Amund Grimstad

FRIDOMEN: Der oppe er kan hende fridomen. FOTO: INGUN A. MÆHLUM

TEATER

«Dager under»
Ein co-produksjon av Ferske scener, Hålogaland Teater og Det Samiske Nasjonalteatret Beaivváš
Hålogaland Teater, Scene øst
Av Arne Lygre
Regi: Kristin Bjørn
Scenografi og kostyme: Marcus Olson
Lysdesign: Tobias Leira
Lyddesign: Amund Sjølie Sveen
Med: Bernt Bjørn, Mary Sarre, Kristine Myhre Tunheim og Kristoffer Veiersted

Kven er det som definerer skilnaden på hjelp og overgrep?

Arne Lygre er for lengst ein stor og veletablert dramatikar ute, først og fremst i Europa. Å bli profet i eige land har tatt langt meir tid, men nå er det mye som tyder på at muren er broten. I vår sette Den Nationale Scene i Bergen opp «Ingenting av meg», den første produksjonen deira av bysbarnet Lygre, og seks år etter publisering var det norgespremiere på «Dager under» på Trøndelag Teater i fjor haust. Nå har også Hålogaland Teater (i samarbeid med Ferske scener og Det Samiske Nasjonalteatret Beaivváš) sett opp dette dystre dramaet som etter at teksten blei publisert i 2008 er innhenta av røyndomen og blitt langt meir verkeleg enn Lygre truleg såg for seg.

«Dager under» handlar om den velmeinande, men samstundes ganske forstokka «eigar» som har sitt eige filantropiske prosjekt for, om ikkje å redde verda, så i alle fall å redde einskildpersonar. Menneske av ulike slag, stort sett kvinner og utstøytte, blir henta inn til husværet hans der han har ein lydisolert kjellar kor han held kvinnene fanga for å hjelpe dei ut av det han ser som problemet deira. Kva det er, er litt uklårt både for oss og «eigar». I ettertid kan ein lese inn både Fritzl og Breivik i dette dramaet, og her er også parallellar til Stockholmsyndromet og saka med bortføringa av Patty Hearst på syttitalet. Det første offeret hans, «kvinne» har etter kvart identifisert seg så mye med det skakkøyrde prosjektet hans at ein skulle tru prosjektet var vellukka. Vi kjem inn når han tar inn «jente» og etter kvart også ein gut, «Peter», og alt tar til å rakne.

Arne Lygre nyttar eit særeige scenespråk som går føre seg på to nivå der mye av teksten også er ei scenetilvising. Skodespelarane både spelar rollene sine, og seier kva dei skal gjere, utan alltid å gjere det. Det er eit forteljarperspektiv som gir dramaet fleire nivå, og som både kan verke forvirrande og samstundes gi rom for fleire tolkingar. Og her går ein også ut og inn av kva som er røyndom og ikkje. I opningsscena seier «kvinne»: «I denne historien er virkeligheten langt unna.» før ho held fram: «Og likevel. I denne historien er alt virkelig». Og det er akkurat i dette spennet mellom røyndom og fiksjon at dette dramaet er så fascinerande. Og det er også her Kristin Bjørns regi er mest vellukka.

Scenografien illuderer ein betongbunker med ei trapp opp til det som kan vere fridomen. Samstundes får vi inntrykk av å vere i husværet til «eigar» og at bunkeren er under oss. Slik spelar også scenografien opp under dette uklåre og litt forvirrande. Men uhygga hjå «eigar» er ikkje til å ta feil av. Ved hjelp av eit åttitals basshøgtalarar som publikum sit på, kjenner vi heilt fysisk og særs tydeleg ubehaget i settinga. Dette er i høgste grad realistisk, men sjølv om spelet også er formidla i ei særs realistisk form, endrar ting seg gradvis slik at vi etter kvart blir litt usikre fordi, som «kvinne» indikerte i opningsscena,  røyndomen er langt unna, og kanskje skjer alt på scena i ei draumeverd. Dette er både ei sterk side ved manuset, og godt tatt vare på i regien.

Spelet startar særs avslappa, men blir ganske raskt meir intenst. Bernt Bjørn som «eigar» er den avslappa psykopaten med klokkartru på sitt eige prosjekt, og saman med Mary Sarre som «kvinne» blir det eit ganske tett og forbausande forståeleg spel. At alle aktørane også spelar ganske direkte på publikum og set augo nådelaust i oss, forsterkar det fysiske ubehaget i oppsetjinga.

«Dager under» i Kristin Bjørns regi er ein særs dystopisk og svart produksjon som gjennom effektfull bruk av lyd understrekar handlinga og byggjer opp både under spørsmålet om skilnaden på hjelp og overgrep, og om dette er fiksjon eller røyndom. Mi viktigaste innvending er at framsyninga har nokre dramaturgisk problem ved at ho nok flatar litt ut etter kvart og mister ein del av den fengslande intensiteten frå første halvdel. 

SPELEGLEDE: Mange velkoreograferte innslag i ein revy der andre akta tok heilt av. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

REVY

«Lurifax »
UKA-15, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet
Regi: Andreas Ven Langø og Erik Bauck Bårdstu
Koreografi: Susanne Othilie Gulbrandsen
Kapellmeister: Erik André Jakobsen
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Teknologikritisk og velspela revy der høgdepunkta kjem i andre akt.

«La’kke byen få ro, men la den få merke det er en studenterby!» syng ein så det ljomar i storsalen i Studentersamfundet i Trondhjem, og i tre veker framover er det akkurat det som skjer. Det er UKA, Norges desidert største kulturfestival med meir enn 1700 friviljuge, eit utal seminar- og kulturtilbod, to nyskrivne teaterframsyningar og rikeleg høve for studentane til å feste og feire seg sjølve. I ein hundreårig tradisjon har dette vore måten å finansiere drifta av Studentersamfundet, og motoren i det heile er UKE-revyen som hadde urpremiere i helga. Berre avbrote av krigsåra har det vore spela revy annakvart år sia 1913, og utallege er dei mange revyvisene som er blitt udøydelege for eit langt større publikum enn Trondheimsstudentane.

UKE-revyane er tradisjon, men gir også rom for nyskaping, og nokre revyar har faktisk vore trendsetjande. Ein god revy skal ha ein fin miks av alvor og skjemt, formidla med gjøglarglede og overskot, og slik føyer denne revyen seg absolutt inn i rekkja. UKE-namnet er viktig. Det skal gjerne ha tre stavingar og også tre tydingar. Årets namn, «Lurifax», fyller kriteria, men for å forstå det fullt ut, må ein sjå revyen. Namnet er blitt ein sivilisasjonskritisk raud tråd som stadig kjem attende i små innslag. Ein grøn disk overvakar scena. Det er Lurifax, ein syntese av GPS, Google, 3D-skrivar og alle andre tekniske hjelpemiddel som etter kvart har gjort menneska temmeleg dysfunksjonelle og kunnskapslause. Vi får eit lite maskinstormarsk opprør, humoristisk og hjelpelaust, før ein salomonisk finale tar teknologien attende bit for bit. Slik set studentane søkeljos på si eiga samtid. Det er relativt fikst gjort og bind revyen effektivt saman.

Ein UKE-revy skal tradisjonelt ha både ei drikkevise og ei Trondheimsvise. Drikkevisa denne gongen får neppe evig liv, men byvisa er ein vakker og litt melankolsk song om å måtte forlate ein by du er blitt så glad i. Alt i revyen er sjølvlaga og nyskrive. Melodiane er gjennomgåande gode, og nokre særs fengande. Forfattarkollegiet har ikkje vore like heldige med alt. I første akt var det nok litt for mange uforløyste sketsjar. Best er dei på tull og tøys og ellevill harselering, medan storpolitisk satire blir føreseieleg og overspela. Men etter pause tek det heilt av då det eine høgdepunktet avløysar det andre. Eit spesielt fenomen i Trondheim der handelsstanden stadig vekk arrangerer «toilldag» med tulleprisar på einskilde varer, fekk passet påskrive med eit fengande, artig og særs godt framført danse- og songnummer. Og då vi alle trudde at her var kveldens høgdepunkt, tok neste nummer oss fullstendig ned på jorda med ei migrasjonsvise som gjorde at tårene sat laust og som sette flyktningsituasjonen i eit historisk perspektiv. Ein særs god tekst, ein uvanleg vakker melodi og framført sårt, inderleg og ekte.

«Lurifax» er ein velregissert revy, framført i høgt tempo og med presise sceneskift. Teknisk er det briljant og kan måle seg med det meste. Skodespelarane er samspela og stort sett trygge i rollene, og fleire av danseinnslaga er imponerande. Men første akt har eit forbetringspotensial.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. oktober 2015.)

KRUSEDULLAR: Bestefar er ikkje som før, og teiknar berre uforståelege krusedullar. Eller er det kanskje eit kart? FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMUNDET

TEATER 

Cirka absolutt nesten krusedull
Barneteateret, UKA 15, Intimen, Elgesetergate 21
Av: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) – Benedikte Pernille Bakkeby Øverli, Aleksander Vognild Burkow, Hanna Malene Lindberg og Vilde Traagstad
Regi: Marlene Lindtner
Komponist: Birgit Djupedal
Kapellmeister: Hans Ystanes
Scenografi: Anne May Viddal
Kostyme: Marte Lorentze Tiller
Med: Lars Jorde, Berit Hartwedt, Trond J. Stavås, Emilie Marie Løddesøl, Tharald Stray og Simon Dai.

Ei leiken og utforskande, men ganske vanskeleg tilgjengeleg barneframsyning.

Sia UKA-77 er det i tillegg til revyen også spela barneteater under UKA. Barneteateret har alltid vore nyskriven dramatikk, og nokre gongar har denne framsyninga vore av det beste som er presentert under UKA. Slik var det diverre ikkje denne gongen.

Tale er 8 år og bur saman med foreldra sine og bestefaren. I haustferien kjem fettaren hennar, Karl, på besøk. Bestefaren har vore ei inspirasjonskjelde for dei to, og introdusert dei til verdsrommet, galaksar satelittar og svarte hol. Han er eit orakel som alltid har rett. Men noko er blitt annleis med bestefar, dei får ikkje lenger kontakt, og han teiknar berre inkjeseiande krusedullar og seier meiningslause ting. Dei to unge tar med seg eitt av bestefarens krusedullark, freistar å tolke det som eit kart, og frå køyesenga dreg dei ut på ei reise i verdsrommet.

Der ute er det opplevingar så det held. Dei møter eit skip, nei ikkje eit romskip, men eit piratskip drive av promp med tre «prompiratar» som er særs opphengde i ord på p, og som ikkje blir til særleg hjelp, snarare tvert om. Etterkvart møter dei også ulike dyr og vesen som dei freistar å få i tale, forstå og til å tolke kartet til bestefaren. Det er ei lang og opplevingsrik reise, tidvis ganske underhaldande og med mange artige innslag. Etter mye formålslaus leiting i det store rommet endar reisa til slutt i eit svart hol og med det oppvakning i den langt tryggare køyesenga deira.

Framsyninga er akkompagnert av eit utal vakre og særs godt framførte songar. SIT skal ha ære for å skape nytt og alternativt barneteater, men denne gongen har dei nok feilrekna publikum. At mange ungar er opptekne av verdsrommet og det uendelege, at dei kan og forstår mye om kosmos og stjernebilde veit vi, og dei største vil sikkert kunne vere med på ein god del av reisa til Tale og Karl. Men metaforane og terminologien er nok meir innretta på eit vakse publikum. Eg trur til dømes ikkje så mange ungar veit korleis sosialantropologar ter seg, om dei i det heile veit kva ein antropolog er. Slik blir kodane for kompliserte og historia vanskeleg å forstå om du ikkje har lese programheftet på førehand der heile forteljinga er presentert. Det er synd, for ideen er god sjølv om forteljinga i seg sjølv kanskje er litt uforløyst.

(Barneteateret blir spela på Intimen i Elgesetergate 21 (inngang frå Klæbuveien) nesten kvar ettermiddag fram til 25. oktober.)

BØKER: Ikkje eit bibliotek, men ein framtidig dokumentasjon for den gode, - og store, saka. Eller? FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMUNDET

TEATER

Badet i solskinn
Nattforestillinga, UKA 15, Intimen, Elgesetergate 21
Av: Studentersamfundets Interne Teater – Thor Mikkel Nordahl, Erlend Thorin Kirkevold, Marte Sophie Johannessen
Regi: Kaja Waagen
Komponist: Bård Linga
Scenografi: Kristian Ormhaug
Kostyme: Anne Marit Rørholt Vigerust
Med: Dina Riis Kallman, Thea Harnes André, Marlene Nøvik Stavrum, Rune Halsen Sagvolden, Karete Jacobsen Meland og Kristian Aarvåg Kvam

Eit politisk og psykologisk drama om seks menneske som kjempar for ei god sak.

Trondheimsstudentane har spela revy sia 1913, det vil seie frå før UKA tok til, og barneteater sia UKA-77. Men det var i 1995, under UKA «Skjer-mer-@» at den verkelege kunstnarlege nyvinninga såg dagens lys. Under kyndig leiing og framført av folk som i dag er veletablerte i norsk scenekunst, fekk vi presentert noko som blei kalla «nattforestillinga», både fordi ho blei spela seint på kvelden, men også fordi ho var ganske mørk i uttykket. Framsyninga blei ein slik formidabel suksess at ho umiddelbart blei tradisjon, og i år feirar Studentersamfundets Interne Teater (SIT) 20-årsjubileum med produksjonen «Badet i solskinn».

Den første nattframsyninga skapte sin eigen sjanger, ein slags théâtre noir» om vi skulle låne terminologi frå filmverda. Opp gjennom åra har det vore presentert kammerspel, krim og mye forskjellig, men sams er det innovative, at studentane vågar å tenke nytt og utforskande. Fallhøgda blir då også tilsvarande, og med det ganske ulike resultat. Slik må det vere. For å lage noko godt, må du få lov å floppe innimellom.

Årets framsyning har ein tittel som tyder på at SIT har forlate det mørke, men eg vil nok tru namnet er meint ironisk, for tematisk og på alle vis føyer denne produksjonen seg godt inn i arven frå dei tidlegare. Scena er for lengst flytta ut frå det alt for tronge biblioteket i Samfundet, men er likevel på mange vis kome heimatt. I ein nedlagd bilverkstad i Elgesetergate er det rigga ei scene der scenografien er umiskjenneleg som eit bibliotek med nærare femti hyllemeter bøker. Men dette syner seg å vere alt anna enn ein utlånsplass for ålmenta. Vi møter seks eidsvorne menneske som i løynd samlar bøker, truleg i stor fare for å bli oppdaga av «dei» eller «systemet» som er ulike omskrivingar av styresmaktene. SIT har vald ein dramaturgi der dei verkeleg skrellar lauken lag for lag, og det tar lang tid før vi forstår så mye, om vi i det heile nokon sinne gjer det.

Vi er openbert i eit samfunn i slekt med både Orwells og Bradburys dystopiske og ikoniske romanar. Dei seks i biblioteket er menneske som trur på ei stor og god sak, og som har sett seg føre å kjempe for denne saka uavhengig av kva det måtte koste dei personleg. Men i alle slike grupper er det sterkare og svakare ledd, det er tvil og det er underliggjande konfliktar og skjulte agendaer. Alt dette får vi sakte, men sikkert avdekt i eit tidvis ganske intenst kammerspel. Eg skal ikkje røpe korleis det går, også fordi ei av dei viktigaste innvendingane mine mot framsyninga, er at ho nok blir for kryptisk, det tar litt for lang tid å kome inn i plottet, og vi skjønar det nok ikkje heilt når alt er over, heller.

Forfattarkollegiet har tatt tak i både det politiske i å kjempe for ei god sak, i sivil ulydnad, men også i dei underliggjande psykologiske forholda som oppstår i alle grupper. Skal den gode saka trumfe alt? Også heilt personlege og eksistensielle forhold? Kva slags maktkonstellasjonar er det som utviklar seg i slike subgrupper, og korleis kan det nyttast maktpolitisk at det meste må vere hemmeleg? For å skape godt drama, må det i tillegg sjølvsagt også vere med ein porsjon av både kjærleik og svik. Innhaldsmessig og dramaturgisk er det gjort mye godt arbeid, men for oss i salen blir det altså tidvis litt lite fattbart. Spel og personinstruksjon er gjennomgåande ganske bra, men er av og til skjemma av unødvendig overspel. Det gjeld ikkje for Dina Riis Kallman som hadde eit imponerande naturleg nærvær grensande mot det nesten underspelande. Og så må eg få nemne at Bård Linga har skrive musikk som både er ei særs god og stemningsskapande lydkulisse og på same tid effektfullt byggjer opp under dramaturgien.

«Badet i solskinn» føyer seg godt inn i tradisjonen som er skapt gjennom tjue år med nattframsyningar. Eg har nok sett betre, og kanskje først og fremst tydelegare oppsetjingar tidlegare, men SIT skal framleis ha honnør for å våge å eksperimentere og gå nye vegar både formalt og innhaldsmessig.

(Nattframsyninga blir spela på Intimen i Elgesetergate 21 (inngang frå Klæbuveien) nesten kvar kveld fram til 25. oktober.) 

KOMMENTATOR: Henriette Marøs særeigne komiske talent med kommenterande innspel er ikkje nok til å sy framsyninga saman. FOTO:SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Petra von Kants bitre tårer
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Rainer Werner Fassbinder
Omsett av Kjell Askildsen
Supplerande tekst: Eirik Fauske
Regi og visuell design: Erlend Samnøen
Lysdesign: Sivert Lundstrøm
Med: Silje Lundblad, Mira Dyrnes Askelund, Henriette Marø og Kathrine Thorborg Johansen

Eit godt og leikent forsøk på å kontrastere og utfordre ein eksisterande tekst, men det blir meir leik enn drama.

Rainer Werner Fassbinder skreiv opphavleg «Petra von Kants bitre tårer» for scena, men det er filmatiseringa hans frå 1972 dei fleste hugsar. Historia om den vellukka, men manipulerande og sjølvopptekne Petra von Kant er eit kammerspel i fem aktar der alt skjer i det kombinerte husværet og studioet hennar. Nå har Trøndelag Teater fått Eirik Fauske til å skrive supplerande tekstar som kommenterer og grip inn i handlinga. Fauske er ein ung dramatikar som gjorde braksuksess med framsyninga «Gullalðurir» i 2009 der han tok for seg verdshistoria i rekordfart før han følgde opp med den nesten like gode og oljekritiske «Lindås» i 2012. I Erlend Samnøens regi er denne nytolkinga av Fassbinder blitt eit ganske tett kammerspel med eit utal metagrep, full av humor og sjølvironi, men dramaturgisk ikkje heilt vellukka.

Petra von Kant (Silje Lundblad) er ein klesdesignar som har gjort stor profesjonell suksess, men som ikkje har like stort hell med kjærleikslivet sitt. Ho bur saman med Marlene (Mira Dyrnes Askelund) som er ein kombinert hushjelp og designassistent, men som blir behandla som ein slave. Så dukkar venninna Sidonie  (Henriette Marø) opp. Ho har med seg den unge og vakre Karin (Kathrine Thorborg Johansen) som den langt eldre Petra fell pladask for. Petra let umiddelbart Karin flytte inn i husværet som kjærast og modell. Det er eit ganske asynkront forhold både med tanke på alder, kulturell kapital og ikkje minst haldningar. Den eine maktsjuk og manipulerande, og den andre ivrig på å ta til seg av det som livet byr på, i starten kanskje litt naiv, men etter kvart i røynda like manipulerande. Det blir eit ganske intenst kammerspel om folk som er fanga i maktsjuke, kjærleik, begjær og svik.

Erlend Samnøen har vald eit relativt nake scenerom der studioscena berre er møblert med nokre klesrack. I staden nyttar han verbal scenografi, og det opnar så elegant og lovande med at Henriette Marø tar oss med inn i leigegarden og med brei pensel målar ut rom, husvære og bebuarar slik at alt blir heilt tydeleg og ålmenngjort. For kanskje er det tilfeldig at vi hamnar hos Petra og ikkje hos naboen? Med sitt særeigne komiske talent byr Marø på Fauskes kommentarar til og inngrep i Fassbinders tekst. Det er gjort humoristisk og overtydande med fullt av digresjonar og ei mengd metalag. Men etter kvart, og særleg når også to av dei andre skodespelarane går ut av rollene sine og blir forteljarar, blir det vanskelegare. Samnøens regi blir sprikande, det manglar dramaturgi og oppsetjinga blir tidvis litt uklår og forvirrande. Freistnaden på å få Fauskes tekstar til å kontrastere, utfordre og supplere Fassbinder var eit leikent og godt forsøk, men i staden for å utfylle, blei det like ofte to parallelle univers og forteljingar som i for liten grad møtte kvarandre.

(Ei litt forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen tysdag den 29. september 2015.)

VATN: Reint vatn kan vere ei lise for både kropp og sjel. FOTO: KETIL BORN

TEATER

Vannposten
Nordland Teater, Mo i Rana
Av Ota Shogo
Omsett av Mari Boyd
Regi: Phillip Zarrilli
Scenografi: Serge von Arx
Kostyme: Nina von Arx
Med: Jeungsook Yoo, Jing Hong Okorn-Kuo, Navtej Johar, Florencia Cordeu, Leammuid Biret Rávndná, Bjørn Ole Ødegård, Ivar Furre Aam, Hilde Stensland, Stein Hiller Elvestad og Rune S. Løding.

Fysisk og detaljrikt teater formidla i eit tempo som gir rikeleg høve til ettertanke.

«Vannposten» av den japanske dramatikaren Ota Shogo (1939-2006) er ei teateroppsetjing langt frå det vi er vande med. Shogo var ein av Japans viktigaste dramatikarar og utvikla eit scenespråk der alt unødvendig blei fjerna, og der ein samstundes skrudde ned både volum og tempo. «Vannposten» frå 1981 er eit godt døme på det. Stykket kviler på to viktige premiss. I framsyninga blir det ikkje sagt eit einaste ord, og alt går føre seg i eit uvanleg sakte tempo. Shogo tek oss attende til ein postapokalyptisk situasjon rundt ein utandørs vasskran der vi møter mange ulike menneske, særs sårbare og avkledd det meste. I den saktegåande tagnaden blir alt nådelaust synleg.

Teatersjefen ved Nordland Teater, Birgitte Strid, såg denne oppsetjinga i Singapore i 2004, og freista etterpå å selje ho inn til norske teater, men utan hell. Då ho sjølv blei teatersjef, og kunne gjere litt meir som ho ville, fekk ho like godt den amerikanske dramatikaren og instruktøren Phillip Zarrilli, som sjølv hadde regi på framsyninga i Singapore, til å setje henne opp på Nordland Teater. Med seg har han tre skodespelarar frå Korea, Singapore og India som kjenner det særeigne teaterspråket, og saman med eit særs internasjonalt lag, og tre frå Nordland Teaters eige ensemble, var det duka for skandinaviapremiere torsdag. Resultatet blei ei framsyning som overgår det meste av det eg har sett.

Vi er ein plass i ingenmannsland der menneske kjem og går, møtast og stoppar opp ved ein vasspost. Ingen seier noko, men vi forstår likevel kven dei er, kva dei gjer og kvifor dei er der. Serge von Arx har laga ein velfungerande scenografi som også skal eigne seg for turné. Ei gangbru av tre fører til og forbi ein vasspost. Lyden av det rennande vatnet er lenge det einaste vi høyrer før musikk av mellom andre Albinoni og Satie bryt stilla. Bak vassposten er det nærast som eit søppelberg av gjenstandar folk har sett att. Det er det heile.

I denne litt mørke og dystre scenografien, kontrastert av det livgjevande vatnet, får vi presentert ni tablå med heilt saumlause overgangar. Femten roller formidla av ti skodespelarar der det opnar og avsluttar med same scene. Sakte, særs sakte, skritt for skritt kjem Hilde Stensland inn mot vassposten, ei ung jente som held krampaktig fast i dokka si. I denne opningsscena etablerer ho ein slags kontrakt med publikum om tempo og dramaturgi og set gjennom framifrå og uttrykksfullt spel samstundes standarden for heile oppsetjinga med tagnad, men likevel eit særs tydeleg og leseleg språk der ei ørlita rørsle med ei hand eller eit svakt drag over andletet seier meir enn lange monologar. Vi aksepterer settinga, lener oss attende og lar tida gå inn i ein annan modus. For også tida er relativ, og når det heile er over etter snaue to timar, kjennest det som det berre har gått ein times tid.

Manuset til denne oppsetjinga er berre 20 sider med enkle scenetilvisingar, musikkval osb. Og likevel er det blitt ei framsyning så full av innhald og høve til tolkingar. Då stykket blei uroppført i Japan i 1981, var det nok nærliggjande å sjå det i samanheng med situasjonen etter atombombene for 70 år sia då ord blei innhaldslause. I framføringa på Nordland Teater er dette meir ålmenngjort til å dreie seg om det språklause og nesten apatiske som oppstår etter alle katastrofar. Men i tillegg er det mange andre tolkingar. I ei oppsetjing der detaljane blir så viktige, sit vi og leitar etter metaforar, og finn dei stadig, også der dei kanskje ikkje finst. Men det er nettopp det dei gjer. Ved ein utsøkt personinstruksjon med merksemd på dei minste detaljar, har Zarrilli greidd å gjere dette til ei opplevingsreise av dei heilt sjeldne. Og sjølv om folk må få tolke som dei vil, er det for meg to openberre og særs aktuelle forståingar. Dette handlar om migrasjon, om folk på flukt, om folk som dreg med seg heile historia si, men som etter kvart må frigjere seg frå meir og meir, derav søppelberget bak vassposten. Den presserande flyktningsituasjonen i Europa, og lagnadane bak blir særs synleg. Og så er det miljøperspektivet med kontrasten mellom den katastrofen vi berre anar og det livgjevande rennande vatnet, samlingspunktet og håpet,  der dei drikk, vaskar seg og endåtil badar.

«Vannposten» er blitt ei særs sanseleg, vakker, velspela og opplevingsrik framsyning. All ære til Nordland Teater som vågar å satse så dristig, som har så høge kunstnarlege ambisjonar, – og som i tillegg får det til.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. september 2015.) 

LESE FRÅ MANUS: Bildet lyg, for det var atskillig meir staffasje enn som så under framføringa. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Rosenkrantz og Gyldenstern er døde
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Tom Stoppard
Omsett av André Bjerke
Regi og ilesesetjing: Espen Klouman Høiner
Scenografi og kostyme: Serge von Arx
Med: Kenneth Homstad, Kristian Seltun, Espen Klouman Høiner, Hallbjørn Rønning, Trond-Ove Skrødal, Renate Reinsve, Christian Ruud Kallum, John Yngvar Fearnley m.fl.

Ein leiken parafrase over ein parafrase.

Trøndelag Teater held fram med sitt eige prosjekt, «ilesesetjing», som er ei form for dogmeteater der åtte reglar eller dogme skal følgjast, som at ein nyttar manus, er tru mot teksten, kommenterer han, det meste skal finnast og skapast der og då osb. Tidlegare har dei sett opp «Andevariasjoner», «Geografi og Kiærlighed» og «Kiærlighed uden Strømper» med særs vekslande resultat, og der «Andevariasjoner» nok er den beste.

Med bakgrunn i at «Hamlet» for tida blir spela på hovudscena, har teatret nå sett opp Tom Stoppards «Rosenkrantz og Gyldenstern er døde», ein leiken parafrase over Shakespeare der Stoppard held fram to av bipersonane i «Hamlet», prinsens gamle venner Rosenkrantz og Gyldestern som blir aktørar i eit større spel dei ikkje anar konsekvensane av, og som etter kvart set i scene sin eigen undergang. Det er ein absurd og kvasifilosofisk tekst, glitrande omsett av André Bjerke. Eg har aldri sett det oppsett som vanleg teater, og må difor ta nokre atterhald ettersom det er openbert at dette er ein parafrase over parafrasen, og ikkje Stoppard rett fram.

Espen Klouman Høiner, som sjølv spelar Hamlet, har instruert det heile, og det er blitt ein fornøyeleg seanse, velspela, absurd, artig og leikent, og også litt sjølvironisk. Dei ulike rollene blir spela av dei same som i «Hamlet», og i Serge von Arx’ flotte scenografi og kostyme. Berre Rosenkrantz (Kenneth Homstad) er i sivil. Med brokkar frå handlinga i «Hamlet» som bakteppe, møter vi Rosenkrantz og Gyldenstern i surrealistisk samtale om dei store spørsmåla, samt forholdet til Hamlet. Men alt her møter teateret sitt første problem. I Runar Hodnes særs stramme regi av «Hamlet» er det gjort mange strykingar. Mellom anna er Gyldenstern borte, og Rosenkrantz spelar dermed på eit vis båe rollene. Kva gjer ein då? Ein ropar sjølvsagt på teatersjefen som trår til og les rolla til Gyldenstern, openbert som teatersjef og ikkje som nokon freistnad på å framstå som noko anna. Det gir nye artige metapoeng, som når han fortel at han i samband med vitjinga av teatertruppen har ein «viss innflytelse». Når Seltun ikkje har høve til å vere Gyldenstern, hentar dei berre ut andre frå «Hamlet», gir dei ein tekstperm, og så er Gyldenstern skapt på ny.

Gjennom absurde samtalar og stadige referansar til det som går føre seg bak på scena, får vi innblikk i kor tilfeldig alt er, og korleis folk ikkje berre er bipersonar i det verkelege livet, men også i sitt eige. Det er gjort humoristisk og intelligent, og det er eit særs opplagt ensemble som openbert kosar seg i situasjonen. Espen Klouman Høiner syner med denne produksjonen at han ikkje berre er ein framifrå skodespelar, men også ein dyktig instruktør. Av dei fire ilesetjingane teatret har presentert, er nok denne den mest ambisiøse og omfattande, og på nokre av felta gjekk han vel også litt på akkord med dei åtte reglane for ilesesetjing. Det toler vi særs godt. Men det er synd det berre blei med denne eine framsyninga for dette stuntet hadde fortent eit større publikum. 

MOR OG SON: Tilsynelatande dysfunksjonelle, men det er utanpå. FOTO: GT NERGAARD

TEATER

Konfirmasjonen
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Jo Strømgren
Regi og scenografi: Jo Strømgren
Kostyme: Bregje van Balen
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Karl-Vidar Lende, Marianne Meløy, Wenche Strømdahl, Jon Lockert Rohde, Jan Frostad, Ingrid Bergstrøm og Hans Petter Nilsen

Umiskjenneleg Strømgren, men likevel ikkje på hans vande nivå.

I Jo Strømgrens univers er ikkje noko slik ein trur det er. Sjølv om det ofte er kjende settingar, og skodespelarane nyttar eigne namn, er alt berre tilsynelatande, og produksjonane hans er fulle av overraskande vendingar. Slik er det også i «Konfirmasjonen» som hadde urpremiere på Trøndelag Teater fredag, og med den særeigne og litt absurde humoren, er dette umiskjenneleg Strømgren. Samstundes braut han med sin eigen tradisjon med mye spenstig koreografi, og oppsettinga hadde ein langt svartare undertone enn det vi er vande med.

I denne produksjonen tar Strømgren oss med til ein konfirmasjon, og som mange andre har gjort før han, syner han oss ein ganske dysfunksjonell familie der det som skulle bli ein triveleg fest, endar i fullt havari. Eller kanskje ikkje, likevel? Karl-Vidar (Lende) ein relativt oppegåande, men tilsynelatande litt keitut konfirmant (kven er ikkje det?) som bur saman med mora si, Marianne (Meløy) i eit husvære som ikkje har vore pussa opp på mange år. Ho er også, i alle fall tilsynelatande, ganske sosialt utilpass. Vi er i 1978, med stadige retrospektive flashbacks til sommaren 1963 då Karl-Vidar blei til, og med dei ganske tidsriktige detaljane, og ikkje minst framtidskommentarane (som vi i 2015 sjølvsagt veit svara på), er dette åleine ein god porsjon artig Strømgrenhumor. I selskapet kjem Mariannes storesyster, Wenche (Strømdahl) og hennar yngre flamme, Jon (Lockert Rohde). Dei er vellukka, men også det berre tilsynelatande. Og så er det morfar Jan (Frostad), med dårleg nyre og eit gamalt alkoholproblem. Presentasjonen av folka, situasjonen og relasjonane er like klein som sjølve settinga, og det er lite Strømgrensk over denne ganske langdryge introen.

Men så dukkar den sjette gjesten opp, «Bente» (Ingrid Bergstrøm), som kjem frå barnevernet, – for å observere! Og då tar det til å svinge litt meir. I Strømgrens univers er mye ulogisk og absurd, og vendingane hyppige, men vi godtek og trur likevel på det meste. Akkurat det er litt meir problematisk denne gongen. Eg skal ikkje fortelje korleis dette familiedramaet endar, men som alle vil forstå, går det langt frå slik vi trur, og personane blir etter kvart i stor grad sine eigne negasjonar. Men vegen dit er i lengste laget, og langt frå så artig som i tidlegare produksjonar.

Scenografien er ei effektiv veksling mellom 1978 og 1963 der det er fysisk og særs tydelege sceneskift utført av «Den underlige mannen» (Hans Petter Nilsen) som er ein slags forteljar og usynleg, men likevel alltid nærverande grå eminense som syr det heile saman. Det ligg mye lagnadstungt i historia til Marianne, og denne forteljaren lettar på sløra for oss. Det er eit godt grep, men blir likevel noko uforløyst . Spelet er gjennomgåande godt, og særleg Karl-Vidar Lende er dyktig i den vanskelege rolla som konfirmanten. Strømgrens regi er alltid prega av det absurde overspelet, og som oftast balanserer han det meisterleg, men denne gongen blei det i meste laget.

«Konfirmasjonen» er Strømgrens produksjon nummer 100, eit imponerande lite jubileum. Og sjølv om det er ei god historie han fortel, og ho som vanleg er full av humor og uventa vriar og såleis er god underhaldning, har han nok levert langt betre før. 

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. september 2015.)

SIGARFØRING: Lågmælt og sjølvironisk, og langt frå noka høg sigarføring. FOTO: ANNE REISCH

HIPHOPTEATER 

The Trond Wiger Fucking Life Show SPKRB■X Hiphopteaterfestival, Teaterhuset Avant Garden
Av Trond Wiger, Kristofer Blindheim Grønskag  og Kjersti Haugen
Regi: Kjersti Haugen
Co-produsert av SPKRBOX, Teaterhuset Avant Garden og Nord-Trøndelag Teater
Med: Trond Wiger

Dette er ei framsyning som syner kor konstruktivt det kan vere når to ulike sjangrar møter kvarandre i gjensidig respekt.

Det er SPKRBOX hiphopteaterfestival i Trondheim, og den opna med urpremiere på ein særs lovande lokal teaterproduksjon. Trond Wiger, også kjend som «Tfuzz», den eine halvparten av rap- og hihopgruppa «Gode Ord Dør Sist», har takka ja til invitasjonen frå festivalsjef og primus motor Cici Henriksen, og saman med Kristoffer Blindheim Grønskag og regissør Kjersti Haugen har han laga ei ærleg, inderleg, underhaldande og litt sår framsyning der han utan tryggjingsnett byr på seg sjølv. For denne meldaren er hiphopteater ein ganske ny sjanger sjølv om hiphopen oppstod alt på 70-talet og for lengst er blitt ein etablert og integrert del av ungdomskulturen også her i landet. Men på norske teaterscener har det ikkje vore så mye hiphop sjølv om mange instruktørar har nytta seg av element frå sjangeren. Litt hadde eg lese meg opp før framsyninga torsdag, men visste ikkje anna enn at hiphopteater er eit slags dogmeteater der eitt eller fleire av fire element skal vere med; rap, breakdance, dj-ing og graffiti. Undertittelen til heile teaterfestivalen er kva som skjer når hiphop møter teater. Og det var akkurat det som gjorde dette så spennande. I etterkant ser eg at eg neppe var heilt fordomsfri i mitt møte. Eg trur eg kanskje hadde venta meg ein sint, opprørsk ung mann. I staden fekk eg ei lågmælt historie om draumar og lengt, og om levd liv. Akkurat slik godt teater kan og skal vere.

Trond Wiger er, og det har han også synt gjennom dei mange raptekstane sine, ein uvanleg god historieforteljar. Her baud han på seg sjølv og fortalde usminka frå barndom og ungdom, om ungguten og RBK-tilhengjaren som kunne heile Mini Jakobsens Rosenborg-rap, og framleis kan han! Og lyrisk og med stor innleving greidde han å formidle kva for fantastiske opplevingar det kunne by på å vere bussjåfør. Utan blygsel gav han oss innblikk i dei tre store draumane sine og korleis dei på sine vis alle blei realiserte. Og uendeleg vart om kva som skjedde då den eine draumen brått fall i grus. Det er formidla dønn ærleg med stor fallhøgde, men så inderleg og ekte som berre den som har opplevd det sjølv kan klare. Framsyninga er samstundes varm og full av humor, for Wiger er ikkje så reint lite sjølvironisk, særleg når han syner oss si eiga utvikling både som tekstforfattar og formidlar.

Temaet for festivalen er kva som skjer i møtet mellom hiphop og teater, og Cici Henriksen kunne ikkje ha vald ein betre  produksjon til å belyse dette. For Trond Wiger har arbeidd fram denne framsyninga i eit uvanleg konstruktivt møte med Trøndelag Teaters husregissør Kjersti Haugen. I det som må ha vore stor gjensidig respekt, har dette blitt eit særs godt møte. For Haugen har vore lydhør, og latt framsyninga bli den relativt nakne og personlege forteljinga ho fortente å vere. Fingeravtrykka hennar er nesten usynlege, men nettopp derfor så presise og tydelege. Og dei to har ikkje på noko punkt falle for freistinga å la Wiger spele seg sjølv. Han er seg sjølv, og det er denne framsyningas store styrke.

«The Trond Wiger Fucking Life Show» er ein samproduksjon mellom SPKRBOX, Teaterhuset Avant Garden og Nord-Trøndelag Teater. Nå skal framsyninga på turne i nordfylket, men det er å håpe at Wiger får høve til å vise dette til eit langt større publikum etter kvart. For her er det berre å gløyme alle sjangernamn som kan gjere nedslagsfeltet mindre, – dette er rett og slett særs godt teater.

UNGE DØDE: Amy Winehouse, Janis Joplin og Jim Morrison. FOTO: KJETIL MOSLÅTTEN

TEATERKONSERT

27 The Club
Brageteatret, Trelasthallen, Drammen
Konsept og regi: Moqi Simon Trolin
Norsk gjendikting: Tom Roger Aadland
Scenografi og lysdesign: Edward Lloyd Pierce
Koreografi: Esa Alanne
Kostymedesign: Lea Højmark Burrows og Sir Grand Lear
Musikkarrangement: Anders Ortman
Orkester: Anders Ortman, Joseph Angyal, Katrine Schiøtt, Mikael Gökinen og Nils Törnqvist
Med: Jenny Langlo, Kirsti Sørlie Hansen, Mari Haugen Smistad, Espen Grjotheim, Knut Marius Djupvik, Kash King og Erik Wenberg Jacobsen

I denne teaterkonserten er det Døden som har full regi.

I den moderne populærmusikkens historie er det fleire unge døde, og spesielt mange som har døydd 27 år gamle. Dette har ført til omgrepet «27 The Club», noko den svenske regissøren Moqi Simon Trolin tok fatt i, og i 2013 sette han opp ein teaterkonsert med same namn på Malmø Stadsteater. Onsdag sytte Brageteatret for norgespremiere i ein lagerhall i Drammen, framleis i regi av Trolin, med mye svensk hjelp, men i norsk språkdrakt og med norske songarar.

I dei siste 45 åra er det spesielt seks ikoniske musikarar som har gjort «27 The Club» til eit omgrep, Brian Jones (1969), Jimi Hendrix (1970), Janis Joplin (1970), Jim Morrison (1971), Kurt Cobain (1994) og sist Amy Winehouse (2011). Trolin har tatt utgangspunkt i eit førtital av songane deira, og laga ei forteljing om lagnadstunge liv der lyset er brent i båe endar og der fyll og dop var ein vesentleg ingrediens. For å få til ei historie, har han introdusert rollefiguren Døden (Erik Wenberg Jacobsen) som følgjer dei seks alt frå fødselen til han omsider får gjort det av med dei ein etter ein. Dette grepet, samt Jacobsens store autoritet både som songar og skodespelar, gjer at dette blir meir enn berre ein konsert, sjølv om det narrative haltar litt, og til tider kan bli like kaotisk som liva til dei seks.

Lagerhallen er rigga som ei rockescene der sjølve scena er ein enorm platespelar, og dermed også dreiescene. Det er symboltungt, flott og effektivt, og finalen byr på ei fiks scenografisk overrasking. Aktørane er alle framifrå songarar, medan dei er litt meir ujamne som skodespelarar. Og castinga byr på overraskingar då det både er kvinner som spelar menn, og omvendt. Dette gav faktisk uventa og gode effektar, og særleg tilførte Espen Grjotheim nye aspektar i ei framifrå tolking av Amy Winehouse. Dei musikalske arrangementa baud også på fine overraskingar, særleg i Kirsti Sørlie Hansens (Brian Jones) vakre tolkingar av fleire Stonessongar, og kanskje spesielt «Paint it black». For dette var ingen presentasjon av coverlåtar, men mange gode og sjølvstendige låttolkingar. Det starta kanskje litt famlande, men med Mari Haugen Smistads trønderske tolking av «Mercedes Benz», var nivået sett.

Alle tekstane er gitt norsk språkdrakt, og her har Tom Roger Aadland verkeleg gjort ein kjempejobb som gjendiktar meir enn omsetjar. Språket er blitt naturleg og har god rytme, og det er imponerande med tanke på at dette er eit utal songar som er ikoniske og som vi alle har eit eigedomsforhold til. Særleg blei «Rehab» (Amy Winehouse) ein spesielt sterk tekst.

Brageteatret er eit lite teater som er særs ambisiøst, som satsar stort og tungt, og tidvis går nye vegar. «27 The Club» er ei slik satsing, og sjølv om det narrative ikkje er heilt på plass, og spel og personinstruksjon ikkje alltid er like bra, var dette ei framsyning teatret har all ære av. Mye god musikk i framifrå nytolking, desperasjon og håplaust stutte liv.

(Ein litt forkorta versjon av denne meldinga stod i Klassekampen fredag den 11. september 2015.)