Amund Grimstad

TEATER

DISKRÉ: Overvaking på sitt mest subtile. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«1950 – Spionen»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Yngve Sundvor og Statsteatret
Co-produsert av Rogaland Teater, Teatret Vårt og Oslo Nye Teater
Regi: Yngve Sundvor
Lyddesign: Morten Kjerstad
Med: Karoline Krüger, Kim Sørensen, Gard B. Eidsvold og Per Kjerstad

Relativt lettvint om 50-talet, men likevel absolutt på kornet.

På ti år har Statsteatret sett seg føre å lage ti produksjonar som nyskriv den norske historia frå 1066 til 2066 og der dei i kvart stykke tar for seg ein viktige periode i historia vår. Måndag var det premiere på den sjuande produksjonen. Den handlar om det sorglause femtitalet, men som var både gjenoppbygging etter krigen, planleggingsoptimisme og velstandsauke, – og samstundes kald krig og kommunistjakt. Med humoristisk skråblikk og sjarmerande forakt for korrekte detaljar har Yngve Sundvor, Morten Kjerstad og dei fire på scena laga ei fornøyeleg og uhøgtidleg framsyning som i røynda nok kan vere like god kritikk av dette tiåret som grundige og meir alvorlege utgreiingar.

Vi tar til med Arbeidarpartiets landsmøte i 1949 der juristen Frank Øye (Per Kjerstad) blir klubba før han får framført sin skepsis til norsk NATO-medlemskap. Så møter vi han att litt seinare som støvsugarseljar på døra til pianolærar Astrid Høyer (Karoline Krüger). Ho er pasient hos Carl Jakobsen (Kim Sørensen), psykiater med spesiell interesse for psykofarmaka og lobotomi. Og i ein bunker under Ruseløkka skule sit Ronald Olsen (Gard B. Eidsvold) og følgjer med som del av både det norske overvakingspolitiet og Arbeidarpartiet. Dei er alle solide AP-folk, men i dette lett paranoide tiåret var berre eit litt avvikande NATO-syn nok til å bli overvaka av dei andre.

Historia er tunn, nesten fråverande, men gjennom framifrå spel, komiske situasjonar, populærkulturelle og spesielt musikalske referansar, tidsriktige reklameinnslag og at dei har fanga tidsånda med fingerspisskjensle, greier dei å lage underhaldande teater med politisk brodd. Det er synkront og godt ensemblespel der Karoline Krüger syner at ho kan langt meir enn å synge og traktere tangentar, og der Gard B. Eidsvold var høgt og lågt som spion, men også med eit imponerande komisk underspel. «1950 – Spionen» er ei upretensiøs og velspela lita framsyning. Stykket blir spela i Stavanger denne veka, på Oslo Nye (Trikkestallen) og på Teatret Vårt i Molde etter påske før det skal ut på turné.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 7. april 2017.)

TEATER

TRUSKAP: Lisa sver truskap til det fantastiske og fargerike, men likevel ukjende. FOTO: BJØRN LEIRVIK, NORDLAND TEATER

«Det eventyrlige Dissosia»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av: Anthony Nielson
Omsett av Mikkel Bugge
Regi: Morten Joachim
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Musikk/lyddesign: Sissel Brean Hovind og Frode Fridtjofsen
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Øystein Heitmann
Med: Ane Ulimoen Øverli, Anne Bolette Stang Eng, Sven Henriksen, Martin Karelius Østensen, Rune Løding, Stein Elvestad og Linda Mathisen

Medisin eller ikkje medisin, – det er spørsmålet om du vil unngå fantasilandet Dissosia.

Lisa er ikkje heilt i vater, og lever i to parallelle univers. Ved medisinering kan ho unngå det eine, men er det verdt det? «Det eventyrlige Dissosia» frå 2004, av den skotske regissøren og dramatikaren Anthony Nielson (f. 1967), hadde i helga skandinaviapremiere på Nordland Teater. Gjennom to fullstendig ulike aktar syner Nielson røyndomen for ei ung kvinne med dissosiativ liding. I første akt møter vi Lisa (Ane Ulimoen Øverli) som bur seg på date med kjærasten, og som blir bede om å hugse å ta tablettane sine. Men som let det vere. Som ei Alice in Wonderland tar ho i staden heisen ned til landet Dissosia der ho vandrar rundt i eit surrealistisk samfunn på jakt etter ein tapt time. I fargerike og særs fantasifulle kostyme dukkar den eine absurde figuren etter den andre opp, og narrativet er som i eit barneteater der Lisa skal hjelpe med å finne att dronninga og overvinne skurken. Men det endar i sjølvskading når ho kjem attende til den verkelege (?) røyndomen.

I neste akt er ho i eit sterilt sjukehus, fargelaust og upersonleg der ho gjennom særs motviljug medisinering vinn att ei form for likevekt. Men til kva slags pris? Ved å presentere Lisas to alternative røyndomar så tydeleg og illustrerande, har Nielson greidd å forklåre kva som får henne til å sky medisinering og oppsøkje det både opplevingsrike og destruktive jamvel om ho veit betre. Som ein rusavhengig søkjer ho det fantastiske, og vi forstår henne godt.

Gjermund Andresen har, i tillegg til eit utal spennande kostyme, laga ein scenografi som tek godt vare på ulikskapen, og som er imponerande komplisert til å vere rigga for turné. Morten Joachim har regien, og har greidd å få seks skodespelarar til å fylle heile 20 roller med synkrone og ganske presise sceneskift. Men spelet og sjølve presentasjonen er ikkje like vellukka. Rett nok er oppsetjinga til tider relativt underhaldande, men ho blir heller ikkje så mye meir. Rollene er fargerike, men spelet er det ikkje. Framsyninga blir som eit titteskap, nesten overtydeleg pedagogisk, og med unnatak av ei urkomisk scene med to  utryggingsvakter, er det lite att av fantasien i det som blir skildra. Det blir spela teater med relativt mye energi, men diverre utan at det vedkjem eller rører oss i salen i særleg grad.

Framsyninga skal turnere i Nordland i april, og blir vist under Heddadagane i Oslo i juni.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 1. april 2017.)

TEATER

ABSURD: Soldatens foreldre let seg ikkje affisere av litt krig når dei inviterer på piknik. FOTO: SIT

«Frokost i det grønne»
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av Fernando Arrabal
Produsert og framført av Studentersamfundets Interne Teater
Regi: Iven Celin Ålråk og Oda Frigg Endregaard
Scenografi: Simon Dai
Kostyme: Marte Sophie Johannessen
Lyddesign: Are August Flannagan Furubotn
Lysdesign: Jenny Bogen Griffiths, Marianne Horne og Henrik Kristiansen
Med: Tord Stavrum, Ine-Susanne Methlie, Lars Martin Singstad, Viel Carlsen, Kathrine Wisth og Øyvind Løkke Vie

Ein absurd og humoristisk tragedie om krigens meiningslause idioti, men framføringa hadde stått seg på ei meir lågmælt tilnærming

Den spansk-franske forfattaren og dramatikaren Fernando Arrabal (f. 1932) er saman med mellom andre Breton og Ionesco blant 1900-talets store surrealistar. Født i Spania var han berre fire år gamal då faren forsvann som soldat, og krigens meiningslause idioti var også temaet i det første dramaet hans «Frokost i det grønne» frå 1952, eit stykke som truleg er blant hans mest spela. I Norge blei det første gong vist i fjernsynsteateret i 1962, og så seint som for eitt år sia blei det oppført i ein litt omarbeidd versjon på Det Norske Teatret. Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett opp den vesle einaktaren på Knaus, og sjølv om dei ikkje fortel kven som har omsett og bearbeidd teksten, er det ting som kan tyde på at det er versjonen frå Det Norske Teatret dei byggjer på.

Vi er i ein skyttargrav slik vi kjenner dei frå første verdskrigen, flott illudert av ein effektfull og god scenografi. Kor og når dette er, er ikkje så viktig, for det er krigen generelt Arrabal vil til livs, men vi er openbert i litt nyare tid. Dagane i skyttargrava er keisame, lite skjer, og det er ingen progresjon. Soldaten Zapo nyttar tida mellom skotvekslingane til å strikke. Så med eitt dukkar foreldra hans opp med piknik-korg og byr på frukt, vin og kanapear. Dei let seg ikkje affisere av kva som skjer rundt dei og ser det heile nærast som eit fornøyeleg teater. Det fullstendig absurde og dermed også humoristiske ligg i kontrastane mellom den kvardagslege og trivielle haldninga til det brutale som skjer rundt dei. Etter ei stund dukkar ein fiendtleg soldat, Zepo, opp og blir tatt til fange. Men det er jo så hyggeleg med piknik at også fangen blir invitert med. Absurde og surrealistiske scener utspelar seg og blir toppa av eit par sanitetssoldatar som kjem innom og leitar etter lik, og blir skuffa av di dei ikkje finn nokon og slik ikkje får høve til å gjere jobben sin. Mot slutten kjem det vesle selskapet på den geniale ideen at krigen er meiningslaus og kan stoppast om båe soldatane fortel sine overordna at fienden er greie folk, før komedien faktisk endar i tragedie og sanitetssoldatane får fylt opp kvota si.

Oppføringa til SIT blir framført i ein effektfull og god scenografi på den vesle og litt vanskelege intimscena Knaus, og lyd- og lysdesignarane har gjort ein framifrå jobb med strobelys og mitraljøseeld for å skape ein realistisk situasjon. Verre er det diverre med regi og spel. Framføringa er særs teksttru, men ikkje i same grad tru mot innhaldet i han. Arrabals tekst er absurd fordi han tar med seg dagleglivets referansar til ein ekstremsituasjon. Med det skapar han surrealistisk humor samstundes som dette likevel i røynda er djupt alvorleg. Teksten er triviell, kvardagsleg og enkel, og nettopp kontrasten mellom den og krigens ekstreme natur er det som gir dette stykket slik sprengkraft. Det kan verke som om SIT ikkje heilt har tillit til styrken i teksten, for dei har vald ein regi der det i alt for stor grad er høgrøysta overspel som i ein situasjonskomedie. Men dette er Arrabal og ikkje Holberg. Viel Carlsen som fiendesoldaten Zepo er den einaste som snakkar med innestemme. Då blir innhaldet i det ho formidlar også desto sterkare, og slik syner ho kva dette kunne ha blitt.

TEATER

OPPGITT: Ikkje mye optimisme å sjå hjå denne desillusjonerte gjengen. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Brødrene Karamasov»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Dramatisering, regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostymedesign: Ane Aasheim
Lysdesign: Tommy Geving
Lyddesign: Anders Schille
Med: Hildegunn Eggen, Stine Fevik, Kathrine Torborg Johansen, Ida Cecilie Klem, Vetle Bergan, Andreas Stoltenberg Granerud, Christian Ruud Kallum og Petter Winther

Om desillusjonerte, dekadente og trøytte menneske i ei endetid.

«Brødrene Karamasov» på Trøndelag teaters gamle scene opnar med at dei tre kvinnene i stykket, vendt mot salen, og framført som eit gresk kor stiller spørsmålet: «Hvorfor bruke tid på dette?» Og med det har Ole Johan Skjelbred sett standarden for framføringa i eit spenn frå antikken til i dag der han spelar på alle teatrale (og teatralske) verkemiddel som er mogeleg å finne på. I løpet av dei siste åra har Skjelbred sett opp tre nyskapande og spennande produksjonar på Trøndelag Teater, den Heddanominerte «Moby Dick» av Henry Melville, «Dager under» av Arne Lygre, og «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet», basert på tekstar av Lisa Lie. Nå har han dramatisert Fjodor Dostojevskijs romankoloss «Brødrene Karamasov», tatt med seg meir av Lisa Lies univers enn Dostojevskijs, og med det som bakgrunn freista å seie noko om vår tid. Om ein skal ta kortversjonen, handlar romanen om fire brør, eit fadermord, mange religiøse overtonar og rivalisering over ei kvinne. Og han dreier seg om skuld. Alle elementa er her framleis, men eg trur det er ein fordel å gløyme Dostojevskij om ein skal ha utbytte av denne framsyninga for jamvel om romanens forteljing er oppstykka, er denne framsyninga delt opp til det nesten pulveriserte.

Skjelbred tar oss med til ei desillusjonert og dekadent endetidsstemning frigjort frå tid, stad og delvis også kjønn der alt er fragmentert. I form er dette punk, trash, meta og splatter der det meste blir presentert oversminka og i store bokstavar, og med ikkje så reint lite humor. I heile første akt sit eg og lurar på om koret kanskje hadde rett med opningsreplikken sin, for det meste verka temmeleg meiningslaust.

Det er før det eksistensielle, – tilhøvet mellom dei heilt ulike brørne, –  og mellom dei og den ufordragelege faren gradvis tar til å gå opp for meg, Før eg fatta kjærleikens kår i ei endetid og ser at dette ikkje lenger er ei mordgåte, men handlar om skuld og moralfilosofi. Då fell ein del brikker på plass, men vegen dit er nok alt for lang og omstendeleg til at dette blei ein heilt vellukka produksjon.

Når han, trass i mye uforståeleg bad taste, søppel og digresjonar likevel greidde å halde meg fast, skuldast det i vel så stor grad ensemblet på åtte som maktar å gi oss forbausande  nyanserte tolkingar trass i karikering og overspel, og som tidvis leverer framifrå spel, toppa av ein strålande Vetle Bergan som yngstesonen og den religiøse grublaren Aljosja.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. mars 2017.)

TEATER

SPEIL: Helvete er eit speil der ein aldri kan gøyme seg. FOTO: ARILD MOEN

«Helvete er de andre»
Teatret Vårt, Molde
Av: Eline Arbo
Regi: Eline Arbo
Scenografi: Juul Dekker
Kostyme: Sarah Nixon
Lysdesign: Finn Landsperg
Med: Sara Fellman, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Bjørnar Lisether Teigen

Kva er sant, kva er regi og kva er improvisert?

I samband med opninga av festivalen «Teaterfest» skulle Teatret Vårt ha sett opp «For lukkede dører» av Jean Paul Sartre. Men då arvingane låg i rettstvist om rettane, fekk teateret ikkje lov. I staden let dei regissøren Eline Arbo lage ein parafrase over Sartres stykke. Så kjem premieren, og tre skodespelarar listar seg motstrevande fram på scenekanten og fortel ei heilt anna historie. I åtte veker har dei øvd på «For lukkede dører», men for nokre få dagar sia fekk dei vite at rettane ikkje var på plass. Nå står dei her, rådville, forbanna, skuffa og med publikum i salen. Det blir til at dei fortel kva som har skjedd og gir eit innblikk i kva dei skulle ha spela. Så blir dei dristigare, gløymer redsla for å bli saksøkte, og vi får sjå både scenografien og meir til. Det er med andre ord duka for eit skikkeleg metateater med uendeleg mange lag, og aldri godt å vite kva som er sant og ikkje.

Sartres stykke frå 1944 handlar om tre personar i helvete, ein stad der det er umogeleg å gøyme seg for blikket frå dei andre, noko som gjer at dei opptrer i tråd med forventningar, og ikkje som frie individ. Med dette og Sartres fridomssøkjande eksistensialisme som bakgrunn, utforskar Arbo dagens sjølvopptekne selfiekultur der vi må bli sett, likt og prestere. Heile tida.

Det er blitt ei særs fornøyeleg framsyning der Arbo held opp speil etter speil i dei mange laga ho avdekkjer. På absurd vis greier ho både å lage ein Sartre for dummies og å seie vesentlege ting om vår samtid, samstundes som ho boltrar seg i teatermetaforar og -referansar. Det er intelligent gjort, og det mest imponerande er at ho har skapt ein dramaturgi der ho greier å halde oppe trykket nesten heile tida og aldri sluttar å overraske.

Dei tre på scena, Josef (Lars Melsæter Rydjord), Inez (Sara Fellman) og Estelle (Johanna Mørck) spelar både seg sjølve og dei rollene dei skulle ha hatt Dei er særs ulike personar som tar rollene heilt ut på fornøyeleg, lett karikert, og forbausande truverdig vis samstundes som dei går ut og inn av illusjonen. Når dei etter kvart vågar å la teppet gå opp, blir det heile i tillegg ei visuell oppleving. Juul Dekkers scenografi saman med kostyma til Sarah Nixon og Finn Landspergs utsøkte lysdesign gjer framsyninga til eit verkeleg speilbilde av vår tid. I det postfaktuelle samfunnet er det umogeleg å vite kva som er sant og ikkje, kva som er regi eller improvisert. Her blir vi haldne for narr.

«Helvete er de andre» er Eline Arbos regi- og dramatikardebut i Norge, og sjølv om ho i finalen ikkje stolar heilt på publikum og blir vel omstendeleg, er dette ein formidabel debut.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 11. mars 2017.)

TEATER

LANGLIGGJE: Mange spørsmål reiser seg for den som har vore langliggjar på eit sjukehus. FOTO: VEGARD SCHJELDERUP WIGUM

«Langligger»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av Teater Fusentast v/Coby Omvlee
Regi: Anne Mali Sæther
Scenografi: Gilles Berger og Jenny Hilmo Teig
Video, musikk, lyddesign: Randi Størseth
Med: Coby Omvlee

Eit lågmælt og personleg dokumentarteater, med balansert og humoristisk distanse til det traumatiske og sjølvopplevde.

Etter ei bilulukke i 2011 fekk Coby Omvlee i «Teater Fusentast» eit langvarig og ufriviljug møte med norsk helsevesen. Med øydelagd tarm og behov for både akutt hjelp og oppfølging, opplevde ho eit heilt år med opphald på sjukehus og helsehus, operasjonar som både var mis- og vellukka, for tidleg utskriving til rehabilitering, attende att til sjukehus, feilvurderingar som kunne ha vore dødelege, flinke folk, ikkje så flinke folk, system- og rutinefeil. Og meir til. Omvlee er gift med ein lege, og dei meinte vel båe at dei kjende og hadde tillit til helsevesenet. Men så var ikkje røyndomen slik dei trudde. Nå er det blitt teater av opplevingane, og i helga var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim.

Som teatermeldar er eg denne gongen ikkje heilt gild. Eller kanskje er det nettopp det eg er? I dei siste åtte åra har eg sjølv vore utsett for to alvorlege ulukker, vore operert seks gongar og opplevd feilvurderingar og medaljens bakside. Men også møtt eit helsevesen som på sitt beste er verdas fremste, og som altså har mange sider. Det er til dømes ekstrem sprik mellom framifrå akuttmedisin og elendig oppfølging, og mellom arbeidet på golvet og den helsefaglege leiinga. Difor var eg skeptisk, for det er lett å bli einsidig, men den grava fell ikkje Omvlee i, og det er godt gjort når ein veit kva ho har opplevd.

Scena er ei sjukehusseng med tilhøyrande stativ for intravenøs føde, væske, medisinering og andre remedium. Og på bakscena får vi bilde og videoprojeksjonar samt ei rekkje stutte intervju med folk frå ulike nivå i og rundt helsevesenet. Åleine på scena er Omvlee som lågmælt og nesten naivistisk fortel si historie med ein distanse som var imponerande, særleg gitt dei alvorlege konsekvensane ho var truga av undervegs. Nettopp fordi dette ikkje blir insisterande, men heilt nøkternt forteljande, med mye sjølvironi og humor, og samstundes kontrastert av gode minne om alt det som faktisk er bra, blir framsyninga og kritikken ekstra sterk. Det er sjølvsagt ei personleg historie som ikkje utan vidare kan generaliserast, men Omvlee gjer heller ikkje noko forsøk på å påstå at dette er heile sanninga. Det er eit personleg og litt undrande vitnemål, velregissert og presentert som akkurat det. Coby Omvlees «Langligger» er balansert, humoristisk, innsiktsfullt, og på same tid både godt teater og eit framifrå utgangspunkt for å diskutere helsepolitikk generelt og new public management spesielt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. mars 2017.)

TEATER

SPEL: Gjennom leik og rollespel, som ikkje er alvor, er det mogeleg å tulle med det meste. FOTO: ARILD MOEN

«Hamlets pappa er et spøkelse»
Barneteatret vårt, Arbeideren, Ålesund
Basert på «Hamlet» av William Shakespeare
Konsept, regi og musikk: Martin Rosengardten
Scenografi og kostyme: Marika Åkerblom
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Med: Jonas Delerud og Elisabet Topp

«Hamlet» for seksåringar, presentert forståeleg, leikent og forbausande tru mot originalen.

Vi sit i eit venterom i Arbeideren i Ålesund, og inn kjem Ofelia. Ho skal til Hamlet for å trøyste han etter at faren hans nettopp døydde, og om vi lovar å ikkje prate så høgt om død og slikt, kan vi få bli med. Slik opnar den svenske skodespelaren og regissøren Martin Rosengardtens særs leikne, lett absurde og ganske underhaldande parafrase over «Hamlet», ei framsyning for alle frå 6 år og oppover, og som greier det kunststykket det er å ta vare på dei viktigaste kvalitetane i Shakespeares drama.

Hamlet er sjølvsagt lei seg etter tapet av den han er mest glad i, men alvorlegare er løyndomen han let Ofelia få del i. Pappa har synt seg for han som eit spøkelse, og endå verre; han har fortald Hamlet at han blei drepen av bror sin, onkel Claudius. Ofelia trur sjølvsagt ikkje på slikt tull, men så skjer skumle ting, og vi er i gong. På ein times tid greier dei to å sveipe innom det meste i originalen utan at dette på nokon måte blir ei vareoppteljing, men tvert om si eiga historie med god utvikling og stram dramaturgi.

Framsyninga tar etter kvart form av eit rollespel, slik ungar leikar, og dei andre aktørane er  dokker dei to har for handa, som Kaptein Sabeltann, ET, Kermit og ei rekkje andre. Det er leikent, oppfinnsamt, tidvis ganske absurd, og underhaldande så det held. Her er det gift (nøtteallergi), folk døyr i hopetal, og ein skulle tru at det både kunne vere i skumlaste laget for dei minste, og ikkje minst ein vanskeleg intrige å henge med i. Men gjennom dokkespelet, dei barnlege innfalla og den varme humoren, forstår alle at dette berre er eit rollespel som eigentleg ikkje er så farleg. Og det største kunststykket til Rosengardten er at han har gjort forteljinga logisk og forståeleg. Intrigen i «Hamlet» er temmeleg komplisert, men aldri har eg opplevd han tydelegare og lettare å forstå. Nokre strykingar er det sjølvsagt blitt, men det meste er på plass. Til og med gravescena er med som eit lite, humoristisk tablå.

Scenografien er enkel, men fungerande, vi er på guterommet til Hamlet med alt det som vanlegvis finst i eit slikt rom. Jonas Delerud og Elisabet Topp spelar truverdig og energisk, og nyttar seg av publikum der det kan passe. Dei serverer oss lun humor, absurde vendingar, litt metateater og ein passe porsjon alvor. For «Hamlet», og ikkje minst døden, er alvorlege saker. Hovudtemaet i denne oppsetjinga er kva som skjer når ein mistar den som er aller nærast, og teateret syner oss at heller ikkje døden er meir alvorleg enn at det går an å tulle litt med han.

Rosengardten har laga ein leiken parafrase over «Hamlet» der finalen nok er blitt litt uforløyst, men der vegen fram var både underhaldande, overraskande og tankevekkjande.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. februar 2017.)

TEATER

STALKER: Er du realitystjerne kan du fort få ein stalker i bakgrunnen. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Å telle til null»
Rogaland Teater, barne- og ungdomsteatret, Kjellarteatret
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Regi, scenografi og musikk: Arne Nøst
Med: Aktørar frå barne- og ungdomsteatret ved Rogaland Teater, Andrea Viland Ask, Erlend Øyvindssønn Ravnanger, Ane Birgitte Johansson, Andrea Johnsen, Sondre Trodahl, Yasmin Ullestad og Helene Åsnes.

Ein tekst som verkeleg fangar samtida og kva ungdomen er opptatt av.

Eg skriv vanlegvis ikkje om amatørframsyningar, men dette er eit litt spesielt unnatak som omhandlar både ny norsk dramatikk og to viktige teaterinstitusjonar. «Den Unge Scene» er eit prosjekt som blei starta i 2004, og som har som føremål å heve nivået på ungdomsteateret i landet. I alt 64 skule- eller ungdomsteater frå 11 regionar kan velje mellom seks tekstar skrivne spesielt for dei. Med kyndig hjelp blir dette produsert og sett opp over heile landet. Det spesielle i år er at ein av dei seks tekstane, «Å telle til null» av Kristofer Blindheim Grønskag, er vald av heile 29 deltakarar. Det gjer Grønskag til den desidert mest spela dramatikaren i Norge denne våren, og ikkje utan grunn, for dette er ein eksepsjonelt god tekst.

Kristofer Blindheim Grønskag er eit namn du snarast bør merke deg. Han er 32 år, dramatikar og universitetslektor, er førebels omsett til åtte språk, og har alt ein rikhaldig produksjon bak seg. Sjølv har eg meld to urpremierar og ein premiere av han i løpet av berre dei siste fire månadane, «Larmen og vreden» på Trøndelag Teater i oktober, «Korrigeringer» med Konstellasjonen på Teaterhuset Avant Garden i januar, og nå «Å telle til null» på Rogaland Teater. At eg valde å reise til Stavanger for å sjå ein produksjon som på same tid blir sett opp 29 forskjellige stadar i landet, er ikkje tilfeldig. Rogaland Teater har eit eige barne- og ungdomsteater (BUT) som har vore banebrytande i sitt felt. I år feirar BUT 60-årsjubileum, og i desse åra har heile 30 000 ungdomar fått grunnleggjande teaterutdanning i BUT, og meir enn 1,3 millionar menneske har sett produksjonane deira. Dei sju BUT-aktørane denne gongen framførte Grønskags tekst med truverd, autoritet og stor innleving.

«Å telle til null» er ein tekstbombe der vi gjennom ti ulike scener tel ned frå ti til sjølve avfyringa. Dei ulike tablåa er i starten tilsynelatande heilt frittståande inntil vi etter kvart forstår at dei alle grip inn i kvarandre og heng saman. Det startar særs dramatisk med nokre ungdomar som filmar seg sjølve på ei togline rett før toget kjem, og som hoppar av i siste liten. Alt gjort for å få likes og views. Så er vi innom realitykjendisen som blir utsett for ein stalker, for mobbeofferet som går litt over streken, om det uheldige drapet på ei ku, og om eit fyrverkeri av ei anna verd. Mange av tablåa endar i ein skikkeleg cliffhanger som gjer dramaturgien intens. Og alt handlar til sjuande og sist om det desperate ønsket om å bli sett. Det er intelligent, det er humoristisk, og det er godt observert. Kristofer Blindheim Grønskag har skrive ein tekst som grip rett inn i ungdomens kvardag, og som nå blir spela heile 29 ulike stadar i landet.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. februar 2017.)

TEATER

EKSISTENSIELT: Barn, eller ikkje barn? Det er spørsmålet. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Pust»
Rogaland Teater, Intimscena
Av: Duncan Macmillan
Omsett av Michael Evans
Regi: Simon Lay
Scenografi: Arne Nøst
Med: Espen Hana og Mareike Wang

Er det berekraftig å setje barn til verda når ungens CO₂-avtrykk vil ha ei vekt større enn Eiffeltårnet?

På ein handletur på Ikea kjem med eitt, og heilt utilsikta, det store spørsmålet opp. Han og Ho, dei har ikkje namn, og slik kan dei vere kven som helst av oss, står i kassakø, og i samtalens løp kjem Han openbert inn på om dei skal ha barn. Det usagte er sagt, og Han forstår alt for seint konsekvensane av det han har sett i gang.

Han (Espen Hana) og Ho (Mareike Wang) er eit relativt vanleg sambuarpar i etableringsfasen, kanskje med noko ulik kulturell og intellektuell bagasje, men politisk korrekte, opptatt av at kloden vår er i ferd med å forgå, og overtydde om at dei er gode menneske, noko dei stadig minner seg sjølve om. Men bak det rasjonelle ytre er det sjølvsagt hormon og irrasjonelle kjensler. Som dei fleste andre i same situasjon, har dei forelska seg og flytta saman utan å gruble så mye over det. Men så kjem det store spørsmålet opp, og det heile blir eksistensielt. I ei verd med fare for overbefolkning og matmangel, og ikkje minst med aukande klimaproblem, er det ikkje berre berre  for reflekterte menneske å setje barn til verda. Er det best å forbli barnlause? Skulle dei kanskje adoptere? Eller, – sjølv om det er heilt nazi å tenke slik, – er det best at ikkje berre dei ureflekterte, men også dei intelligente og oppegåande får barn, for at ikkje evolusjonen skal gå i gal retning? Han og Ho diskuterer og grublar, og seier høgt det dei fleste er innom i tankerekkjene sine, men som ikkje alltid er like korrekt og difor som oftast blir tenkt, men ikkje sagt. Dei freistar den umogelege øvinga å vere rasjonelle om det irrasjonelle, og får det sjølvsagt aldri heilt til. Heilt ubetaleleg er scena der dei bestemmer seg for å produsere og Han blir gripen av ekstasen medan Ho vil det skal vere vakkert. Slike kvardagstablå er denne oppsetjinga full av.

«Lungs» frå 2011 av den britiske dramatikaren Duncan Macmillan har gjort stor suksess og hausta prisar i både England og USA. Macmillan set fingeren på eit tema som opptek unge over heile verda, og han seier mye som mange berre vågar å tenkje, men ikkje å ytre. Med stor innsikt og minst like mye humor held han opp for oss eit speil der du skal ha ganske dårleg sjølvinnsikt for ikkje å kjenne deg att. Stykket hadde norgespremiere på Teatret Vårt i Molde våren 2015 med tittelen «Pusterom», blei for ei veke sia vist på Vinterlysfestivalen i Mo i Rana, og vil sikkert før eller seinare nå ei scene nær deg. Men nå er det altså Rogaland Teater. Dei har vald å la Michael Evans lage ei ny omsetjing, og resultatet er blitt eit levande, munnleg og særs truverdig språk som også unngår problemet vi fekk i Molde. I teksten ligg det rom for kjønnsstereotypiar der kvinna er hysterisk og mannen stoisk reflektert. I Evans’ omsetjing er dei to kjønnsrollene meir personlegdommar og knytt til klassebakgrunn enn til kjønn der Ho er verbal og spontan medan Han er meir språkleg utilpass og fåmælt.

På intimscena i Stavanger der Arne Nøst har laga ein ekstremt minimalistisk scenografi, får vi oppleve Han og Ho frå ein temmeleg klein og vanskeleg diskusjon i kassakøen på Ikea til kvardagslege diskusjonar om det store barnespørsmålet og mye anna. I eit uvanleg tett kammerspel utan pausar følgjer vi dei i ei mengd tablå som utan stopp går over i kvarandre, og der spranga kan vere frå nokre timar eller dagar til både månadar og år. Faktisk heile livet. Og etter kvart som diskusjonar, krangel, problem og humoristiske overflatetrivialitetar blir presentert i eit høgt tempo og med imponerande innleving, ser vi gradvis at i botn av det heile ligg ei umåteleg vakker kjærleikshistorie, vakker nettopp fordi ho er så sann og ekte.

I Simon Lays regi er det tett spel og inga daudpunkt samstundes som han har tatt godt vare på dramaturgien i dei etter kvart overraskande vendingane historia tar. Dei to på scena leverer formidable og overtydande truverdige rolleprestasjonar utan eit einaste kvileskjær i ei særs tekstrik oppsetjing. «Pust» er blitt ei tankevekkjande, underhaldande og særs velspela framsyning.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. februar 2017.)

TEATER

FARGERIKT: Ein leiken keisar regjerer over eit like leikent og nøgd folk der fargerike kostyme og sukkerspinn er del av kvardagen. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Keiserens splitter nye klær»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av Nina Godtlibsen
Regi: Nina Godtlibsen
Scenografi og kostyme: Terese Arildsdatter Riis
Komponist: Arne Nøst
Med: Cato Skimten Storengen, Ingrid Rusten, Lars Funderud Johannessen, Roar Kjølv Jenssen, Marko Kanic og Mette Arnstad samt seks aktørar frå BUT

Ein sjarmerande og underhaldande parafrase over H C Andersens kjende eventyr.

I eit land som er både her og der, og som både var og er, regjerer ein keisar (Cato Skimten Storengen) som ein verkeleg må kalla ein homo ludens, ein populær sjef som er meir opptatt av at både han og folket skal ha det gøy enn å gjere budsjettarbeid, styre statsråd og drive med andre keisame trivialitetar. Som i eit land vi ikkje skal si namnet på, er dette keisardømmet rikt på naturressursar, og kan difor ta seg råd til å ha det litt gøy. Keisarens rådgjevar (Ingrid Rusten) er så avgjort med på notane, og er openbert avstandsforelska i den leikne sjefen. Den einaste som freistar å vere litt jordnær, er hoffsekretæren (Roar Kjølv Jenssen), men han pratar stort sett for døve øyre. Lars Funderud Johannessen fungerer som ein slags herold eller forteljar, og folket i det vesle landet blir spela av dyktige ungdomar frå BUT (Barne- og ungdomsteateret til Rogaland Teater). Alt er idyll i keisardømmet, her er det song, musikk, leik, fargar og sukkerspinn, og det vil det halde fram med så lenge det er naturressursar nok til å finansiere kalaset.

Men så kjem to særs sjarmerande skurkar (Marko Kanic og Mette Arnstad) på banen. Dei ser rikdomen som dei godt kunne tenke seg å overta, og ved å hacke statskringkastinga og sende falske nyhende, greier dei å få keisaren til å tru at han er upopulær og at det går rett vest med økonomien i landet. Keisaren, som elskar å kle seg i fargerike kostyme, må skifte til grå dress, og alt som er av fargar blir drapert i svart og grått. Dei to skurkane påstår deretter å vere omdømmeekspertar, og ettersom det er krise i landet, sluker keisaren råda deira med søkke og snøre, og skurkane blir etter kvart dei reelle makthavarane medan dei samstundes tømmer statskassa.

Sjølv om keisaren ser seg nøydd til å avstå frå det meste som er gøy, greier han ikkje å halde seg frå bursdagsfeiring når åremålsdagen nærmar seg. Men han vil sjølvsagt ikkje gå i grå dress. Dei to skurkane kjem då opp med ideen om det fantastiske silkemjuke og fargerike stoffet som er usynleg for alle dei som er dumme eller som ikkje gjer jobben sin. Og for dei som har lese H C Andersen, er resten historie. Ein unggut som har vald å vere annleis og vågar å lite på seg sjølv, seier det som det er. Skurkane blir avslørt, keisaren blir leiken att, kjærleiken blomstrar, og moralen er at ingen er svak eller dum, og at det er avgjerande å vere seg sjølv og stole på at det er godt nok.

Dette kunne sjølvsagt ha blitt ei moralistisk og litt klissen historie, men på grunn av den særs leikne tilnærminga teateret har valt, eit ensemble som nærast renn over av speleglede leia av ein sprudlande keisar, gode og velframførte songnummer, og der scenografi og særleg dei fargerike kostyma gir masse bonus, er dette blitt ei umåteleg sjarmerande framsyning og ein artig modernisering av ein gamal klassikar. At det ligg ei rekkje politiske parallellar til dagens situasjon både heime og andre stadar innbakt, gjer det ikkje akkurat dårlegare. Rogaland Teater er flinke til å lage teater av og for barn, og «Keiserens splitter nye klær» er ikkje noko unnatak.