styve, Ole Christian Gullvåg, Mads Jørgensen, Ane Skumsvoll, Ida Løken, Anna Ree, Jacob Vigeland m. fl.

Ein ny, leiken og litt surrealistisk versjon av Alf Prøysens oppgjer med jåleri og bygdedyr.

I samband med Alf Prøysens fødselsdag den 23. juli blir det kvart år arrangert ei «Blåklokkeviku» ved Prøysensenteret i Ringsaker. I 2006 innleidde nokre av folka bak teatergruppa Soria Laboratoria eit samarbeid med Prøysenfestivalen om å lage ei teaterframsyning på grunnlag av novellene til Prøysen. I staden for å sette opp det same spelet år etter år, fann dei fort ut at her var teksttilfanget så stort at dei måtte skrive eit nytt stykke kvart år. Sjølv har eg sett «Slompetreff» i 2011, ei oppsetting basert på fire noveller utan nokon indre samanheng, men presentert som ei heilaftans teateroppsetting, særs tru mot Prøysens and, og der perspektivet sjølvsagt var nedanfrå. Slik har desse entusiastane halde på med sju ulike produksjonar på like mange år.

I år er det hundreårsjubileum for diktaren, og dermed gav dei seg i kast med «Trost i taklampa». Det er den einaste romanen Prøysen skreiv, og boka er blitt både dramatisert og filmatisert. Marie Hafting har nå dramatisert romanen på nytt, Ane Skumsvoll og Morten Joachim har bearbeidd teksten, og Joachim har også ansvaret for regien. Og onsdag var det premiere.

«Trost i taklampa» er ikkje nokon enkel tekst å gi seg i kast med. Dette er Prøysens harselering med både dei som vil vere fine, med bygdedyret, og med mye anna. Det er historia om Gunvor Smikkstugun som kjem heim på ferie etter å ha busett seg i byen, og som trur at folk vil sjå opp til ho når ho er blitt ei fin bydame, det er fattigdomsromantikaren Lundjordet, bygdas utflytta diktar og i røynda ein tullebukk som blir mottatt som ein stor helt, det er avundsjuke, sjalusi, intrigar, pompøsitet, hemn og renkespel. Her er ingen heltar å sjå opp til, men tallause typar å kjenne seg att i når Prøysen ironiserer over og med alt og alle, og eigentleg slår i alle retningar. Romanen er slik sett eit samandrag av det meste av det Prøysen har skrive, men i særs fortetta form. Å lage god dramaturgi av noko som er så mangefasettert er inga lett oppgåve.

Hafting, Joachim og Skumsvoll har gått til verket med ei slags audmjuk respektløyse. I botnen ligg alle dei kjende personane som Gunvor Smikkstugun, diktaren Lundjordet og Snekkersve-karane, men her er det blitt herja ein god del med presentasjonen. Jamvel om vi tematisk og geografisk framleis er på Hedmarken rundt 1950, tar dei oss stadig til nyare tid med utstrakt bruk av musikalske og andre metaforar. Og det er når det blir på det mest leikne og surrealistiske at framsyninga verkeleg tar av. Då får dei synt kor ålmenne dei haldningane Prøysen ironiserer over framleis er. Personleg kunne eg difor godt ha tenkt meg endå meir av den heilt elleville respektløysa.

Framsyninga blir presentert som ei rekke tablå som gjer ho litt fragmentarisk, og der mange av gjentakingane nok kunne ha vore stramma noko inn. Som vanleg er ensemblet ei god blanding av profesjonelle og lokale amatørar der Kjærsti Odden Skjeldal får godt fram den litt naive Gunvor som i det skuffa møtet med heimbygda endar opp med eit ønske om hemn. Og persongalleriet er elles rikt og mangefasettert, toppa av ei uforlikeleg Ane Skumsvoll som den nasegruse litteraturelskaren Ingebjørg. I Martha Standals lett naivistiske og ikkje minst humoristiske koreografi, får vi illustrert mange av dei ulike haldningane Prøysens typar kan by på, og særleg gjeld dette Snekkersve-karane. Kjende Prøysensongar, godt framført under kyndig musikalsk leiing av Frode Berntzen, og i ein lett absurd miks med annan kjend musikk bind framsyninga saman. «Trost i taklampa» er blitt ein annleis og verdig, men ikkje uproblematisk hyllest til Alf Prøysen.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 25. juli 2014)

HEILT KONGE: Apar er ikkje til å spøke med, og apekongen (Tor Einar Bekken) tar han heilt ut i dette elleville opptrinnet. FOTO: AMUND GRIMSTAD

JUNGELBOKA

Basert på barnebøkene av Rudyard Kipling
Tekst: Arne Lindtner Næss
Dramatisert av: Arne Lindtner Næss og Wayne McKnight
Musikk: Svein Gundersen
Tekstbearbeiding og regi: Elin Stangnes
Scenografi: Ole Fredrik Wannebo
Koreografi: Ida Skaret Fjøseide
Kostyme: Silje Botten
Musikalsk ansvarleg: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Det er godt å bli forført, og Teaterlaget i BUL greier det til fulle i denne uvanleg sjarmerande og velregisserte oppsettinga.

Eg vedgår det gjerne. Eg likar å bli forført når eg er på teater, og Teaterlaget i BUL plar greie det med det årvisse sommarteatret på Munkholmen. I tretti år har desse unge entusiastane – og for all del – amatørane, presentert klassikarar i god familietapping i det scenografisk sett nesten heilt umogelege tårnet på Munkholmen. Og ikkje sia «Alice i Eventyrland» i 2007 har eg blitt så forført som i år.

Det er «Jungelboka» denne gongen, og for den som har vore ulvunge som barn og hatt Kipling som pensum, er det ikkje så mye anna att av originalteksten enn menasjeriet i denne oppsettinga. Dette er musikalversjonen som baserer seg på dramatiseringa Wayne McKnight og Arne Lindtner Næss gjorde for Bryggeteatret i 1989, og med ein god del teksttilpassing og bearbeiding av instruktøren, Elin Stangnes. Framleis er hovudpersonen Mowgli, menneskebarnet som veks opp i ein ulvefamilie i India, godt tatt hand om av panteren Baghera og bjørnen Baloo, og med naturlege fiendar som slangen Kaa, tigeren Shere Kahn, og også apane som ein heller ikkje skal kimse av. Her veks Mowgli opp, det er farar over alt, men også venskap og varme. Og historia er bygd opp over ei rekke tablå der Mowgli blir sett på ulike prøver.

Jamvel om dette er familieunderhaldning og mye kos, er det likevel ei temmeleg rocka historie som heldigvis ligg milevis frå den klamme Hakkebakkeskogen. Dette er ein slags faunaens West Side Story med rivaliseringa mellom The good guys og The bad guys. Og midt i det heile er hybriden Mowgli som gjerne vil gli inn, men som like umiskjenneleg er eit menneske. Tolkingane av Kiplings originalmanus er legio, og slik er det også med denne produksjonen, sjølv om det til sjuande og sist nok handlar mye om å høyre til, og om å følgje naturens orden.

Men dette er ikkje først og fremst teater med mange botnar, men derimot fantastisk god underhaldning. Det kan stundom vere vel så bra. Tårnet på Munkholmen er særs vanskeleg å møblere, men Ole Fredrik Wannebo har utnytta rommet optimalt og skapt ei scene som ga både truverd, oppleving og godt rom for alle opptrinna. I dette universet har Elin Stangnes gjort ein formidabel innsats med tekstbearbeiding og regi. I ei uendeleg rekke tablå med heilt saumlause sceneskift og store masseopptrinn med eit par dusin aktørar på scena skapar ho ei fengande, energisk, litt sjølvironisk, velkoreografert og særs underhaldande framsyning. Og sjølv om mange av dei berande rollene er spela av vaksne, så er det store fleirtalet barn og ungdom, og alle er sjølvsagt amatørar. Til det å vere, er det forbausande gode songprestasjonar og god koring, og sjølv om spelet er sjarmerande ujamt, er her rikeleg med spelemessige svisker utan at eg skal nemne nokon ved namn, for dette er først og fremst strålande ensemblespel.

Ida Skaret Fjøseide har ansvaret for koreografien som er alt frå tåspissballett til apar som svingar seg frå trea. Med så mange aktørar på ei så lita scene, er resultatet ikkje mindre enn imponerande. Øyvind Jo Heimdal Eik har vore ein trollmann med musikken og skapar stort sett åleine eit rikt og godt lydbilde, og eit akkompagnement som aldri overdøyver songen. Og som vanleg har dugnadsgjengane i BUL laga flotte og fantasifulle kostyme.

«Jungelboka» er ein rå og ganske rocka familiemusikal med ei litt skummel historie for dei minste og med enorme mengder artige vriar og metaforar for dei vaksne. Som vanleg er sommarteatret sjarmerande, men det spesielle denne gongen er energien, musikken, sceneskifta og ensemblespelet. Trøndersommaren kan vere så kald han vil. Det blir alltid varmt nok når BUL spelar opp på Munkholmen.

TEATER

VEKTLAUS: Ein vektlaus vengehest er berre ein av dei mange magiske illusjonane som blir skapt av scenografen Gilles Berger. FOTO: GT NERGAARD

«Hundre hemmeligheter»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Anne Marit Sæther/Cirka Teater og Eirik Hegdal
Regi: Kjersti Haugen og Anne Marit Sæther
Scenografi: Gilles Berger
Kostyme: Jenny Hilmo Teig og Gilles Berger
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist: Eirik Hegdal
Lyddesign: Asle Karstad
Lyd/komp/kor: Trondheim Voices
Med: Sondre Pettersen, Kingsford Siayor, Ingrid Bergstrøm, Hans Petter Nilsen, Marianne Meløy, Tor Ivar Hagen og Per-Theodor Paulsen

Vakkert, visuelt og litt vondt om at ikkje alle løyndomar er like artige å avdekke.

Jørgen (Sondre Pettersen) er tretten år og har saman med foreldra (Ingrid Bergstrøm og Hans Petter Nilsen) akkurat flytta inn i huset etter mormor. I flyttesjauen dukkar ein mystisk boks opp. Den har påskrift om at den ikkje må opnast, men Jørgen greier sjølvsagt ikkje å halde seg. Boksen viser seg å vere full av løyndomsfulle og kryptiske brev til fødselsdagane hans, og dei blir akkompagnert av visuelle, musikalske og tidvis heilt magiske openberringar.

Slik opnar «Hundre hemmeligheter» på hovudscena på Trøndelag Teater. Dette er ein samproduksjon mellom mange ulike aktørar, men i botn ligg Cirka Teaters særs visuelle og magiske teaterverd og uttrykk. Kompaniet, som i røynda berre består av ekteparet Anne Marit Sæther og Gilles Berger, feirar 30-årsjubileum i år, og er invitert inn på Trøndelag Teater. Der har dei vore før med både «Pingvinhjelpen» og Erlend Loes «Kurt koker hodet», båe visuelle og leikne oppsettingar med fantastisk scenografi og kostyme.

Slik er det sjølvsagt også denne gongen, men Cirka Teater sprenger stadig nye grenser. For to år sia sette dei opp opera på Røst, og «Hundre hemmeligheter» er ein særs eksperimentell og nyskapande familiemusikal. Eirik Hegdal har skrive musikken, og den er poetisk, varm og vakker. Men det mest spesielle er akkompagnementet. I tillegg til bruk av eit par gitarar, er alt laga av Trondheim Voices i sann tid. Under leiing av Siri Gjære, er seks songarar frå denne vokalgruppa nærast del av scenografien. Med kostyme som går i eitt med omgjevnadane, styrer dei kulissane og det musikalske bakteppet. Med stemmene sine og individuelle lydkontrolleiningar kopla opp trådlaust mot data og høgtalarar, improviserer og manipulerer dei fram bakgrunnsmusikken der og då. Dette er ny teknologi utvikla under leiing av lyddesignaren Asle Karstad, og det fungerer imponerande bra.

Historia Cirka fortel er for alle frå åtte år og oppover. Saman med vennen Mika (Kingsford Siayor) grev Jørgen seg ned i løyndomane som skjuler seg i dei mystiske breva. Det er eit dramaturgisk godt grep som held på spenninga, og dei merkelege skapnadane Zakariankazarian (Marianne Meløy), Vingehesten (Tor Ivar Hagen) og Bagasjemannen (Per-Theodor Paulsen) gjer det heile både mytisk og magisk. Ikkje alle løyndomar er like artige å avdekke, og etter å ha etablert ein harmonisk og veltilpassa familieidyll, tar handlinga brått ei ny retning. Det blir kaos i Jørgens liv, scenografi og fysiske omgjevnadar dekonstruerast og alt ser temmeleg svart ut. Men vennskap kan løyse det meste, og saman med Mika greier Jørgen å kome fram til ei forsoning som lett kunne ha blitt klissete, men som her er rørande og vakker.

Røyndomen kan vere hard, og dette er ei tøff historie å fortelje åtteåringar. Men Sæther har tillit til publikum. Dette er realisme som ungane kan kjenne seg att i, samstundes som det er kombinert med ei magisk draumeverd med lag på lag av sanselege opplevingar. Samspelet mellom lyd, den flotte lysdesignen til Eivind Myren, musikken og først og fremst kostyma og scenografien, gjer framsyninga til ei totaloppleving, eit audiovisuelt kunstverk. Scenografen Gilles Berger er ein trollmann, og nok ein gong har han oppheva tyngdekrafta og skapt illusjonar som sit i oss lenge etterpå.

Kjersti Haugen har saman med Anne Marit Sæther hatt regien, og det er blitt eit tett og godt ensemblespel med solide individuelle prestasjonar både når det gjeld song og spel. «Hundre hemmeligheter» er ei imponerande komplett oppsetting, ein syntese av uvanleg mange sjangrar og ganske komplisert teknologi, men med eit enkelt, poetisk og vakkert felles uttrykk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. april 2014)

TEATER

MARTRING: Eyolf blir nesten meir fysisk til stades for Rita og Alfred etter at han har drukna. FOTO: ARILD MOEN

Lille Eyolf
Teatret Vårt, Molde
Av Henrik Ibsen
Regi: Peer Perez Øian
Scenografi og kostyme: Olav Myrtvedt
Musikalsk ansvarleg: Britt Elise Skram
Med: Valborg Frøysnes, Bjørnar Lisether Teigen, Kamilla Grønli Hartvig, Daniel Karlson og Erik Hagen Lisether Teigen

Ei vanskeleg oppsetting om ein gut som blir meir fysisk til stades etter at han er død.

Teatret Vårt i Molde inviterer til ei modernisert utgåve av «Lille Eyolf», og i Peer Perez Øians regi opnar det temmeleg annleis. Medan Britt Elise Skram spelar tradisjonsmusikk på fele, dansar ensemblet seg gjennom ei form for stolleik der Alfred Allmers til slutt står åleine att på scena før den eigentlege handlinga tar til. Skodespelarane går i vanlege klede, og Eyolf i supermannsdrakt, og vi reknar difor med at handling og språk også er modernisert og henta frå vår eiga tid. Men så syner det seg at både tekst og handling er så godt som heilt opp mot originalen. At det ikkje er fullt samsvar mellom kostyme og spel, er for så vidt eit greitt val, og skal vel syne at denne oppsettinga handlar om ålmenne problem som ikkje kjenner korkje rom eller tid. Meir problematisk er det at skodespelarane gjennom heile framsyninga slår seg på hælane og gjer kast som om dei skulle danse halling. Det er ganske forstyrrande, og ikkje med min beste vilje har eg funne noko i denne oppsettinga som skulle forsvare slike tidvis akrobatiske krumspring.

«Lille Eyolf» handlar om mye, og det er ikkje enkelt om alt skal presenterast som like viktig. Øian ser ut til først og fremst å ha freista å ta tak i forholdet mellom Alfred (Bjørnar Lisether Teigen) og Rita Allmers (Valborg Frøysnes), og korleis dei først slit med skuldkjensla for at Eyolf fekk funksjonshemminga si då dei to var for opptekne med kvarandre, for korleis dei kan gjere dette godt att, og for Ritas vedkomande sjalusien mot Eyolf for å stå mellom henne og mannen.

Tematisk er «Lille Eyolf» kanskje eitt av Ibsens mest moderne drama. Rivinga mellom ønsket om sjølvrealisering og omsynet til ungane er nok vel så vanleg i dag som på Ibsens tid. Og skuldkjensle, sorg, kjærleik og sjølvsagt også meininga med livet er ganske universelle og evigvarande tema for menneska. Likevel blir ikkje «Lille Eyolf» spela så ofte. Eg skal ikkje meine mye om årsaka til det, men slik denne produksjonen framstår, kan ein av grunnane vere at stykket femnar om for mye. Det har Peer Perez Øian freista å gjere noko med. Han er overraskande tru mot originalteksten, men har likevel gjort eit viktig unnatak. Rottejomfrua, som Ibsen la inn som ei som skulle drive ut alt som «nagar og gnagar», som i manuset er den som lokkar Eyolf ut i drukningsdøden, og som slik har ein sterk metaforisk funksjon, er stroke. Det er eit dristig val, og i utgangspunktet ville eg tru at det kunne vere ei for drastisk stryking. Men slik blei det ikkje. Oppsettinga står seg godt utan denne nesten mytiske skapnaden. Men når ho er ute av rollelista, stussar eg over at Øian ved to høve nyttar rottemasker på skodespelarane, ein metafor som nå ikkje lenger har noka meining. Om han då ikkje freistar å innføre laboratoriedyra som ein ny metafor for korleis livet kan arte seg?

Den scenografiske løysinga til Olav Myrtvedt, med relativt enkel bruk av ei manuell dreiescene med ei framside og ei bakside slik det også er i livet, fungerer bra. Og særleg vellukka er bruken av det indre rommet, som ein skinnerboks,  der Eyolf leikar bak ei glasrute og slik sett er til stades utan å vere det. Akkurat som han er det i livet til foreldra. Eyolf er forbausande godt og naturleg spela av Erik Hagen Lisether Teigen, og jamvel om han døyr i første akt, er han med heilt til slutt som ei martring og påminning for foreldra. Og slik blir han i dobbel tyding meir til stades i livet deira etter at han er borte.

Peer Perez Øian har levert mange gode produksjonar, og han har openbert særs høge ambisjonar, også med denne oppsettinga. Her har han laga ei symboltung framsyning der konfliktane er tydelege og metaforane mange. Men likevel lukkast det ikkje heilt. Det er så uendeleg mange tema, og eg ser ikkje heilt kva det er Øian freistar å seie meg.

Finalen, med ei relativt lukkeleg forsoning der Alfred og Rita finn kvarandre att gjennom felles arbeid for fattigbarna, ei oppgåve som kan gi livet meining, er ganske utypisk for Ibsen, og kan fort tolkast ironisk. I den stiliserte og visuelt vakre finaleversjonen Øian gir oss, blir eg nok ein gong uviss på kor han vil. Rett nok er det i Ibsens and å reise spørsmål, men dei bør kanskje ha tydelegare retning?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mars 2014.)

TEATER

BRIDGE: Eit kortspel som heile tida kjem til kort. FOTO: OLE EKKER

I grevens tid
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Carin Mannheimer
Omsett av Elisabeth Egseth Hansen
Regi, scenografi og kostyme: Eli Sørensen
Med: Helle Ottesen, Ragnhild Sølvberg, Kine Bendixen, Jan Erik Berntsen og Tore B. Granås

Sjarmerande og underhaldande om den nye eldregenerasjonen. Men heller ikkje så mye meir.

Vi lever lenger, og mange i den nye eldregenerasjonen nektar å ta innover seg at dei er gamle sjølv om både alzheimer, inkontinens og flatulens er blitt vanlege omgrep i kvardagen deira. Den snart åttiårige svenske regissøren og forfattaren Carin Mannheimer har tatt generasjonen på kornet og skrive eit sterkt sjølvironisk, tragikomisk, galgenhumoristisk og underhaldande stykke om tre venninner i det som Flettfrid ville ha kalla langt framskriden alder, og om korleis kvardagen artar seg for den generasjonen som alltid har insistert på å vere ung, men som likevel opplever at å gå i gravferder er blitt livets sosiale høgdepunkt.

Vi er heime hjå Marianne (Helle Ottesen) som har vore enke i mange år, og som nå merkar at manglande minne blir eit stadig aukande problem. Kvar måndag kjem dei to venninnene hennar, Lise og Solveig (Ragnhild Sølvberg og Kine Bendixen) for å ete lunsj og drikke vin, og for å spele bridge om dei berre hadde vore fire. Inn i denne settinga dukkar etter kvart enkemannen Per (Jan Erik Berntsen), og den kommunale handymannen Fredrik (Tore B. Granås) opp. Framsyninga er bygd opp av tablå rundt desse måndagsmøta og andre hendingar heime hjå Marianne, og blir presentert som ein tett salongkomedie der replikkane sit like laust som låtten hjå publikum, der det er mye kunnskap, sjarm, ironi og sjølvironi, og også ein god porsjon varme.

Carin Mannheimers tekst (i god munnleg omsetjing av Elisabeth Egseth Hansen) er innsiktsfull, og får godt fram mye av den ufriviljuge komikken som kan vere typisk for den som tar til å gløyme, eller på anna vis blir synleg gamal. Alt dette er gjort med humor og varme, og utan å bli utleverande. Særleg er Marianne blitt ei mangefasettert dame som Helle Ottesen gestaltar med stor autoritet og innleving. Ho er rappkjefta, infam, openbert kunnskapsrik, men også særs dårleg til å hugse. Det blir mye både tilsikta og ufriviljug humor av slikt. Men teksten har openbert ambisjonar om noko meir enn berre å vere rein underhaldning, og på det området lukkast ikkje denne produksjonen.

Mellom alle dei artige replikkane finst det også djupt, og tidvis ganske tragisk alvor. I Eli Sørensens regi er ikkje denne vekslinga godt nok tatt vare på, og dramaturgien haltar, sceneskifta kjem brått og uventa, medan mye anna blir alt for tydeleg. Helle Ottesens Marianne er ein særs truverdig person, og sjølv om handymannen er både sjarmerande og til å tru på i starten, blir han etter kvart ein ganske føreseieleg karikatur, og slik er det også med dei to venninnene. Stereotypiane blir for openberre. I staden for å stole på tekst og publikum, har vi fått ein regi som gjer det meste litt for tydeleg, og som i tillegg nesten gnir det inn med eit musikkval som ikkje overlet særleg mye til fantasien. Men god underhaldning var det.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mars 2014.)

TEATER

ERKJENNINGA: Når Mozart spelar, skjønar Salieri straks at dette er genialt, men så lenge han er åleine om denne erkjenninga, er han trygg. FOTO: GISLE BJØRNEBY

Amadeus
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av Peter Shaffer
Omsett av Morten Kjerstad
Regi: Ivar Tindberg Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Anette Werenskiold
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Med: Svein Harry S. Hauge, Espen Mauno, Trude Øines, Marius Lien, Maryon Eilertsen, Bernt Bjørn, Kristian Fr. Figenschow jr. med fleire.

Som ein Herostratos gjer Antonio Salieri seg udøydeleg ved å regissere mytane rundt Mozarts død. Men det tok litt tid før han kom dit.

Då Wolfgang Amadeus Mozart døydde berre 35 år gamal, oppstod det ein myte om at historias største musikalske geni eigentleg blei forgifta av erkerivalen Antonio Salieri. Alexander Pushkin skreiv om dette alt i 1830, og 150 år seinare fekk historia ny aktualitet då den engelske dramatikaren Peter Shaffer skreiv «Amadeus» som fem år etter blei udøydeleggjort av Milos Foreman med den Oscarvinnande filmen med same namn.

Ytre sett handlar historia om det keisarlege Wien på slutten av 1700-talet der den italienske komponisten Antonio Salieri (Svein Harry S. Hauge) er hoffkomponist. Han er ein danna og velskolert mann som feirar store musikalske triumfar jamvel om han veit med seg sjølv at det han skriv er ganske middelmåtig. Så kjem det unge geniet Mozart (Espen Mauno) til byen, og om ikkje alle andre ser genialiteten hans, er det openbert for Salieri at her har han sin overmann. Dette er ein situasjon dei fleste fagfolk før eller seinare vil oppleve. Middelaldrande menneske med god utdanning og mye røyndom ser med eitt at det kjem ein pur ungdom som kan alt det du kan, – og meir til. Kva gjer ein då? Er ein stor nok til å erkjenne talentet? Eller vil ein halde vedkomande nede ved hjelp av hersketeknikkar og det som verre er. Salieri vel det siste, og gjer alt han kan for å stikke kjeppar i hjula for det unge geniet. Når Mozart døyr dryge ti år etter at han kom til Wien, er difor dødsårsaka noko uklår. Men det er ikkje det viktigaste.

I form er historia presentert som ein komedie med eit karikert og overspela keisarleg hoff, og der Mozart sjølv er ein naiv og infantil spjert som stundom er meir opptatt av tiss og bæsj enn keisarbyens etikette. I tillegg er han så påståeleg og sjølvsikker på eigen genialitet at han kan verke ganske ufordrageleg. Hovudpersonen og forteljaren er Salieri som presenterer historia delvis i retrospekt, og med både stor sjølvinnsikt og mange samvitskvalar.  «Tidenes musikalske krimgåte», skriv teatret i vaskesetelen, og kunne ikkje gi meir villeiande reklame. For dette er ikkje ei krimgåte, men handlar om korleis ein handterar talent og genialitet. Og for Salieris vedkomande gjeld det også hans forhold til Gud der han etter kvart tar eit inderleg og endeleg oppgjer med ein skapar som er så urettvis at han ikkje kan unne Salieri i det minste ein einaste komposisjon som vil stå seg. Dette er framsyningas dramaturgiske høgdepunkt, og i Ivar Tindbergs regi er det først her at ho finn si endelege form. Etter ei litt omstendeleg første akt der det er noko uklårt kor Tindberg vil, blir resten for meg ein rein parademarsj.

«Amadeus» er ei storslått oppsetting med påkosta og flotte kostyme, og ikkje minst ein spektakulær og særs velfungerande scenografi. Svein Harry S. Hauge står etter kvart fram med den naudsynte autoriteten, og er ikkje berre den narrative, eller den middelmåtige som innser eigne nederlag, men også pedagogen som gjennom utallege musikalske innslag gir oss døme på Mozarts genialitet. Han regisserer det heile, og når han i finalen vel å gjere som Herostratos, syner han på eit vis også eigen genialitet for å sikre evig liv.

 (Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 19. februar 2014.)

TEATER

AVKLEDD: Bak vakre ord og flott fasade kokar det meste ned til det basale, - begjæret . FOTO: OLE EKKER

Runddans
Trøndelag Teater, Gamle Scene
Av Arthur Schnitzler
Omsett av Øyvind Berg
Regi: Maren Bjørseth
Scenografi og kostyme: Marjolijn Brouwer
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Janne Kokkin, Mads Bones, Silje Lundblad og Kenneth Homstad

Ei leiken, kontrastfylt, humoristisk, men likevel djupt alvorleg oppsetting om kva som eigentleg skjuler seg bak dei store orda om kjærleiken.

«Runddans» (Reigen) av den austerrikske forfattaren Arthur Schnitzler har hatt ein lang veg fram til scena. Teksten blei skriven i 1897, men ikkje oppført før i 1920, og lenge blei stykket sett på som pornografisk. I dag er det få som vil la seg provosere, men i staden er det lett å bli  imponert over kor moderne denne teksten framleis er. Som namnet tilseier, får vi ei oppsetting som nærast går i loop i ein evig runddans, slik livet også ofte kan fortone seg. Gjennom ti tablå møter vi to og to personar framstilt av i alt fire skodespelarar der den eine held fram i neste tablå og slik får det heile til å bli nettopp ein runddans som heng saman utan at dei einskilde scenene har så alt for mye med kvarandre å gjere.

Her møter vi ulike menneske frå dei fleste sosiale lag, men når Schnitzler kler av dei fernissen, blir dei alle ganske like. Det kan vere store ord og mye patos som flyg forbi i sjølvhøgtideleg og tidvis heilt absurd tomprat. Men bak overflata og dei flotte orda om ekte og djup kjærleik ligg heile tida det usminka begjæret, rein attrå og ønsket om den kortvarige rusen i ein augneblinks ekstase. Det er fortald med stor menneskeleg innsikt, og med ikkje så reint lite humor. I Øyvind Bergs ganske moderne omsetting er mye att av det litt pompøse og høgtidelege i språket, og det er med på å understreke kontrasten til det langt meir kvardagslege innhaldet.

«Runddans» er blitt ei særs vellukka oppsetting, og mye av årsaka til det skuldast den leikne og kontrastfylde regien til Maren Bjørseth. Ho er relativ nyutdanna regissør frå Amsterdam Kunsthøgskule, men er openbert ein instruktør vi vil sjå meir til i tida som kjem. I elegant samarbeid med scenografien til Marjolijn Brouwer har ho laga ei gjennomført og særs heilskapeleg oppsetting som spelar på mange ulike lag, men som heile tida dreier seg (i dobbel tyding) om det same. Uakta kven vi er, kor fint vi snakkar, og kor elegant vi ter oss, er det ikkje anna att enn det dyriske begjæret når ein skrellar bort all staffasjen. Dette er for så vidt gamalt nytt, men det er sjeldan det blir presentert så lekkert, absurd og humoristisk, og samstundes så avslørande.

Scenografien er enkel, men likevel symboltung utan å vere påtrengande, og det er ein elegant  og ikkje så reint lite erotisk bruk av dreiescena som heile tida understrekar tematikken. Personinstruksjonen er framifrå, og det er eit strålande opplagt og særs samspelt ensemble som gir oss eit humoristisk, lett erotisk, ganske surrealistisk og temmeleg innsiktsfullt innblikk i menneskeleg veremåte. «Runddans» vil ikkje lenger provosere nokon, men i staden er det blitt ein velspela liten humoreske med massevis av lag. Rett og slett god underhaldning.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 17. februar 2014.)

TEATER

Besøk av gammel dame
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Friedrich Dürrenmatt
Omsett av Øyvind Berg
Regi: Tyra Tønnessen
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Arne O. Reitan, Marianne Meløy, Kjersti Tveterås, m. fl.

Kor prinsippfaste er menneska eigentleg, og er vi til sjuande og sist alle leigemordarar berre prisen er høg nok?

Tenk deg at du bur i det sveitsiske svaret på Detroit, ein by midt i eit grenselaust rikt land, og med mye industri, men der alt nå forfell og ingen lenger har korkje arbeid eller håp om ei framtid. Dette er Güllen, den vesle byen som er arena for Friedrich Dürrenmatts tragikomedie frå 1956, «Besøk av gammel dame». Hit kjem Claire Zachanassian (Marianne Meløy), verdas rikaste kvinne, og eit bysbarn som ikkje har vore heime på vel førti år. Byen står på hovudet framfor vitjinga i von om at ho kanskje skal bringe litt aktivitet og velstand attende til heimstaden sin. Sentral i førebuingane er Alfred Ill (Arne O. Reitan) som var kjærast med Claire i ungdomsåra før ho la Güllen bak seg.

I ei dyster, nesten dystopisk og litt Brechtsk setting, og til musikk av Hans Eisler, møter vi elendet i svart/kvitt når byens store dotter kjem. Ho er ein parodi på ein riking, og gjer ein strålande entré saman med eit heilt menasjeri og sin sjuande (eller var det åttande?) ektemann. Og ho har med seg lovnadar. Ein milliard vil ho skjenke byen, men på eitt vilkår. Dei må ta livet av Alfred for sviket han gjorde for 45 år sia. Svaret er eit klårt og tydeleg nei, framført av borgarmeisteren (Kjersti Tveterås), men med unison ryggdekning frå befolkninga. Dei er demokratar og humanistar må vite, og Goethe har til og med overnatta her ein gong. Pengar er openbert ikkje alt, Alfred pustar letta ut, og det er attende til normalen, – og elendet. Trur vi.

Men så kjem det ei forsiktig, gradvis endring, og det er dette som er grunntemaet i oppsettinga. Pragmatisme vinn stendig terreng framfor prinsippa, og parallelt ser vi korleis den aukande redsla kryp inn i Alfred, framifrå spela av Arne O. Reitan. Der han opphavleg er skurken som har vitna falsk og svike ungdomskjærasten på det grøvste, blir det, etter kvart som befolkninga gradvis let seg overtyde av Mammon, berre Alfred som står att som eit heilt menneske med ein siste porsjon integritet.

Den ytre handlinga er den svikne som ønskjer hemn. Men vel så mye handlar dette om kor lett menneska let seg manipulere og kor lite prinsippfaste vi i røynda er. Det heile er pakka inn i komediens staffasje, og med mye musikk, og ikkje minst i eit særs heilskapleg og tett samarbeid mellom regissør Tyra Tønnessen og scenograf og kostymedesignar Bård Lie Thorbjørnsen. Oppsettinga startar i eit dystert svart/kvitt der alle aktørane er nærast gråe, medan ho gradvis endrar koloritt til alle så nær som Alfred er i fargar. Det er elegant gjort, og det er også scenografien som er ein særs effektfull kombinasjon av eit skråplan og ei dreiescene. Tønnessen har eit talrikt ensemble, men har greidd å gi dei alle nok å spele på til at vi anar individualiteten til samtlege. Kanskje med unnatak av Claire, som blir vanskeleg å få heilt tak på, men kan hende er det meininga? Grunntonen i framsyninga blir understreka av Åsmund Flatens leikne musikkval i ei herleg blanding av Eisler, korallar, Elvis og sjølvkomponerte innslag. Men eg skulle gjerne ha sett meir av dette leikne og lausslopne også i spelet. Framsyninga er, trass i alvoret, ein absurd komedie, og på premieren sleit ho med å finne forma. I alt for stor grad fekk vi to parallelle historier som ikkje heilt høyrde saman, og ensemblet sleppte seg litt for lite laus. Eg vel å tru at dette skuldast premierenervar, for her er nok av absurditetar å leike seg med.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. februar 2014.)