Amund Grimstad

TEATER

FREDLAUS: Robin er fredlaus men langt frå humørlaus. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Jeg er Robin Hood»
Teater Innlandet, Kirsten Flagstadsalen, Hamar Kulturhus
Av: Morten Joachim og Line Hofoss Holm
Regi: Morten Joachim
Musikk: Torbjørn Dyrud
Scenografi og kostyme: Kristin Bengtson
Lysdesign: Kåre Nordseth
Koreografi: Eugenio «Keno» Morales
Med: Henrik Hoff Vaagen, Ane Ulimoen Øverli, Marit Synnøve Berg, Yngve Berven og Knut Erik Engemoen, Tom Styve, Jacob Vigeland og Ghopi Prabaharan.

Ein modernisert, overraskande og uvanleg realistisk versjon av Robin Hood der rollespel blir brukt nærast terapeutisk og som overlevingsstrategi.

Robin (Henrik Hoff Vaagen) er tolv år, ein leiken og oppvakt gut med stor sans for rettvise og namnebroren, Robin Hood. Faren, som Robin har svore truskap til, er i fengsel, og Robin bur saman med mora (Marit Synnøve Berg) som ikkje alltid er like god, og som han har gitt rolla som Sheriffen av Nottingham. Så tar mora inn ein sambuar/leigebuar, Johan (Yngve Berven), og dei to barna hans, Marion (Ane Ulimoen Øverli og Fred (Knut Erik Engemoen). Johan syner seg å vere herskesjuk og valdeleg, ein hustyrann, og verda blir plutseleg snudd opp ned for den unge Robin. Dei fleste vil nok allereie ha sett parallellane til myten om Robin Hood og dei fredlause i Sherwoodskogen, og vår Robin flyktar også ut i eit slags rollespel som fredlaus der mantraet er «heller fredlaus enn pingle», og framsyninga utspelar seg på to parallelle plan som det blir veksla relativt saumlaust mellom

Morten Joachim og Line Hofoss Holm har skrive ein heilt annleis og djupt realistisk historie om Robin Hood, ei opprørsk og etter måten ganske politisk forteljing om at mot urettvise er det rett, ja nærast ein plikt, å gjere opprør. Dette er kledd inn i den tradisjonelle barnehistoria om dei flinke ungane som ordnar opp mot slemme vaksne, men med eit heilt anna realistisk, og derfor tidvis vondt, tilsnitt. Slik tar forfattarane barneteatret som sjanger til nye nivå, og det er symptomatisk at jamvel ein lukkeleg slutt også får ein vond bismak.

Scenografien er enkel og effektiv, for dette skal på turné. Eit bord og ei seng er heimen, og eit flott tre er skogen. Saman med nokre draperi og framifrå lyssetting gir det akkurat dei assosiasjonane vi treng. Dei ni på scena spelar eit tjuetals ulike roller, men med synkrone sceneskift og flotte kostyme skulle ein tru ensemblet var tre gongar så stort. Historia og parallellane mellom realisme og fiksjon er ikkje alltid like truverdige, og spelet kan nokon gongar vere litt omstendeleg, men dette blir kompensert med mange godt koreograferte kampscener og mye spennande action. Oppsetjinga har ei rekkje songinnslag, kanskje meir som sungne replikkar enn som melodiøse songar, men songane mjukar opp framsyninga

Eg må vedgå at eg brukte litt tid på å kome inn i dei to ulike universa, og frykta at dette også kunne bli eit problem for barna i salen ettersom evne til abstraksjon ikkje er fullt utvikla hjå dei yngste, men det såg ut til at eg tok feil, for hjå publikum var det full konsentrasjon, og i det endelege dramatiske oppgjeret mellom Robin og Johan var det ikkje ein lyd i salen.

(Ein forkorta og redigert versjon av denne meldinga stod i Klassekampen laurdag den 15. oktober 2016.)

TEATER

SYMBOLTUNG: Scenografien er heilt avgjerande i denne oppsetjinga. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

«Larmen og vreden»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Fritt etter ein roman av William Faulkner
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Maret Tamme
Musikk: Gunnar Eiriksson
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Mira Dyrnes Askelund, Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson

Ei leiken, humoristisk og velspela forteljing om livet utan mål og meining

«Larmen og vreden» er ein produksjon med ei ganske uvanleg tilbliing. Den estiske scenografistudenten Maret Tamme ønska som si diplomoppgåve å lage scenografi og ei framsyning med bakgrunn i William Faulkners ikoniske roman frå 1929. På Trøndelag Teater fekk ho scene og blei kopla opp mot regissør, Kjersti Haugen. Først etter at dei to hadde arbeidd ei tid, blei Kristofer Blindheim Grønskag engasjert for å utvikle manus inspirert både av scenografien og av Faulkners roman. Ei rekkjefølgje som kunne ha enda i totalt sprik, er i staden blitt ei ganske annleis, men likevel særs einskapleg og spennande framsyning om korleis vi freistar å få fornuft ut av meiningsløysa i liva våre.

Scenografien er symboltung, men korkje påtrengande eller spektakulær. Eit stort brunsvidd tregolv, og veggar av glisne bord som gir ei kjensle av innanfor og utanfor. I golvet er det tre hol som skodespelarane kjem opp av og forsvinn ned i. Skråglimt ned i denne kjellaren syner at det er eit fullverdig univers der nede med tapet og bilde på veggane. Når dei tre på scena forsvinn ned, er det som dei går ned i undermedvitet sitt for så å dukke opp att i den meir synlege røyndomen.

Det handlar om tre sysken der den yngste (Mira Dyrnes Askelund) er utviklingshemma og har slutta å prate. Likevel har ho ei forteljarrolle der vi høyrer tankane hennar. Dei to andre (Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson) er litt meir normale, men berre litt, og det er ein ganske dysfunksjonell familie vi blir kjend med. I tillegg spelar dei tre eit utal andre roller for å gi liv til dei mange ulike tablåa. – Ein går ikkje rundt og snakkar om viktige ting, seier ein av aktørane, og her finn eg omdreiingspunktet for framsyninga. For det er gjennom den meiningslause og tidvis absurde praten om det uviktige at vi i sum likevel seier det viktige om livet og tilværet.

Faulkners roman tek utgangspunkt i ein monolog frå Shakespeares «Macbeth». Grønskags nye tekst er ei ganske fri tolking av Faulkner med mange moderne referansar, og er kanskje vel så mye i slekt med Shakespeare. Det handlar om det tunge og dysfunksjonelle, men med mye svart og tidvis morbid humor blei det faktisk ei ganske underhaldande framsyning. Det er eit velregissert og samspela ensemble med god synkronisering i dei mange sceneskifta. Eit ufriviljug luksusproblem er det at regien ikkje har lagt opp til at publikum må få le frå seg før neste replikk, men det er eit spørsmål om timing som det er lett å justere.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. oktober 2016.)

TEATER

BARNEVAKT: Scena der barnevakta Frøken Boch freistar å få kontroll er situasjonskomikk på sitt beste. FOTO: OLE EKKER

«Karlsson på taket»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Astrid Lindgren
Dramatisert av: Staffan Götestam og Anders Berglund
Musikk: Georg Riedel
Omsett av: Vera Krohn Svaleng
Regi: Ivar Tindberg
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Marianne Meløy, Olve Løseth, Ingrid Bergstrøm, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Hans Petter Nilsen, Karl-Vidar Lende, Ole Christian Gullvåg og Siri Schnell Juvik

«Karlsson på taket» er henta fram frå gløymselen, og slik han blir presentert på Trøndelag Teater, var det på tide.

Lillebror er snart åtte, bur saman med mora og to eldre søsken, og har eit altomfemnande ynskje om ein hund. Det får han ikkje, og alle andre, og særleg dei vaksne, blir då sjølvsagt veldig dumme. Ingen er så einsam som Lillebror. Før det med eitt flyg inn ein passe tjukk mann i sin beste alder, ein fyr med propell på ryggen og ved namn Karlsson. Ved sida av tidvis å vere ganske ufordrageleg, syner han seg også å vere verdas beste venn og ein artig skrue det blir mye gøy med. Astrid Lindgren skreiv fire bøker om Karlsson mellom 1955 og 1972. Sjølv er eg så gamal at det er Pippi, Mio og Karlsson som var min barndoms møte med Lindgrens univers, men seinare har Emil, Brørne Løvehjarte, Ronja og fleire andre overtatt hegemoniet, og Karlsson er ikkje lenger blant dei mest populære. Ei av filmatiseringane har nok også gjort sitt, for i den var han så usympatisk at han gjekk tapt for nesten ein heil generasjon.

Nå har Trøndelag Teater fått han ned att frå taket, og for meg og alle andre som har vore barn og hugsar korleis det var, er han i Marianne Meløys tolking blitt berre litt ufordrageleg, men mest av alt eit kjempestort sjarmtroll. Lillebror (Olve Løseth) er nok noko skeptisk til den ganske sjølvopptekne og framfusne Karlsson, men blir fort venn med han. Verre er det at ingen trur han når han fortel om Karlsson, og i denne frustrasjonen ligg mye av kjernen og alvoret i den elles særs så humoristiske handlinga. – Vi veit det jo, for vi har jo sjølve sett det, men så er det ingen som trur oss! Ein treng ikkje hugse barndomen for å ha hatt slike opplevingar.

I Ivar Tindbergs tette sitkom-regi og Gjermund Andresens effektfulle femtitalsscenografi med fin bruk av dreiescena blir vi raskt dregne inn i det heilt realistiske eventyruniverset til Lillebror og Karlsson. Løseth og Meløy er overtydande, og vi har ikkje vanskar med å tru på dei og fortvilinga ved sjølve ikkje å bli trudd. Båe har store komiske talent dei spelar godt på. I første akt er ein del av situasjonskomikken litt anstrengt og uforløyst, men det tar heilt av etter pause når barnevakta, Frøken Bock, (Karl-Vidar Lende) entrar scena og timinga blir perfekt. Då blir det hysterisk morosamt. «Karlsson på taket» er ei fornøyeleg og passe alvorleg framsyning for alle som er, eller har vore barn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 19. september 2016.)

TEATER

LAG PÅ LAG: Ei avdekking av menneskesinnet bokstaveleg talt lag på lag. FOTO: OLE EKKER

«Begynnelser»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Carl Frode Tiller, Motorpsycho og De Utvalgte
Manus: Carl Frode Tiller
Regi: Kari Holtan
Musikk: Motorpsycho
Scenografi og videodesign: Boya Bøckman
Lysdesign: Tommy Geving
Med: Kenneth Homstad, Hildegunn Eggen, Janne Kokkin, Henriette Marø, Torbjørn Davidsen og Ask Aune Wold/Iver Heie Schive

Ei uvanleg sterk og sanseleg teateroppleving.

Trøndelag Teater har sett saman eit kunstnarmøte av det heilt sjeldne når dei har fått Carl Frode Tiller til å skrive manus, teaterkompaniet De Utvalgte til å stå for regi, scenografi og videodesign, rockebandet Motorpsycho til å komponere og framføre musikken, medan teateret sjølv held scene og dei fleste av skodespelarane. Og nærast for å understreke alle kontrastane, vel dei å setje dette ganske eksperimentelle stykket opp blant plysjen og gulldekorasjonane på Gamle Scene. Resultatet er blitt ei sterk og uvanleg sanseleg framsyning.

«Begynnelser» tar til med slutten der vi via ein intens og levande video blir vitne til at hovudpersonen Terje (Kenneth Homstad) køyrer seg i hel. Det er ein ouverture der lag på lag med videoprojeksjonar på semitransparente draperi saman med mektig og nærast suggererande musikk frå Motorpsycho tar oss gjennom opptakt og dødsaugneblink, ein brøkdel av eit sekund der Terjes liv passerer revy. Gjennom denne omfangsrike og ganske lange innleiinga der video og musikk bokstaveleg set tonen, blir vi etter kvart ført inn på scena der mora (Hildegunn Eggen) og systera Anita (Janne Kokkin) våkar over Terje, og trass i alvoret og sorga ikkje greier å fri seg frå triviell krangel og verbale finter. Framsyninga er Terjes liv i retrospekt gjennom arbeid, ekteskap, barndom og tilhøvet til skule og foreldre. Og mye anna. Det er presentert i ei saumlaus blanding av realisme og surrealisme. Vi blir vitne til ei rekkje tablå, og val Terje har gjort, ikkje som ei forteljing, men som små skisser av heilt daglegdags kvardagsliv som saman med alle sanseinntrykka etter kvart gir oss eit ganske utfyllande bilde.

Tillers manus er vidareutvikla og jobba fram gjennom prøvetida, og slik er det også med musikken. Motorpsycho (Bent Sæther, Hans Magnus Ryan og Pål Brekkås/Tos Nieuwenhiuzen) står sjølve på scena og har lova at ikkje to av dei 38 framsyningane skal bli like. For musikarane er det nok litt uvand å berre vere illustrerande og kommenterande, men dei kjem særs bra frå oppgåva, og bidreg vesentleg til det gode resultatet.

Carl Frode Tiller har gjennom forfattarskapen synt stor innsikt i menneskesinnet, om alt vi gjer som vi eigentleg ikkje vil, og om daglegdags mangel på kommunikasjon. «Eg vil ikkje vere sånn,» seier mora, samstundes som ho heile tida søker mot nettopp å «vere sånn». Det er ein ganske dystopisk liten familie vi møter, men likevel ikkje så langt frå det vi alle har erfart i våre eigne liv. Tiller er ein ekspert på det litt triste, men balanserer presentasjonen gjennom mye subtil humor.

De Utvalgte er eit scenekunstkompani som stadig går nye vegar, og som har utmerka seg med å kombinere mange ulike kunst- og uttrykksformer. I denne produksjonen syner dei verkeleg kva dei er gode for både med omsyn til regi, scenografi og videodesign. Gjennom Kari Holtans litt stiliserte regi og Boya Bøckmans scenografi og eineståande videoprojeksjonar greier dei å sy heilt ulike kunstnarlege uttrykk saman til ein imponerande einskap. Saman med det suggererande lydbildet til Motorpsycho og framifrå spel av fire av Trøndelag Teaters beste skodespelarar, har dei greidd å gå inn i og visualisere dei inste kjenslene i Carl Frode Tillers heilt vanlege personar. Det kan tidvis vere litt dvelande, og med kraftig musikk var det ikkje alltid like lett å høyre kva skodespelarane sa. Men det er ikkje så viktig, for dette er først og fremst ei sanseleg teateroppleving der det berre er å lene seg attende og bli med inn i Tillers mange menneskesinn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. september 2016.)

TEATER

SANNE EG?: Martina (Johanna Mørck) slit med røysta frå sin eigen skugge, eller «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). FOTO: ARILD MOEN

« ≈  [tilnærmet lik]»
Teatret Vårt, Molde
Av: Jonas Hassen Khemiri
Omsett av Arne Lygre
Regi: Terje Skonseng Naudeer
Scenografi og kostyme: Thomas Bjørnager
Med: Bjørnar Liseter Teigen, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Hugo Mikal Skår, Sara Fellmann og Vivi Sunde

Humoristisk og treffsikker kritikk av kapitalismen, eit politisk teater for vår tid.

Svenske Jonas Hassen Khemiri har på stutt tid blitt ei tydeleg røyst både som forfattar og dramatikar. Den siste produksjonen, « ≈  [tilnærmet lik]» skreiv han på oppdrag frå Dramaten i Stockholm med utgangspunkt i myten om det menneskeskapte monsteret til dr. Frankenstein, og det blei eit humoristisk og kritisk blikk på eit anna monster; kapitalismen. Stykket hadde norgespremiere på Det Norske Teatret tidlegare i år, og laurdag var det premiere på Teatret Vårt i Molde.

I staden for å fortelje ei rettlina episk historie, presenterer Khemiri ei rekkje ulike forteljingar som er parallelle, men tilsynelatande utan indre samanheng. Sams er at dei på eit humoristisk vis held opp fordommar og ganske treffsikkert slår litt i alle retningar. Oppsetjinga har tidvis form av ei innføring i økonomisk historie. Mani (Bjørnar Liseter Teigen) forskar i faget og drøymer om ei fast tilsetjing. Kona Martina (Johanna Mørck) har minst like urealistiske draumar om økologisk landbruk, men overklassebakgrunnen hennar skin heile tida gjennom der ho kjempar mot «sitt sanne eg» (Sara Fellmann). Peter (Lars Melsæter Rydjord) er tiggar og bustadlaus, eller er han eigentleg det? Og Andrej (Hugo Mikal Skår) har kurs i økonomi og marknadsføring, men eit alt for langt og framandt etternamn til å kunne gjere seg håp om arbeid. Som ei blanding av forteljarteater, ein humoristisk leksjon i ulike økonomiske teoriar, samt små sketsjar der aktørane går ut og inn av eit utal roller, får vi presentert korleis kapitalismen gjennomsyrer all menneskeleg aktivitet, språk og ideologi, uakta kor frigjorte vi måtte tru vi er. På intelligent vis syner Khemiri korleis vi alle er fanga i systemet, og det toppar seg i ein parodi på eit bryllaup der dei økonomiske metaforane har tatt fullstendig over. Presentasjonen er motsetnadsfylt, og alt er berre tilsynelatande. Her kan ein ikkje tru på nokon, ingen er heltar, og hadde det ikkje vore for den gjennomgripande humoren, kunne dette ha blitt ganske dystopisk.

I oppsetjinga på Teatret Vårt, er det meste av dette tatt godt vare på. Thomas Bjørnager har laga eit scenebilde der kostyma er vel så viktige som scenografien, og der han spelar på det kontrastfylte og litt absurde kor ikkje noko er som det ser ut.  Terje Skonseng Naudeers regi er tru mot teksten, og særleg personinstruksjonen  og timinga hans imponerer. Det er eit uvanleg samspela ensemble som formidlar eit utal ulike roller presist, synkront og med overtydande truverd. Framsyninga går nærast i loop, og når Freja (Vivi Sunde) dukkar opp i siste akt, fell brikkane på plass og fragmenta blir ein heilskap. Vegen dit, særleg i første akt, var nok både litt omstendeleg og tidvis forvirrande, men i hovudsak er dette underhaldande, humoristisk og intelligent presentert, eit velspela politisk teater for vår tid.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. august 2016.)

TEATER

METATEATER: Midt under oppsetjinga dukkar det opp ei austeuropeisk kvinne som samlar tomflasker, slik det kan skje i spelframføringar utan tryggingsnett. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Slaget på Testiklestad
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist og musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Kristine Welde Tranås, Karl Vidar Lende, Ingrid Bergstrøm, Ole Christian Gullvåg, Mari Hauge Einbu, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson, Tore Johansen m. fl.

Det er mye snakk om kongar i «Slaget på Testiklestad», men dette er definitivt kongen av godt metateater.

Sommaren er speltid, og spela byr på mye både likt og ulikt. Personleg har eg aldri forstått kva som er så stort med «Spelet om Heilag Olav», og er for så vidt ikkje åleine om det, men likevel står regissørar og skodespelarar nærast i kø for å framføre ein inkjeseiande tekst om noko metafysisk som skjedde på nabogarden til Stiklestad dagen før slaget i 1030. I kjølvatnet av det som reknast for alle spels mor, er det blitt slik at alle stadar med respekt for seg sjølv nå må setje opp eit historisk spel for å fremje identitet og sjølvkjensle. Mye er fantastisk dugnad og også tidvis ganske bra, men i hovudsak er det relativt pompøse greier som nærast skrik etter parodiering. For to år sia skjedde det endeleg, då fire teaterentusiastar i Trondheim med hundre prosent respektløyse og nesten like mye sjølvironi sette opp ein parodi på dei fleste midt-norske spela. Det blei ein kjempesuksess, ein skikkeleg kioskveltar, og personleg var eg særs begeistra, men rekna det som eit stunt som blei gjort der og då. Om ein gjer dette til ei årviss oppsetjing, er det fort at ho berre blir nok eitt av alle dei andre spela. Full av skepsis såg eg oppfølgjaren i fjor, og måtte berre bite i meg at dette var bra. Så bra at eg braut alle gamle prinsipp om ikkje å melde same spelet meir enn ein gong kvart tjuande år. Eg avslutta meldinga med nærast å sjå fram til trearen.

I går såg eg trearen, og må berre vedgå at forfattarar og ensemble did it again. Og som eg indikerer i overskrifta, føler eg meg nok ein gong nøydd til å fortelje eventuelle lesarar om det.

Årsaka til at dette «spelet» i motsetnad til dei andre kan setjast opp år etter år, er at dei har emne og vilje til å fornye seg. På Stiklestad har dei gjennom seksti år hatt nye regissørar som vektlegg ulike aspekt i den relativt inkjeseiande teksten, eller set opp framsyninga om natta for å få ei anna stemning. Slikt skjer også med andre spel. Men dette er ikkje noka fornying, men berre ny melis og glasur på ei gamal turr kake. Slik er det ikkje på Sverresborg. Det skuldast to forhold. Forfattarane har tillit til at publikum er oppegåande menneske. Og dei har stadig noko nytt og dagsaktuelt å melde. I fjor var det flyktningkatastrofe og ein visesongar som dreiv med brunskvetting. I år er det Pokemon, brexit, kommunesamanslåing, amerikansk presidentval og mye anna. Og i botn ligg den same historia om kong Sverre som ville avkristne landet, ei i utgangspunktet minst like dårleg historie som dei fleste andre spela, men som spelar hemningslaust på nettopp det at det er ei slett historie, som er sjølvironisk så det held, og som er så meta, meta at oppsetjinga nesten kunne bli nytta som definisjon på kva metateater er.

Eg skal ikkje trøytte lesarane med omfattande resymé, men i staden linke til meldinga av den første oppsetjinga i 2014 https://amund.info/2014/08/slaget-pa-testiklestad/ og den andre i 2015 https://amund.info/2015/08/slaget-pa-testiklestad2/. Det eg har skrive i dei to meldingane står seg i hovudsak framleis. Her skal eg i staden seie litt om kva som er nytt i år.

AKTIV SUFFLI: Når alle vegrar seg, får suffløren ta saka, ja nettopp saka, i eigne hender. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Castinga er litt ulik frå år til år. I fjor gjorde Silje Lundblad furore med ein sjølvironisk parodi på Maria von Trapp frå musikalsuksessen Sound of Music på Trøndelag Teater. I år er dette innslaget borte, og i staden er det tre viktige nye aktørar. Ingrid Bergstrøm er Tyra som har hamna i ulukka, og som den framifrå songaren ho er, har ho fått ein flott ny song i tillegg til den vakre balladen rolla opphaveleg hadde. Mari Hauge Einbu, fersk Heddaprisvinnar for beste kvinnelege medspelar, er plassert i den tilsynelatande minst viktige rolla av alle som sufflør, men som sjølvopptatt statist med lite lokalkunnskap og enormt markeringsbehov, blir ho, saman med  Olve Løseth, limet i framsyninga, ei framsyning der alt kan gå galt, og faktisk gjer det. Og så er den verkeleg kongen bytta frå kong Sverre (Brandhaug) til The King of Rock’n Roll. Tore Johansen og kona hans, Ivar Gafseth, gir ein ny og god vri til finalen, men dei to er så røynde, og har så mange kjende metaforar å spele på, at dei godt kunne ha fått høve til å ta scena heilt ut.

«Slaget på Testiklestad» er både ein ellevill parodi på spelkulturen og ein revyliknande kommentar til samtida. Så lenge forfattarane er like flinke til å vere tidsaktuelle, er det mogeleg at denne farsen kan bli framført i årevis framover. I år var reklameavbrotet ein humoristisk kommentar til både kommunereforma og den amerikanske valkampen. Godt og fargerikt framført, men ikkje heilt forløyst. Eit litt surmaga lesarinnlegg i Adresseavisen om nettopp «Slaget på Testiklestad» fekk ein nydeleg kommentar i form av eit avvæpnande barnekor, og elles var ensemblet innom både tiggarar, Midt-Nytt, brexit, Pokemon og andre aktuelle fenomen.

For den som har sett alle tre årgangane, er det sjølvsagt mye vi har høyrt før, men med stadige overraskingar og små endringar, dagsaktuelle kommentarar, og ikkje minst den elleville og nesten ekstatiske spelegleda, trur eg at eg personleg godt kan tole nokre år til.

PS.
Rykta om at neste års oppsetjing er flytta til Detlistua i Disney World i Orlando, Florida er førebels ikkje stadfesta.

TEATER

JANUSANDLET: Den sjølvsikre Hedda brenn opp Eilert Løvborgs manus, medan undermedvitet hennar ikkje er like viss. FOTO: GT NERGAARD

«Hedda Gabler»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Henrik Ibsen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi, kostyme og videodesign: Bård Lie Thorbjørnsen
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Stine Fevik, Christian Ruud Kallum, Endre Hellestveit, Silje Storstein og Andreas Stoltenberg Granerud

Kjersti Haugen tek oss saumlaust frå Henrik Ibsen til Milan Kundera gjennom denne produksjonen av «Hedda Gabler».

Regissør Kjersti Haugen, som ved fleire tidlegare høve har synt seg som ein dyktig Ibsentolkar, har i denne oppsetjinga av «Hedda Gabler» gått relativt drastisk til verks både med omsyn til tidskoloritt, omfang og ikkje minst tematikk. Reinskore og strippa for alt utanomsnakk har ho i forbausande grad greidd å nå inn til kjernen og kva som til slutt fører til at Hedda i rein desperasjon fell for eige grep medan ho freistar å leve seg gjennom den uuthaldelege keisemda i tilværet.

Hedda (Stine Fevik), i eitt og alt vand med å få det akkurat som ho vil, har nyleg inngått eit fornuftsekteskap med den relativt middelmåtige Jørgen Tesman (Christian Ruud Kallum), eit val ho ganske raskt forstår var fundamentalt feil. Ho er kei av det meste, og trur livet er eit spel og eit tidsfordriv der ho kan handtere andre menneske som marionettar ho kynisk kan setje opp mot kvarandre. Husvennen Assessor Brack (Andreas Stoltenberg Granerud) og den turrlagde og litt mystiske Eilert Løvborg (Endre Hellestveit) representerer båe løyndomar ho leikar seg med bak mannens rygg, og den naive og uskuldsreine Thea Elvsted (Silje Storstein) blir fort eit offer for Heddas løgner. Slik kan ein forstå Hedda Gabler som ei livstrøytt overklassekvinne, ein intrigant som fordriv tida med å øydeleggje for menneska rundt seg, før ho til slutt mister kontrollen og tek sitt eige liv.

Men det er ikkje så eintydig i Kjersti Haugens tolking. I «Hedda Gabler» tek Ibsen opp undermedvitet lenge før dette var ein psykologisk term, og utan at det så ofte kjem tydeleg fram på scena. Gjennom eit tett og særs godt samarbeid med scenograf Bård Lie Thorbjørnsen og lysdesignar Eivind Myren, greier Haugen i denne produksjonen å presentere Heddas ytre sjølvsikre skal slik ho framstår på scena, og samstundes undermedvitet, hennar tankar og tvil gjennom videoprojeksjonar i bakgrunnen. På det viset får Thorbjørnsen og Haugen synt oss ei langt meir mangefasettert Hedda. Tolkinga av «Hedda Gabler» er frå Ibsens hand relativt ope, og ettersom presentasjonen av undermedvitet hennar heller ikkje gir spesielt eintydige svar, blir situasjonen i denne produksjonen endå meir ope, og av den grunn langt meir interessant. Gjennom samspelet med scenografi, video og lys blir det for det første ein særs visuell oppsetjing, men også ei framsyning som verkeleg kan gi mat til tanke og refleksjon.

Stine Fevik er overtydande i rolla som Hedda der vi kan følgje henne frå den sjølvsikre intriganten til ho forsvinn inn i desperasjonen. Ho har fått eit utal strengar å spele på, og gjer det til fulle. Med dei fire andre er det færre nyansar, og alt for lite utvikling. Når vi til dømes får vite at Eilert Løvborg har skote seg og høgst truleg vil døy, går det knapt inn på dei, og det er business as usual før nokon rekk å sørgje. Det er sjølvsagt mogeleg at dette er eit medvite regigrep frå Haugens side for å syne at her er alle marionettar og statistar i Heddas livstrøytte spel, men i så fall fungerer det ikkje heilt.

«Hedda Gabler» på Trøndelag Teater er i større grad enn vanleg ei reise inn i menneskesinnets irrgangar, og er ei oppsetjing som gjennom det visuelle og den særeigne scenografien, opnar for eit utal nye tolkingar

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mai 2016)

TEATER

ROSA DAME: For mange vil Ragnhild Sølvberg alltid vere den varme og forståingsfulle rosa damen. FOTO: LASSE BERRE

«Streif av tid»
Trøndelag Teater, Theatercafeen
Av og med: Ragnhild Sølvberg
Musikk: Henning Sommerro

Den rosa damen byr på både seg sjølv og utdrag frå sterke kvinnelege forfattarar.

Ei av dei aller største teateropplevingane eg har hatt i dei dryge 38 åra eg har følgd og sett det meste på Trøndelag Teater, er monologen «Dona Margarida» av Roberto Athayde førjulsvinteren 1978, instruert av avtroppande teatersjef Kjell Stormoen, og framifrå presentert av Ragnhild Sølvberg. I to skuletimar med femten minutt frikvarter var vi i publikum gjort om til hennar underdanige elevar der vi sat som tende skuleljos på kvar vår gamle pult med lokk, blekkhus og det heile. Og nåde deg om du opponerte eller ikkje følgde med, for då vanka det rapp over fingrane frå den særs myndige læraren som hadde stålkontroll over salen, – eg meiner klasserommet. Men så, på slutten av speleperioden, skjedde det blodig urettferdige. Utan å ha sett framsyninga, men medan ho endå stod på plakaten, valde den nye teatersjefen på Trøndelag Teater å seie opp både Ragnhild Sølvberg og tre andre kvinnelege skodespelarar. Saman med ei tilsvarande oppseiing på Nationaltheatret utløyste dette den store teaterstreiken i 1979 som enda med full siger for dei oppsagde ved Trøndelag Teater.

Etter 44 år ved Trøndelag Teater takkar Ragnhild Sølvberg nå av med nok ein monolog som blir spela som matiné framover, og denne gongen har ho laga han sjølv. I den ser ho attende på liv og karriere, og at ho er ei populær dame hjå publikum, forstod eg då eg skulle ha billett til den vanskelege andreframsyninga, og fekk vite at nå var eg heldig, for det var berre ein billett att! Med dei tre soloframsyningane «Dona Margarida», «Lucifers Barn» og sist «Oscar og den rosa damen» har Ragnhild Sølvberg vunne seg ein solid posisjon hjå publikummet på Trøndelag Teater.

I monologen «Streif av tid» tar ho oss med til tidleg barndom, pianoøvingar, konservatoriet, Hartvig Nissens skule og ungdomstid med ulovleg vitjing på Club 7 før ho på midten av sekstitalet kom under Bjørn Endresons kyndige venger som elev på Rogaland Teater. For 44 år sia flytta ho og mannen til Trondheim for å vere her eitt års tid, og sidan har det vore Trøndelag Teater. Mellom dei små glimta frå barndom, oppvekst og utdanning, og ikkje minst tilhøvet til foreldra og Endreson, byr ho på tekstar av sterke kvinnelege forfattarar som Karen Blixen og Charlotte Brontë samt litt Søren Kierkegaard med fleire. Ved pianoet sit Henning Sommerro og akkompagnerer, eller kanskje rettare gir musikalske kommentarar til det som blir framført. Sølvberg er ei varm og raus dame, og sjølv om ho ikkje byr så alt for mye på seg sjølv, får vi likevel nokre blikk inn i historia hennar. Det er anekdotar, aforismar, små digresjonar, og først og fremst ei varm og god framsyning frå ho som for dei fleste av oss alltid vil vere den rosa damen.

TEATER

LAGNAD: I dette trongbudde gamle huset møter vi fem ulike arbeidarklassekvinner. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Vestregata»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Maja Bohne Johnsen
Regi: Ingrid Forthun og Nina Wester
Scenografi og kostyme: Dordi Strøm
Med: Maria Bock, Guri Johnson, Kristine Henriksen, Pernille Dahl Johnsen, Anethe Alfsvåg m. fl.

Om draumar og lengt hjå sekstitalets arbeidarklassekvinner.

Sekstitalet har fått eit slags eksotisk stempel som hippietid, ungdomsopprør og beatmusikk. Men tiåret var mye meir. Det var rett nok slutt på etterkrigstidas vareknappheit og rasjonering og det var framtidsoptimisme. Men framleis var velferdsstaten i støypeskeia, det var store sosiale skilnadar, og dårlege bustadvilkår var vanlegare enn vi liker å hugse. Dette og mye meir har Maja Bohne Johnsen tatt tak i når ho har skrive sosialrealistisk om ein handfull arbeidarklassekvinner som bur i eit kommunalt husvære i Vestregata i Tromsø. Det er kvinnehistorier og kvinneperspektiv, og for ein gongs skuld er mennene berre kulissar.

I dette gamle huset som i Dordi Strøms effektfulle scenografi er gitt stor grad av autentisitet, møter vi fem særs ulike kvinnelagnader. Hovudpersonen er åleinemora og syerska Johanne (Maria Bock) som ikkje har det så greitt. Vi følgjer henne og dottera Synnøve gjennom heile tiåret frå jenta er seks til ho fyller femten. Ei oppvakt og omsorgsfull jente må vere vitne til at mora gradvis går under, ei mor som ser syner, går ute om natta, og som ei Ingerid Sletten, har ei enorm lengt i seg der ho syr og syr på ein blå kjole til den dagen og den draumen. Nabokvinnene er fembarnsmora Grete (Kristine Henriksen), Helga (Guri Johnson) som er særs tøff i trynet, men ikkje på heimebane, den djupt religiøse Angel (Anethe Alfsvåg) og Gunda (Pernille Dahl Johnsen) som livet har gått frå. Det er frodige og mangefasetterte damer som har sitt vesle kosmos i Vestregata jamvel om det store bakteppet er Gerhardsen, Kennedy og Khrusjtsjov. Nokre av damene har også menn, men dei er usynlege og berre statistar i dette kvinnesamfunnet sjølv om avgjerdene deira heng som ei tung og klam presenning over det heile. Det er openbert langt igjen til kvinnefrigjeringa.

Det er trongt og lydt i Vestregata, og slik sett lite privatliv. Alle høyrer og veit alt, og i dette ligg vel kanskje den eigentlege tematikken i denne oppsetjinga. Alle veit og alle bryr seg. Til eit visst punkt, men berre dit. Kunne ein ha gjort meir? For Johanne blir etter kvart tvangsinnlagt og dottera sendt på barneheim utan at nokon grip inn.

Maja Bohne Johnsen har sett seg føre eit spennande prosjekt, og dette perspektivet på sekstitalet er ganske uvanleg. Men prosjektet er diverre eit stykke frå å lukkast. Framsyninga er bygd opp som ein breitt pensla sosial roman som også har mye av folkekomedien i seg. Gjennom ei rekkje tablå møter vi dei ulike kvinnelagnadane. Men sjølv om det viktigaste dreier seg om Johanne og dottera, har Johnsen alt for mye anna å fortelje utan å greie å avgrense seg. I Nina Wester og Ingrid Forthuns regi blir mye føreseieleg. Tablåa blir for mange og stutte, og dermed ofte overspela, og vi greier aldri å kome under huda på nokon, med eitt unnatak. Paradoksalt nok er det framtida, dottera Synnøve, som er den einaste heilt truverdige og som faktisk har fått mest å spele på. Dette blir ytterlegare forsterka ved at dei to frå «Lille Hålogaland Teater» som spelar jenta som ti- og femtenåring, leverer heilt utruleg gode rolletolkingar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 30. april 2016.)

TEATER

KVITT: Ikkje kledd i svart, for dette er vel ei feiring av døden? FOTO: KJELL RUBEN STRØM

«I CLONI»
Black Box teater
Tekst, konsept og regi: Lisa Lie/PONR
Scenografi og kostyme: Maja Nilsen
Med: Ivar Furre Aam, Kenneth Homstad, Helga Kristine Edvindsen og Lisa Lie.

Styrken i denne oppsetjinga er først og fremst evna til å skape bilde.

To urpremierar med tekstar av Lisa Lie på mindre enn ei veke. Først var det Trøndelag Teater som førre helg i regi av Ole Johan Skjelbred presenterte «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet», og torsdag hadde Black Box teater premiere på Lisa Lies eigenproduserte «I CLONI». Lie har etter kvart ein mangfaldig produksjon bak seg, og i meir eller mindre hennar eigen sjanger der ho hentar referansar og inspirasjon frå eventyra, naturen og den klassiske kulturarven i ei herleg blanding av performance, trash og ei grunnleggjande mistillit til menneska. For tre år sia sette ho og produksjonsselskapet hennar, Pony of No Return, opp «Blue Motell», eit på same tid gruvsamt og humoristisk møte med ventestaden før heisen til dødsriket. Det var ei burlesk og frodig oppsetjing som i fjor fekk Heddaprisen for særleg kunstnarleg innsats. Med «I CLONI» er Lisa Lie attende med nøyaktig same casting og scenograf, og på mange vis held ho fram der ho slapp for tre år sia.

Denne gongen spør ho retorisk om det er ein død etter livet, og i mangt og mye dreier denne produksjonen seg om døden i den grad ein kan seie at han i det heile tatt dreier seg om noko. Som i det meste hjå Lie, er det inga handling, men ei rekkje tablå utan annan samanheng enn at dei alle føyer seg inn i det spesielle universet ho har skapt, og at dei blir avbrotne av noko heilt anna slik at framsyninga heile tida skiftar retning. Det startar med at Ivar, Kenneth, Helga Kristine og Lisa (dei spelar alle seg sjølve) ligg i ein samanfiltra kroppssalat medan statisten (Sissel Lie) sit i på sida og steikar krumkaker. Den møljeliknande opningsscena slår på mange vis an tonen, for i tillegg til døden, er her mange referansar til erotikk og pornografi, og når Helga Kristine fortel med stor innleving om då ho døydde, smeltar referansane saman til det mange vil kunne oppfatte som nekrofili. Men frå dette tablået, som kan stå som ein representant for styggheitas estetikk, greier Lie med eitt å lage ein diametralt motsett situasjon ved å sprute ekte brystmjølk, ein metafor for noko av det mest livgivande vi har, i andletet på Kenneth.

Og vil du freiste å tolke dette, må du gjere det sjølv. For du skal ikkje gå på ei framsyning av Lisa Lie for å få ei forteljing eller å bli opplyst. Du må godta premissa og universet og la deg føre inn i eit assosiasjonsrike der kontrastane er fleire enn samanhengane. I programmet fortel Lie at denne staden er endå lenger inn i hjartet av landskapet enn vi var i «Blue Motell», og i den utsegna ligg både produksjonens styrke og problem. Høgdepunkta er kanskje større denne gongen, men vegen fram er lengre, og sjølv om det er meir humor enn tidlegare, går nok framsyninga tidvis litt på tomgang. Styrken ligg for meg i oppsetjingas evne til å skape bilde og med den leikne og naivistiske omgangen med sceniske konvensjonar og det teatrale. Og så er Lisa Lie ein framifrå lyrikar. Når ho lågmælt og åleine framfører sine små tekstar, er det berre å spisse øyra.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 26. april 2016.)