Amund Grimstad

TEATER

UKOMPLISERT: Med enkle middel og gode skodespelarar som i tillegg er særs opne for innspel frå publikum, går det godt å lage upretensiøst og underhaldande forteljarteater. FOTO: SONDRE SØRSDAL

«Skomakeren som var så glad i å synge» og «Mannen og kona som bodde så trangt»
Jødisk kulturfestival i Trondheim, Comfort Hotel Park
Av Eva Scheer
Regi og bearbeiding: Rita Abrahamsen
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic

Sjarmerande og interaktivt forteljarteater som openbert fall i smak hjå dei yngste.

Det er jødisk kulturfestival i Trondheim denne helga, og i tillegg til konsertar, føredrag, bokbad og meir til, er det også teater, og denne gongen ei familieframsyning mynta i hovudsak på dei som er frå tre år og oppover. Den norske, jødiske forfattaren Eva Scheer (1915 -1999) har gjendikta fleire jødiske forteljingar som ho fekk overlevert frå bestemora med bakgrunn frå Aust-Europa. To av desse stutte historiene er nå sett i scene av Rita Abrahamsen som eit lett regissert og dramatisert forteljarteater, framført av skodespelarane Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic.

I eit konferanserom på Comfort Park Hotel i Trondheim, med utsikt til ein vakker bakhage får dei yngste leggje seg på puter heilt fremst medan vi vaksne sit bak dei. Med ein sjarmerande entré frå hagen, klatrande inn til oss gjennom eit vindauge, blir merksemda frå dei yngste fanga, og med det nivået sett for framsyninga.

Dei to skodespelarane vil fortelje oss historiene «Skomakaren som var så glad i å syngje» og «Mannen og kona som budde så trongt», og til det nyttar dei unganes eige språk for slikt. Det blir rollespel der kjønn, utsjånad og kor eigna du er for rolla, er heilt uvesentleg. Om det er min tur til å vere mann, så er eg det sjølv om det motsette ville vere meir naturleg. Så må publikum nytte fantasi og innleving for å få utbytte, og det er det heilt openbert at ungane gjer, for her er dei fullstendig med frå fyrste stund. Nilsen og Fazlic er opne og lyttande, i stand til å ta innspela frå dei yngste, og gjer dette til ei uvanleg god interaktiv oppleving samstundes som greier å få framsyninga attende på sporet om det skeiar litt for mye ut. Og det gjer det stundom, for innimellom tar dette heilt av og nærmar seg det hysterisk elleville.

Eg skal halde meg frå å komme med noko innhaldsresymé både fordi det kanskje vil øydeleggje opplevinga for framtidig publikum, og fordi historiene heller ikkje er spesielt kompliserte. Felles for dei er at det ligg ein enkel fattigmannslogikk som eit underliggjande tema i båe, ein filosofi om at ein kanskje skal vere nøgd med det ein har og ikkje tru at materiell nivåheving vil gjere livet så mye meir lukkeleg.

Framsyninga blei vist fyrste gong på den jødiske kulturfestivalen i fjor, og skal etter dette spelast på ulike bibliotek i regi av Den kulturelle skulesekken.

TEATER

AURORA BOREALIS: På forbløffande enkelt vis tryllar Trond Peter Stamsø Munch fram eit pulserande nordlys, på same vis som han lagar eit utal særs illustrerande lydeffektar. FOTO: MARTN EILERTSEN

«Tidens korthet»
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Av Lars Saabye Christensen – i samarbeid med Egill Pàlsson, Tale Næss og Trond Peter Stamsø Munch
Regi: Egill Pàlsson
Musikk: Hildur Guðnadóttir:
Med: Trond Peter Stamsø Munch

Eit personleg og intenst forteljarteater om ei firehundreår gamal historie som også grip inn i forteljarens eige liv og dagen i dag.

Som ung gut i Tromsø, fann Trond Peter Stamsø Munch ein dag Thorkild Hansens biografi «Jens Munk» i bokhylla, og undra seg på at namnet var skrive feil. Faren til Trond Peter heitte Jens Munch, og hadde ikkje noko med den andre Jens å gjere, men slik var nyfikna til Trond Peter vakt, og rundt førti år seinare er det, med hjelp av forfattar Lars Saabye Christensen, regissør Egill Pàlsson og dramaturg (og kone) Tale Næss, blitt teater av det heile. Framsyninga er ein samarbeidsproduksjon med Hålogaland Teater, og hadde urpremiere under festspela i Nord-Norge i juni i år, og etter berre ei framsyning i Harstad, er ho nå sett opp i teaterkjellaren på Trøndelag Teater der ho skal visast i to veker framover.

Jens Munk var født i Barbu ved Arendal i 1579 som «uekte son» av adelsmannen Erik Munk som seks år etter blei fengsla for «horeriet», og som døydde i fengselet. Jens reiste til sjøs alt som 12-åring, steig raskt i gradane og gjorde ganske stor karriere. I mai 1619 la han ut frå København med fregatten «Enhjørningen» og jakta «Lamprenen» og ei besetning på 67 mann. På oppdrag frå Christian IV skulle dei finne Nordvestpassasjen, snarvegen til Kina. Så viss på at dette skulle lukkast var han, at mannskapet ikkje hadde med seg klede for den arktiske vinteren. Når vinteren kom ville dei alt vere i Kina, meinte han. Slik gjekk det sjølvsagt ikkje, dei måtte overvintre i Hudson Bay, ein plass Jens Munk kalla Munkehavn, og vinteren var hard. Då våren kom, var 64 avlidne, og det såg stygt ut også for kapteinen. Men på mirakuløst vis greidde han seg, og saman med dei to andre overlevande segla dei jakta «Lamprenen» på minst like mirakuløst vis heimover. Og under over alle under nådde dei Bergen og etter kvart København hausten 1620 der dei langt frå blei møtte som heltar, men tvert om fengsla for å ha øydelagd kongens eigedom. Fire år seinare skreiv Munk ei bok om reisa. Så blei det ganske stille om han før den danske forfattaren Thorkild Hansen i 1965 skreiv biografi om Jens Munk, og boka blei omsett til norsk i 1976.

Denne boka er det altså ungguten Trond Peter Stamsø Munch blei fascinert av, og som saman med innvovne historier om dagens Arktis og ikkje minst om faren, den legendariske og namngjetne fyrste fylkeskonservatoren i Troms, Jens Storm Munch (1927 – 2008) er blitt eit intenst og gripande forteljarteater der scenografien er fantastiske lydkulisser laga i sanntid der og då.
Publikum blir utstyrte med hovudtelefonar, og på scena er det stort sett berre Trond Peter Stamsø Munch, eit miksebord, og diverse enkle remediar som kan lage lydar. Vi får instruksjon om bruk av headsetta, og om at dei på signal skal takast av og på, og så er vi i gang. Munch fortel historia kronologisk frå si eiga oppdaging av Hansens biografi, ungdomens fascinasjon for seglskuter og forholdet til faren før han tek fatt på den eigentlege biografien, men heile tida med innvovne og ganske saumlause avstikkarar til nåtida og til hans eigen far.

Scena er så godt som nake, berre ein torso som kan illudere sjøkapteinen, miksebordet og nokre kasser til å lage lyd av. For dette er sceneversjonen av høyrespel og radioteater. Hildur Guðnadóttir gir godt tonefølgje på cello, men utanom det, blir alt laga av Munch der og då. Ved å dunke med kassar, blåse i mikrofonen, rasle med papir, og meir til, samstundes som han samplar både eigen tale og lydane, skapar han eit univers der vi kjenner vind, kulde og håpløysa på kroppen. Eit par visuelle effektar er også med, slik som røykkanonen som gir oss eit skoddehav der det er umogeleg å navigere, også fordi området er rett over den magnetiske nordpolen. Og den enkle men fantastiske illusjonen av nordlyset som han skapar med ein lyskastar og ein rull cellofan!

Framsyninga er sjølvsagt først og fremst forteljarteater. Og med fleire gode og parallelle historier der hovudforteljinga også er særs dramatisk, blir det ei sterk og særs gripande oppsetjing. Men ettersom Munch nyttar så mange målande effektar (utan at dette er i nærleiken av effektmakeri), blir det ei historie med mange lag, og også ganske personleg. Særleg er dødskampen til Jens Munk i nokre junidagar i 1620 så sterkt formidla at eg var overtydd om at no var det slutt. Men det var det altså ikkje. Om eg skal trekkje fram ei lita innvending, må det vere at i denne sekvensen var det også fletta inn litt om Erik Munks svik då han ikkje gifta seg med mora til Jens. Dette blir framstilt som ei slags arvesynd for den døyande Jens, og det blei for denne meldaren litt søkt.

Lars Saabye Christensen har skrive ein diktsyklus inspirert av biografien om Jens Munk, men den endelege sceneteksten er eit samarbeid mellom fleire, der Trond Peter Stamsø Munch openbert har ein stor eigardel, for her var mange små personlege, og ikkje minst oppdaterte historier, anekdotar som faktisk kan endre seg frå dag til dag. Regien er ved Egill Pàlsson, og det skal etter det eg får opplyst, vere fyrste regioppgåva hans i Norge. Han har laga eit særs tett forteljarteater som stort sett greier å halde oppe intensiteten i dei nitti minutta dette varer. Kor mye som er god personinstruksjon og kva som er god framføring, er uråd å seie for meg, men det viktige for publikum er det framifrå resultatet.

«Tidens korthet» er, trass enkle middel, blitt ei særs mangefasettert framsyning med mange lag, og der vi på fascinerande vis blir tatt firehundre år attende samstundes som vi får både ei personleg og parallell historie frå forteljaren, og ikkje minst anekdotiske sprang til dagens Arktis, klimaendringar og endra vilkår både for storpolitikken og skipstrafikken. «Gud er gjerrig og djevelen generøs» seier Jens Munk i dødskampen i junidagane 1620. Dette er ei framsyning som er gjerrig på utstyret, men særs generøs på formidlinga.

TEATER

TRUVERDIG: Jakob Oftebro gir oss ein Peer som ein nokså vanleg gut, berre full av hybris og utan særleg evne til å ta ansvar. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Peer Gynt»
Peer Gynt ved Gålåvatnet
Av Henrik Ibsen
Bearbeidd av Njål Helge Mjøs
Regi: Sigrid Strøm Reibo
Musikk: Edvard Grieg/Simon Revholt/Sjur Miljeteig
Musikalsk ansvarleg: Simon Revholt
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Gjermund Andresen og Helena Andersson
Koreografi: Oleg Glushkov
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Lyddesign Simen Scharning
Med: Jakob Oftebro, Nils Ole Oftebro, Marianne Nielsen, Jan Sælid, Nina Ellen Ødegård, Mari Strand Ferstad, Anne Krigsvoll, Anders Dale, Preben Hodneland m. fl.

I Sigrid Strøm Reibos tydelege og moderniserte versjon av «Peer Gynt», er vi tilbake til Henrik Ibsens treffsikre kritikk av norsk overmot. Det er både modig og godt gjort i ei setting der det er særleg freistande å spele på det nasjonalromantiske.

Det har vore spela «Peer Gynt» ved Gålåvatnet sia 1989, dei første 25 åra i regi av Svein Sturla Hungnes, så nokre år med Erik Ulfsby som instruktør før Sigrid Strøm Reibo overtok i fjor. Eg må vedgå at eg, etter å ha sett Hungnes’ og Ulfsbys versjonar, hadde eit ganske anstrengt forhold til oppsetjingane ved Gålåvatnet. Rett nok melde eg framsyninga i 2007, og sjølv om eg la fram ein del skepsis, var eg vel i hovudsak positiv. Eg konkluderte med at oppsetjinga fort kunne bli seg sjølv nok, at ho førebels balanserte på rett side, men at det var lite som skulle til før det blei eit ritual og stivna teater. I ettertidas litt klårare ljos, og etter å ha sett Ulfsbys produksjon i 2015 der han tok det spektakulære og showprega til nye høgder, ser eg nok at eg var i snillaste laget i meldinga mi i 2007. Dei balanserte ikkje på rett side, tvert om. «Peer Gynt ved Gålåvatnet» var under desse to regissørane først og fremst eit spektakulært show, eit folkloristisk oppkok med haugevis av publikumsfrieri og relativt meiningslause effektar samt ein god dose nasjonalromantikk. Det var diverre lite att av Ibsens ganske ramsalte kritikk av nordmannen og hans overmot, og det vesle som var, drukna fort i alle effektane.

Så eg hadde i stor grad avskrive produksjonen som lite interessant utifrå eit scenekunstperspektiv. I fjor overtok Sigrid Strøm Reibo regien, og sjølv om eg året før hadde late meg verkeleg forføre av hennar oppsetjing av «Orlando» på Rogaland Teater, gjekk det ikkje fram av dei teatermeldingane eg las, at det det var gjort revolusjonerande endringar på Gålå. Men tidlegare i sommar lét eg meg likevel overtale til å sjå framsyninga, som i år er Reibos andre og siste sesong. Og eg må berre vedgå med ein gong at fredagens premiere var noko heilt anna. Dette var ei tolking av Peer som kan forsvare plassen blant dei beste eg har sett.

Reibo gir oss ein Peer som vi følgjer frå oppvekst i Fron på sekstitalet, gjennom åttiåras jappetid og fram til i dag. Som bakteppe har ho stadens temmeleg mislykka forsøk på å byggje fornøyingsparken Gyntiana, ein metafor for Peers mange storslagne prosjekt som det aldri blir noko av. Akkurat dette bakteppet er kanskje litt søkt, men å ta historia fram til dei siste seksti åra, er særs vellukka, og kan på mange vis minne om Catrine Telles legendariske oppsetjing av Peer Gynt i eit vegkryss på sekstitalet slik det blei framført på Trøndelag Teater hausten 2000.

Oppsetjinga er relativt teksttru, og følgjer i stor grad den kronologiske handlinga. Mye er stroke, men av dei større scenene er det berre skipbrotet som er borte, og det gjer ikkje noko for korkje handling, dramaturgi eller tematikk. Jakob Oftebro er ein kaut, skrytande, og sjølvsagt særs sjarmerande Peer, men kanskje ikkje fullt så brautande som han ofte blir framstilt. Det gjer at han blir meir nedpå, og slik sett lettare å identifisere seg med. Peer er eigentleg ganske vanleg, korkje helt eller skurk, korkje særleg vond eller god, – han er berre full av overmot og prosjektmakeri, men fri for ansvar og evne til å gjennomføre det han set seg føre. Jakob Oftebro leverer ei solid, truverdig og leiken tolking, og fell aldri for freistinga til publikumsfrieri. Det er reint og stramt framført, og gjennom ei slags dobbeleksponering der Nils Ole Oftebro som den gamle Peer i samspel med den unge møter to tilsvarande utgåver av Anitra, glir framsyninga saumlaust over i finalen der den gamle møter seg sjølv og ser attende på levd liv både gjennom møte med knappestøyparen (Anne Krigsvoll) og prestens tale (Marianne Nielsen). For ikkje å snakke om ettermælet hans som Aslak Smed (Anders Dale) og Mads Moen (Preben Hodneland) leverer, før det avsluttar med eit symbolsk møte med Solveig (Mari Strand Ferstad) der hennar til vanleg ganske uforståelege venting faktisk kan representere ein motsats til Peer. Ho satsa på kjærleiken og stod ved valet sitt medan han sprang frå alt som kunne lukte av ansvar. Slik greier Reibo å snu Solveig-rolla frå det ganske kleine sett i eit kjønnsperspektiv, til å bli eit spørsmål om å ta ansvar.

FORFØRING: Peer lèt seg lett forføre av den grønkledde (Nina Ellen Ødegård). FOTO: AMUND GRIMSTAD

Her er mange einskildscener å framheve, men eg vel å dvele ved to. Peers møte med den grønkledde og reisa hans til Dovregubbens hall er blitt ei lita framsyning i framsyninga både fordi vi her fekk illustrerande døme på alt det gode ved denne produksjonen slik som fantastiske kostyme, eit utal statistar som openbert har fått uvanleg god personinstruksjon og det burleske ved Peers liv, men først og fremst fordi Reibos casting verkeleg er på øvste hylle. Jan Sælid som Dovregubben og Nina Ellen Ødegård som den grønkledde er båe overtydande, infame og også ganske underhaldande. Ødegårds tolking er også eit døme på at Reibo har vore medvite på kva ho vil med kjønnsperspektivet og kvinnerollene i oppsetjinga. Kanskje er det også difor presten denne gongen er ei kvinne? Prestens (Marianne Nielsen) tale er etter mitt syn ei av dei viktigaste scenene i «Peer Gynt». Der mye anna blir framført med ein god porsjon halloi, er dette lågmælt og skore til beinet, og ein verkeleg augeopnar for Peer. Framsyninga blir i år presentert ein time seinare enn vanleg, og slik fekk vi prestens tale i eit nake og nesten mørkt landskap med ein dyster og mørk himmel der både Peer, presten og gravferdsfolka berre blir silhuettar mot nattehimmelen. Det er dystert, sjølvsagt vakkert og skilsetjande, men først og fremst ei uvanleg tydeleg framføring av det eg oppfattar som eitt av Ibsens credo.

«Peer Gynt» blir ofte sett opp i ei nasjonalromantisk påkleding, og mye av skulda for dette må nok tilskrivast Edvard Grieg. Musikken hans er sjølvsagt vakker, men står ofte litt i motstrid til Ibsens tema. Nokre regissørar har løyst dette ved å skrive ny musikk, men Reibo har i staden late Sjur Miljeteig og Simon Revholt herje litt med Grieg og lage arrangement som står betre til handlinga. Det har vore særs vellukka. «I Dovregubbens hall» framført med sprø trompet, «Solveigs song» så mollstemd som det går, og «Morgonstemning» framført på engelsk i eit litt kitschy og nærast sjølvironisk arrangement som gjer det nesten umogeleg å kjenne att originalmelodien, nydeleg framført av Preben Hodneland på taket av ei campingvogn midt i ei jappetid då ingen tok ansvar.

JAPPETID: Peers storslagne prosjekt illustrert som eit kitschy jappelandskap der ansvar er eit framandord. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Gålåvatnet og det naturlege amfiet ned mot det, er sin eigen scenografi, og med unnatak av utanlands-scenene (som ofte blir tona ned), er det ikkje mye ein treng å gjere. Men medan tidlegare produksjonar har pøst på med effektar, gags, merkelege påhitt og mye staffasje, har Gjermund Andresen vore langt meir forsiktig. Det gjer sjølvsagt at Ibsens tekst får større rom, men også at det Andresen faktisk nyttar, blir meir effektfullt. Og medan tidlegare produksjonar har laga tivoli og sirkus og ført inn småfly og segways som det ikkje finst noka naturleg forklaring for å nytte, er det også mange spektakulære opptrinn i denne framsyninga. Men dei er forståelege og står på solid grunn slik som mopedkøyring i eit sekstitals bygdebryllaup, og lastebil som hentar Mor Åses (Marianne Nielsen) få eigedelar etter utpanting, for ikkje å snakke om det infernoet som blir presentert ved scena i møte med dårekista og Begriffenfeldt (Preben Hodneland).

LYSDESIGN: Øyvind Wangensteen har vore ein trollmann med lys i eit uvanleg godt samspel mellom kunstlys og naturens eiga lyssetting. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Å presentere utandørs oppsetjingar byr på store, og ikkje minst andre tekniske problem enn i ein teatersal. Lydkøyringa er eitt, og på premieren fredag var ikkje alt heilt på stell då myggane fell ut av og til, og det var problem med interferens mellom fleire myggar. Slikt går seg nok til, men i ei oppsetjing med så mye og god tekst er det viktig at alt kjem fram. Lyssetjinga er ei anna utfordring, og her må eg verkeleg gje ros til Øyvind Wangensteen for eit uvanleg dyktig samspel mellom kunstlys og naturens eige. Det blei skapt stemningar som var som vakre måleri, og særleg avslutningsscenene der jorda skifta farge i eit nydeleg samspel med den dramatiske nattehimmelen var imponerande.

«Peer Gynt» blir ofte omtala som Norges nasjonalepos. I så fall er vi ein nasjon av sjølvpiskarar. Det er sjølvsagt langt frå sanninga. Det går ei strak line frå Peers hybris til Gro Harlem Brundtlands «Det er typisk norsk å være god». Det er overmot og ikkje sjølvpisking som er kjennemerket vårt, og det er sjølvsagt dette Ibsen tek opp i «Peer Gynt». Men som alle store litterære samfunnsrefsarar, er også Ibsen blitt ufarleggjort og avpolitisert. Det er ein lagnad han deler med mange, for også her går det ei strak line gjennom historia, frå Henrik Wergeland via Ibsen, Nordahl Grieg og til Alf Prøysen, for å nemne nokre. Då er det godt at Sigrid Strøm Reibo held fram Peer som den han var. Det er ei både tydeleg og modernisert tolking der det er lett å sjå at Ibsens kritikk råkar minst like treffsikkert i dag som for 150 år sia.

TEATER

FORSONING: Capulet og Montague eller Sør- og Nord-Trøndelag i ekteskapleg harmoni. Men kva lurer bak neste sving? FOTO: AMUND GRIMSTAD

Trønderfår – sammen i flokk»
Rabarbrateateret, Rabarbraparken, Bakklandet
Av Thorunn Wikdahl
Regi: Thorunn Wikdahl
Komponist og musikar: Egil Strand Wikdahl
Scenografi: Marie Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Koreografi: Susann Edvardsen
Med: Eva Næss, Kathrine Strugstad, Espen Anthun Børø, Steffen André Fagerbakk, Sindre J. Karlsholm, Ingvild Meland, Ibrahim Fazlic, Vigdis Knudsen Moe, Ingrid Lode, Stian Hovland Pedersen, Egil Strand Wikdahl og Elise Kvam Thesen.

Etter ei alt for omstendeleg innleiing fekk omsider Rabarbrateateret kome tilbake til røtene i andre akt og syne kor artig hjelpelaus og uhøgtideleg herjing med klassikarane kan vere.

Rabarbrateateret er eit uvanleg upretensiøst og lite sjølvhøgtideleg teaterlag som har gjort det til tradisjon å lage bakgardsteater på Bakklandet rundt olsok. Det er ikkje noka uttalt målsetjing, men eg har dei mistenkt for å lage skikkeleg rølpeteater litt i opposisjon mot ein del av det noko meir pompøse som finn stad på Stiklestad og rundt Nidarosdomen i desse dagane. For det er nettopp det hemningslause og tidvis ganske spinnville som har gjort ein del av desse oppsetjingane så sjarmerande. Særleg vann dei nok eit stort publikum for nokre år sia då dei herja som villast med William Shakespeares tekstar. I fjor freista dei å skrive noko sjølv, ei kortreist historie om kampen for å bevare Bakklandet, men det blei ikkje like vellukka. I år er det også ei sjølvlaga historie, men med sterke islett av den gamle herjinga med Shakespeare, og i den grad prosjektet kjem i hamn i år, skuldast nok det mest delane der dei lener seg på gamle William.

Dei siste par åra har vore prega av kommune- og fylkessamanslåingar over ei låg sko, og siste ord er neppe sagt i denne striden. Mange tvangsekteskap er det blitt, men i Midt-Norge har det gått relativt roleg for seg då Nord- og Sør-Trøndelag fann kvarandre og gifta seg for eit halvår sia. Om det var ekte kjærleik er kanskje noko uvisst, men det var langt frå så arrangert som det vestlendingane og folka rundt Oslofjorden opplever. Thorunn Wikdahl har skrive ein romantisk parafrase over dette, og sjølv om mange for lengst har vore innom temaet, er det vel første gongen det er blitt teater av det.

Fylkeskommunen (som er blitt eit komisk ord i seg sjølv etter Bård Tufte Johansens mange parodiar) var vel faktisk oppdragsgjevar for den etter kvart kjempepopulære musikkvideoen «Trønder» frå juni i år. Dermed var det vel berre rett og rimeleg at ein representant frå det nye fylket ville ha eit skodespel for å få også scenekunsten til å markere samanslåinga. Slik opnar denne teaterframsyninga, og den lett oppglødde regissøren, som ser for seg rikeleg med offentlege midlar, tar på seg oppdraget jamvel om det skal vere presentabelt på berre ein månad. (!) Audition blir halden, og her er det verkeleg sosialdemokratisk teater ettersom alle skal med uakta kor hjelpelause dei er på scena. Vi får presentert eit produksjonsteam med store indre konfliktar og rivaliseringar, og ein gjeng skodespelarar med sjølvbilde i fullstendig utakt med eigen kompetanse. Og dei som må lite på offentlege middel, veit at det som oftast kan bli budsjettkutt, og kanskje særleg når det gjeld kulturelle føremål. Slik også her.

Alt dette kunne ha skjedd, kanskje ikkje alt på ein gong, men trass i at det meste er karikert, vil nok dei fleste kunne kjenne att ganske mye. Så her er masse å ta tak i og lage god situasjonskomikk av. Men humor er ikkje lett, og første akt i denne framsyninga er ei langdryg affære der lite skjer og der dei gode replikkane og poenga blir erstatta av grovt overspel. Unnataket er Ibrahim Fazlic som kanskje ikkje seier så mye, men flørtar hemningslaust med publikum og som har eit kroppsspråk og ein diskret mimikk som reddar det heile, nettopp fordi han er milevis frå å overspele.

BALKONGSCENA: Kanskje meir Verdal enn Verona? FOTO: AMUND GRIMSTAD

Etter første akt, var det med bange kjensler eg benka meg att etter pause, men nå var dei offentlege tilskota borte og ensemblet måtte berge seg på eigen hand og syne kva dei hadde fått til, – eller ikkje fekk til, for å seie det slik. Etter famlande prøver var dei nå endeleg kome til premiere, uakta kor uferdige dei var. Og så opplevde vi at framsyninga faktisk både tok av og nærma seg gamle Shakespearehøgder. Det skuldast i hovudsak at oppsetjinga forlét det litt traurige narrativet, og i staden presenterte historia om samanslåinga av trønderfylka som ein parafrase over Romeo og Julie. At samanlikninga er litt søkt både med tanke på fiendskap og forbode kjærleik, og på at ekteskapet for dei to unge elskande ikkje var særleg levedyktig, er heilt uvesentleg. For her fekk Rabarbrateateret leike seg med pompøst overspel, snuble i både replikkar og eiga hjelpeløyse og syne kor mye god situasjonskomikk det kan kome ut av upretensiøst rølpeteater der alt, og litt til, går gale, og der til og med seaking-helikoptra frå redningstenesta fekk vesentlege statistroller.

TEATER

CUMBACK: Karl-Vidar Lende greier ikkje å halde seg unna Trøndelag i år heller, og gir oss eit levande bilde på ein androgyn fødsel. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Slaget på Testiklestad – The Cumback»
Trøndelag Folkemuseum, Sverresborg
Av Mads Bones, Ole Christian Gullvåg, Kyrre Havdal og Olve Løseth.
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Komponist/musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Henriette Marø, Karl Vidar Lende, Ole Christian Gullvåg, Christian Ruud Kallum, Per-Theodor Paulsen, Martha Standal, Ida Göransson, Andres Tønnesland, Maria Ómarsdóttir Austgulen, m. fl.

Etter fire sesongar med ei parodiering av speltradisjonen som langt overgår originalane, lova kvartetten Bones, Løseth, Gullvåg og Havdal i fjor å gi seg på topp. Men det meste i desse oppsetjingane er jo berre kødding, og slik var det også med denne lovnaden. Og som i tidlegare år er det mye kødd, og i verkeleg dobbel tyding.

Eg skal ikkje trøytte lesaren med noko resymé denne gongen. I staden lenker eg til dei fire
meldingane eg har skrive tidlegare, for eg mistenker at dei eventuelle lesarar eg måtte ha, er godt kjende med historia, og såleis mest opptekne av kva som er nytt og annleis i årets produksjon. Så her er dei historiske lenkene for dei uinnvigde (om dei finst): Den første oppsetjinga i 2014, den andre i  2015, den tredje i 2016 og den fjerde i 2017 .

Det beste ved desse produksjonane er sjølvsagt at dei representerer ein intelligent, respektlaus, bitande, men likevel ganske vennleg harselas og kritikk av speltradisjonen. Og det som samstundes gjer det mogeleg å halde på i år etter år, er viljen og ikkje minst evna til å fornye seg og gjere kvart års produksjon tidsaktuell. Og det siste er ganske avgjerande, for eg må vedgå at uakta kor bra og humoristisk parodien på dei ulike spela er, så er ikkje vitsane og ordspela like artige når du høyrer dei den femte gongen. Slik sett var sjølvsagt første sesongen best fordi alt var nytt og fullstendig overraskande, og andre sesongen greidde å gjere nok vriar til at vitaliteten heldt seg. Men både i tredje og fjerde sesong var det element som ikkje var like gode, og jamvel om dei som så «Slaget» første gang i fjor eller i 2016 , fekk om lag same hakeslepp som eg fekk i 2014, var det likevel ein del som kunne tyde på at det var på tide å gi seg.

Når dei fire, og alle entusiastane dei har med seg på og bak scena, likevel har vald å halde fram, trur eg det ikkje skuldast ønsket om å mjølke ein suksess til siste drope, men like mye å få lov å seie noko vesentleg om teater og tida vi lever i med eit humoristisk skråblikk som kan sjarmere ein stein. Og difor er det godt å kunne konkludere at årets produksjon i så måte er attende ved starten, og på høgde med dei to første kva gjeld innhald, humor, kvalitet og ikkje minst framføring.

Opplegget er sjølvsagt det same, og alt i opninga knyter det seg stor spenning til kva for ein stakkars aust- eller vestlending (og såleis med null innsikt i den trønderske speltradisjonen) som skal spele den kleinaste rolla av alle, nemleg suffløren. Dei fire tidlegare har overgått kvarandre i metateater og komplett hjelpeløyse, para med eit alt for stort ego. Årets sufflør, Maria Ómarsdóttir Austgulen, stod ikkje noko attende, hadde langt mindre sjølvtillit, men var til gjengjeld endå meir hjelpelaus. Og det er godt gjort.

Det er ikkje berre «Slaget» som har lova å gi seg utan å halde ord. Karl-Vidar Lende forlét Trondheim tidlegare i år for å spele i Oslo og heimbyen Bergen. Om comebacket er eit døme på forbrytaren som alltid vender attende til åstaden, eller skuldast botnlaus sakn etter bartebyen, skal vere usagt, men Lende, som tidlegare har vore både sufflør og Døden, dukka opp att som understudy (for den som måtte tru det) for Mari Hauge Einbu i rolla som den gravide Tyra Trillrunddotter, og her fekk vi sjå det androgyne i fritt fall, framført overtydande, og både med humor og tristesse. At finalen i år var omskriven slik at Lende, trass litt usikker kjønnsidentitet, likevel blei ofra på feminismens alter, gjorde det triste og urettvise ved rolla hans endå meir markant.

Å kommentere samtida er ikkje vanleg for historiske spel, men ettersom dette spelet går utanpå dei alle, er innslag om det dagsaktuelle blitt eitt av varemerka. Jamvel om sparkinga av Brutter’n skjedde midt i den mest hektiske innspurten i prøvetida til «Slaget», hadde dei likevel greidd å få inn eit velretta spark attende til Koteng og styret i RBK, og videodømminga i fotball-VM fekk også sitt. Innslaga med Per og Veronica Morderud var ikkje spesielt vellukka, men den litt for triggerhappy Veronica ga likevel grunnlag for god harselas både med «Skotet i Buvika» og VAR-dømminga. Reklameavbrota som snik seg inn overalt, fekk også unngjelde, litt meir subtilt enn i første sesongen, men særs dyktig gjort. «Show them, don’t tell them» er ein kjend regel som det blir synda mye mot i scenekunsten. Publikum er ikkje dumme, og treng ikkje få poenga ferdig togge, definert og forklart. At indikasjonens kunst kan vere særs effektiv fekk vi eit nydeleg døme på, presentert med verkeleg minimalistisk fingertippkjensle, då ei som kunne vere snarlik eit regjeringsmedlem dukka opp og gjorde akkurat så lite av seg at vi alle skjøna poenget. Slike små konfektar er det berre verkeleg store humoristar som greier å lage.

Og når eg snakkar om store humoristar. Olve Løseth er ein av dei fire bakmennene i «Slaget», og spelar mellom anna rolla som herolden eller forteljaren som slit med at det meste går galt rundt han, og vel så det. Han har levert solide tolkingar i alle dei fire føregåande produksjonane, men denne gongen er han rett og slett virtuos, og fleire av monologane hans, om ein kan kalle dei det, er små, elegante framsyningar i framsyninga.

Den største endringa i årets oppsetjing er finalen. Metoo har vore eit vasskilje for mange det siste året, ein skikkeleg augeopnar som har ført til at fleire og fleire seier, eller i alle fall burde ha sagt: Ikkje kødd med venninna mi! I staden for at det er kong Sverre som blir avkødda, det vil seie kastrert, gjer kvinnene i stykket denne gongen skikkeleg opprør og ingen kødd går fri. Dei fire mannlege forfattarane må også til pers, og som i eit skikkeleg metateater bedyrar dei at dette ikkje stod i manus, men som med så mye anna trur eg dei der også berre kødda.

TEATER

POTETPLUKKING: Armlaus, men langt frå rådlaus. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Eg vil skapa min himmel på jord»
Utrotunet, Roan
Av Torvald Sund
Regi: Helena Wik
Komponist: Gunhild Hjertaas
Piano: Maren Barlien Guntvedt
Med: Julie Moe Sandø og Knut Erik Engemoen

Ei stolt kvinne som kjempa for menneskeverd og rettvise blir omsider løfta ut or gløymselen.

Bortsett frå i Roan på Fosenhalvøya i Trøndelag og i miljøet rundt Norges Handikapforbund er det ikkje mange som har høyrt om Julie Næss. Eit søk gav korkje treff i Store Norske Leksikon eller på Wikipedia. Dette er stor skam, for her er historia om ei kvinne som trass i at ho var født med pukkelrygg, var meir rakrygga enn dei fleste, ei føregangskvinne mange har mye å lære av, også i dag.

Julie Næss var født i Roan i 1896 med pukkelrygg og utan armar, og som såkalla «uekte barn». Ho vaks opp med mor og bestefar, og bestefaren var openbert ein stor historieforteljar som også lærte Julie å lese. Han døydde då ho var berre seks, men då Julie begynte på skulen, og ikkje fekk blyant som dei andre, klaga ho og synte læraren at ho alt kunne skrive både med munn, skulder/kinn og med tærne!

Mora gifta seg året etter, men døydde av tæring få år seinare, og stefaren, som ikkje var god med Julie, gifta seg på nytt, og tok med seg familien til Amerika. Julie måtte vere att i Roan og livnærte seg med å sy og brodere! – Ja, du las rett. Men ho ville bli betre og drog til Sophies Minde i Kristiania for å lære meir. Reisa var dyr, så ho søkte kongen om midlar, fekk det, og med kongeleg aksept blei ho også innvilga eit «studielån» på 200 kroner frå kommunen. Etter avslutta utdanning i saum, blei ho etter kvart trygdesjef i Roan.

På denne tida var vanføresaka drive mest som almisser frå kyrkja og dei kondisjonerte. I staden for milde gåver, kravde Julie rettar og rettferd, og i 1926 braut ho difor med «Trøndelags forening for vanføres vel», leigde metodistkyrkja i Trondheim, og skipa «Trøndelag Vanførelag», ein forlaupar til dagens handikapforbund. Slik starta ho ein kamp som i stor grad har endra synet på vanføre. Etter mange års iherdig arbeid fekk ho i 1960 endeleg realisert draumen om ein vanføreheim i Trondheim. Høgst fortent blei ho tildelt kongens fortenestemedalje i 1946, og fekk, som ho sjølv sa, handhelse på kongen. Misunning, ryktespreiing og litt jante, gjorde at ho etter kvart flytta til Trondheim der ho budde på vanføreheimen til ho døydde i 1973.

Forfattaren og dramatikaren Torvald Sund ønska å gjere historia meir kjend, dykka ned i kjeldene, og har skrive eit drama om denne tøffe dama. Helena Wik, skodespelar og regissør, og sjølv frå Roan, har sett det heile i scene, og med nyskriven musikk og med to skodespelarar i eit utal roller, var det urpremiere på Utrotunet heilt ute i havgapet i Roan fredag.

Framsyninga er bygd opp som eit forteljarteater med mange små dramatiserte tablå. Julie Moe Sandø er i hovudsak Julie, medan Knut Erik Engemoen er dei fleste andre som Julie etter kvart kjem i kontakt med, alt medan dei båe fortel historia i tredje person. Dette er gjort med relativt saumlause sprang som berre unntaksvis er vanskelege å forstå. Julie Moe Sandø har to armar, og er langt frå pukkelrygga, og gjer heller ikkje freistnad på å sjå slik ut. Med armane hengande laust på ryggen er det mennesket Julie, og ikkje diagnosen og lyta ho formidlar. Det er eit særs godt regigrep som gjer at vi får sympati for den rettferdskrevjande kvinna, og ikkje medkjensle med lyta hennar. Sandø spelar overtydande, og gir oss ei sterk kvinne med stor rettferdstrong, men også med ein draum om kjærleiken som ho berre delvis fekk oppleve. Det er varmt, sårt og inderleg formidla. Knut Erik Engemoen greier den umogelege oppgåva å hoppe ut og inn av ei mengd roller og samstundes gi dei truverd. Her er eit utal tablå som gjer at tårene pressar på, og forfattar og regissør kunne nok kanskje ha arbeidd meir med dramaturgien for i større grad å understreke dei dramaturgiske høgdepunkta.

Gunhild Hjertaas har skrive ny musikk som kler framsyninga som hand i hanske, og vakkert pianospel og nydeleg koring frå Maren Barlien Guntvedt saman med framifrå song frå dei to på scena, løfta framsyninga. I tillegg til rettferdskjensla, hadde Julie også ei sterk gudstru, og slik var det både naturleg og eit nydeleg, lite ordspel å opne og avslutte framsyninga med «Så ta da mine hender» i eit lågmælt og uvanleg vakkert arrangement.

Framsyninga skal visast på Verkstadhallen i Trondheim i september og deretter på Turnéteatret i Trøndelag.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. juli 2018.)

TEATER

KYRKJA: Anne må stå til rette for «synda» si. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«12 lod sølv»
Storbekkøya Museumsseter, Budalen
Av Per Gunnar Voll
Dramatisert av Brit Inger Granmo Aune
Regi: Marit Todal
Musikalsk ansvarleg: Ingrid Graftås
Koreografi: Sunniva Sætereng
Kostyme: Margunn Øyen
Med: Eit femtitals lokale amatørar

Eit imponerande krafttak av ei teaterframsyning i ei lita bygd som framleis veit at med dugnadsand kan ein gjere underverk.

Budal er ei lita jordbruksbygd mellom Soknedal, Støren og Singsås, og med Forollhogna nasjonalpark mellom seg og Østerdalen i sør. Plassen er kanskje mest kjend for dei flotte og tradisjonsrike budalsstolane, men budalingane kan meir enn møbelsnekring og landbruk. Opphaveleg var Budal eigen kommune, men ved det førre store kommuneslaktet, blei kommunen slått saman med Soknedal, Støren og Singsås. Sjølv om dette er meir enn femti år sia, er det mye som tyder på at budalingane ikkje er heilt ferdige med prosessen ennå, og som på mange slike mindre stader har både dugnadsand og lokal stoltheit levd vidare i eit omfang større samfunn berre kan drøyme om.

I 2004 ga Per Gunnar Voll, sjølv utfløtt budaling, ut romanen «12 lod sølv» basert på historia om ungjenta Anne Olsdatter Moen som i 1745 på veg over fjellet frå Dalsbygda til Budal blei overfalle og voldtatt. Ho blei gravid, og fødde ei dotter. Eit offer som fortener støtte, ville vi seie i dag, men dåtidas kyrkje og futar ville det annleis, og Anne blei både konfrontert med og måtte gjere opp for det kyrkja meinte var syndene hennar. Heile to gongar måtte ho til tings for å stå til rette for sorenskrivar og fut. Ho risikerte tukthus for det øvrigheita meinte var utukt og slett moral, men i første omgang slapp ho med bot på «12 lod sølv», ein uoverkommeleg sum for vanlege folk. Anne var ei rakrygga og stolt dame som ikkje let seg kue, og omstenda gjorde at ho var med og fakka ein tjuv som hadde heimsøkt bygda i lang tid. Det resulterte i finnarløn som vog opp for bota, og vel så det. Ved andre tingshandsaming blir ho frikjend, og får til slutt også Hans som har vore hennar store kjærleik. Det er ei sterk historie om ei tid vi heldigvis er ferdige med, men som framleis har sine parallellar i mange prestestyrte land. Samstundes er det ei historie som i motsetnad til dei fleste liknande forteljingar, enda godt. Det var nok langt fleire av desse ulukkelege kvinnene som blei utstøytte, hamna i tukthus eller gjekk på fossen.

Brit Inger Granmo Aune har dramatisert romanen, og for fjerde gong på åtte år blei spelet om Anne Olsdatter Moen sett opp på Storbekkøya Museumsseter ved porten til Forollhogna nasjonalpark, og i ei setting der det knapt trongst scenografi. Marit Todal har vore regissør alle fire sesongane, men nytt i år er koreografi, dans og ein særs dyktig musikalsk ansvarleg. Eg har ikkje sett dei tre føregåande produksjonane, men trur likevel at samspelet med koreografi og det musikalske må ha løfta framsyninga vesentleg.

I Budalen bur det om lag 500 menneske, og når det er rundt femti skodespelarar på scena og eit produksjonsapparat av ei anna verd som ligg bak, forstår ein at her er det dugnadsand det verkeleg står respekt av. Og her er det heller ikkje lettvinte løysingar. Scenografien er gitt, og burde vere god nok, men det trongst ei kyrkje og eit ting, og då har dei like godt laga eit samanleggbart hus som blir sett opp og tatt ned att relativt saumlaust, og utan anna kraft enn vanleg handmakt. Og kostyma er eit kapittel for seg. Nitide studiar av kleskodane for snart 300 år sia, og like nøyaktig og omfattande arbeid på systua. Rett før framsyninga såg eg ei statistjente som var fortvila fordi det var feil farge på ullsokkane hennar. Det seier ein del om nivået denne produksjonen strekker seg etter.

Marit Todal presenterer historia kronologisk som ei rekkje tablå. Med ei mengd sceneskift og så mange på scena, kan det bli ei stor utfordring, men her gjorde koreografi og musikk det heile ganske saumlaust. Sunniva Sætereng er både koreograf og dansar, og er Anne Olsdatters skugge som med relativt ekspressiv dans formidlar Annes kjensler og inste tankar. Det er både vakkert og lyrisk, og med den særs dyktige musikalske leiinga til Ingrid Graftås blir dette ei lita framsyning i framsyninga samstundes som opptrinna er heilt integrert i historia. Om Graftås kan gjere gull av gråstein, veit eg ikkje, men dei mange songinnslaga, og ikkje minst det store koret var imponerande. Klokkeklåre og gode songstemmer, ikkje det minste tillaup til sure tonar, og spesielt var ei framføring av eit relativt atonalt korparti for å få fram desperasjonen og den indre dissonansen hjå Anne ikkje anna enn særs imponerande og kunne like gjerne ha vore framført på ei profesjonell scene.

Spelet er sjølvsagt prega av at dette er amatørar, at det er mange, og at det er avgrensa prøvetid. Men Todal har hatt ei god hand med personinstruksjon, skift og forflyttingar. Anna Eline Røttum er trygg og tydeleg i rolla som Anne. Og der ein del andre roller ikkje er like overtydande framstilt, tar aktørane det att på autentisitet ved å nytte eiga dialekt, og ikkje minst med sjarmerande speleglede.

Historia er god nok i seg sjølv, men for å gjere det heile litt meir underhaldande, er det lagt inn mye humor, og også ein del overspel og buskis. Sjølv fann eg kanskje sorenskrivaren og futen vel outrerte, men publikum elska dei, og det er jo alltid ei takknemleg oppgåve å harselere med øvrigheita, og spesielt når kulturkollisjonane blir så store som dei var mellom vanleg folk og det danske embetsverket på 1700-talet. Framsyninga av rettsforhandlingane på tinget var neppe spesielt historisk korrekt, og eg trur nok at både Anne og småfolka frå Budalen var langt meir underdanige enn det vi fekk presentert, men det gjer ikkje så mye når det i staden blir godt og underhaldande teater. Mi viktigaste innvending til produksjonen ligg i dramaturgien der manusforfattaren nok kunne ha «killed some darlings». For å få fram kva som skjedde når Anne møtte til kyrkje og måtte gjere avbikt, var det neppe naudsynt å ta med så mye av liturgien. Både her og i en del andre scener, kunne ein med fordel ha vore litt meir kritisk til kva som måtte vere med.

«12 lod sølv» blir spela berre denne helga, og det er uvisst om det blir ny oppsetjing om to år. Samanlikna med andre spel på same ambisjonsnivå, er dette langt meir dugnadsbasert, og utan innleigde skodespelarar i berande roller. Det er lokalt i så godt som alle ledd, og det gjer det spesielt imponerande. Og, joda, ein del av spelet held sjølvsagt ikkje heilt mål, men kva så? Eg laut meg både underhalde og sjarmere samstundes som eg fekk presentert ei viktig og god historie i ein naturleg scenografi dei fleste teater berre kan drøyme om. Og med autentisiteten, musikken, songen og dansen blei det ei overraskande god teateroppleving.

TEATER

HJÅ SMEDEN: Mio og Jum Jum vitjar smeden og får eit sverd som kan skjere stein. FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Mio, min Mio»
Tårnet på Munkholmen, Trondheim
Av: Astrid Lindgren
Bearbeidd av Kristina Lugn
Omsett av: Ragnar Olsen
Regi og scenografi: Elin Stangnes
Musikalsk ansvarleg: Øyvind Jo Heimdal Eik
Kostyme: Silje Botten
Lysdesign: Raymond Hellem
Lyddesign: Ole Kristian Brattli
Produsert og framført av: Teaterlaget i BUL Nidaros

I den manglande trønderske sommarvarmen er det alltid noko å varme seg på ved å sjå sommarteateret til Teaterlaget i BUL Nidaros.

Eit lite jubileum i det som aldri er i sommarvarmen, men som likevel er særs varmande. Det er i år 35. gongen Teaterlaget i BUL Nidaros set opp barneteater på Munkholmen i slutten av juni. Det har vore opp- og nedturar, stort sett det første, og dramatikkens barnekanon er blitt endevendt med tanke på repertoarval. Teaterlaget fortel sjølv at dei lenge har ønska å setje opp «Mio, min Mio» av Astrid Lindgren, og det forstår eg godt, for er det ei bok eg hugsar frå høgtlesing det fyrste året på folkeskulen, så er det akkurat historia om den foreldrelause guten Bosse som blir til prins Mio når han møter att far sin, og som openbert er lagnadsbestemt til å skulle redde «Landet i det fjerne» frå den vonde Riddar Kato, ein mann med hjarte av stein og ei stålklo til hand.

Men dramatisering av «Mio, min Mio» er ikkje så enkelt, for her er så mange ulike scener og tablå. Når vi òg veit at tårnet på Munkholmen er ei særs vanskeleg scenografisk utfordring, så har regissør og scenograf Elin Stangnes denne gongen stått overfor ei nærast uløyseleg oppgåve. Og sjølv om her framleis er fullt av sjarmerande og flinke ungar, tidvis drivande godt spel og mye anna å gle seg over, står nok diverre den sceniske løysinga litt i vegen for ei heilt vellukka oppsetjing.

Historia tek til i Stockholm eit år etter at den foreldrelause Bosse (Håkon W. Salberg) forsvann sporlaust, før vi går inn i handlinga rett før Bosse reddar ein ånd ut or ei flaske og blir tatt med til Landet i det fjerne der han får ei heilt anna mottaking enn den han var vand med hjå dei noko ugreie fosterforeldra. Men heller ikkje i dette nærast paradisiske landet er alt som det skal. Den vonde Riddar Kato i nabolandet «Landet utanfor» stel ungar og gjer hjarta deira om til stein, og etter kvart forstår både vi og Mio at lagnaden hans er å nedkjempe riddaren for å redde dronningriket til mora (i boka er det eit kongerike, og faren sin Mio kjem til). Redningsoppgåva tek Mio på strak arm, og etter mange små nederlag greier han det sjølvsagt til slutt. Men han må ha god hjelp, mellom andre av venninna Jum Jum (Idunn Bråten).

Håkon W. Salberg som spelar Mio, og som slett ikkje er gamle karen, er imponerande trygg på scena. Det er ei særs tekstrik rolle, men han snublar ikkje ein gong, og replikkane kjem naturleg, på laupande band og med god diksjon. Det same gjeld Idun Bråten i rolla som Jum Jum. Blant mange av dei andre er ofte sjarmen vel så viktig som spel, framføring og diksjon, men gitt at det er eit talrikt, særs ungt og relativt urøynd ensemble, må eg gi Elin Stangnes honnør for personinstruksjonen. Og framsyninga baud også på fine, illustrerande, små danseinnslag, og også masseopptrinn der synkronisering og rørsler var forbausande bra.

Problemet med oppsetjinga er, som eg skreiv innleiingsvis, at forteljinga stadig flyttar seg til ulike stader, og at det tronge scenerommet i tårnet på Munkholmen gir lite rom for slikt. Det blei alt for mange sceneskift og med dei også rekvisittflyttingar. Måten det blei gjort på førte ofte til forvirring, for skifta og ommøbleringane blei utførte av andre skodespelarar som gjorde det i særs synlege kostyme, og ikkje svartkledde slik det er vanleg. Det var stundom ganske forvirrande for vi visste ikkje alltid når aktørane var scenearbeidarar og når dei var skodespelarar. Men musikken gjorde heldigvis at sceneskifta ikkje alltid var like påtrengjande. Under Øyvind Jo Heimdal Eiks leiing var musikken denne gongen eit langt viktigare element enn tidlegare, sjølv om det berre var to songar. Det var eit musikalsk og akustisk bakteppe eg ikkje kan hugse å ha opplevd maken til tidlegare. Lyssetjinga til Raymond Hellem var også utsøkt, og ho kompenserte i stor grad for vanskane med scenografien. Og så var det veldig mange flotte og fantasifulle kostyme i år, og særleg fell eg for dei sjarmerande soldatane til Riddar Kato som i spennande kostyme og med godt gruppespel var meir søte enn skumle.

Sommarteateret til BUL Nidaros er alltid varmande, og trass i at repertoarvalet denne gongen kanskje ikkje egna seg heilt til denne scena, gjekk eg som vanleg ganske høgtidsstemt og nøgd ned til kaia for å ta båten heim. Og gler meg alt til neste år.

TEATER

TIGEREGG: Ein tiger som legg egg og som klekker ut skodespelarar til glede for ungane i Oslo, kan stå som ein metafor for Tigerstadsteatrets utklekking av gode idear, eller det motsette av «å leggje det store egget». FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Tigerbussen kommer!»
Tigerstadsteatret, ein eller annan stad i Oslo
Manus, regi og scenografi: Hilde Brinchmann
Manus og regi «Historiefortellerne»: Mats Eldøen
Kostyme og masker: Helena Andersson
Med: Ingrid Enoksen, Sofia Estifanos, Oda Fosse, Mats Holm, Veslemøy Mørkrid, Knut Steen, Kristin Jess Rodin, Malin Rønning, Mari Thingelstad, Henrik Hoff Vaagen, Biniam Yidhego, Martin Karelius Østensen, Hilde Brinchmann, Wenche Viktorsdatter og Toril Solvang

Oppsøkjande, interaktivt og demokratisk teater som ser ungar som heile individ her og nå, og ikkje som framtidige vaksne.

For tre år sia fekk Hilde Brinchmann og Brageteatret Heddapris for beste barne- og ungdomsframsyning med Brinchmanns nydramatisering av «Trollmannen frå Oz», ei interaktiv og særs god framsyning der ein nesten måtte halde ungane frå å gå til fysisk åtak på den vonde heksa. Året før sette Toril Solvang opp Suzanne Osten og Per Lysanders «Medeas barn» på Hålogaland Teater med berre aktørar frå Lille HT, det vil seie ungar i alderen åtte til tretten, ei framsyning som gjorde historia langt meir autentisk enn noko eg har sett tidlegare. Solvang og Brinchmann er to særs kreative damer som tek ungane på høgste alvor, ikkje som framtidige vaksne som skal lærast opp til å bli gode publikummarar, men som sjølvstendige og fullverdige menneske her og nå. Saman med Wenche Viktorsdatter har dei nå laga eit teaterprosjekt som er nesten like mye eit politisk prosjekt, og som dei kallar «Tigerstadsteatret». Eit pilotprosjekt er det også i høgste grad. Med utgangspunkt i Barnekonvensjonens § 31 («Alle barn har rett til kunst og kultur»), er kompaniet eit kulturtiltak for barn i Oslo, byen som også er kjend som Tigerstaden. Og i staden for å invitere ungane inn i teatersalongane, har dei rigga ein expo-trailer som ved hjelp av sinnrik hydraulikk kan bli ei lita scene på 60 m². Med dette rullande teateret, som i realiteten er ein tiger(!), oppsøkjer dei område i byen med høg barnefattigdom og låg kulturdeltaking. Det er med andre ord ei enorm demokratisering av scenekunsten og på same tid både eit sosialt og kulturelt prosjekt.

Forteljinga er at menneska etter kvart tok seg til rette blant alle skapningane på jorda og gjorde seg til herre over dei andre dyra. Det førte til at ein tiger hamna i bur i Oslo. Men han greidde å rømme, og kledde seg ut som ein buss med eit levande teater i magen. Denne tigeren legg egg, og ut av dei kjem dei mest fargerike skodespelarar i verkeleg fantasifulle og detaljrike kostyme, og som er kløpparar på å fortelje historier til osloungane. Det heile tek til utanfor bussen der ungane må brøle for å vekkje aktørane, for så å få ta del i at ein skodespelar blir klekt før dei får gå inn i bussen med sine sinnrike labyrintar. I det første rommet blir vi presenterte for bakgrunnshistoria før vi får kome inn i det inste av tigeren der det heile blir særs interaktivt og der ungane sjølve får fortelje historier. Dette er teater for absolutt alle, og utan peikefinger, moralisering, oppsedande bakteppe eller anna som kan vere vanleg for teater i denne sjangeren. Alle ungane skal få vere seg sjølve fullt og heilt, og dei blir sett og møtt som akkurat det. Det fekk vi eit godt prov på i den framsyninga eg fekk sjå. Ein av barna var openbert ein som ikkje hadde det så godt, aggressiv, utfordrande og litt småvaldeleg. Men på strak arm tilpassa dei to aktørane seg, fekk fram at han var eit ekorn som trong litt rom, og så blei det som kunne ha blitt eit problem, i staden del av ei god forteljing. Med stort rom for improvisasjon og tilpassing i det interaktive, og med dyktige aktørar som er lojale mot ideane som ligg bak, vil eg tru at «Tigerbussen kommer!» er ei framsyning som aldri er likeins, og der skodespelarane er budde på det meste, og må vere det. Men nettopp fordi dei har denne grunnleggjande innstillinga til barn som heile og fullverdige individ, blir det også så bra.

«Tigerbussen kommer!» er etter det eg forstår nå historie, men i samarbeid med Det Andre Teatret og Oslo Nye Teater, vil eg tru at dei tre kloke damene bak Tigerstadsteatret vil klekke ut nye idear, og halde fram med å la tigeren i bussen leggje nye egg til glede for hovudstadens ungar også i tida som kjem.

TEATER

NÆRING: Alt må ha næring for å gro, men vil eit tårn vekse ved at ein vatnar det? FOTO: TIBE/HARALD ØREN

«Veien mellom huler og tårn»
Cirka scenefabrikk, Nyhavna, Trondheim
Av: Cirka Teater v/Anne Marit Sæther og ensemblet
Regi: Anne Mali Sæther
Komponistar og musikarar: Sissel Vera Pettersen og Martin Smidt
Scenografi: Richard Verley og Anne Marit Sæther
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Med: Anne Marit Sæther, Janne Brit Rustad og Marte Stolp/ Elizabeth Piro Volan

Ei opplevingsrik og fantasifull utforsking av menneskas trong til å skape rom i og rundt tilværet.

I meir enn tretti år har det vesle Trondheimsbaserte teaterkompaniet Cirka Teater fengsla publikum i alle aldrar med særs visuelt og tidvis også fysisk teater der dei gjennom fantastisk scenografi og nydelege visuelle bilde skapar rom for fantasien og gir oss opplevingar som sit i lenge etter teppefall. Eit utal prisar er det blitt, og nett no har produksjonen «Garage» som folk i Oslo kan sjå under Heddadagane i neste veke, fått heile to Heddanominasjonar.

Cirka Teater har verkstad og base i ein av dei gamle bunkerane på Nyhamna i Trondheim. Etter hektisk ombygging har dei nå opna «Cirka scenefabrikk» og torsdag var det uoffisiell føropning av eiga scene og premiere på framsyninga «Veien mellom huler og tårn». Produksjonen, som er mynta på barn frå seks år og oppover, har vore vist gjennom «Den kulturelle skolesekken» ei tid, men nå var det premiere for ålmenta. Og dette er så langt ifrå ei oppsetjing berre for dei yngste, for her var opplevingsrikdom og grunnlag for vidare filosofering for folk i alle aldrar.

Som alle produksjonane til Cirka Teater, er også denne særs visuell og fantasirik. I tillegg er musikken, som er komponert og blir framført av Sissel Vera Pettersen og Martin Smidt, ein integrert og viktig del av totalopplevinga. For denne framsyninga er meir ei oppleving enn ei tradisjonell teateroppsetjing. Her er inga eigentleg forteljing, men meir ei fantasifull fabulering rundt menneskas trong til å skape rom. Dei tre på scena tar til med å leike seg med bølgepapp, og raskt syner det seg at dei har heilt ulike preferansar. Anne Marit Sæther vil skape vegar for å finne fram, Janne Brit Rustad vil lage tårn for å kome seg opp og sjå seg om, og Elizabeth Piro Volan vil krype inn i ei hole, eitt av dei eldste og tryggaste romma menneska kjenner. Slik blir dei ståande som representantar for vår heilt grunnleggjande trong til å finne veg, kome oss opp og fram, og til å skape oss trygge rom. For denne meldaren, som også er arkitekt, var det godt å sjå at nokon endeleg tar tak i omgrepet «rom», eit ord som dei fleste oppfattar som eit synonym for værelse. Men rom er så mykje meir. Det treng ikkje vere definert av veggar, og ein kan oppnå romkjensle av både lys, lyd, fysiske skilje og av himmelkvelvinga. Når ein tenker seg om, vil nok dei fleste hugse kor trygt det var som barn å leike under kjøkkenbordet med duken dradd heilt ned.

Det er alle desse både fysiske og virtuelle romma, og dei opplevingane dei gir oss, som Cirka Teater utforskar. Ved hjelp av kreativ scenografi, sinnrik lysbruk, faktisk også i scenografien og rekvisittane, og ikkje minst med særs stemningsskapande musikk og vokallyd skapar dei situasjonar, undring, fabulering og draumar. Og om dette er dei ikkje åleine. Framsyninga er blitt til gjennom ei tre månaders prøveperiode saman med barn frå Ila og Lilleby skole, og før kvar framsyning tar femten nye barn del i ein workshop før dei blir med på scena i leitinga etter og utforskinga av vegar, holer og tårn.

Scenekunsten har til alle tider vore opptatt av ulike sider ved menneskelege kjensler og åtferd som kjærleik, hat, sjalusi, makt og undertrykking. Men han har i liten grad tatt opp andre grunnleggjande sider ved å vere menneske, som vår trong til å skape rom av ulik karakter. «Veien mellom huler og tårn» er ei framsyning som filosoferer over desse heilt basale sidene ved tilværet, og som gjer det på eit opplevingsrikt og undrande vis som gjer det godt å vere publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. juni 2018.)