Amund Grimstad

TEATER

VAKSENOPPLÆRING: Personleg hygiene og god tannhelse er pensum for innvandrarar. FOTO: DIRK RICHARD HEIDINGER

Blendahvitt
Av Hika Fekede Dugassa, Gøril Haukebø, Vivi Sunde og Valborg Frøysnes
Regi: Valborg Frøysnes
Video og foto: Dirk Richard Heidinger
Med: Hika Fekede Dugassa, Gøril Haukebø og Vivi Sunde
Teatret Vårt, Storyville, Molde

Ei humoristisk og upretensiøs framsyning som er best når ho skildrar det komiske ved nordmenns møte med framande.

Valborg Frøysnes er til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, men har ei tid vore i Frankfurt og tatt ein mastergrad i performing arts. Der studerte ho i lag med Hika Fekede Dugassa frå Etiopia. Han er nå fribyforfattar i Molde, og har med det møtt det norske innvandringsregimet på godt og vondt. Med dette som bakteppe har dei to, saman med to av teatrets faste skodespelarar, Gøril Haukebø og Vivi Sunde, utvikla ei framsyning som er ei blanding av teater, performance og dokumentar. I staden for å lage eit velmeinande og politisk korrekt oppgjer med norsk innvandringspolitikk, eller sette søkeljos på rasismen og det ekstreme framandhatet, gir dei oss ei humoristisk lita framsyning som med utgangspunkt i Dugassas opplevingar, og kvar einskilds relativt uskuldige oss-og-dei-andre-fordommar, får oss til å sjå oss sjølve litt utanfrå og i relieff. Og det gjer godt.

Framsyninga er i form relativt upretensiøs, men eit fyldig programhefte med ei uvanleg lang litteraturliste og med grundige referansar til både sosialantropologi og filosofi, tyder på at ensemblet eigentleg legg lista ganske høgt. Resultatet står diverre ikkje heilt i forhold til ambisjonane. Hika Dugassa er forfattar og universitetslektor, og ingen skodespelar, men likevel er det hans litt lågmælte og undrande framstilling av sitt møte med det norske innvandringsregimet som først og fremst rører ved meg i denne produksjonen. Det er så inderleg og ekte når han fortel om vaksenopplæringa, der mellom anna personleg hygiene og tannhelse er pensum, om at det første norske ordet han lærte var «skjema», og om  det urkomiske valfaget han var nøydd til å ta, og der han av alle ting blei sett til å veve! Eigentleg ligg det meir enn nok observasjonar her til å lage ei både humoristisk og litt pinleg framsyning for oss blendakvite.

I staden har ensemblet ikkje greidd å begrense seg korkje innhaldsmessig, tematisk eller i uttrykksform. Dei har så alt for mye på hjartet at dei gløymer det som sjølvsagt kan vere tungt, men som ein kvar forfattar og regissør må gjere; – kill your darlings. Slik er oppsettinga tidvis blitt nesten som ei lita vareopptelling over alt dei vil fortelle oss, presentert med overspel, men elles nokså på det jamne utan dramaturgisk skilje mellom viktig og uviktig. Då gjorde det godt med kontrasteringa i det nesten litt naive, og langt frå kritisistiske vitnesbyrdet til Dugassa. Der låg det mange kloke observasjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 31. august 2013.)

UMUSIKALSK: Det er ikkje alt i forholdet mellom Guten og Jenta som er like harmonisk. FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Lilla
Av Jon Fosse
Regi: Runar Gudnason
Scenografi: Mari Watn
Musikk: Runar Gudnason
Med: Eldar Skar, Bjørnar Lisether Teigen, Hilde Marie Farstad, Daniel Karlsson og Lars Melsæter Rydjord
Teatret Vårt, Molde

Kven har ikkje vore ung, utilpass og usikker, men med lyst til å spele i band?

Jon Fosse skreiv opphavleg «Lilla» for det britiske «Connections » i 2003, eit ungdomsprosjekt som var forløparen for vår eigen «Den Unge Scenen», der tekstar skrivne for ungdom blir framført av ungdom. To år seinare blei stykket også del av repertoaret i norske DUS. Det er slik sett eit mye spela drama, men så vidt eg veit er det berre Rogaland Teater av institusjonsteatra som har sett det opp. Før nå. I samband med opninga av Bjørnsonfestivalen i Molde, og også som eit bidrag til språkåret og Aasenjubileet, har Teatret Vårt laga ein produksjon som tek alle sider ved Fosses språk og tematikk på djupaste alvor.

«Lilla» er eit tett, lite salongdrama med mange lag. Scena er eit klassisk lukka rom, eit temmeleg utriveleg og fuktig  kjellarlokale under ein fabrikk. Her har fire unggutar fått seg øvingslokale for å lage band, men gutane er som ungdom flest både usikre og langt frå spesielt musikalske. Det er i det heile tatt eit ganske håplaust prosjekt, og det skjønar dei sjølve også. Den ytre historia er lett gjenkjenneleg, og særleg når ei jente kjem inn i settinga som både eit uromoment og ein forløysar. I ein nokså typisk, men likevel tidvis heilt meiningslaus dialog, greier Fosse å fortelle ei mengd historier om å vere usikker, om å høyre til, om gruppetenking, om sjalusi, om aggresjon og gryande kjærleik, kort sagt – om å vere ung.

Ytre sett handlar det om fire gutar som ikkje heilt får det til å funke som gruppe, og spesielt ikkje musikalsk. Men musikken har også ein sentral plass i dei meir løynde laga som gjennom Fosses særeigne språk er gitt ein sjeldan musikalitet. Dette har Teatret Vårt tatt så alvorleg at dei like godt har hyra ein musikar til regissør. Runar Gudnason er meir kjend som «Sjef R» i rapgruppa «Side Brok», og sjølv om han tidlegare har laga ein dokumentarfilm, er dette hans debut som teaterregissør. Det var eit dristig, men godt val. Gudnason har laga ein gjennommusikalsk produksjon der til og med lyden av drypande vatn frå vasslekkasjane i kjellaren blir akkompagnement og integrert del av musikken. Oppsettinga er særs teksttru, og det er ingen avvik frå manus som blir følgd ord for ord, men med nynorsken til Fosse i botn, har ensemblet likevel frigjort seg noko ved å nytte sine eigne ulike dialektar. Det gjev auka autentisitet og truverd. Og musikalitet.

Personinstruksjonen til Gudnason er kanskje ikkje den mest nyanserte, og nokre av aktørane kunne nok ha fått litt meir å spele på. Hovudpersonen, «Guten» (Eldar Skar) er ein ungdom som ikkje har fått for mykje kjærleik i oppveksten. Han har vakse opp hjå bestemora, den einaste personen  han har følt noko for, men som nå nettopp har døydd. Han er kjenslemessig litt avstumpa og redd for å opne seg, men likevel ikkje meir aparte enn at dei fleste vil kjenne seg att i han. Og så kjem den langt meir empatiske, kloke og forståingsfulle «Jenta» (Hilde Marie Farstad), og utfordrar alt det trygge som er innafor skalet hans. Det er nydeleg framstilt, nesten underspela, og Farstad har fått ein nyanserikdom i spelet sitt som eg saknar litt hjå dei fire andre.

«Lilla» er blitt eit lite djupdykk inn i ei vond og vanskeleg brytningstid. Stykket har fanga opp ungdomens univers og språk, og gitt det ein rytme og musikalitet som dei unge bør kjenne seg att i. Målgruppa var diverre temmeleg fråverande på premieren, men produksjonen skal også spelast i den kulturelle skulesekken, og i neste veke skal han visast på Rockheim i Trondheim, ein perfekt arena for eit så musikalsk teater.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 30. august 2013)

TEATER

TROLLMANNEN FRÅ OZ
Av L. Frank Baum
Bearbeiding, regi og koreografi: Marita Rødset
Scenografi: Frank Audun Kvamtrø
Lysdesign: Lars Kristian Mathisen
Kostyme: Silje Botten
Musikk: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Ei sjarmerande oppsetting som særleg imponerar med flotte kostyme og god koreografi.

Det blir ikkje verkeleg sommar for meg før eg har vore på Munkholmen og sett Teaterlaget i BUL si årvisse sommarframsyning. I snart ein mannsalder har dei unge entusiastane gitt oss sjarmerande innblikk i teaterverdas rike kanon. I år er det den drygt hundreårige klassikaren «Trollmannen frå Oz» som er tilrettelagd, instruert og ikkje minst koreografert av Marita Rødset. Ho har regissert fleire av desse sommaroppsettingane, og kjenner godt teaterlagets svake og sterke sider. I eit ensemble på tjue der snittalderen ikkje er spesielt høg, får alle prøve seg, og vel så det. Med klokkartru på at alle har noko å fare med berre dei får litt rettleiing, har ho skapt ei eventyrleg framsyning som sjølvsagt er sjarmerande, men også ganske spektakulær og velkoreografert.

Historia om Dorothy, den svoltne hunden hennar, fugleskrømtet utan hjerne, blikkmannen utan hjarte, og løva utan mot er godt kjend, særleg frå filmen frå 1939 der Judy Garland song «Over the Rainbow» inn i alle hjarte. Det er ei eventyrhistorie full av undring og oppleving, med trollmenn og heksar, vonde og gode figurar, og med mange tolkingslag for den som vil ha meir enn berre underhaldning. Hovudpersonen Dorothy blir spela av Nadia Marie Kummeneje, ei etter kvart særs røynd teaterjente som har full kontroll på rolla si. Lågmælt, undrande og nesten underspela får ho fram ei ungjente dei fleste kan kjenne att. Songane sit godt, og særleg er tolkinga av «Over the Rainbow» vakker og full av innleving. Men Kummeneje og Rødset gir god plass til dei øvrige i ensemblet. Særleg vellukka i år er alle masseopptrinna med opp til tolv aktørar om gongen i fantasifulle og fargerike kostyme, og koreografert akkurat så vanskeleg at dei fleste får det til. Litleputtane og apekattane var små vakre tablå i seg sjølv.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk utfordring. Denne gongen er det vald ei relativt nake løysing med få rekvisittar. Sjølv om det var mye fin og kompenserande lyssetting, kunne nok scenografen ha gitt oss litt meir for å skape dei naudsynte illusjonane. Men så har kostymeavdelinga tatt det tifalls att. Saman med fin lysdesign gjer dei mange ulike og imponerande kostyma at det likevel går greitt å leve seg inn i draumeverda.

Spelet blir presentert som ei vandring fram til trollmannen der unge forteljarar pedagogisk og forståeleg guidar oss frå tablå til tablå. I bakgrunnen er alltid den vonde Heksa frå vest, infamt spela av Gro Hellesnes, men sjølv ho er aldri farlegare enn at dette berre blir passe skummelt, – akkurat slik det skal vere.

Folk vil bli lurt, seier trollmannen i ein finale som nok blei litt overraskande for dei som ikkje har sett dette før. Verda vil bli lurt, teater er ein illusjon, og slik kan «Trollmannen frå Oz», i tillegg til å vere god og litt skummel underhaldning, også seie noko om både oss sjølve, og ikkje minst teatrets sjel. Og når teaterlaget i BUL gjer det så sjarmerande som dette, er det berre å gle seg til neste år.

TEATER

FRAMTIDA?: Sju av dei åtte unge dramatikarane. FOTO: ERIK JOHANSEN

(Punktum)
Av Emilie Lysø (16 år)
Med: Helle Ottesen og Trond-Ove Skrødal
Bibelmøte
Av Marianne Lauritsen (17 år)
Med: Helle Ottesen, Ragnhild Sølvberg og Janne Kokkin
Drømmen om Maja
Av Truls Sletvold (17 år)
Med: Kjersti Tveterås, Ole Christian Gullvåg og Jon Lockert Rohde
Netthinnepolaroider
Av Ingrid Hvidsten (16 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Trond-Ove Skrødal

Regi: Rita Abrahamsen og Matilde Holdhus
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Prosjektet «Unge Dramatikere» er faktisk vel så spennande som dramalesing.

Tysdag denne veka hadde Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset premiere på fire små einaktarar skrivne av ungdom mellom 13 og 19. (Sjå eiga melding av desse.) Laurdag var det premiere på fire tekstar til, denne gongen presentert som dramalesing.

I meldinga av dei fire dramatiserte tekstane, skreiv eg at tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning, og at dette ser ein tydeleg i det ungdomane skriv. Slik også denne gongen. Det er dei store spørsmåla som opptek forfattarane, og her er relativt lite eksplisitt ungdomsstoff. Jamvel om det var stort spenn mellom dei fire lesestykka, hadde dei framleis noko sams, særleg i presentasjonen. Alle handla om eitt eller anna løynd som dei freista å avdekke lag for lag. Det krev at du legg ut spor, men at du aldri blir for tydeleg eller føreseieleg, og at sanningas augneblink blir det dramatiske høgdepunktet. Det var openbert ikkje like lett å handtere for alle.

«(Punktum)» var nok det mest vellukka i så måte. Det var ein tekst som hadde masse underfundig og subtilt ved seg, og som aldri avdekka meir enn høgst nødvendig, og knapt nok det. Gjennom fleire frittståande mono- og dialogar utan eigentleg indre samanheng, handla det vel i yttarste konsekvens om å leve kontra å eksistere, men her låg så mange føringar og ulike trådar at tolkingane blei like mangfaldige som livet sjølv. Og så greidde forfattaren på eit diskret vis å få ringen til å bli slutta i finalen. Eit lågmælt og nydeleg lite stykke poesi.

«Bibelmøte» handla om tre kvinner som møttest jamleg for å lese frå Bibelen. Men her låg masse løynde konfliktar og problem i kulissene. Bibeltekstane kommenterte sjølvsagt røyndomen for dei tre kvinnene, og forfattaren synte fint korleis vi pratar forbi kvarandre, og ser berre det vi vil sjå, samstundes som trivialitetar fort kan framstå som viktigare enn livet sjølv. Alt dette var fint presentert med god dramaturgisk stigning, men finalen blei for synleg og litt føreseieleg.

«Drømmen om Maja» var i tema særs likt den beste av dei dramatiserte tekstane («Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke»), ei tilsynelatande heilt konkret handling som etter kvart synte seg å vere noko ganske anna. Ideen var god, og teksten utmerka seg med masse fin humor der både skulesituasjon og kunstopplevingar verkeleg var tatt på kornet. Men forfattaren greidde nok ikkje å skape den naudsynte overraskinga då vi skjøna kva det i røynda handla om.

«Netthinnepolaroider» handla også om ein løyndom, og etter kvart forstod vi at det kunne vere noko forferdeleg som hadde skjedd. To venner treff kvarandre etter mange år, og minna om ei ugjerning blir friska opp. Men i denne lesinga er avdekkinga av fortida meir forsiktig, og vi får ikkje vite meir enn vi treng. Slik held forfattaren oss nyfikne, og greier også det kunststykket å avslutte ganske overraskande med ein replikk som gjer at det meste av det vi har tolka inn i staden blir hengande i lufta som eit stort spørjeteikn.

Alle tekstane er forbausande godt skrivne, og fleire av dei har i tillegg masse humor. Presentasjonen var som lesing utan rekvisittar og scenografi, og med minimal regi. Likevel var faktisk dramalesinga vel så spennande som dei fire dramatiserte stykka. Kanskje fordi tekstane her verkeleg fekk stå på eigne bein. Og det tolte dei.

TERAPI: Pasient og terapeut eller berre pasient? FOTO: ERIK JOHANSEN

TEATER

Forventninger
Av Ingrid Torkildsdatter Schanke (13 år)
Med: Erling Gjeset, Wenche Strømdahl og Arne O. Reitan
Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke
Av Erling Gjeset (18 år) Med: Ole Christian Gullvåg og Hallbjørn Rønning
Brann av følelser
Av Ane Sofie Tønne Nesse (13 år)
Med: Erling Gjeset og Ibrahim Fazlic
Forleggjaren frå helvete
Tekst og musikk: Ragnhild Johanne Risnes (15 år)
Med: Ole Christian Gullvåg, Stian Hovland Pedersen og Wenche Strømdahl

Regi: Rita Abrahamsen
Dramaturg: Elisabeth Egseth Hansen
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Trøndelag teater, Teaterkjellaren

Trøndelag Teater gir oss eit innblikk i dramatikkens purunge underskog.

For andre år på rad har Trøndelag Teater og produksjonsselskapet Kjernehuset (Rita Abrahamsen) invitert skrivelystne ungdomar mellom 13 og 19 til å sende inn manus. Etter suksessen i fjor, kom det i år inn heile 49 forslag frå meir eller mindre komplette tekstar til ideskisser. Åtte blei plukka ut, og i løpet av vinteren har dei unge dramatikarane fått utvikle tekstane gjennom workshops, i møte med skodespelarar og med hjelp av instruktør Rita Abrahamsen og dramaturg Elisabeth Egseth Hansen. Tysdag var det urpremiere for fire dramatiserte små einaktarar. Dei fire siste tekstane blir presentert som lesestykke i dagane som kjem.

Tenåra er ei tid for mogning, for undring og for eksistensiell oppvakning. Det ser ein tydeleg av dei fire stykka som, trass i stor ulikskap, likevel har ein god del fellestrekk. Eit stikkord som kan vere dekkjande er einsemd på ulike nivå. Men også større eksistensielle spørsmål, som kunstens rolle, er tema i to av framsyningane.

«Forventninger» handlar om ein litt dysfunksjonell familie der faren lever ut sine eigne, og ikkje realiserte draumar om ein fotballkarriere gjennom eit tøft press på sonen som langt heller vil satse på målarkunsten. Situasjonen med overambisiøse foreldre er lett å kjenne seg att i. Og mye er tatt på kornet sjølv om teksten nok er vel føreseieleg, og kanskje noko overteikna.

«Brann av følelser» er om eit litt aparte vennskap mellom to gutar der løyndom og skam er blant tema. Alt er ikkje like lett tilgjengeleg, men forfattaren avdekkjer etter kvart lag for lag,  til alle dei innestengde kjenslene til slutt eksploderer i ein dramatisk finale.

«Forleggjaren frå helvete» er ein absurd operette, nesten som ein parafrase på Jo Strømgrens «Pseudonymet» der vi på humoristisk og ganske surrealistisk vis får presentert både andssnobberi, bygdedyr og meir til. Ragnhild Johanne Risnes ausar av sitt overskot i denne frodige og lett surrealistiske humoresken.

«Abonnenten du prøver å oppdrive, eksisterer ikke» er den desidert mest mogne teksten, og er skriven av multitalentet Erling Gjeset som i tillegg spelar i to av dei andre stykka. Det er ein nesten Beckettsk dialog mellom to menneske på ein benk, tilsynelatande ein situasjon mellom pasient og terapeut, men både samtalen, påkleding, fakter og situasjonen fortel oss etter kvart at det kanskje ikkje er slik likevel. Det er ein utruleg god dialog, velskriven, naturleg og med uendeleg mye undertekst.

Regien til Rita Abrahamsen syner stor lojalitet til ideane til dei unge forfattarane, og med godt, men nøkternt spel og enkel scenografi blir dette særs tekstbasert teater. All ære til Trøndelag Teater for å låne kunnskap, hjelp, rettleiing og lokale til desse unge talenta. For den som er glad i teater lovar dette verkeleg godt for framtida.

TEATER

KARNEVAL: Kostyma er avgjerande i eit karneval, og i denne produksjonen eit kapittel for seg. FOTO: VIGDIS HAUGTRØ

Blue Motell
Av Lisa Lie/Pony Of No Return
Konsept og regi: Lisa Lie
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Lysdesign: Steffen Telstad
Lyddesign: Mikael Gullikstad
Med: Ivar Furre Aam, Kenneth Homstad, Helga Kristine Edvindsen og Lisa Lie
Co-produsert av Trøndelag Teater og Black Box Teater
Trøndelag Teater, Studioscena
(«Blue Motell» blir spela på Trøndelag Teater til midten av mai, og i slutten av mai blir det sett opp på Black Box i Oslo.)

Eit humoristisk og gruvsamt innblikk i ein heilt annan røyndom.

Mitt første møte med forfattaren og scenekunstnaren Lisa Lie for snart ti år sia ga meg hakeslepp. Frekt, frodig og fullstendig utan blygsel framførte den unge og temmeleg urøynde performanceartisten ganske annleis teater. Etter det har eg sett eit par til av produksjonane hennar,  og særleg «Skogsunderholdning – Talk Softly But Carry A Big Stick» frå 2007 sit framleis spikra i minnet. Nå har ho tatt steget inn på eit institusjonsteater, og i ein samarbeidsproduksjon med Trøndelag Teater og Black Box var det torsdag urpremiere på «Blue Motell» på Studioscena på Trøndelag Teater.

Lisa Lie skapar sitt eige univers der det er hennar reglar som gjeld, og der alt er annleis sjølv om referansane til det verkelege livet, og ikkje minst den klassiske kulturarven er openberre og sit særs laust. Slik også denne gongen. Saman med tre andre skodespelarar tar ho oss med til verdas ende. Her blir vi med på eit helvetes nachspiel der kjente og ukjente dukkar opp. Blue Motell ligg over heisen til dødsriket, men ettersom heisen berre tek to om gongen, og deltakarane i tillegg ikkje ser ut til å avfinne seg med reisa, men dukkar opp att og opp att og opp att, blir vi med på eit maratonparty levd ut som eit middelaldersk karneval.

Lie er utstyrt med noko så sjeldan som klassisk europeisk danning, og ho ausar av kunnskapen i tallause referansar til eit utal forfattarar og filosofar. For dei mange av oss som ikkje er heilt fortrulege med Dante, Sartre, Defoe, Bakhtin, eller Rabelais, er det likevel nok av metaforar og referansar å kjenne seg att i. Eit gjennomgåande tema er eventyra der både Hans og Grete og Snøkvit dukkar opp i ulike, og ikkje minst uvante skapnadar. For ikkje å snakke om gamle mytar, populærkultur, toppidrett og pornografi. I Lies univers kan alt skje, men neppe slik vi trur eller er vande med.

Oppsettinga er bygd opp av ei rekkje tablå der nokre nesten går i loop, og der Lies fortellarstemme syter for sceneskift og mindre pausar. Desse små historiene er limet i framsyninga, og ettersom Lie er ein særs habil forfattar, er dei også små litterære perlar eg gjerne skulle ha høyrt fleire av. I tablåa, som i alle fall tilsynelatande ikkje har annan samanheng enn at dei handlar om alle dei ulike folka som kjem til Blue Motell, møter vi mange kjente, men i ny og uventa tapping. For i karnevalet blir alt forkledd og annleis. Spesielt festa eg meg ved møtet med Robinson og Fredag, eit fordomsfullt tyskarportrett der det blei balansert nydeleg mellom særs valdeleg oppførsel og trongen til ein piknik i ro og mak, og eit ganske velkoreografert gjensyn med Tonya Hardings OL-fadese i 1994. Berre for å nemne nokre. Og sams for det meste er den underliggande humoren.

Eit karneval kan også vere eit kostymeball, og i denne produksjonen har Maja Nilsen skapt dei mest outrerte påkledingar som på same tid understrekar både innhald og surrealisme. Scenografien hennar er også effektfull og består stort sett av ei mengd rekvisittar som fungerer utmerka til fleire av tablåa.

I slike lett absurde framsyningar som grensar mot performance, er ofte spelet naivistisk og nesten amatørmessig. Det er konseptet som er det viktigaste. Ikkje slik denne gongen. Rett nok er mye også her naivistisk, men spelet er framifrå, og det er tre særs dyktige skodespelarar Lie har med seg. Dei mange sceneskifta og timinga er presise og tidvis imponerande. Dryge to og ein halv time med intenst spel er ein kraftprestasjon for både utøvarar og ikkje minst oss i salen. Framsyninga er nok i lengste laget, men eg har mistanke om at også dette er eit medvite val. For at publikum verkeleg skal fatte kor langvarig og utslitande dette endelause nachspielet er, må det vel vere slik?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 22. april 2013.)

TEATER

MIMIKK: Når alle nå kan nytte røysta som dei vil, kan tagal mimikk stundom vere ein vel så effektiv stemme. FOTO: GT NERGAARD

Stemt
– En feiring av den allmenne stemmeretten
Av Marianne Meløy
Regi: Øyvind Brandtzæg
Komponist/musikalsk ansvarleg: Trygve Brøske
Med: Marianne Meløy
Trøndelag Teater, Theatercaféen

Noko så umogeleg som ein fleirstemt monolog.

Det er hundre år sia røysteretten i Norge blei ålmenn, og det er sjølvsagt verd mang ei feiring. Men Marianne Meløy er ikkje Marianne Meløy utan også å setje skråblikk og vri og vrenge på det meste. Med utgangspunkt i at røysta er meir enn ei ytring annakvart år, men også kva vi seier, syng og skrålar til dagleg, og ikkje minst i kva for leie og korleis vi gjer det, har ho laga ein halvannan times musikalsk kabaret der ho let eit utal stemmer kome til orde i det som etter kvart blir eit temmeleg fleirstemt blandakor.

Marianne Meløy er eit multitalent. Som skodespelar har ho eit enormt register frå det urkomiske til det djupt alvorlege. I tillegg har ho gjennom både ulike teaterproduksjonar og ei årrekkje som fast kåsør i Norgesglasset i NRK P1også synt seg som ein dugandes skribent. Med bakgrunn frå heimplassen sin i Vesterålen og eit ganske mangefasettert typegalleri presenterer ho nå ein kakofoni av forskjellige røyster og historier der det einaste dei har sams er at dette er stemmebruk på ulike nivå. Med utgangspunkt i at alle må få synge med sitt nebb, byr ho på barokke, artige, tragikomiske og kvardagslege fortellingar, tilsynelatande presentert etter innfallsmetoden, der du verkeleg skal halde tunga rett i munnen for å henge med. Poenga sit laust og låtten i salen likeeins. Her er leik og oppgjer med mytar, her er uvant vri på det vi trudde vi kjente, og her er kvardagsfilosofiske vurderingar i hysterisk morosam påkleding. I eit stort tempo og så godt som utan pausar byr ho på utsegner og historier frå det ein til slutt vil tru må vere alle personane på heimplassen hennar, og vel så det. Samt ikkje så reint få kvinnelege politikarar.

Tekstane hennar er underfundige og gode. Dei er fulle av humor og uventa vendingar. Med god regihjelp av Øyvind Brandtzæg er framføringa presis og i eit godt samspel med komponisten Trygve Brøske som både akkompagnerer og kommenterer. Marianne Meløy er fortruleg med både tekst og typar, for dette er så avgjort hennar eige stoff, og publikum ser ut til å ha det fortreffeleg. Men eg må likevel vedgå at eg har sett ho meir vellukka, som til dømes i julekabareten med Trønderhøns for halvtanna år sia. Der fekk historiene hennar vere frittståande tablå i ein større samanheng, og med tid og rom for pausar, medan det i «Stemt» stundom blir i meste laget, og der det ofte ikkje er stor nok skilnad på likt og ulikt, eller stemt og ustemt for å nytte hennar eigen terminologi.

Å innføre ålmenn røysterett for alle var sjølvsagt ei politisk handling, og jamvel om dette ikkje er spesielt kontroversielt i dag, har feiringa til Meløy også ein agenda bak all humoren. Det er både mannssjåvinisme og andre fordommar som får gjennomgå, men tøffast er ho kan hende med sine eigne. I beste David Letterman-stil syr ho det heile saman med ei kåring av dei ti beste replikkar frå norske kvinnelege politikarar der spennet i innhaldets klokskap, eller mangel på slikt, syner at kvinner nok ikkje skil seg så mye frå menn akkurat på det området.

I denne feiringa av alskens stemmebruk, i spennet mellom å ytre seg politisk til song og kvardagsbabbel, er Meløy paradoksalt nok best i dei stille og nesten tause partia. Det er når mimikken og det lydlause ettertenksame får overdøyve – ja nettopp overdøyve – den vanlege pratinga, at ho treff mest. Når alle nå kan nytte røysta si som dei vil, er det kanskje symptomatisk at det er den tagale som blir høyrt?

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 19. april 2013)

TEATER

Undertone
Konsept: Sidney Leoni
Utvikla i samarbeid med: Andros Zins-Browne, Guillem Mont de Palol, Luis Miguel Félix, Manon Santkin, Marcus Doverud, Peter Lenaerts m.fl.
Med: Amanda Apetrea, Andrea Csaszni Rygh, Christina Vantzou, Eliisa Erävalo, Ingrid Rusten, Ivar Furre Aam, Ludvig Daae, Manon Santkin, Martin Lervik, Sidney Leoni, Mariana My Suikkanen Games, Rami Jawhari Jansson
Lyddesign: Peter Lenaerts
Luktdesign: Laurent David Garnier
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Synet gjer oss blinde. Det er i mørkret du verkeleg kan sanse.

Den franske koreografen og scenekunstnaren Sidney Leoni gjestar Trondheim med ei framsyning som går føre seg i stummande mørke. Etter ein liten introduksjon i testing av det sanselege ved å sjå, kjenne og smake på litt vatn i eit beger, blir vi ein og ein geleida inn i salen som denne gongen verkeleg er ein black box, og der alt er svart som i natta. I dette litt spooky og ukjende, blir vi stua saman som sild i tønne, og når alle går inn i mørkret, går vi også inn i våre eigne, private univers. Medan vi står rett opp og ned, tar ulike ting til å skje. Det er folk som dyttar på deg, kjenner på deg, sprutar på deg og meir til utan at eg skal gå i detalj. I mørkret blir alle sansar skjerpa, og du kjenner brått både sveittelukt, og andre luktar, høyrer lyder du elles ikkje ville ha oppfatta, og merkar med eitt at du har eit langt meir finstemt sanseapparat enn du trur.

I starten var det uråd å vite om det var andre publikummarar eg dulta borti, eller om det var ein eller fleire av dei tolv medverkande. Etter kvart kjende eg forskjellen, og forstod at her var det langt meir koreografi i mørkret enn ein kunne tru var mogeleg. Det var tidvis folk tett på meg på alle kantar, høgt og lågt og relativt intimt, og det merkelege var at sjølv om dei invaderte privatsfæren på eit vis eg i andre samanhengar ikkje ville ha likt, var dette berre spennande og særs sanseleg. Eg følte meg aldri invadert. Tvert om var eg på eit vis inkludert i noko eg ikkje visste kva var. Samstundes gjekk tankane. I nesten ein time utan å sjå, men med alle andre sansar på vidt gap fekk både tankar og fantasi næring. Assosiasjonane var mange, og Leone tok meg med på ei reise i og ut av meg sjølv som blei svært personleg, men som samstundes fungerte nesten terapeutisk. Eg gjekk ganske skeptisk inn, og oppstemt ut.

Å vere publikum i ein slik produksjon er langt meir krevjande enn å sjå eit vanleg titteskapteater, men så uendeleg mye meir givande. Samstundes trur eg det er få teaterproduksjonar som gir så ulike og individuelle, for ikkje å seie private opplevingar. Det var ei personleg og særs sanseleg reise det var godt å bli tatt med på. 

TEATER

KONTORISTANE: Skodespelarar og publikum. Denne meldaren omkransa av "kontoristane". TEIKNING: BRYNJAR ÅBEL BANDLIEN

Field Works – office
Konsept: Heine Avdal og Yukiko Shinozaki
Skapt og utført av: Heine Avdal, Brynjar Åbel Bandlien, Fabrice Moinet, Yukiko Shinozaki, Christelle Fillod, Wouter Krokaert og to lokale aktørar
Lyddesign og AV-elektronikk: Fabrice Moinet
Teikningar: Brynjar Åbel Bandlien, Christelle Fillod og Wouter Krokaert
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Perfeksjonistisk og med ein detaljrikdom som det verkeleg står respekt av skapar Heine Avdal og Yukiko Shinozaki teaterkunst ut av heilt kvardagslege trivialitetar.

Under Bastardfestivalen i september 2012  må eg vel vedgå at denne meldaren blei forført av Heine Avdal og Yukiko Shinozakis «Nothing’s for something», ei danseframsyning som i røynda var koreograferte draperi og ballongar framført med ein eleganse og detaljrikdom som verkeleg imponerte. To år tidlegare gjesta Avdal og Shinozaki same festival med «Field Works-hotel», ein produksjon det framleis går gjetord om. Nå er dei i Trondheim med nok ein produksjon, og denne gongen ikkje på langt nær så storslagent og spektakulært som «Nothing’s for something», men med akkurat same krav til perfeksjonisme, timing og utsøkte detaljar. Framsyninga er ei fortsetting av serien «Field Works» der dei tek for seg vanlege og kvardagslege scener som vi alle har forhold til, men som ikkje er teaterscener. Førre gongen var det eit hotellrom, og denne gongen eit kontor.

Kvart tiande minutt startar ei ny framsyning, ho varar rundt tre kvarter, og det er berre to publikummarar om gangen! Og «scena» er kontora til Teaterhuset Avant Garden der dei tilsette arbeider upåverka av at det er teater i same rommet. Berre logistikken rundt dette kan ta pusten frå ein. Eg skal ikkje røpe for mye av kva som skjer, men det er både artige og særs uventa ting. Dei fleste av oss arbeider nettopp i slike omgivnader til dagleg, og veit utmerka godt korleis eit kontor er og fungerer. Trur vi. Men som det meste anna sit konvensjonar og fordommar djupt i oss alle, og der vi trur vi veit kva vi har i vente, skjer det heilt andre og uventa ting, men likevel minst like logisk. Slik held Avdal og Shinozaki opp ein slags absurd alternativ røyndom som byr på masse humoristiske opplevingar. Og som gir deg mye å tenke på.

Kontoret er både faktisk og virtuelt, og dette spennet blir understreka av utstrakt bruk av noko så reelt og trivielt som ei kopimaskin, men som på andre sida presenterer røyndomen i form av illustrasjonar i teikneserietradisjon. Ein slags Warholsk kopi av kopi av «the real thing» om du vil. Teikningane er både effektive og illustrerande, samstundes som dei har ein viss framandgjeringseffekt. I dette universet blir det laga uventa absurditetar i eit imponerande tempo der situasjonar og teikningar blir henta fram frå dei mest uventa krokar. Og sjølv om teikningane berre er illustrasjonar, er lydbildet heilt reelt og hundre prosent synkront. At ei teikning kan ha eit reelt lydbilde, er kanskje ikkje så greitt å forstå, men etter å ha opplevd denne oppsettinga, blir alt slikt heilt naturleg. Så absurd, og så logisk!

TEATER

Bør Børson jr.
Av Johan Falkberget, Harald Tusberg og Egil Monn-Iversen
Regi: Erlend Samnøen
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Mads Bones, Silje Lundblad, Kjersti Tveterås, Harald Brenna, Hans Petter Nilsen, Kine Bendixen m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Ein Bør Børson jr. som overspela folkloristisk folkekomedie i staden for eit humoristisk oppgjer med jobbetida.

Historia om Olderdalens oppkomling og jobbetidas Bør Børson jr. er nok Falkbergets mest populære og innbringande roman, om enn ikkje hans beste reint litterært. Men teksten er god, den humoristiske og politiske brodden treffsikker, og alt dette er meir enn godt nok tatt vare på i Harald Tusbergs og Egil Monn-Iversens musikalske dramatisering frå førti år tilbake. I Trøndelag Teaters oppsetting av dette folkekjære musikkspelet, har instruktøren vald å presentere historia som folkloristisk buskis med masse outrert overspel der lite blir att av Falkbergets satire. Det får vere Erlend Samnøens val. Personleg meiner eg at historia står godt på eigne bein, og at mye av den innfule trønderske humoren som ligg i det språklege og i alle dei fine og sjarmerande detaljane, fort blir kasta ut med badevatnet.

Samnøen har vald ei surrealistisk form der han på eine sida går meir attende til Falkberget enn Tusberg/Monn-Iversen, samstundes som han tidvis dreg historia ut av den tida ho handlar om, og i tillegg nyttar ein stumfilmtradisjon med utstrakt bruk av informasjonsplakatar. Kine Bendixen er forteljaren som både i opningsscena og undervegs les høgt frå romanen. Då får vi forfattarens lune forteljarstemme før den raskt blir kontrastert av høgrøsta overspel som i hovudsak dreier seg om første verdskrigen, men som gjennom rekvisittar og anna like gjerne kunne ha vore i dag. Det er eit greitt val dersom Samnøen vil allmenngjere historia og trekke satiren til også å omfatte dagens oppkomlingar. Men det ser vi fint lite til. Dette er ein freistnad på å lage rein underhaldning, og her er lite att av Falkbergets politiske satire.

Dagny Drage Kleiva har dei siste åra laga utsøkt og særs vellukka scenografi til ei rekke oppsettingar. I denne produksjonen er alt måla med brei pensel. Skodespelarane går i bunad og Olderdalen er plassert i eit landskap som minner meir om eit prospekt frå vestlandet enn Gauldalen. Ein naivistisk scenografi som nok er ein freistnad på å vere humoristisk i seg sjølv, men som blir ganske sjablongaktig og ikkje så reint lite karikert.

Karikert er eit stikkord for heile produksjonen. Med få unntak er aktørane så overspela at det halve hadde vore nok. Men dei to som reddar framsyninga er Mads Bones og Silje Lundblad. Bones er ein nyansert og truverdig Bør, sjarmerande, litt ynkeleg og heile tida ufrivillig komisk. Han greier seg utan å overspele og difor er det også Bones som får fram den verkeleg subtile humoren. Bør Børson jr. er på mange vis Falkbergets svar på Peer Gynt. Og i denne oppsettinga gir Silje Lundblad oss ei Josefine som ligg særs nær Solveig der ho tolmodig ventar på sin Bør. Hennar såre og inderlege «Å, æ kjinne ein kar» er til å grine av, vakker og full av lengt.

Åsmund Flaten har som vanleg ei god hand med det musikalske, men eg stiller eit stort spørsmål ved å plassere orkesteret på sida av salen. Det gir eit skeivt lydbilde. Og eg har sagt det før, men tek det opp att. Dersom Trøndelag Teater skal kunne ha ambisjonar om vere ei leiande musikalscene, må lydkøyringa bli langt betre.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. mars 2013.)