Amund Grimstad

REVY

Jubalong
UKA-13, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet
Regi: Sivert Ericson Aarnes og Thomas Andersen
Koreografi: Thea Ericsson Aarnes
Musikalsk ansvarleg: Christian Aftret Eriksen
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Festen burde vere over, men vi må berre ha eit glas til. Det er Olje-Norge i eit nøtteskal!  (Og kanskje også den mest presise oppsummeringa av årets valresultat?)

Studentersamfundet i Trondhjem feira hundreårsjubileum for tre år sia, og det same gjorde Studentersamfundets Interne Teater (SIT). I 1913 sette SIT opp revyen «Maxis», og med heile 20 visingar og stor suksess var grunnlaget lagt for det som frå 1917 blei den første studenter-UKA. Med årets UKE er det difor ein hundreårlang revytradisjon som blir feira, og ei verdig feiring er det blitt.

Studentersamfundet i Trondhjem er spesielt, og det heng i stor grad saman med UKE- og revytradisjonen. For å trygge økonomien for dei neste to åra, og sjølvsagt også for å feire seg sjølv, blir det annakvart år arrangert ei 25 dagars UKE, Norges desidert største kulturfestival, arbeidd fram på dugnad av meir enn 1600 studentar. Sjølv om kulturtilboda er legio, er det revyen som er drivverket i det heile. UKE-revyen i Trondheim har tidvis revolusjonert og vore trendsetjande for norsk revy, tallause er dei songar som etterkvart er blitt allemannseige, og det er ikkje så reint få av norske skodespelarar og instruktørar som har fått grunnutdanninga si i det runde huset ved Elgeseter Bru. Det er difor alltid knytt store forventingar til revyen, og jamvel om det heile blir produsert og framført på dugnad av unge amatørar, er nivået så høgt at her legg ein ikkje vurderingslista lågt.

Ein god revy skal ha ei fin blanding av uhøgtideleg humor, tull og tøys, litt alvor, gode songar, skarp satire og aller helst også eit skråblikk på vår eiga samtid. I tillegg skal han sjølvsagt vere profesjonelt og dyktig framført i alle ledd. Årets revy fyller alle desse kriteria, og det seier ikkje så reint lite. Gjøglargleda har alltid sitte laust i revyane, men ofte er dei blitt litt vel interne og studentikose. Ikkje slik denne gongen. Faktisk kan ein ane ein raud tråd heilt frå UKE-plakaten, via namnet «Jubalong», og til det gjennomgåande temaet i revyen. Det er jubalong, vi er på verdas beste fest, men innerst inne veit vi at alle ting tar slutt, og at rikdomen og festen truleg berre er ein oppblåst ballong som før eller seinare vil sprekke. Referansane til det nyrike Olje-Norge bør vere openberre.

Det startar imponerande med ein feiande og velkoreografert opningssong som fortel om sjampanjeflaska dei fann i kjellaren på førjulsvinteren i 1969, og sia har jubalong vore vår sjargong. Så fell intensiteten litt utover i 1. akt med mange små sketsjar med gode idear, men framleis litt uforløyste. Slikt må ein rekne med, og dette vil nok gå seg til. Men for all del, – både Rosenborgsongen, eit skråblikk på flåtthysteriet, og Trondheimsvisa er nummer som eg vil hugse. Og finalen i første akt er ein ganske genial musikalsk parodi på Melodi Grand Prix der særleg det spanske innslaget var heilt ubetaleleg.

Etter pause blir det berre ein endelaus opptur der høgdepunkta står i kø. Og heile tida med den underliggjande, apokalyptiske vissa om at vi lever i ei boble. Det vil føre alt for langt å referere alle numra, men «Kesam stasjon», ein muslimsk parafrase over det som var barne-TV for dagens studentar, var både tatt på kornet og gjort ellevilt og hysterisk morosamt. Og ei særs vakker, melodiøs og litt sår vise om studenten som let seg drive relativt viljelaust nedover Nidelva og ut på ope hav, har det som skal til for å bli ein evergreen.

UKE og revy er tradisjon, og revyen skal ha både ei drikkevise og ei Trondheimsvise. Drikkevisa er godt integrert i sjampanjefesten vi er vitne til, og Trondheimsvisa har rett nok stole litt av tema frå tidlegare bysongar, som «Munkgata» frå 1975, men denne nydelege franske valsen har alt i seg til å få eit liv etter dette. Det er færre viser i denne revyen enn tidlegare, men musikken er likevel særs til stades. Eit godt og dyktig leia orkester lagar saumlause sceneskift med småsnuttar frå den hundreårige songtradisjonen til revyane. Christian Aftret Eriksen har leika seg musikalsk, og ikkje før nå har eg forstått at Rosenborgsongen eigentleg har stole tema frå Samfundets nasjonalsong, «Nu klinger».

Dei ti studentane i ensemblet er dyktige multitalent som både meistrar spel, song og ikkje minst ganske krevjande koreografi. Det er tempo, raske skift, og det heile blir gjennomført med presisjon og teknisk briljans. Bak det heile står regissørane Sivert Ericson Aarnes og Thomas Andersen. For berre fire år sia var dei båe del av revyensemblet. I staden for profesjonelle instruktørar, har SIT skjønt at her må regissørane ha detalj- og lokalkunnskap, og resultatet er ikkje mindre enn imponerande.

(Meldinga (litt forkorta) stod i Klassekampen tysdag den 8. oktober 2013.)

TEATER

FANGA: Litt skummelt, men stort sett berre artig og kilent. FOTO.SAMFUNDET.NO

Når Voksenmonsteret Våkner
UKA-13, Barneteatret, Teltet i Høgskoleparken
Av Forfattarkollegiet
Regi: Hanna Marie Buvik Sønderland
Scenografi: Ida Arnesen
Med: Thea Dihle, Solvor Skogseth, Emma Jones, Martin Næss, Martin Bergland og Eirik Fagerslett

Ein artig og velspela hyllest til leiken og barnet i oss alle.

Det første barneteatret på UKA såg dagens lys under Laugalaga i 1977, og dermed blei det tradisjon. Og sjølv unge tradisjonar skal ein ikkje tukle med i Studentersamfundet. Då folka bak Glasur i 2003 var frekke nok til å fjerne oppsettinga for dei yngste, og i staden innføre bussteater, blei det protestar og folkekrav, og jamvel om det ikkje fanst Facebookgrupper på den tida, våga ikkje UKA å gjere anna enn å lage ein ny barneproduksjon i 2005. Det året spela barneteatret skjorta av revyen, og sia har teater for dei yngste vore ein sjølvsagt del av kulturtilbodet under UKA.

Barneteatret har vore produksjonar av ulik kvalitet, men alltid nyskrive og eigenprodusert, og som oftast også med mange referansar og hint til dei vaksne i salen. Slik er det også i årets oppsetting der allereie tittelen leikar seg med litterære referansar frå Ibsen til Jack London. Og det er leik det dreier seg om denne gongen i ein artig, velspela, litt (men ikkje veldig) skummel og ganske underhaldande produksjon som tidvis også spela fint på det interaktive.

Robin, som faktisk er ei jente, lever i trygg og god harmoni med far sin, ein leiken pappa som har full forståing for at i barnas univers er fantasi og leik vel så viktig som tannpuss og vaksenrutinar. Det er lillebursdagen til Robin, og alle som har feira jul ein gong forstår at dette er dagen før dagen. Så kjem tanta og kusina Siv på helgebesøk, og tante er av dei supervaksne som prioriterer Dagsrevy og lutefisk framfor dottera, og som har null forståing for omgrepet lillebursdag. Det er kanskje greitt nok, om det ikkje var for at ho også stel barndomen og leiken frå Siv. Slikt går sjølvsagt ikkje ustraffa, men det er ei lang og intrikat historie som eg ikkje skal avsløre her, men som sjølvsagt får ei happy ending til slutt.

For som alle veit, bur det små monster i skap og skuffar og under senger på alle barnerom. Dei er harmlause og vil eigentleg berre vel, sjølv om dei har ein spesiell hang for høgresokkar (det er årsaka til at dei forsvinn, om du ikkje alt visste det), men kan stundom trå litt feil. Natta før ein bursdag skal desse monstra strø litt magisk pulver over jubilanten, men helvete er laus om dei skulle strø over den som IKKJE har dag. Ulukka vil at det er akkurat det som skjer, det er pappa som får pulveret, og han blir sjølvsagt ein heilt annan, ein vaksenvaksen som berre er opptatt av arbeid, Dagsrevy og lutefisk, og som endåtil vil brenne alle leikar.

Då er hundreogeitt ute for Robin, men saman med Siv, som etter kvart forstår kor artig og viktig leiken er, og ikkje minst dei to sjarmerande monstra som er livredde for å ha strødd feil og risikere som straff å hamne som monstermaster der du veit, greier dei å pønske ut ei kilen løysing som gjenopprettar barndomens leik og fantasi, og som gjer dei vaksne litt mindre vaksne.

Oppsettinga er godt formidla, leiken, og nyttar seg effektivt av det interaktive ved å ha barn i salen. Fine songar, god koreografi og mye artig er det også. Og langt frå så skummelt at nokon skulle kunne bli særleg redde. Kanskje er intrigen litt komplisert. Og dei som spela tante og pappa hadde også to langt skumlare roller som ikkje alltid var like lette å skilje frå dei to andre, men dette er bagatellinnvendingar. «Når Voksenmonsteret Våkner» er ei upretensiøs, sjarmerande og velspela oppsetting som er ein hyllest til leiken og barnet i oss, og som har ei særs kilen løysing av tilsynelatande uoverkommelege problem.

TEATER

Utkast

UKA-13, Nattforestillinga, Elgeseter gate 4.
Av Eva Brekke, Kjell-Roger Lange, Erlend Thorin Kirkevold og Karete Jacobsen Meland
Regi: Nicole Siri Carruthers Ingemann
Scenografi: Åshild Klepsvik
Med: Joans Boym Flaten, Lise Stafne Morton, Thea Harnes André, Kaja Waagen, Une Cecilie Oksvold og Ole Fredrik Wannebo

Alt det gamle forfell og er snart berre historie, men kva kjem i staden? Må ein yngling verkeleg ta så mange val på terskelen til vaksenlivet?

Då Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sette opp ei nattframsyning i samband med UKA-95, var det med eit nyskapande og nesten revolusjonerande godt stykke. Framleis står den produksjonen som noko av det beste eg har sett på teater. Her utforska studentane dei mørkare sidene ved menneska, og etterkvart er «nattforestilling» meir blitt ein sjanger enn ei tidfesting av når på døgnet framsyninga blir vist. Nattframsyninga er blitt tradisjon, og sjølv om inga oppsetting førebels kan måle seg med den første, har det vore spennande å følgje studentanes utforsking av kva som skjer når festrusen frå UKA er over og ettertanken og kvardagen kjem.

Årets nattframsyning er særs ambisiøs og ytre sett ganske annleis enn dei førre. På skrå over gata for Studentersamfundet ligg to bygardar i jugendstil. Dei gamle murgardane skal rivast, og står fråflytta og tome. Den eine av dei, Elgeseter gate 4, er nå scene for årets nattframsyning. Og for ein scenografi det er blitt! Huset står for fall og her er det tydeleg  forfall. Det gamle skal vekk og nytt skal kome i staden. I tillegg til teaterscene, er huset også blitt ei lita kunstutstilling der kunstnaren Elinor Ingemann har laga små installasjonar som speglar både den gamle jugendarkitekturen og handlinga i stykket. Før framsyninga får vi alle ei vandring rundt i eit hus fullt av minne og med innhald som i alle fall ga denne meldaren mange assosiasjonar.

I denne bygarden, som heilt sikkert skjuler løynde forteljingar tilsvarande fleire bindsterke romanar, har det truleg også budd eit utal studentar opp gjennom åra. Det gjer det også nå. I eit særs slite bukollektiv bur Mads saman med sambuarane Gustav og Frida. Det er ikkje berre dei fysiske omgjevnadene som er nedslitne. Også kollektivet har sine problem både når det gjeld det  mentale ved å bu tett, og ved det praktiske som tersklar for reinhald og rydding. Alle som har budd på hybel, vil lett kjenne seg att i settinga.

Med teatervertar som guide blir vi geleida frå rom til rom, og frå tablå til tablå der vi møter ungdomar på terskelen til vaksenlivet. Mads har flytta heimafrå for fyrste gong, og det er både ei frigjering og det motsette, noko vi stadig får prov for når han får besøk av systera og den overambisiøse mora. Det er ikkje greitt å bli rykka opp med rot frå ein relativt trygg oppvekst med klåre rammer, og til eit tilvere der du tilsynelatande kan gjere som du vil, men der du brått forstår at du må ta val, eksistensielle val som vil vere avgjerande for resten av livet ditt. Kva skal du studere og bli? Kanskje er du riven mellom eigen tvil og foreldras ambisjonar? Så skal du lære deg å bli eit sjølvstendig menneske i omgang med andre, og kanskje tettare enn godt er. Og til slutt er det denne vanskeleg kjærleiken. Uforpliktande, eller skal ein binde seg? Må det vere så mange val på ein gong? Og i så ung alder? Og så endelege og forpliktande!

I dette rivningstruga universet følgjer vi Mads si avgjerdsvegring i eit spel der vi hoppar att og fram i tid og rom, og der eit uopna brev stadig kjem att som cliffhangar i mange av tablåa. Dette er openbert kjend stoff for både forfattarar og aktørar, truleg i stor grad henta frå deira eigen kvardag, og det meste er tatt på kornet. Ikkje så reint lite humor er det også. Scenografien er perfekt og så autentisk som vel mogeleg. Men ambisjonane har kanskje vore vel høge. Mange av scenene blir nok litt langdryge og dvelande, og utan den dramaturgien som kunne ha gjort dette meir spennande. Spelet er relativt bra, men regien kunne med fordel ha vore stramma inn ein del. SIT skal absolutt ha kreditt for ideen, settinga og scenografien. Ideen med å nytte eit rivingshus til scene for akkurat eit slikt tema, er nesten genial. Og ettersom tittelen på oppsettinga er «Utkast», kan jo det ordet tyde både utkasting og skisse. Dermed er kanskje ambisjonane med produksjonen likevel nådd? For jamvel om det resultatet vi fekk sjå ikkje var heilt ferdig, var det i alle fall ei særs god skisse.

TEATER

TRYGGLEIK: Når alt raknar, kan det vere mye trøyst i kosedyra. FOTO: INGUN A. MÆHLUM

Medeas Barn
Lille Hålogaland Teater, scene øst
Av Suzanne Osten og Per Lysander
Omsett av Morten Kjerstad
Regi: Toril Solvang
Scenografi og kostyme: Marcus Olson
Med: to ambulerande lag av fem særs unge amatørar

Særs autentisk og sårt når ungane sjølve får syne oss korleis samlivsbrot kan opplevast.

Suzanne Ostens og Per Lysanders syttitalsparafrase over Euripides’ greske drama om den elskovssjuke og intrigante Medea, mannen hennar Jason, og dei to barna deira, har i ein dryg mannsalder vore eitt av dei mest spela samlivsbrotsdrama i Skandinavia. Med merksemda retta mot dei to barna Lille-Jason og Lille-Medea, har stykket problematisert korleis ungane blir salderingspost, kasteball og you name it i samband med skilsmål. Tilliks med Rogaland Teater, har også Hålogaland Teater tatt barneteater litt meir på alvor enn den Egner/Lindgren/Dickenstradisjonen som har fått rå som institusjonsteatras blanding av dårleg samvit for eit forsømt felt, og billeg pengemaskin innretta på eit sveltefora publikumssegment. Hålogaland Teater har for tre år sia oppretta noko dei kallar «Lille HT», og i regi av Toril Solvang har teatret nå sett opp ein versjon av «Medeas Barn» som ikkje berre tek ungane på fullt alvor, men som gjer det ved at det er barn som kler alle rollene. Eg har gjennom åra sett ulike oppsettingar av dette stykket, men aldri noko så autentisk og gripande som denne versjonen.

Ein enkel stilistisk, scenografi og fem relativt likt kledde barn gjer at det er ordet og handlinga som får merksemda vår i denne produksjonen. Det tar til med at dei fem; Jason, Medea, Lille-Jason, Lille-Medea og barnepiken Anna kjem inn på scena, fortel historia frå den greske mytologien, og så tar til å sminke seg. Med andre ord, – la det vere klårt at dette er teater og ikkje røyndom! Nå går vi inn i ei anna verd. Ferdig sminka tar det heile til.

Det er så avgjort det uforklårlege for dei to barna vi blir vitne til denne gongen. Foreldra er sjølvopptekne statistar i sitt eige drama, og forstår ikkje noko av det som skjer med kjenslene til dei små. Der pressar spørsmåla seg på. Kva er skilsmål? Kvifor skjer det? Kva skjer med oss? Skal vi også skiljast? Og når foreldra etter eit opprivande oppbrot endeleg forsonast og blir samde om skilsmålet, blir dét like surrealistisk for ungane som sjølve samlivsbrotet. Det er direkte hjartesårt når den vesle Lille-Jason utbryt: «Æ vil ikkje skilsmisses!» Like sårt er det i ei scene der dei to barna fordeler foreldras eignedelar. Toril Solvang har laga ein ganske dvelande produksjon der ho, kanskje også for å få ned tekstmengda for dei unge, nyttar færre og lengre scener der ungane gir seg god tid til pausar og ettertanke. Ho har gjort ein imponerande personinstruksjon, og den skepsisen eg måtte ha på førehand mot å nytte barn i alle rollene, fordufta ganske raskt. Dette var særs autentisk, gripande og sårt. For ungar er grensene mellom draum og røyndom ofte hårfine, og Solvang tar oss med til eit univers der vi går ut og inn av barnas leik, draumar, fiksjon og kvardag i eit saumlaust spel som er vakkert og særs truverdig formidla av imponerande godt instruerte ungar. Morten Kjerstad har omsett teksten til eit munnleg og levande nordnorsk, og det gjer det både lettare for dei unge skodespelarane, i tillegg til at det ytterlegare understrekar autentisiteten.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 24. september 2013)

TEATER

NYANSAR: Berre i samspelet mellom Ola og Kjerstin får vi fram den nyanserikdomen som denne framsyninga elles er blotta for. FOTO: ESPEN STORHAUG

Folkehelten
Nord-Trøndelag Teater/Teaterselskapet InnSpæll, Levringslåven, Verdal
Av Hans Rotmo
Regi: Arnulf Haga
Musikk: Gjermund Larsen
Scenografi: Erlend Haga
Med: Lavrans Haga, Hanne Skille Reitan, Tore Stavrum, Geir Holmen, Øystein Schiefloe Kanestrøm m.fl.

Ei spennande historie og ein god tekst som druknar i springing, støy og altfor mange ferdigtogge tablå.

Utanfor Verdal er det få som har høyrt om Ola Skavhaugg. Dette trass i at han i følgje Hans Rotmo er den mest avisomtala og legendeomspunne trøndar etter Tordenskiold, ein motig soldat som i 1808 blei tildelt Dannebrogordenen og som skal ha vore rollemodell for heltediktet «Trysil-Knut». Rotmo har difor sett seg føre å gjere soga om denne motsetnadsfylte mannen meir kjend. Saman med komponist Gjermund Larsen har han skrive eit musikkspel som freistar å gå attom legendene og nasjonalromantikken, og syne oss mennesket bak denne mannen som på same tid var både folkehelt og ein særs tragisk skapnad. Og i ein samproduksjon mellom Nord-Trøndelag Teater og Teaterselskapet InnSpæll var det torsdag urpremiere på Levringslåven i Verdal, ein nyrestaurert låve som fram til i fjor var hus for mjølkeproduksjon.

Ola Skavhaugg (1777 – 1845) var ein fattig dragonson, men blei ein legendarisk soldat, fremst blant likemenn, men også ein festkar og drukkenbolt. I 1806 får han barn med Kjerstin Garnes, men får blankt nei frå Garnesbonden når det gjeld ekteskap. Like etter blir Kjerstin, to av brørne hennar og faren brutalt myrda, og mistanken fell på Ola. På eit uforklårleg vis greier han å overtyde lensmannen om å bli sett fri for å finne gjerningsmennene, og i Sverige får han fakka dei og tar dei attende til Verdal. Heime blir han feira som helt, men undervegs er hat og hemntankar gått over til forsoning for Ola, og sjølv om han nå har fått oppreising og feirar store triumfar som soldat, er han blitt ein øydelagd og sjølvhatande person.

Manus til «Folkehelten» er Rotmo på sitt beste, skrive i bunden form med leikne vriar og gode rim. Og kapellmeistaren Gjermund Larsen har komponert eit drygt dusin songar som kler teksten godt, og som set seg lett i øyra. Og så skulle vel suksessen vere sikra? Men diverre er iscenesettinga blitt ei støyande framsyning av folkloristiske tablå og masseopptrinn i staden for å konsentrere seg om Olas tunge lagnad. Den nyrestaurerte Levringslåven er organisert slik at publikum sit på båe sider av låvebrua. Dermed blei scena ein lang catwalk og eit stort scenografisk problem som førte til uendeleg mye springing og gåing. I Arnulf Hagas regi skal i tillegg alt forklårast i detalj, så her blei lite att til undring og vidare ettertanke. Tablå på tablå blir lessa på oss, det blir drukke, skråla, myrda og knulla i eit altfor stort tempo og utan rom for kontemplasjon. Berre kvar gong Kjerstin (Hanne Skille Reitan) kjem fram, får vi sjå kva dette kunne ha blitt. Med finstemt spel og god song får ho fram det lyriske i Rotmos tekst. I desse tablåa kjem vi også litt nærare innpå Ola (Lavrans Haga). Her får vi nyansar som står i skarp kontrast til det øvrige som stort sett er overtydeleg spel i store bokstavar.

TEATER

Jeppe
Hålogaland Teater, scene vest
Fritt etter Ludvig Holberg
Dramatisert av Ketil Høegh og Ragnar Olsen
Regi: Ketil Høegh
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Med: Finn Arve Sørbøe, Kristine Henriksen, Ulla Marie Broch, Svein Harry Schöttker Hauge m.fl.

Jeppe som bitande politisk satire, ein Afghanistanveteran det er lett å bli glad. Og så forstår vi endelig kvifor han drikk.

Då Ludvig Holberg skreiv «Jeppe paa Bierget» for snart 300 år sia, tok han utgangspunkt i si eiga samtid for å syne menneskas dårskap. Alt for lenge har teatra spela Holberg i tidleg 1700-tals tapping, eller som ein semimodernisert anakronisme utan eigentlege røter i røyndomen. Nå har Hålogaland Teater nyskrive heile historia, og attende er berre tematikken, medan resten er fornøyeleg og lett gjenkjenneleg nåtid. Det er blitt ein velspela, artig og ikkje minst politisk Jeppe, slik Holberg kanskje hadde skrive stykket, hadde han levd i dag.

Jeppe Berg (Finn Arve Sørbøe) er den same drukkenbolten, latsabben og livsløgnaren som før, og Nille (Kristine Henriksen) er like uforsonleg og valdeleg. Men nå er det meir forståeleg kvifor Jeppe er som han er. Han er Afghanistanveteran, og sjølv om vi ikkje får det akkurat gnidd inn, har dei fleste av oss fantasi nok til å forstå at opplevingane frå krigssona kan gjere dei sterkaste av oss både drikkfeldige og meir til. Jeppe er blitt ein latsabb som ikkje ein gong orkar å nave, TIL-supportar, busett i Strandvegen i Tromsø, og gift med stuepiken Nille, tilsett på eitt av byens hotell. På veg til Eurospar for å handle på tikronarsmarknad blir han freista av den lokale pubeigaren, eksilrussar og også han med ei forhistorie i Afghanistan, og i staden for å få handla det han skal, hamnar Jeppe sovande i rennesteinen. Der blir han funne av storinvestoren Mille Farmand (Ulla Marie Broch) og assistenten hennar, Gustav Gravensten (Svein Harry Schöttker Hauge) som same dag skal opne Tromsøs nye storstue, eit nytt fallossymbol av eit hotell med celebre gjestar som Kjell Inge Røkke, Erna Solberg, Helga Pedersen og Liv Ullmann. Å vere rik er som dei fleste vil skjøne, utruleg keisamt, og for å sprite opp kvardagen kjem fru Farmand opp med ein glitrande practical joke om å gjere Jeppe til direktør J.P.Bergh. Og så er vi i gong.

Med mye kunnskap om vår politiske samtid, og om kva som er morosamt og god satire, boltrar Høegh og Olsen seg i gags, og ei salig blanding av ufarleg humor og bitande politisk satire. Det er samtidas uendelege innhaldsløyse, klassemotsetnader, rikdomens stupiditet og ikkje så reint lite sårt alvor som blir rulla ut. Eit strålande opplagt ensemble, leia av ein energisk og sjølvironisk Jeppe, held publikum i age med god timing og treffsikre replikkar nesten heilt til endes. Det er ikkje lett å dra eit slikt drama saman til slutt, og Olsen og Høegh slit nok litt for lenge med å finne den endelege finalen. Men undervegs gir dei oss underhaldning så det held. Om Holberg skal moderniserast, så er det openbert slik det skal gjerast.

TEATER

KORS OG KAPPE: Mot jus og teologi er det ikkje nok å vere forførande. FOTO: GT NERGAARD

Jeanne d’Arc
(Lerken)
Trøndelag Teater, Frostating lagmannsrett
Av Jean Anouilh
Omsett og bearbeidd av Kjersti Haugen og ensemblet
Regi: Kjersti Haugen
Kostyme: Trine Bjørhusdal
Med: Kjersti Tveterås, Herbert Nordrum, Hildegunn Eggen, Marianne Meløy og Arne O. Reitan

Jeanne d’Arc forførte ein heil nasjon, og i framsyninga om ho let vi oss villig forføre. Til det blei for mye av det gode.

Alt då Jean Anouilh for seksti år sia skreiv L’Alouette (Lerken), var det temmelig fritt etter historia om den myteomspunne Jeanne d’Arc, og med eit uttrykt ønske om ikkje å forklare eller kome bak det franske fridomsikonet. I staden freista han snarare å gi liv til fascinasjonen ved fenomenet. Når Trøndelag Teater nå set opp stykket som ei tilnærma farseaktig rettssak i dei gamle lokala til Frostating lagmannsrett, dreg dei historia fullstendig ut i det absurde, og utan at eg kjenner Anouilhs tekst, vil eg tru at her er det temmeleg mye improvisasjon og fri dikting.

I lokala som i over hundre år har vore kyrkjerom for tukthuset i Trondheim, og som frå 1928 har husa Frostating lagmannsrett, er det nå blitt teaterscene. Slik sett er det lite nytt, for både i rettssalar og kyrkjer blir det nok dagleg spela ulike former for teater. Og den ærverdige salen som framleis har mye av det sakrale ved seg, eigna seg utruleg bra til føremålet utan noka form for ekstra scenografi. At oppsettinga i røynda handlar om ei rettssak mot ei som har fått eit kall frå Gud, gjev lokala eit ekstra strok av autentisitet. Eit særs opplagt ensemble på fem varmar opp publikum før det heile tar til, og forklarar alt i starten at dette er teater om teater, ei metaframsyning som så avgjort bit seg sjølv i halen, og som kanskje mest av alt er eit produkt av marknadsavdelinga på teatret?

Historia om Jeanne d’Arc er ei av dei mest myteomspunne i historia, og har inspirert forfattarar og komponistar i årevis. Korleis kunne ei sytten år gamal urøynd jente frå folkedjupet få den franske kongen til å gjere ho til øvstkommanderande for hæren, og korleis kunne ho greie å snu krigslykka for Frankrike i Hundreårskrigen? Tallause er dei mange freistnadane på å forklåre og forstå denne historia som er særs godt dokumentert gjennom nitide referat frå den ni månader lange rettssaka i 1431.

Anouilh tek også utgangspunkt i rettssaka som enda med at Jeanne d’Arc etter mye om og men blei brend som kjettar. Men jamvel om vi relativt kronologisk følgjer hennar livsløp, er desse hendingane berre eit bakteppe for alle dei innfalla som Kjersti Haugen, ensemblet og Anouilh vil servere oss. I utgangspunktet freistar dei å utforske korleis ei ungjente kunne vende både konge og folk, samt å fabulere ein del rundt ikoniseringa av ho. Men aller mest blir dette eit overflødigheitshorn av tull og tøys, absurde innfall, surrealistiske påhitt, og mye humor.

Dei fem på scena går ut og inn av totalt atten roller, og gjer det forbløffande saumlaust tatt i betraktning at alle fem heile tida er til stades og synlege i den vesle rettssalen. Ei lue, ei jakke eller ein annan dialekt er nok til å endre rolle, og vi har ingen problem med å henge med. Det er eit tett ensemblespel med særs opplagde skodespelarar og mange gode einskildprestasjonar.

I dette eigentleg så realistiske, men likevel fullstendig absurde universet, er tid, kostyme og rekvisittval i fri flukt i ein stil- og tidsmessig lapskaus som kler oppsettinga. At inkvisisjonen er representert med ein Carola-parodi og grev Beaudricourt som ein dandy frå Fredrikstad, er berre heilt naturleg. Som Jeanne forfører halve Frankrike, let vi oss også villig forføre. Men eg er litt uviss på kvifor teatret vil forføre oss, og om det dermed ønsker å oppnå noko meir enn berre å underhalde.

«Jeanne d’Arc» er ei særs leiken og humoristisk oppsetting der både regissør og ensemble tek han heilt ut, og diverre stundom vel så det. Dei har så mange gode påfunn og så mye dei vil formidle at dei greier ikkje å halde att, og mot slutten får dei store dramaturgiske problem, med ein del alt for lange sekvensar og for mange og lange populærmusikalske referansar. Då blir det ikkje lenger korkje morosamt eller underhaldande, og finalen hadde så absolutt fortent ei kraftig innstramming.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 20. september 2013.)

TEATER

Peer Gynt
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av  Henrik Ibsen
Regi: Marit Moum Aune
Bearbeiding: Ingrid Weme Nilsen, Marit Moum Aune og ensemblet
Scenografi: Even Børsum
Kostyme: Ingrid Nylander
Koreografi: Arne Fagerholt
Lysdesign: Eivind Myren
Dokkemakar: Turid Bjørnsen
Musikk: Edvard Grieg og Trondheim Symfoniorkester
Med: Espen Klouman Høiner, Terje Strømdahl, Janne Kokkin, Ingrid Bergstrøm, Silje Lundblad, Mads Bones m. fl.

Medan Peer Gynt drar ut for å erobre verda, tar Marit Moum Aune oss med på ei reise i Peers indre.

Marit Moum Aune gjer det ikkje lett for seg. Eg har sett eit utal produksjonar frå hennar hand, men aldri noko så ambisiøst som denne oppsettinga av Peer Gynt. Dette nasjonaleposet der Ibsen held dommedag over det norske, er tolka, fortolka, vrengt og vridd på av ulike regissørar opp gjennom åra, og fikse idear til nye regigrep er nesten meir vanleg enn teksttru oppsettingar. Peer blir ofte spela i retrospekt og med både den unge og gamle på scena samstundes. Når Aune også gjer dette, er det i seg sjølv ikkje spesielt nyskapande. Det nye er at ho har funne ut at Peer Gynt er Ibsen på syre.(!) Ho opnar med Peers møte med Den framande der Peer får eit hjarteinfarkt, og hamnar på sjukehus, og frå sjukesengas morfinrus ser han livet i retrospekt i ei surrealistisk blanding av tid og rom der det meste går føre seg i Peers indre.

Vi får ei oppsetting med ei ytre og fysisk handling rundt sjukesenga med helsepersonell og helikoptermannskap, medan det verbale er Ibsens tekst, rett nok noko modernisert, men likevel ganske tru mot originalen. Det blir ei temmeleg schizofren framstilling, og i lang tid lurde på kva slags fiks idé dette var. Til vi langt om lenge nådde den scena og rollefiguren eg personleg har hatt mest problem med å akseptere i Ibsens univers. Det finst så uendeleg mange flotte og sterke kvinner i dramatikken hans, men den sjølvutslettande og håplaust ventande Solveig er og blir ein tragisk skapnad. Så kjem vi til Solveigs song, nydeleg og sårt framført av Ingrid Bergstrøm, og ståande inne i det som eg brått forstår er eit bankande hjarte. Då dett brikkene på plass for denne meldaren, han frys og kjenner tårene presse på. Det er jo Peer som har hjartesår, – sjølvsagt er han hjartepasient! Etter dette blir alt det surrealistiske fullt forståeleg. Men Aune tok sjansen på å halde meg i uvissa i over ein time. Det tener ho til stor ære at ho har slik tillit til publikum, leikar seg med oss og held oss på pinebenken. Ho tar også for gitt at dei fleste i salen kjenner sin Peer, og når skodespelarane, og særleg Terje Strømdahl som den gamle Peer, kjem til eitt av dei mange velkjende sitata, blir det berre kasta ut i salen som ein humoreske. Og publikum ler og tek villig i mot.

Denne oppsettinga er også særs ambisiøs som produksjon. Det er ikkje spart på noko, samstundes som det uttrykksmessig likevel er blitt ei nøktern framsyning med rikeleg, men kresen bruk av effektar. Scenografien til Even Børsum er ei blanding av det klinisk reine sjukehuset, og eit nesten surrealistisk virvar av indre organ, tarmar og blodårer. Særleg er det siste blitt ei fantastisk ramme om Peer i Dovregubbens hall, ei ramme som gjer møtet med trolla langt meir forståeleg samstundes som det er blitt ei frodig og burlesk einskildscene som kan stå heilt på eigne bein. Slik også med Prestens tale, som i sitt enkle og reine uttrykk står i skarp kontrast til trolla, men som i Mads Bones godt framførde monolog blir minst like verknadsfull. Trøndelag Teater har fått Trondheim Symfoniorkester til å lage ei nyinnspeling av Edvard Griegs scenemusikk, og trass i at dette er ein særs moderne versjon av Peer Gynt, står musikken forbløffande godt som kommentar og illustrasjon til dei ulike scenene.

Sjølv om Peer Gynt er Ibsens ramsalte kritikk av norsk veremåte, og om å vere seg sjølv nok, lar vi oss som oftast likevel forføre og fengsle av denne dritsekken og løgnhalsen utan indre substans. Marit Moum Aune har ikkje latt det samfunnskritiske høvet gå frå seg, og har lagt inn ein god del politiske kommentarar som ho på genialt vis har funne rot for i Ibsens tekst. Slik er denne produksjonen blitt eit uvanleg dagsaktuelt skråblikk på det pågåande stortingsvalet, og når Peer hamnar på rom med fem av statsleiarane i Europa, som ligg sjuke med Eurokrisa, syner det berre kor mye ein kan finne i Ibsens manus for den som vil leite. Med Turid Bjørnsens fantastiske dokker, er denne scena blitt ein nydeleg kommentar, i ei akkurat passe blanding av surrealisme, komikk og politisk teater.

Marit Moum Aune har vrengt Peer Gynt og tatt oss med til det indre, til mannen utan ryggrad eller kjerne, og held han opp for oss avkledd all ytre staffasje, naken og med hjartesår. Terje Strømdahl og Espen Klouman Høiner som den gamle og unge Peer, er båe samstundes til stades, Strømdahl kommenterande frå morfinrusen i sjukesenga, og Høiner illustrerande på scena. Det er eit intrikat samspel som skal gjerast særs godt for at vi heile tida skal forstå endringane i tid og rom. Men det er to strålande opplagde skodespelarar som meistrar den vanskelege vekslinga til fulle. Ved at båe er på scena samstundes, får Peer også høve til å møte seg sjølv. I det tilbakeskodande perspektivet er dette blitt til mange fine scener, som til dømes mor Åses død, og også ei der det syner seg at Bøygen faktisk er Peer sjølv.

Denne produksjonen er eit ensemble- og regiteater på sitt beste, og eit kollektivt løft av det heilt store, men også ei særs visuell framsyning der Arne Fagerholts koreografi saman med lys, musikk, masker, dokker og scenografi gjer han til ei sanseleg oppleving som understrekar og illustrerer regissørens berande idé. Marit Moum Aune tar oss med på ei spennande og nyskapande reise til Peers indre, finn uventa og dagsaktuelle tema i tekstgrunnlaget og provar at, – ja; Peer Gynt er verkeleg Ibsen på syre!

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. september 2013.)

PERFORMANCE

FELLESNEMNAREN: Med Internasjonalen spela mot glaset, starta vi med vårt sams utgangspunkt. Men derfrå har vegane gått diametralt motsett. FOTO: AMUND GRIMSTAD

WORK IN PROGRESS
Konsept og regi: Morten Traavik
Scene og kostyme: Lena Thorsmæhlum
Lysdesign: Ingeborg S. Olerud
Lyddesign: Jørgen Træen
Kurator: Gry Ulfeng
Med: elevar frå Kum Song School of Music, Pyongyang, Nord-Korea og frå 8. klasse ved Steinerskulen i Trondheim
Co-produsert av Teaterhuset Avant Garden
Trøndelag Senter for Samtidskunst

Er dette god underhaldning, er det kulturell forbrødring, eller er eg berre ein nyttig idiot? Det er ikkje ofte kunstnarlege prosjekt riv og slit i meg i den grad som dette gjer.

Ei meir passande opning av Bastardfestivalen, Trondheim internasjonale scenekunstfestival, kunne ein knapt drøyme om. I ei perfekt setting der vi i strålande sommarvêr sat vagla opp utanfor Trøndelag Senter for Samtidskunst, fekk vi sjå eit kulturklæsj og ein happening som det er vanskeleg å sette ord på, men som gjorde noko med dei fleste av oss. Og slik er det vel god kunst skal vere?

Morten Traavik går motstraums og har hausta både fagnad og krass kritikk for prosjekta sine, frå Miss Landmine via dei ulike Koreastunta og fram til dette. Her har han henta nokre utvalde, ekstremt flinke elevar frå Kum Song School of Music i Pyongyang, fått dei til Trondheim, sett dei opp med (eller mot) nokre åttandeklasseelevar frå Steinerskulen i byen, og presentert det heile i ein collage som ei blanding av norsk valkampretorikk og koreanske glansbilde. Til alt overmål er premiera på ein dag som er både den nordkoreanske nasjonaldagen og den norske valdagen!

Det startar forsiktig der aktørane er bak dei store panoramaglasa i galleriet, og vi sit utanfor. Ein av koreanarane tek opp ei lita speledåse, set han mot det store glaset og spelar Internasjonalen så glaset gir resonans. Symbolikken er øyredøyvande! Her er ein melodi som er eit sams utgangspunkt, men som har ført i to diametralt motsette retningar, – her heime til eit sosialdemokrati (i alle fall fram til i kveld), og i Korea til eit diktatorisk familiedynasti. Når både dei norske og dei koreanske ungdomane tar fram kvar si speledåse og freistar å lage harmoni med samspel, blir det berre dissonans og temmeleg falskt. Framleis like symboltungt!

Så held koreanarane fram med å spele det som vi etter kvart forstår er nasjonalsongen deira. Nokre i publikum reiser seg, men dei fleste av oss veit ikkje heilt kva vi skal gjere. Er det å reise seg berre å vere høfleg, eller er det å syne respekt for eit despotisk regime? Nokre står, og vi blir sitjande. Så stemmer dei norske ungdomane i med «Ja vi elsker». Og situasjonen er hundre prosent pinleg. Skal eg reise meg nå og med det syne koreanarane at vi opererer med situasjonsbestemt høflegheit? Eller skal eg bli sitjande under nasjonalsongen, – og endåtil på valdagen? Før eg får tatt avgjerda reddar Traavik meg med at «Ja vi elsker» har nyskriven tekst, og med det ikkje fortener same respekt. Med dette har han provosert fram fordommar og gitt oss moralske og politiske dilemma alt i opningsscena.

Framhaldet er litt mindre provoserande, men likevel til å gruble over. I ein miks mellom norske og koreanske innslag, karikerar dei norske ungdomane ulike politiske parti, og kommenterer på det viset valkampen som samstundes går mot slutten, medan koreanarane presenterer nydeleg dans og syner musikalsk briljans. Dei norske ungdomane er tilsvarande keitut, sjølv om dei både er dyktige og gir oss mye komikk. Kontrasten til koreanarane er slåande.

Så sit vi der og let oss underhalde, men lurer heile tida på kva det er vi er med på og vitne til. Driv vi kulturell forbrødring eller er vi berre nyttige idiotar? Og har vi eigentleg hamna på eit surrealistisk freakshow der vi ser eksotiske diktaturborn i fri utfalding? Fordommane riv og slit. Spørsmåla er mange, og underhaldningsverdien stor. Kva meir kan eg seie? Slik var det, og det gjorde absolutt noko med meg. Men kva det gjorde, er eg førebels ikkje i stand til å oppsummere.

TEATER

OVERFLATEIDYLL: Alle veit litt, men ingen veit alt. FOTO: LENA KNUTLI

Bedrag
Av Harold Pinter
Omsett av Ann Karen Hytten
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Anita Gundersen og Karianne Barstad
Med: Wenche Strømdahl, Jan Frostad, Jan Erik Berntsen og Kriss Stemland
Trøndelag Teater, Studioscena

«Bedrag» er ein liten, unnseleg tekst med ein heil roman mellom linene.

Det er befriande å sjå eit teaterstykke som er nesten klinisk reint for ytre staffasje, og som lar det sagde, for ikkje å seie det usagde, vere fullstendig i sentrum. Harold Pinter var ein meister med språket, minimalist, men med heile romanar mellom linene. Øyvind Brandtzæg har vore tru mot opphavet, stolt på tekst og skodespelarar, og laga ei nydeleg lita framsyning i sin eigentlege debut som regissør på Trøndelag Teater.

«Bedrag» («Betrayal» frå 1978) er eitt av Harold Pinters mest spela stykke. Det er eit tett lite salongdrama som handlar om to bestevenar der den eine har hatt eit sju år langt forhold til kona til den andre. Dette er eit tema som mange dramatikarar har vore innom. Men det spesielle ved Pinters tekst er at det blir spela i revers, og for dei som er opptatt av det meir pikante, at det er dels sjølvbiografisk. I tillegg går det sjølvsagt utapå det meste reint litterært fordi Pinter nærast boltrar seg i det usagde, og på genialt vis syner korleis ein ved å bedra andre også i like stor grad driv sjølvbedrag. Og så har han lagt inn masse humor som gjer at oppsettinga får eit element av forviklingskomedie der det ikkje er godt å seie kven som veit kva når, og kven som lurer kven. Vi tar til der det heile endar, og gjennom små tablå tar Pinter oss etter kvart ni år attende i tid. Slik avdekker han historia lag for lag og syner at den som trur han veit, likevel kan vere den som blir lurt, og ikkje minst at bedrag eigentleg til sjuande og sist handlar om sjølvbedrag.

Øyvind Brandtzæg, til vanleg skodespelar ved Trøndelag Teater, debuterte som regissør i fjor med ei bakgardsoppsetting av Shakespeares «Ein midtsommarnattsdraum» som det framleis går gjetord om. I vinter gav han regihjelp til Marianne Meløys «Stemt», ein monolog om røysterettsjubileet, så litt instruktørrøynsle har han, men ikkje med slike psykososiale drama som «Bedrag». Her har han laga ei minimalistisk oppsetting nesten utan scenografi sjølv om dei ulike scenene finn stad forskjellige plassar. Det seier litt om truverdet han har greidd å skape, når vi både godtek manglande scenografi og det faktum at dei tre skodespelarane er meir enn tjue år eldre enn dei skal vere. Skifta mellom de ulike tablåa, og spranga i tid og rom blir saumlaust formidla av pianisten (Kriss Stemland) som bind det heile saman med smektande beatlesmelodiar.

Dei tre strålande opplagde og særs røynde skodespelarane (Wenche Strømdahl, Jan Frostad og Jan Erik Berntsen) ser ut til å kose seg i rollene. Dei lar orda få kvile lenge i munnen, dei tar seg gode pausar, og dei lar alt det usagde få rikeleg høve til å søkke inn. Det er diskret og godt spel som gir meir enn tilstrekkeleg rom for mye nydeleg nyanserikdom i mimikk, augnekast og andre ørsmå detaljar. Og sjølv om dette eigentleg er ganske alvorlege greier, gir dei også god plass til den nesten ufriviljuge humoren som gjennomsyrer framsyninga.

Brandtzæg har tatt godt vare på Pinters tekst som i Ann Karen Hyttens omsetting er gitt eit munnleg og naturleg norsk, og det framifrå spelet gir også rikeleg plass for underteksten. Men etter å ha vore med på denne baklengse demaskeringa lag for lag, er eg likevel litt uviss på kor vi skal. Det blei ei velspela reise mot noko litt uforløyst der finalen for meg diverre hang litt i lause lufta. Eller kanskje det er slik at når løgna er avkledd, står inkje att?

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. september 2013.)