Amund Grimstad

TEATER

SPEL: Gjennom leik og rollespel, som ikkje er alvor, er det mogeleg å tulle med det meste. FOTO: ARILD MOEN

«Hamlets pappa er et spøkelse»
Barneteatret vårt, Arbeideren, Ålesund
Basert på «Hamlet» av William Shakespeare
Konsept, regi og musikk: Martin Rosengardten
Scenografi og kostyme: Marika Åkerblom
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Med: Jonas Delerud og Elisabet Topp

«Hamlet» for seksåringar, presentert forståeleg, leikent og forbausande tru mot originalen.

Vi sit i eit venterom i Arbeideren i Ålesund, og inn kjem Ofelia. Ho skal til Hamlet for å trøyste han etter at faren hans nettopp døydde, og om vi lovar å ikkje prate så høgt om død og slikt, kan vi få bli med. Slik opnar den svenske skodespelaren og regissøren Martin Rosengardtens særs leikne, lett absurde og ganske underhaldande parafrase over «Hamlet», ei framsyning for alle frå 6 år og oppover, og som greier det kunststykket det er å ta vare på dei viktigaste kvalitetane i Shakespeares drama.

Hamlet er sjølvsagt lei seg etter tapet av den han er mest glad i, men alvorlegare er løyndomen han let Ofelia få del i. Pappa har synt seg for han som eit spøkelse, og endå verre; han har fortald Hamlet at han blei drepen av bror sin, onkel Claudius. Ofelia trur sjølvsagt ikkje på slikt tull, men så skjer skumle ting, og vi er i gong. På ein times tid greier dei to å sveipe innom det meste i originalen utan at dette på nokon måte blir ei vareoppteljing, men tvert om si eiga historie med god utvikling og stram dramaturgi.

Framsyninga tar etter kvart form av eit rollespel, slik ungar leikar, og dei andre aktørane er  dokker dei to har for handa, som Kaptein Sabeltann, ET, Kermit og ei rekkje andre. Det er leikent, oppfinnsamt, tidvis ganske absurd, og underhaldande så det held. Her er det gift (nøtteallergi), folk døyr i hopetal, og ein skulle tru at det både kunne vere i skumlaste laget for dei minste, og ikkje minst ein vanskeleg intrige å henge med i. Men gjennom dokkespelet, dei barnlege innfalla og den varme humoren, forstår alle at dette berre er eit rollespel som eigentleg ikkje er så farleg. Og det største kunststykket til Rosengardten er at han har gjort forteljinga logisk og forståeleg. Intrigen i «Hamlet» er temmeleg komplisert, men aldri har eg opplevd han tydelegare og lettare å forstå. Nokre strykingar er det sjølvsagt blitt, men det meste er på plass. Til og med gravescena er med som eit lite, humoristisk tablå.

Scenografien er enkel, men fungerande, vi er på guterommet til Hamlet med alt det som vanlegvis finst i eit slikt rom. Jonas Delerud og Elisabet Topp spelar truverdig og energisk, og nyttar seg av publikum der det kan passe. Dei serverer oss lun humor, absurde vendingar, litt metateater og ein passe porsjon alvor. For «Hamlet», og ikkje minst døden, er alvorlege saker. Hovudtemaet i denne oppsetjinga er kva som skjer når ein mistar den som er aller nærast, og teateret syner oss at heller ikkje døden er meir alvorleg enn at det går an å tulle litt med han.

Rosengardten har laga ein leiken parafrase over «Hamlet» der finalen nok er blitt litt uforløyst, men der vegen fram var både underhaldande, overraskande og tankevekkjande.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. februar 2017.)

TEATER

STALKER: Er du realitystjerne kan du fort få ein stalker i bakgrunnen. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Å telle til null»
Rogaland Teater, barne- og ungdomsteatret, Kjellarteatret
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Regi, scenografi og musikk: Arne Nøst
Med: Aktørar frå barne- og ungdomsteatret ved Rogaland Teater, Andrea Viland Ask, Erlend Øyvindssønn Ravnanger, Ane Birgitte Johansson, Andrea Johnsen, Sondre Trodahl, Yasmin Ullestad og Helene Åsnes.

Ein tekst som verkeleg fangar samtida og kva ungdomen er opptatt av.

Eg skriv vanlegvis ikkje om amatørframsyningar, men dette er eit litt spesielt unnatak som omhandlar både ny norsk dramatikk og to viktige teaterinstitusjonar. «Den Unge Scene» er eit prosjekt som blei starta i 2004, og som har som føremål å heve nivået på ungdomsteateret i landet. I alt 64 skule- eller ungdomsteater frå 11 regionar kan velje mellom seks tekstar skrivne spesielt for dei. Med kyndig hjelp blir dette produsert og sett opp over heile landet. Det spesielle i år er at ein av dei seks tekstane, «Å telle til null» av Kristofer Blindheim Grønskag, er vald av heile 29 deltakarar. Det gjer Grønskag til den desidert mest spela dramatikaren i Norge denne våren, og ikkje utan grunn, for dette er ein eksepsjonelt god tekst.

Kristofer Blindheim Grønskag er eit namn du snarast bør merke deg. Han er 32 år, dramatikar og universitetslektor, er førebels omsett til åtte språk, og har alt ein rikhaldig produksjon bak seg. Sjølv har eg meld to urpremierar og ein premiere av han i løpet av berre dei siste fire månadane, «Larmen og vreden» på Trøndelag Teater i oktober, «Korrigeringer» med Konstellasjonen på Teaterhuset Avant Garden i januar, og nå «Å telle til null» på Rogaland Teater. At eg valde å reise til Stavanger for å sjå ein produksjon som på same tid blir sett opp 29 forskjellige stadar i landet, er ikkje tilfeldig. Rogaland Teater har eit eige barne- og ungdomsteater (BUT) som har vore banebrytande i sitt felt. I år feirar BUT 60-årsjubileum, og i desse åra har heile 30 000 ungdomar fått grunnleggjande teaterutdanning i BUT, og meir enn 1,3 millionar menneske har sett produksjonane deira. Dei sju BUT-aktørane denne gongen framførte Grønskags tekst med truverd, autoritet og stor innleving.

«Å telle til null» er ein tekstbombe der vi gjennom ti ulike scener tel ned frå ti til sjølve avfyringa. Dei ulike tablåa er i starten tilsynelatande heilt frittståande inntil vi etter kvart forstår at dei alle grip inn i kvarandre og heng saman. Det startar særs dramatisk med nokre ungdomar som filmar seg sjølve på ei togline rett før toget kjem, og som hoppar av i siste liten. Alt gjort for å få likes og views. Så er vi innom realitykjendisen som blir utsett for ein stalker, for mobbeofferet som går litt over streken, om det uheldige drapet på ei ku, og om eit fyrverkeri av ei anna verd. Mange av tablåa endar i ein skikkeleg cliffhanger som gjer dramaturgien intens. Og alt handlar til sjuande og sist om det desperate ønsket om å bli sett. Det er intelligent, det er humoristisk, og det er godt observert. Kristofer Blindheim Grønskag har skrive ein tekst som grip rett inn i ungdomens kvardag, og som nå blir spela heile 29 ulike stadar i landet.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. februar 2017.)

TEATER

EKSISTENSIELT: Barn, eller ikkje barn? Det er spørsmålet. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Pust»
Rogaland Teater, Intimscena
Av: Duncan Macmillan
Omsett av Michael Evans
Regi: Simon Lay
Scenografi: Arne Nøst
Med: Espen Hana og Mareike Wang

Er det berekraftig å setje barn til verda når ungens CO₂-avtrykk vil ha ei vekt større enn Eiffeltårnet?

På ein handletur på Ikea kjem med eitt, og heilt utilsikta, det store spørsmålet opp. Han og Ho, dei har ikkje namn, og slik kan dei vere kven som helst av oss, står i kassakø, og i samtalens løp kjem Han openbert inn på om dei skal ha barn. Det usagte er sagt, og Han forstår alt for seint konsekvensane av det han har sett i gang.

Han (Espen Hana) og Ho (Mareike Wang) er eit relativt vanleg sambuarpar i etableringsfasen, kanskje med noko ulik kulturell og intellektuell bagasje, men politisk korrekte, opptatt av at kloden vår er i ferd med å forgå, og overtydde om at dei er gode menneske, noko dei stadig minner seg sjølve om. Men bak det rasjonelle ytre er det sjølvsagt hormon og irrasjonelle kjensler. Som dei fleste andre i same situasjon, har dei forelska seg og flytta saman utan å gruble så mye over det. Men så kjem det store spørsmålet opp, og det heile blir eksistensielt. I ei verd med fare for overbefolkning og matmangel, og ikkje minst med aukande klimaproblem, er det ikkje berre berre  for reflekterte menneske å setje barn til verda. Er det best å forbli barnlause? Skulle dei kanskje adoptere? Eller, – sjølv om det er heilt nazi å tenke slik, – er det best at ikkje berre dei ureflekterte, men også dei intelligente og oppegåande får barn, for at ikkje evolusjonen skal gå i gal retning? Han og Ho diskuterer og grublar, og seier høgt det dei fleste er innom i tankerekkjene sine, men som ikkje alltid er like korrekt og difor som oftast blir tenkt, men ikkje sagt. Dei freistar den umogelege øvinga å vere rasjonelle om det irrasjonelle, og får det sjølvsagt aldri heilt til. Heilt ubetaleleg er scena der dei bestemmer seg for å produsere og Han blir gripen av ekstasen medan Ho vil det skal vere vakkert. Slike kvardagstablå er denne oppsetjinga full av.

«Lungs» frå 2011 av den britiske dramatikaren Duncan Macmillan har gjort stor suksess og hausta prisar i både England og USA. Macmillan set fingeren på eit tema som opptek unge over heile verda, og han seier mye som mange berre vågar å tenkje, men ikkje å ytre. Med stor innsikt og minst like mye humor held han opp for oss eit speil der du skal ha ganske dårleg sjølvinnsikt for ikkje å kjenne deg att. Stykket hadde norgespremiere på Teatret Vårt i Molde våren 2015 med tittelen «Pusterom», blei for ei veke sia vist på Vinterlysfestivalen i Mo i Rana, og vil sikkert før eller seinare nå ei scene nær deg. Men nå er det altså Rogaland Teater. Dei har vald å la Michael Evans lage ei ny omsetjing, og resultatet er blitt eit levande, munnleg og særs truverdig språk som også unngår problemet vi fekk i Molde. I teksten ligg det rom for kjønnsstereotypiar der kvinna er hysterisk og mannen stoisk reflektert. I Evans’ omsetjing er dei to kjønnsrollene meir personlegdommar og knytt til klassebakgrunn enn til kjønn der Ho er verbal og spontan medan Han er meir språkleg utilpass og fåmælt.

På intimscena i Stavanger der Arne Nøst har laga ein ekstremt minimalistisk scenografi, får vi oppleve Han og Ho frå ein temmeleg klein og vanskeleg diskusjon i kassakøen på Ikea til kvardagslege diskusjonar om det store barnespørsmålet og mye anna. I eit uvanleg tett kammerspel utan pausar følgjer vi dei i ei mengd tablå som utan stopp går over i kvarandre, og der spranga kan vere frå nokre timar eller dagar til både månadar og år. Faktisk heile livet. Og etter kvart som diskusjonar, krangel, problem og humoristiske overflatetrivialitetar blir presentert i eit høgt tempo og med imponerande innleving, ser vi gradvis at i botn av det heile ligg ei umåteleg vakker kjærleikshistorie, vakker nettopp fordi ho er så sann og ekte.

I Simon Lays regi er det tett spel og inga daudpunkt samstundes som han har tatt godt vare på dramaturgien i dei etter kvart overraskande vendingane historia tar. Dei to på scena leverer formidable og overtydande truverdige rolleprestasjonar utan eit einaste kvileskjær i ei særs tekstrik oppsetjing. «Pust» er blitt ei tankevekkjande, underhaldande og særs velspela framsyning.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. februar 2017.)

TEATER

FARGERIKT: Ein leiken keisar regjerer over eit like leikent og nøgd folk der fargerike kostyme og sukkerspinn er del av kvardagen. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Keiserens splitter nye klær»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av Nina Godtlibsen
Regi: Nina Godtlibsen
Scenografi og kostyme: Terese Arildsdatter Riis
Komponist: Arne Nøst
Med: Cato Skimten Storengen, Ingrid Rusten, Lars Funderud Johannessen, Roar Kjølv Jenssen, Marko Kanic og Mette Arnstad samt seks aktørar frå BUT

Ein sjarmerande og underhaldande parafrase over H C Andersens kjende eventyr.

I eit land som er både her og der, og som både var og er, regjerer ein keisar (Cato Skimten Storengen) som ein verkeleg må kalla ein homo ludens, ein populær sjef som er meir opptatt av at både han og folket skal ha det gøy enn å gjere budsjettarbeid, styre statsråd og drive med andre keisame trivialitetar. Som i eit land vi ikkje skal si namnet på, er dette keisardømmet rikt på naturressursar, og kan difor ta seg råd til å ha det litt gøy. Keisarens rådgjevar (Ingrid Rusten) er så avgjort med på notane, og er openbert avstandsforelska i den leikne sjefen. Den einaste som freistar å vere litt jordnær, er hoffsekretæren (Roar Kjølv Jenssen), men han pratar stort sett for døve øyre. Lars Funderud Johannessen fungerer som ein slags herold eller forteljar, og folket i det vesle landet blir spela av dyktige ungdomar frå BUT (Barne- og ungdomsteateret til Rogaland Teater). Alt er idyll i keisardømmet, her er det song, musikk, leik, fargar og sukkerspinn, og det vil det halde fram med så lenge det er naturressursar nok til å finansiere kalaset.

Men så kjem to særs sjarmerande skurkar (Marko Kanic og Mette Arnstad) på banen. Dei ser rikdomen som dei godt kunne tenke seg å overta, og ved å hacke statskringkastinga og sende falske nyhende, greier dei å få keisaren til å tru at han er upopulær og at det går rett vest med økonomien i landet. Keisaren, som elskar å kle seg i fargerike kostyme, må skifte til grå dress, og alt som er av fargar blir drapert i svart og grått. Dei to skurkane påstår deretter å vere omdømmeekspertar, og ettersom det er krise i landet, sluker keisaren råda deira med søkke og snøre, og skurkane blir etter kvart dei reelle makthavarane medan dei samstundes tømmer statskassa.

Sjølv om keisaren ser seg nøydd til å avstå frå det meste som er gøy, greier han ikkje å halde seg frå bursdagsfeiring når åremålsdagen nærmar seg. Men han vil sjølvsagt ikkje gå i grå dress. Dei to skurkane kjem då opp med ideen om det fantastiske silkemjuke og fargerike stoffet som er usynleg for alle dei som er dumme eller som ikkje gjer jobben sin. Og for dei som har lese H C Andersen, er resten historie. Ein unggut som har vald å vere annleis og vågar å lite på seg sjølv, seier det som det er. Skurkane blir avslørt, keisaren blir leiken att, kjærleiken blomstrar, og moralen er at ingen er svak eller dum, og at det er avgjerande å vere seg sjølv og stole på at det er godt nok.

Dette kunne sjølvsagt ha blitt ei moralistisk og litt klissen historie, men på grunn av den særs leikne tilnærminga teateret har valt, eit ensemble som nærast renn over av speleglede leia av ein sprudlande keisar, gode og velframførte songnummer, og der scenografi og særleg dei fargerike kostyma gir masse bonus, er dette blitt ei umåteleg sjarmerande framsyning og ein artig modernisering av ein gamal klassikar. At det ligg ei rekkje politiske parallellar til dagens situasjon både heime og andre stadar innbakt, gjer det ikkje akkurat dårlegare. Rogaland Teater er flinke til å lage teater av og for barn, og «Keiserens splitter nye klær» er ikkje noko unnatak.

MUSIKAL

SHERWOODSTOCK: Ein forrykande bistandskonsert skal erstatte stelinga frå dei rike. FOTO: BERRE V/JENS WESTBYE

«Robin Hood – Rai Rai i Sherwoodskogen»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Mads Bones og Olve Løseth
Regi: Mads Bones
Scenografi: Olav Myrtvedt
Kostyme: Christina Lovery
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Orkester: Åsmund Flaten/Kyrre Havdal, Skjalg M. Raaen/Hans Petter Vik Sæther, Morten Skaget/Kjetil Sandnes, Stian Lundberg/Magnus Forsberg, Kåre Kolve/Erlend Jentoft og Øyvind F. Smidt
Koreografi: Martha Standal
Med: Gunnar Eiriksson, Mari Hauge Einbu, Olve Løseth, Hans Petter Nilsen, Anne Krigsvoll, Frode Rasmussen, Ingrid Bergstrøm, Klaus Sonstad, Karl-Vidar Lende, Jon Lockert Rohde, Ole Christian Gullvåg, Josefine Frida Pettersen, Jan Frostad, Mari Haugen Smistad. Malin Skjolde, Amalie Eggen, Knut Erik Engemoen, Per-Theodor Paulsen og Jonas Fuglevik Urstad.

Ein hemningslaus og underhaldande leik med melodramatiske klisjear.

I staden for å hente råstoff til årets vårmusikal frå London eller New York, har Trøndelag Teater latt det særs kreative radarparet Mads Bones og Olve Løseth hauste frå den lokale populærmusikken. Med utgangspunkt i segna om Robin Hood har dei laga ei historie som meir og meir tar form av ein parafrase over Romeo og Julie med happy ending, ausa av den uendelege songskatten frå dei siste femti års populærmusikk frå Midt-Norge, og laga ein musikal som er sin eigen sjanger og som difor legg ein del premiss du berre må akseptere. Gjer du det, får du til gjengjeld strålande underhaldning i høgt tempo, mye lys og varme og ei rekkje overraskingar.

Rickard Løvehjerte (Frode Rasmussen) er på Lesbos på vegner av «Kongar utan grenser», og Lady Marion (Mari Hauge Einbu) tar utdanning hjå Paul McCartney i Liverpool. I mellomtida styrer den infame og pedofile sheriffen av Nottingham (Hans Petter Nilsen) på den affekterte fjollen prins Johans (Olve Løseth) nåde. I Sherwoodskogen har «løvetennene» forskansa seg med peace & love og si særeigne form for bistandsarbeid under leiing av Robin Hood (Gunnar Eiriksson). Forteljinga gir rom for konfliktar, fredsmekling, bistandskonserten «Sherwoodstock», action og mye romantikk, og trass i ei tullete handling, mye ganske klein humor og ein god del dårleg smak, er det likevel ei fornøyeleg historie med god dramaturgisk stigning.

Løseth og Bones har gjort djupdykk i midtnorsk populærmusikk frå 60-talets Difference via  trønder-rocken, og til Gåte og Ary, og lånt heile 37 låtar frå eit nærare tjuetals artistar. Sjølv om songane er kjent stoff, verkar det likevel innhaldsmessig som om alt er skrive for denne musikalen. Det skuldast i stor grad Åsmund Flatens eminente arrangement og solide musikalske leiing der mange av songane får nytt liv og overgår originalen. Dyktige songarar i dei fleste ledd gjer også sitt.

Olav Myrtvedts scenografi er kreativ og stemningsskapande og gir gode rom for fine skift, og dei fantasifulle kostyma til Christina Lovery var eit maskeradeball i seg sjølv. Ensemblet spelar i høgt tempo med ein enorm speleglede, velkoreografert, og solid leia av Gunnar Eiriksson og Mari Hauge Einbu der dei boltrar seg i overspel, klisjear, gags, bannskap, bad taste og framifrå songnummer. Ein ekstra sviske var det å få sjå Anne Krigsvoll heime att på Trøndelag Teater der ho som amme (Amme Krigsvoll, ha ha) synte kor dyktig ei birolle kan gjerast.

Årets vårmusikal er eit velregissert oppkomme av gjøglarglede, eit publikumsfrieri av dei sjeldne, og eit overtydande prov på kor rik den midtnorske songskatten er.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 13. februar 2017.)

TEATER

KONSERTRIGG: Blått hav og fine videoprojeksjonar, men lite rom for spel. FOTO: MARIUS FISKUM

«Havboka»
Hålogaland Teater, Scene vest
Av: Morten Strøksnes
Dramatisering, regi, scenografi og kostyme: Anders T. Andersen
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Videodesign: Kim S. Falck-Jørgensen
Komponist: Adrien Munden
Musikalsk ansvarleg: Espen Elverum Jakobsen
Med: Kristian Fr. Figenschow, Trond Peter Stamsø Munch, Torstein Bjørklund, Trude Øines, Marius Lien, Thea Borring Lande, Espen Elverum Jakobsen og Inge Kolsvik.

Eit forrykande forteljarteater der det blir lite rom for refleksjon og ettertanke.

Med «Havboka eller Kunsten å fange en kjempehai fra en gummibåt på et stort hav gjennom fire årstider» greidde Morten A. Strøksnes i 2015 å skrive ei sakprosabok som ein spenningsroman, spekka med informativ og underhaldande kunnskap, og samstundes med ein klår politisk bodskap. Boka blei ein prisvinnande kjempesuksess. Berre dryge året etter tek Hålogaland Teater på seg den tilsynelatande umogelege oppgåva å dramatisere dette innhaldsrike dramaet frå Vestfjorden.

I «Havboka» fortel Morten Strøksnes om korleis han og kameraten Hugo Aasjord frå Steigen set seg føre å fange eit eksemplar av den myteomspunne håkjerringa, ein kjempehai som lever i nordlege havområde. Fire forsøk gjer dei gjennom fire ulike årstider før dei ein maidag omsider får napp og vel så det. Resultatet blir etter kvart uviktig. Det er vegen fram, alle opplevingane undervegs, og ikkje minst all den kunnskapen om havet Strøksnes gir oss som er den verkelege forteljinga.

Anders T. Andersen har ansvar for både dramatisering, regi og scenografi. Ettersom dette er spektakulære saker som er vanskelege å skape att på ei scene, har han vald forteljarteateret som form. Scena er rigga som til rockekonsert, og dei einaste havrelaterte kulissene er to skjermar med ulike videoprojeksjonar. Seks skodespelarar fortel i ei blanding av doku- og forteljarteater, og løyser det heile opp med heftige, og godt framførte musikalske avbrot. Alle seks spelar instrument og syng, saman med to musikarar på tangent og gitar.

Det opnar særs lovande og ganske forrykande der du verkeleg kjenner suget mot havet. Men etter kvart får framsyninga openberre problem. Dei mange fine og beskrivande videoprojeksjonane druknar litt i konsertriggen som kjem i vegen for historia. Regigrepet er heller ikkje uproblematisk. Andersen har nok stroke mye, men ikkje nok. Å lese slike mengder fakta i ei bok med høve til fordøyande avbrot, er noko anna enn å få det presentert utan særleg dramatisering, i høgt tempo og med ein entusiasme som i liten grad gir rom for pause og refleksjon. Kristian Fr. Figenschows stille underfundige humor og litt metateater, var ein god kontrast vi fekk for lite av. Og Thea Borring Lande synte korleis dette kunne ha vore framført. Ho var forrykande som felespelar og songar, medan ho samstundes greidde å vere lågmælt og inderleg der det var påkravd. «Havboka» er, som romanen, eit oppkomme av kunnskap og forteljarglede. På scena blei det både framsyningas styrke og problem.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 11. februar 2017.)

MUSIKKTEATER

FRI: Ei stolt kvinne forlèt Tugthuset på Kalvskinnet etter tretten lange år. FOTO: ÅGE HOJEM

«Fra Kautokeino til Kalvskinnet»
Gamle lagrettssal, Kalvskinnet, Trondheim
Av: Marit Selfjord
Komponist: Terje Bjørklund
Regi: Marit Selfjord
Scenografi og kostyme: Toril Skipnes
Musikarar: Trio Luna; Annika Nordström, Jan Petter Hilstad og Ruth Potter
Med: Anna Sundström Otervik og Per Vollestad
Produsert av: NTNU Vitenskapsmuseet

Eit kammerspel om ein lite påakta del av historia.

I samband med samefolkets hundreårsjubileum er det samisk kulturveke i Trondheim. Sundag var det urpremiere på «Fra Kautokeino til Kalvskinnet», ein miniopera om ein viktig del av norsk og samisk historie. Kautokeino-opprøret i 1852, der både kjøpmannen og lensmannen blei drepne, resulterte i eit omfattande rettsoppgjer. To av opprørarane, Mons Somby og Aslak Hætta, blei halshogde hausten 1854, medan 22 andre fekk lange  fengselsstraffer. Dette er godt kjend, men kva skjedde etterpå? Nå har Marit Selfjord laga eit lite kammerspel om historia til Elen Aslaksdatter Skum som også blei dømd til døden,.

Minioperaen dreier seg om tretten lange år i Tugthuset på Kalvskinnet i datidas Trondhjem. Men historia tar til lenge før det. Rundt 1850 var det stor sosial uro blant samane i Finnmark. Grensestenging og uhemma brennevinssal var to viktige årsaker. Samstundes førte forkynninga til den karismatiske presten Lars Levi Laestadius til ei religiøs og politisk oppreist. Elen Skum, 24 år gamal, men alt mor til fem der berre yngstesonen var i live, og med ein alkoholisert mann, var ein av følgjarane. Under konfirmasjonen i Skjervøy kyrkje i juli 1851 kalla ho presten for Satan og saman med 21 andre samar blei ho tiltalt, men greidde å rømme. I eit års tid levde ho og sonen i skjul som fredlause, og det gav henne oppnamnet «Jomfru Marja». Enorme ressursar blei sette inn for å fange henne, og etter Kautokeino-opprøret, der ho også var med, blei ho tatt. Høgsterett dømde ho til døden, men dommen blei omgjort til livsvarig straffarbeid, og berre få dagar før halshogginga av Mons Somby og Aslak Hætta (svogeren hennar), kom ho til Tugthuset på Kalvskinnet. Der møtte ho presten Frederik Storm som blei hennar sjelesørgjar og fortrulege. Gjennom Storms kortfatta notat og hans mange søknadar om nåde har Marit Selfjord freista å rekonstruere møta mellom dei to.

Det er blitt eit lite kammerspel i fem tablå. Form og omfang gjer sjølvsagt at det må bli fragmentarisk, men det er likevel blitt ei truverdig og gripande historie om ein stolt, men angrande opprørar, om ei mor som lengtar etter sonen, og om tretten års utvikling frå ei inneslutta, depressiv Elen full av kvalar, til ei rakrygga kvinne som omsider får reise heimatt til sine eigne. At dette er blitt så vellukka skuldast sjølvsagt at Selfjord har skrive ei gripande historie som kjem tett på både Elen og presten, men også at ho har henta utøvarar på øvste hylle. Terje Bjørklund har skrive musikk som står godt til innhaldet, og som er delvis kommenterande. Musikken blir framført av Trio Luna (Annika Nordström, Jan Petter Hilstad og Ruth Potter) der alle er røynde medlemmar av Trondheim Symfoniorkester. Mezzosopranen Anna Sundström Otervik spelar Elen med stor autoritet. I tillegg til songen får ho også godt fram dei ulike kjenslemessige sidene hennar. Barytonen Per Vollestad er like overtydande som den milde, men likevel myndige presten som gradvis får hol på Elen og som til slutt greier å få henne fri.

«Fra Kautokeino til Kalvskinnet» er eit relativt upretensiøst lite kammerspel som fortel ei viktig historie, på same tid lågmælt og særs gripande.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 7. februar 2017.)

TEATER

UTRYGT: Fysisk kontakt og omsorg kan vere skummelt for den som fornektar kjenslene sine. FOTO: ARILD MOEN

«Edderkoppkvinnens kyss»
Teatret Vårt, Storyville, Molde
Av: Manuel Puig
Omsett av Svein Selvig
Regi og scenografi: Thomas Bjørnager
Lys- og videodesign: Jonas P. A. Fuglseth
Med: Hugo Mikal Skår og Sigmund Njøs Hovind

Eit tett kammerspel som diverre manglar den siste naudsynte intensiteten. 

Sett to heilt ulike personar i eit lukka rom, og sjå kva som skjer. Det er kva den argentinske forfattaren Manuel Puig (1932 – 1990) gjer i «Edderkoppkvinnens kyss». Frå sitt eksil i Mexico skreiv han berre månadar etter at general Videla gjorde statskupp i Argentina våren  1976 ein roman som gjekk rett inn i røyndomen i heimlandet. Med kuppet som bakteppe fortel han ei ålmenn historie om idear og ideal, draumar og lengt, om tillit og om mellommenneskelege relasjonar. Boka blei filmatisert i 1985, og er også dramatisert for teater. Fredag var det premiere på biscena til Teatret Vårt i Molde.

I ei fengselscelle i Buenos Aires sit to personar. Den revolusjonære Valentin (Sigmund Njøs Hovind) er fengsla for motstandsarbeid mot militærjuntaen. Og den homofile Molina (Hugo Mikal Skår) sonar for seksuelt overgrep mot ein mindreårig. Valentin er marxist og kjempar for ei større sak som gjer at han freistar å nekta seg slikt som nyting og kjærleik når dei står i strid med saka, medan Molina er ein kjenslevar og tilsynelatande heilt apolitisk drøymar. Det er lange dagar på cella, og dei to får tida til å gå ved at Molina fortel frå ein film som er langt meir melodramatisk enn Valentin likar, men som likevel fengslar han. Parallelt med det trivielle, og på same tid dramatiske livet på cella, får vi forteljinga om filmen, og gradvis glir dei to litt saman. Men det er ei tredje historie Puig eigentleg fortel oss, ei om menneskelege dilemma, om kva for val vi gjer i det store spennet mellom hedonisme og askese, og kva som skjer når vi blir konfrontert med vala. Møtet på cella blir skilsetjande for båe på heilt ulike vis.

Thomas Bjørnagers scenografi er omrisset av ei trong celle og lite anna. På intimscena Storyville kjem vi så nær på spelet at det blir nesten ubehageleg, og det er nok meininga, for her skal vi under huda, og nådelaust tett på dei inste kjenslene til dei to. Eit fint grep er bruken av videoprojeksjonar når Molina blir henta ut til fengselsdirektøren (Lars Melsæter Rydjord) for å bli tystar på Valentin. Det gir rom for både sceneskift og illusjonsbrot.

Bjørnagers regi og personinstruksjon er ikkje like vellukka. Hugo Mikal Skår er særs truverdig som Molina, ein apolitisk homse med ein ganske uklår kjønnsidentitet. Han spelar med eit lågmælt, men likevel stort kjensleregister, og er også den som både frå forfattar og regissør har fått mest å spele på. Vanskelegare er det for Sigmund Njøs Hovind som den revolusjonære Valentin. Han blir fort litt karikert og overspela. Men gradvis, og spesielt mot slutten, får Hovind fram fleire sider ved Valentin, og syner oss kor sårbar også han er når han skal gjere opp rekneskap med kjenslene sine. Framsyninga er blitt eit tett kammerspel som har mange fine tablå, men både i dramaturgi og spel manglar ho den siste intensiteten og nerven som eit så nært og personleg drama krev.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. februar 2017.)

TEATER

EKTE: Innpakka i plast er det vanskeleg å vite kva som er ekte. FOTO: TROND-ATLE FARESTVEIT

«Korrigeringer»
Teaterhuset Avant Garden
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Produsent: Konstellasjonen
Scenografi og kostyme: Jenny Hilmo Teig, Teateratelier
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Siri Schnell Juvik, Kristina Kiberg og Elizabeth Piro Volan

Ein leiken sivilisasjonskritikk med masse underhaldande populærkulturelle referansar.

Det Trondheimsbaserte teaterkompaniet Konstellasjonen har sia starten i 2010 laga ikkje-verbale og særs fysiske produksjonar for barn. Nå har dei søkt nye utfordringar. I samarbeid med den for tida svært produktive dramatikaren Kristofer Blindheim Grønskag, har dei laga ei oppsetjing som både er verbal og som samstundes vender seg til eit vakse publikum. Men det fysiske scenespråket til Konstellasjonen er framleis med så det held. I helga var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden.

Tre skodespelarar entrar ei scene med eit landskap bygd opp av plastflasker. Kledd i kvitt med hovuda innpakka i folie brukar dei god tid på sakte, omstendelege fysiske rørsler før vi får ei forsiktig demaskering, og der står til slutt ein cowboy, ein dinosaur og ein sjørøvar. Til slutt blir ei feil nemning, for snart fyller dei også ei rekkje andre figurar, og Susan Sontag får etter kvart ein dominerande rolle utan at eg skal røpe så mye meir om kva som elles skjer i dette surrealistiske universet.

Dei tre på scena leikar seg med eit utal populærkulturelle referansar, og tar det heilt ut på ei parodisk framføring av Michael Jacksons «Heal the World». Som publikummar sit eg og lurar på kva dette handlar om, men dei svara eg finn, må eg stadig forkaste, for her er det heile tida korrigeringar, akkurat slik tittelen peikar på. Men i botn ligg det ein dyktig laga sivilisasjonskritikk om alt det falske, kunstige og uviktige vi omgir oss med, slik også plastikkscenografien til Jenny Hilmo Teig viser til. Spørsmålet er «kva er ekte?». Og ser vi verkeleg det vi ser, eller berre illusjonar og bilde? Ein humoristisk Hamlet-kritikk der ein av aktørane meiner at «To be or not to be» blir for introvert, og at det skulle ha vore «To see or not to see», kan vere eit typisk bilde på tematikken.

«Korrigeringer» er ei leiken framsyning der Konstellasjonen syner at dei også kan lage teater for vaksne, og at det er meir enn mogeleg å kombinere deira spesielle fysiske uttrykk med verbalt spel. At Grønskags intelligente tekstgrunnlag har mange botnar, gjer at det også er mogeleg med mange ulike tolkingar.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 24. januar 2017.)

TEATER

EKSPONERT: Linnéa er nådelaust til stades, ikkje berre i sitt eige liv. FOTO: OLE EKKER

«Evig søndag»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Linnéa Myhre
Regi og bearbeiding: Trine Wiggen
Scenografi og kostyme: Ingrid Tønder
Videodesign: Ingrid Tønder, Trine Wiggen og Stein Jørgen Øien
Lysdesign: Steffen Telstad
Lyddesign/komponist: Siril Gaare
Med: Lina Hindrum og Øyvind Brandtzæg

Eit usminka innblikk i ein person som spelar den ho trur ho er på internett.

Allereie som 21-åring i 2011 blei Linnéa Myhre kåra til årets beste bloggar. Ho hadde tusenvis av følgjarar og var eit namn i vekeblada og på TV. Året etter debuterte ho med den sterkt sjølvbiografiske romanen «Evig søndag» der ho fortalde om eit liv med spiseforstyrringar og depresjonar. Boka blei ein bestseljar, og i ettertid har Myhre gitt ut to romanar til. Nå har skodespelaren og regissøren Trine Wiggen bearbeidd og dramatisert «Evig søndag», og laurdag var det urpremiere på Trøndelag Teater.

Ingrid Tønders scenografi er like enkel som han er symboltung. På eit opphøgd podium nærast som ein manesje, har Linnéa (Lina Hindrum) ikkje noko å gøyme seg bak. Publikum, som sit på alle fire sider, er nådelaust til stades, og i bakgrunnen er det videoprojeksjonar av det som skjer. Her er ei sårbar og særs eksponert ungjente utan tryggingsnett. Linnéa fortel at ho sender ei melding til alle vennene sine om eit nervøst samanbrot, slik det ofte skjer på sundagar. Ein venn tilbyr henne å overta psykiateren hans, og gjennom fragmentariske dagboknotat følgjer vi deretter både kvardagen hennar og samtalane med psykiateren Finn (Øyvind Brandtzæg).

Dette kunne sjølvsagt ha blitt ganske privat, men gjennom det personlege og nære får vi i staden ei ærleg og autentisk forteljing om ein heil generasjonsproblematikk. Det er fortald lågmælt, usminka, og trass i tunge tema, ikkje utan humor, sjølv om den tidvis er ganske svart. Framsyninga kan nok verke litt monoton, for handlinga går på det jamne utan den store dramaturgien, men Myhres tekst og Wiggens regi tar så godt vare på den kontrastfylte dualiteten i Linnéa at det likevel blir ei oppsetjing som held publikum fast. Linnéa søker det offentlege samstundes som ho skyr det. Ho vil slette livet sitt på nett, men legg det på same tid ut. Ho vil bli sett, men ikkje eksponert. Gjennom blogginga byggjer ho opp eit image som ikkje er rett, og som ho stadig møter i døra, glitrande eksemplifisert gjennom spørsmålet om ho skulle gi Anne Lindmo ein klem eller ikkje.

Lina Hindrum har ei tekstrik og krevjande rolle som ho fyller godt. Den lågmælte framføringa, nærast som forteljarteater, står bra til innhaldet. Øyvind Brandtzæg er berre forsiktig til stades, nærast som ein kulisse eller sparring partnar, og spelar i tillegg til psykiateren også ei rekkje andre personar som diverre ikkje alltid er like enkelt å skilje frå kvarandre.

«Evig søndag» er ei mollstemd framsyning, ein situasjonsrapport utan svar, framført vart og lågmælt.

(Meldings stod i Klassekampen måndag den 23. januar 2017.)