Amund Grimstad

TEATER

«Komatøsen»
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av Forfattarkollegiet i SIT
Regi: Vilde Traagstad
Scenografi: Inga Utsi
Kostyme: Inger Langbakk
Med: Aksel Adrian Langum Øien, Ane Kvistad, Hilde Vestre Sem, Nora Bugge Pasca, Nora Bjørvig Henriksen og Julie Paulsen

Føreseieleg, overspela og ikkje spesielt morosamt. SIT kan langt betre enn dette.

Studentersamfundets Interne Teater (SIT) syner med UKE-revyane annakvart år at dei stort sett meistrar både å skrive poengterte og humoristiske sketsjar, og å framføre dei på meir enn akseptabelt vis. Nokre av desse revyane har vore på line med det beste i norsk revytradisjon, og stundom faktisk også fornya han. Så skulle ein tru at ein slik meir enn hundreårig tradisjon skulle gjere at studentane også kunne lage farsar og reine lystspel, men humor er ei alvorleg sak, og det finst diverre ikkje noka oppskrift på å lage god komikk. Det fekk vi prov på da SIT i kveld hadde urpremiere på «Komatøsen», eit forsøk på ein ellevill komedie dei både hadde skrive, produsert og framført sjølv.

Ei gamal mor ligg i koma på eit sjukehus, og ved senga finn vi dottera Ingrid, og etter kvart sonen Severin. Mora er skipsreiarenke, og dei to ved senga syner seg snart å vere meir opptekne av arven enn av om mora blir god att. Ein advokat kjem inn og gjer førebuingar til å få oppnemnt dei to som verje for mora, og ettersom dette ikkje kan skje fort nok, gjer dei kva dei kan for å blidgjere advokaten. Moras syster, parodisk oppteken av sjamanisme og spirituelt lirum larum, dukkar opp, det gjer også tenåringsdøtrene til Severin, dei einaste ved sia av ein sjukepleiar som er tilnærma normale i denne settinga. Ingrid og Severin tar rikelege forskot på arv når dei forsyner seg av moras sjekkhefte, først for å gjere rommet hennar meir triveleg, dinest for å hyggje seg sjølve. Korleis det går skal eg halde meg frå å fortelje, men heile narrativet er så føreseieleg at det skal ikkje mye fantasi til for å gjette seg til det meste.

Opplegget er for så vidt godt tenkt. Det er ein ok idé. Men humor dreier seg ikkje berre om å lage mest mogeleg absurde situasjonar og å presentere heilt outrerte personar som ropar høgt til kvarandre. Sjølvsagt var her eitt og anna poeng, men det var diverre så alt for langt mellom drammane, Og sjablongmessig overspel er ikkje synonymt med humor. Historia er for tunn, og i staden for å bli absurd i tydinga at ho tar uventa og surrealistiske vendingar, blir ho særs føreseieleg. I den førre produksjonen eg såg frå SIT (The Breakfast Club)var personinstruksjonen forbausande god og spelet relativt lågmælt. I «Komatøsen» var det lite av dette. Overtydelege rolletolkingar, overspel, og roping av replikkar, rett nok med heiderleg unnatak av dei to tenåringsdøtrene, og ikkje minst sjukepleiaren (Nora Bjørvig Henriksen) som hadde litt av den fingertippkjensla som skal til for å skape god humor. Eit blik eller ein liten gest frå henne sa meir enn mange høgrøysta replikkar.

Scenografien til Inga Utsi var god, veleigna for føremålet, og hadde ei nøkternheit som resten av produksjonen mangla. Den elleville bruken av rekvisittar for å møblere sjukerommet, var også oppfinnsamt og godt gjennomført, men narrativ, spel og regi stod ikkje i forhold, og då blei det berre pålessa halloi.

Eg har sett eit utal produksjonar frå SIT gjennom meir enn førti år, og når eg skriv så vidt kritisk om «Komatøsen», er det fordi eg veit at SIT kan langt betre enn dette.

TEATER

«Translyria»
Sogn og Fjordane Teater, Molde
Tekstar av William Shakespeare
Omsett av Edvard Hoem
Sett saman og regissert av Frode Gjerløw
Scenografi og kostyme: Ellan Parry
Med: Sulekha Ali Omar, Anders Firing Aardal, Ida Løken Valkeapää, Benedikte Karine Sandberg og Preben Lillebø Rongve

Eit visuelt, velspela og særs leikent ensemblespel.

Med utgangspunkt i William Shakespeares komedie «Helligtrekongersaften, eller Hva dere vil» frå det oppdikta landet Illyria, har regissør Frode Gjerløw leika seg med sju av forfattarens drama, og med kjønnsidentitet som eit slags berande tema. På Shakespeares tid blei alle rollene spela av menn, og i «Helligtrekongersaften» er forviklingar med tanke på kjønn heile grunnlaget for komedien. Så når Gjerløw i denne parafrasen over Shakespeare-tekstar lagar ein slags medley, er han på trygg grunn når han leikar med kjønnsidentitet, let skodespelarane spele motsette kjønn og eigentleg gjer det heile litt surrealistisk.

«Translyria», som ein kanskje kan lese som transanes Illyria, er eit overdådig, litt absurd, ganske komisk, særs velspela, lyrisk og nydeleg kostymedrama der eg personleg fekk langt meir ut av den vakre og leikne herjinga med Shakespeare enn med spørsmålet om kjønnsidentitet. Ei av årsakene til at dette i så stor grad er blitt ei uvanleg god, visuell og sanseleg framsyning, er scenografien, og ikkje minst dei heilt fantastiske kostyma til Ellan Parry. Framfor ferskenfarga draperi og i dei mest utrulege kostyme og maske, framfører dei fem skodespelarane gjennom meir enn 25 tablå i alt åtte roller frå sju ulike drama. Med velkoreograferte danseopptrinn, litt song, og med trygg framføring av Edvard Hoems sikre, og lyriske omsetjing, gir dei fem oss ei vakker, og tidvis ganske humoristisk framsyning. Skilja mellom dei ulike drama blir etter kvart viska ut, og dei går stundom nesten i eitt som til dømes i dei ganske saumlause skifta mellom dødsscenene i «Hamlet» og «Romeo og Julie».

Det er ikkje nokon enkel og rettlina forteljing Gjerløw gir oss der han går ut og inn av sju ulike drama, og stundom er ikkje logikken og tråden heilt grei å følgje. Men det er vel heller ikkje meininga å vise at Shakespeare skreiv same stykket om att gong på gong, men meir å syne slektskap i tematikk, intriger, – og kanskje kjønnsidentitet? Og det greier han, jamvel om det nok er ein fordel for publikum å ha ein viss kjennskap til tekstane på førehand.

«Translyria» er eit ensemblespel der dei fem på scena utan unnatak leverer så formidable rolletolkingar, at det vil vere feil å gå inn på kvar einskild og framheve nokon særskild. Saman med skodespelarane, og ikkje minst scenograf og kostymedesignar Ellan Parry, har Frode Gjerløw laga ei framsyning der spel, dans, musikk, scenografi og kostyme går opp i ei høgare eining som eit sanseleg og vakkert kunstverk. Etter gjestespel i Molde i helga, skal framsyninga nå turnere i Sogn og Fjordane fram til påske.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 2. april 2019.)

TEATER

«Lang dags ferd mot natt»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Eugene O’Neill
Omsett av Bjørn Alex Herrman
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk ansvarleg/komponist: Alf Lund Godbolt
Med: Hildegunn Eggen, Trond-Ove Skrødal, Jon Lockert Rohde, Vetle Bergan og Ingrid Unnur Giæver

Minimalistisk, innsiktsfullt og uvanleg velspela drama om ein familie på veg mot fortaping.

Dei beste og mest spela amerikanske drama frå nittenhundretalet handlar i stor grad om dysfunksjonelle familiar, og den som starta realismen, og reidde grunnen for dramatikarar som Arthur Miller og Edward Albee, var Eugene O’Neill (1888-1953). Det mest kjende av hans drama er «Lang dags ferd mot natt» frå 1941, eit stykke som er så sjølvbiografisk at O’Neill la ned forbod mot å setje det opp før 25 år etter hans død. Men enka trassa klausulen, og alt i 1956 hadde det urpremiere i Stockholm.

Vi er heime hjå familien Tyrone der faren James (Trond-Ove Skrødal) er ein tidlegare vidgjeten skodespelar og Shakespearetolkar som etter kvart har gjort karriere som forretningsmann, men som er gjerrig, alkoholisert og totalt utan sjølvinnsikt. Mora Mary (Hildegunn Eggen) blei uforvarande morfinist i samband med den yngste sonens fødsel, og ho er akkurat heimkomen etter behandling. Eldstesonen Jamie er ein mislukka skodespelar, dagdrivar og om mogeleg meir alkoholisert enn faren. Og yngstesonen Edmund, forfattarens alter ego (Vetle Bergan), er tæringssjuk. At sjukdomen akkurat har tatt ei ny og verre vending er det som utløyser mykje av det som skjer i dette tette kammerspelet. I løpet av eit døgn følgjer vi dei fire familiemedlemane og tenestejenta deira i eit tilnærma lukka rom der fortida blir rulla opp lag for lag samstundes som vi blir vitne til korleis manglande sjølvinnsikt og kommunikasjon, kombinert med ei eksplosiv blanding av forakt og kjærleik riv den vesle familien frå kvarandre.

Johannes Holmen Dahl har gjennom tidlegare produksjonar, spesielt «Glassmenasjeriet» og «Byggmester Solness», båe på Trøndelag Teater, synt at han har tillit både til tekst, skodespelarar og ikkje minst publikum. Slik er det også denne gongen, for her er det replikkane, monologane og det som heng att etter manglande kommunikasjon som skal gjere jobben. Saman med lysdesignar Eivind Myren og scenograf Nia Damerell har han skapt eit scenerom der aktørane har minimalt med ytre staffasje å lene seg på. På hovudscena, som i røynda er alt for stor for eit slikt kammerspel, blir avstanden mellom aktørane påtrengjande synleg. Og det er her Johannes Holmen Dahl først og fremst viser tillit til publikum, for han vågar å utfordre oss ved å gjere ubehaget som publikummar ekstra stort gjennom tidvis ganske langdryge sekvensar der vi må lide oss med aktørane og deira fortvila liv. Dette er ikkje underhaldning, men innleving. Og sjølv om regissøren har lagt inn ein del varm og forsonande humor, skal det gjere litt vondt, og eg ser at dei fleste i salen toler det.

Framsyninga startar med eit nake rom der den einaste rekvisitten er eit klaverinstrument heilt attende på bakscena. Så tek det til å dale lauv, for vi er på seinsommaren, Edmund klynger seg lenge til at sjukdommen berre er restane etter ei sommarforkjøling, men her er det umiskjenneleg haust både reelt og i menneskesinnet. Roleg og lydlaust fell lauvet til jorda og illustrerer på like enkelt som genialt vis i kva retning dette går. Nia Damerell er endå meir minimalistisk med scenografien enn det Dahl er i regien, men nettopp difor blir uttrykket så sterkt og tydeleg utan å vere påtrengjande. Og i samspelet med Eivind Myrens lyssetting greier ho å lage eit lukka rom ut av det store, opne scenerommet, eit rom der det ikkje er fysiske stengsler mot omverda, men der dei fire likevel er fanga i eigen lagnad. Berre tenestejenta Cathleen (Ingrid Unnur Giæver) representerer alternativet, livet, ein røyndom dei fire for lengst har tatt farvel med.

Her er som sagt lite staffasje, korkje i scenografi, rekvisittar eller spel. Difor blir også dei få verkemidla så sterke. Nennsam og forsiktig, men utsøkt bruk av musikk er med på å skape stemningar, men bortsett frå musikken og lauvet, er det berre spel og replikkar der alle får særs god tid til å dvele ved sitt, som gjer jobben. Med dyktig personinstruksjon og heilt uvanleg gode skodespelarprestasjonar blir dette ei intens og tett reise inn i fire menneske som tilsynelatande vandrar viljelause om, fullstendig i lagnadens, eller fortidas, vald. Jon Lockert Rohde gir oss på overtydande vis ein eldsteson som freistar å følgje farens karriere som skodespelar, og som ønsker seg ut, men som er fylt av øydeleggjande hat, avundsjuke og aggresjon som han søkjer å drukne i whisky og horehus. Vetle Bergan er forfattarens alter ego, den sarte, sjukelege kunstnarsjela som er overtydd om at tæringa snart vil ta livet av han. Vart og forsiktig syner han oss eit menneske fylt av skuldkjensle og maktesløyse, men likevel ikkje utan kjærleik.

Trond-Ove Skrødal og Hildegunn Eggen er røynde og velmeritterte skodespelarar, men her syner dei båe noko av det beste eg har sett frå dei. I intense, nære og samstundes avstandsfylte samspel får dei fram kjærleiken som var, og som det framleis finst små reminisensar av, men som etter kvart likevel er blitt så umogeleg. Og i to heilt eineståande monologar gir dei oss eit lågmælt, inderleg, sårt og fullstendig overtydande innblikk i to forhutla menneske på full fart mot fortaping. Mary drøymer seg 35 år attende til brurekjolen ho la så mye arbeid og innsats i, medan James med ei whiskyflaske og såre tonar frå et dragspel gir ei nærast ufriviljug oppsummering av familiens og eige liv. Desse to monologane er tablå som kunne ha stått på eigne bein, og som er symptomatiske for heile denne produksjonen. For «Lang dags ferd mot natt» er scenekunst av verkeleg høg klasse.

(Ei forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. mars 2019.)

TEATER

«Kollektivt selvmord»
Nordland Teater, Hovudscena
Av Arto Paasilinna
Omsett av Tor Tveite
Dramatisering og regi: Bjørn Ravn Carlsen
Scenografi og kostyme: Even Børsum
Med: Stein Grønli, Rudy Claes, John Sigurd Kristensen, Ida Marie Bakkerud, Dagrun Anholt, Lars August Jørgensen og Stein Elvestad

Når det meste av Paasilinnas absurde humor skal med, går det fort ut over den meir subtile underteksten.

Den finske forfattaren Arto Paasilinna (1942-2018) har ein stor lesarskare. Han debuterte i 1972, fekk gjennombrotet med «Harens år» i 1975, og fram til han i 2009 fekk slag, skreiv han 35 romanar. Dei er selde i millionopplag over heile verda. Nå har Bjørn Ravn Carlsen dramatisert og iscenesett ein av dei mest kjende og populære, «Kollektivt selvmord» frå 1990. Og torsdag var det urpremiere på Nordland Teater i Mo i Rana.

Paasilinna skreiv om daglegdagse tema med ein svart og morbid humor, og der dei mest fantastiske ting kunne skje. Slik også med denne forteljinga. Direktør Rellonen (John Sigurd Christiansen) er etter sin fjerde konkurs på veg inn i ein låve for å skyte seg. Men tilfellet ville ha det til at den like mislukka oberst Kemppainen (Stein Grønli) også er i låven og i ferd med å henge seg. I staden for å fullføre ærendet, tek dei to ein forsonande dram (det blir mange av dei etter kvart) og finn ut at det sikkert er fleire der ute som tenker i same baner. Så dei set inn ei annonse for å samle dei suicidale, og får eit utal svarbrev. Saman med ei av respondentane, viserektor Puusaari (Rudy Claes), sorterer dei svara og kallar inn til seminar der møtelyden vedtar å gjere kollektivt sjølvmord. Sjåføren Korpela (Dagrun Anholt) stiller turistbussen sin til disposisjon, og saman legg den temmeleg brokete gjengen ut på ei reise frå Nordkapp til Portugal for å gjere det av med seg i det eine meir pittoreske sjølvmordsmålet etter det andre.

Undervegs er vi vitne til det eine opptrinnet galnare enn det førre, og når bakteppet er at dei alle eigentleg vil døy, blir det mye absurd humor bygd på at dei fleste munnhella våre tar utgangspunkt i eit langt og lukkeleg liv.

Bjørn Ravn Carlsen, som både har dramatisert og regissert framsyninga, har tatt vel vare på alt dette, og er i det meste tru mot Paasilinnas forteljing. Men det er også eit problem, for når alt skal med, kan det bli litt springande og episodisk. I romanen er det ein heil busslast med suicidale, medan Carlsen berre nyttar sju skodespelarar. Når direktøren, obersten og viserektoren stort sett held seg til dei rollene, blir det mange roller og sceneskift for dei fire siste, og sjølv om dette stort sett fungerer brukbart og blir framført godt og truverdig, går det stundom litt over stokk og stein. Stein Elvestad er den som har flest roller, og han taklar dei framifrå, hoppar ut og inn av rollene, og syner eit formidabelt komisk talent.

Å lage scenografi til ei slik framsyning er ikkje enkelt, og å gjere han egna til turné er endå verre. Even Børsum har søkt å løyse det ved å lage ein stilisert buss som også kan vere motell, sommarhus og meir til. I tillegg nyttar han illuderande modellar. Det er eit godt forsøk, men ikkje heilt vellukka. Mellom anna blir nokre av sceneskifta, og illusjonen av at det skjer ein del mellom dei, ganske masete flytting av scene-element. For å gjere skifta meir saumlause blir det også nytta mye kjend populærmusikk med assosierande tekstar, men bruken blir tidvis litt påtrengande.

Etter kvart som sjølvmordskandidatane blir kjende med og finn kvarandre, forsvinn det depressive, og livslysta kjem att. Slik blir «Kollektivt selvmord» i røynda ei hylling av livet. Ein del av underteksten forsvinn diverre når så mye skal med, men ettersom dette er både relativt velspela, ganske absurd og temmeleg humoristisk, trur eg likevel at det talrike og entusiastiske publikummet til Paasilinna vil få valuta for pengane.

Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 23. mars 2019.

TEATER

«The Breakfast Club»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av John Hughes
Omsett av Mari B. Djuve
Regi og bearbeiding: Mari B. Djuve
Scenografi: Eivind Olmhus og Guro Blikås
Kostyme: Marte Stalsberg
Med: Daniel Damvall, Hanna Gravem, Elise Hegstad, Viel Carlsen, Ola I. H. Mæhlen og Trygve J. Rønneberg

Ei på alle vis vellukka oppsetjing med stram og sikker regi, framifrå personinstruksjon og overraskande godt og detaljrikt spel.

Filmen «The Breakfast Club», som hadde premiere i 1985, blei særs populær i USA, og fekk etter kvart kultstatus. Det var ein film som tok ungdommen og dei ulike typane på alvor, og som samstundes synte at tilsynelatande ganske forskjellige tenåringar likevel sleit med akkurat dei same problema. Her heime fekk nok ikkje filmen same popularitet, og det skuldast kanskje at han, trass i mye av det ålmenne, likevel er ganske amerikansk, og ikkje minst den temmeleg problematiske avslutninga med eit lirum-larum av ein slags happy ending som ikkje stod heilt i samsvar med tematikken elles.

Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett opp stykket som teater på intimscena Knaus i Studentersamfundet i Trondhjem, og resultatet er blitt overraskande bra med ei herleg blanding av alvor og skjemt, god og stram regi og uvanleg god personinstruksjon og spel frå det vesle ensemblet. Eit overskotsproblem er det at ensemblet openbert ikkje var budd på at publikum ville respondere så kraftig. Skodespelarane må ta seg lengre pausar og vente til låtten har lagt seg.

Regissør Mari B. Djuve har flytta handlinga i den relativt enkle historia frå amerikansk high school til ein vidaregåande skole i Trondheim der fem heilt ulike elevar etter lektor Stabels (Trygve J. Rønneberg) meining har gjort seg fortente til å sitje att ein heil laurdag i skulens bibliotek der dei som straffeeksersis skal skrive ein stil på minst tusen ord om kven dei trur dei er. Dei fem er atleten Anders (Daniel Damvall), nerden Bjarne (Viel Carlsen), den tekkelege Klara (Elise Hegstad), den sære Andrea (Hanna Gravem) og pøbelen Jon Bender (Ola I. H. Mæhlen). Dei fem er som sagt heilt umake, dei kjenner ikkje kvarandre, og dei likar heller ikkje kvarandre. Men å sitje att i ni timar i eit lukka rom er som å bli sitjande fast i ein heis. Det er uråd ikkje å forsøke på ei form for kommunikasjon, og etter kvart løyser mykje seg opp, ganske ufriviljug opnar dei seg for kvarandre, og gjennom ei rekkje fornøyelege tablå, som også tidvis kan vere ganske alvorlege, lærer vi dei ulike ungdomane og lagnadane deira å kjenne. Og både dei og vi finn raskt ut at trass i ulik sosial bakgrunn, interesser og haldning, så er dei grunnleggjande like, faktisk overraskande like. Alle er i opposisjon til foreldra, dei er fanga i sine eigne og omgjevnadanes forventingar, og dei er livredde for å bli som foreldra sine.

Jamvel om det meste skjer i skulebiblioteket, – eit lukka rom, tar filmen også i bruk resten ave skulen, men på intimscena Knaus er ikkje det like enkelt. Så regissør Mari B. Djuve har vore nøydd til å ta nokre val, og stilisere ein del scener samstundes som ho har kutta i andre. Det er gjort effektfullt med oppfinnsam bruka av god scenografi, lyden frå tikkande klokker og ei blanding av strobelys og mørklegging. Slik greier ho å fortette forteljinga, skape god dramaturgi og gi naudsynt rom for sjølve innhaldet i historia. For det er handlinga, interaksjonen mellom dei fem, og den særs gode dialogen som først og fremst gjer dette så vellukka og spennande. Djuve har sjølv omsett teksten til eit levande, naturleg og munnleg språk. Personinstruksjonen hennar er framifrå, for dei fem spelar overtydande og viser tydeleg og truverdig dei ulike typane utan å hamne i overspel. Det er godt gjort, for alle dei fem er eigentleg ganske outrerte, kvar på sitt vis. Navet i handlinga og dialogen er pøbelen Bender som driv historia framover, kommenterer og provoserer dei andre, og som nok har den mest takknemlege, men også den mest krevjande rolla, imponerande framført av Ola I. H. Mæhlen. Både han og dei øvrige syner ein nyanserikdom i spelet som er sjeldan å sjå blant amatørar. Lektor Stabel er den einaste som blir karikert og overspela, og ettersom Trygve J. Rønneberg både spelar lektoren, og vaktmeistaren på skulen, er litt overspel ganske naturleg. Ved å nytte same person i dei to rollene som vaktmeistar og lærar, må Djuve kutte møtet mellom dei to, etter mitt syn ei av dei finaste scenene i filmen, ei scene som avslører vaksengenerasjonens dobbelmoral og menneskelege fallitt. Men framsyninga står seg likevel godt utan denne dimensjonen.

Mari B. Djuve har følgt narrativet i filmen, men samstundes gjort si eiga tilnærming, og det har ført til langt meir humor, mange fine detaljar i regigrepa og god dramaturgi og framdrift. Bruken av den ikoniske åttitalslåta «Forelska i lærer’n» (The Kids) der dansen tar heilt av, er ein liten sviske og eitt av mange regimessige høgdepunkt.

SIT har lagt handlinga til mars 1984, og det meste er tidsriktig og truverdig. Men når framsyningas målgruppe ikkje var født før i alle fall ti år seinare, får ein gamal teatermeldar bere over med at nokre av referansane og metaforane blei litt anakronistiske. Eg skreiv innleiingsvis at filmen hadde ein problematisk slutt som ikkje stod heilt til resten av innhaldet. Djuve og SIT har nok sett det same problemet, og freista å løyse det med eit litt surrealistisk rollebytte i avslutninga, noko som gjorde at eg blei sitjande att med ei undring i staden for irritasjon då det heile var over.

Oppføringa av «The Breakfast Club» er sjølvsagt bygd på filmens forteljing, men er blitt ei sjølvstendig og særs truverdig framsyning som står fullstendig på eigne bein. Det er ein velspela produksjon full av fine små detaljar, masse god humor, og samstundes med god plass til alvoret bak. Dette er ei oppsetjing som kunne ha fortent eit langt større publikum enn berre dei teaterinteresserte i miljøet rundt Studentersamfundet.

TEATER

«Gud smiler»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Av Olav Duun
Dramatisering og regi: Otto Homlung
Musikk: Asgeir Skrove
Lysdesign: Simen Høy Aasheim
Med: Emilie Mordal og Kristoffer Hjulstad

Humoristisk og velspela om motgang og kjærleik.

I løpet av halvtanna år har Otto Homlung dramatisert og sett opp tre av Olav Duuns mindre kjente romanar for Turnéteatret i Trøndelag. «Hilderøya» frå 1912 var ei uferdig historie, men gjennom «På tvert» frå 1909 og «Gud smiler» frå 1935 har Homlung synt at fordommane vi ofte har mot Duun som tung og språkleg utilgjengeleg, er heilt feil. «Gud smiler», som hadde premiere tysdag, er blitt ei humoristisk, leiken, poetisk og vakker lita kjærleikshistorie.

Alle dei tre produksjonane er forsiktig dramatisert forteljarteater med berre to skodespelarar og nesten fri for scenografi og rekvisittar. I staden har diskré lyssetting av Simen Høy Aasheim og vakker musikk av Asgeir Skrove sett dei ulike stemningane, og det har fungert framifrå, kanskje spesielt godt i «Gud smiler».

Justin (Kristoffer Hjulstad) og Rebekka (Emilie Mordal) er jamgamle, veks opp i lag, og er både venner og som hund og katt, eller mest som sysken å rekne. At dei to er etla for kvarandre er openbert for alle andre enn dei sjølve, og vi følgjer dei frå barndommen der Justin bur på den litle garden Bunese, og mistar både far og mor i ganske ung alder, medan Rebekka veks opp i fattigdom, og etter kvart finn seg både arbeid og bustad på Bunese. Men par blir dei ikkje, sjølv om Justin nok skulle ønske det. Nesten i sjalusi giftar han seg med ei anna, og Rebekka får etter kvart også sitt eige liv. Men så døyr kona til Justin, og ved et reint slumpetreff møter han att Rebekka. Meir skal eg ikkje røpe, og korleis det går er heller ikkje det viktigaste, men alt som skjer med menneska undervegs.

Eg har berre skumlese ein del av kapitla som er brukte i oppsetjinga, men finn det openbert at Otto Homlung har gjort eit framifrå arbeid med dramatiseringa. Samstundes som han er tru mot tematikk og innhald, har han reindyrka humoren, fjerna det litt omstendelege forteljargrepet og gjort Duun langt meir tilgjengeleg. Slik har han skapt ei historie som er forbausande lett å kjenne seg att i, full av fine aforismar, språkblomster, kloke onelinerar og masse humor. Og ei forteljing som, sjølv om ho er ålmenn og omhandlar menneska på alle nivå i livet, treff spesielt godt hjå ungdommen. Det passar bra, for etter turné i Trøndelag skal framsyninga bli vist i Den kulturelle skolesekken.

Hjulstad og Mordal spelar overtydande, og denne gongen har Homlung insistert på at det skal spelast på namdaling, ei utfordring dei to tek på strak arm. Hjulstad er den litt romantiske forteljaren, full av pågangsmot og energi, medan Mordal er langt meir leiken, kontrær og vanskeleg å forstå seg på. Saman gjer dei dette til ei vakker lita teateroppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 1. mars 2019.)

TEATER

«Operetten om Mack»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av Maja Bohne Johnsen i samarbeid med Trond Lie
Idé: Inger Buresund og Yngvar Julin
Regi: Trond Lie
Scenografi: Gjermund Andresen
Komponist: Simon Revholt
Kostyme: Anette Werenskiold
Koreograf: Hege Holte Østbye
Orkesterleiar: Ole-Morten Indigo Lekang
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Med: Mari Lerberg Fossum, Finn Arve Sørbøe, Helle Ottesen, Ingrid A. Evertsen, Elisabeth Moberg, Anethe Alfsvåg, Jørn Fuller-Gee, Kristian Fr. Figenschow, Reidar Falck Sørensen/Alexander Martinsen, Anna Karoline Bjelvin, Kyrre Vanebo, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Jardar Johansen, Anne Guri Tvedt, Harald Bakkeby Moe, Eirik Risholm Velle/Lars Kristoff og Julie Støp Husby.

Ein familiekrønike om eit bryggerihus dei fleste i Tromsø har eit kjærleiksforhold til.

Folk i Tromsø er glad i ølet og bryggeriet sitt, og uakta kva ein måtte meine om alkoholpolitikk, må ein medgi at Mack-namnet er ein nordnorsk merkevare av dei sjeldne, og ein viktig identitetsberar. Difor er det vel naturleg at bryggeriet måtte få sitt eige syngespel, sjølv om dette både er tekstreklame og promotering av alkohol. Slike pripne haldningar får ein la liggje, og i staden hygge seg med Tromsøværingane i deira hyllest til bryggeriet sitt. For entusiasmen på premieren torsdag synte at dette gjekk heim hjå publikum.

L. Macks ølbryggeri og mineralvannsfabrikk blei skipa av Ludwig Mack alt i 1877, men her skal vi til dei vanskelege åra frå første verdskrigen og fram til 1928. Forfattaren Maja Bohne Johnsen har tatt utgangspunkt i dei verkelege hendingane, men dikta relativt fritt i detaljane. Ho tar til i Tyskland der Maria (Mari Lerberg Fossum), yngstedottera i huset Mack, gjer karriere ved operaen, men gir etter for kjærleiken, og flyttar heim til Tromsø for å gifte seg med sin fars høgre hand, Lauritz Bredrup (Finn Arve Sørbøe). Kort etter dør gamle Mack, Bredrup tek over, og vil bygge ut og mangedoble produksjonen. Det blir satsa og tatt opp store lån, og gjennom ei rekkje tablå følgjer vi familiane Mack og Bredrup, med Tromsøs befolkning, ulike konjunkturar, sviktande fiske, ein restriktiv fråhaldspolitikk og ei veksande arbeidarrørsle som bakteppe. Gjennom ein mangefasettert familiekrønike får vi presentert lokalhistorie, god humor, velkoreograferte dansenummer og flotte og vel framførte songopptrinn med nyskrive og god musikk av Simon Revholt i ei herleg sjangerblanding.

Det er eit stort ensemble, mange sceneskift og ei mengde ulike tablå, men Trond Lie har fått det heile til å gå relativt saumlaust. Spesielt imponerande er dette fordi Gjermund Andresen har laga ein sinnrik og særs illustrerande scenografi som samstundes er temmeleg krevjande av di han nesten er i konstant endring. Det synkrone samspelet mellom regi og scenografi gir framsyninga ein variasjon som sjølve forteljinga saknar. Ho er diverre litt for episodisk og manglar ein del framdrift. Etter den optimistiske starten, kjem vi raskt inn i nødsår der fisket slår feil, bankane går over ende, fråhaldsrørsla er sterk og det er rett nok lov å produsere og selje øl, men ikkje å servere. Bryggeriet er i konstante økonomiske problem, men det skjer lite. Finalen i 1. akt, ein parafrase over Weather Girls’ «It’s raining men», var eit ellevilt og kjærkome brot.

Etter pause tek det seg litt opp, men framleis dreier det seg mest om kampen for å få nok pengar til å betale ølavgifta. Før alt ordnar seg heilt til slutt, først med godvilje frå kreditorar og skjenkeløyve frå bystyret, og så opninga av Ølhallen i februar 1928, det som kanskje blei det viktigaste kulturhuset i Tromsø i mange tiår framover. Det blir ein feiande finale, men vegen fram er i lengste laget.

Trond Lie har hatt ei god hand om instruksjon og timing av det store ensemblet. Mari Lerberg Fossum er strålande i rolla som Maria, og fleire av songane hennar er gripande og inderleg framført. Ingrid A. Evertsen er herleg med sin folkelege og underfundige humor som hushalderska Jensine. Og så må eg få framheve Helle Ottesen som steppa inn for Kirsti Sparboe berre tre-fire dagar før premiere i rolla som enkefru Agnes. Den tok ho på strak arm og med stålkontroll.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. februar 2019.)

TEATER

«Fuglane»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av Tarjei Vesaas
Dramatisering: Ole Anders Tandberg og Nils Sletta
Omsett til nordnorsk av Ragnar Olsen
Regi, scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Rolf-Erik Nystrøm
Koreografi: Kyuja Bae og Katarina Skår Lisa
Med: Rune Storsæther Løding, Anne E. Kokkinn, Per Bogstad Gulliksen, Johanne Fossheim, Rolf-Erik Nystrøm, Sven Henriksen, Inga Marja Sarre, Madeleine Fredstad Røseth og Cathrine Borkenhagen

Ei ambisiøs framsyning som får fram nye fasettar både hjå Mattis og Hege

Det er Vinterlysfestival i Mo i Rana, og den blei opna med premiere på «Fuglane» av Tarjei Vesaas på Nordland Teater laurdag. Det er ein ambisiøs produksjon med stor fallhøgde, men er blitt ei velspela framsyning som borar djupt ned i sjelelivet til hovudpersonen.

Bård Lie Thorbjørnsen er ein av landets beste scenografar med heile fire Heddanominasjonar og to prisar bak seg. «Fuglane» er debuten hans som regissør, og han har laga ei framsyning som både følgjer narrativet og er tru mot Vesaas, men som også vågar å ta seg god tid og dvele slik at publikum får rikeleg høve til eiga tolking og dikting. Når Thorbjørnsen også har ansvaret for scenografien, og i tillegg lèt musikk og lyd spele ei avgjerande rolle, samt at han har lagt til forsiktig, men vakker koreografi, blir framsyninga også ei audiovisuell oppleving.

På ein stor stein, som for dei som har lese Vesaas, sjølvsagt er relativt flat, følgjer vi syskenparet Mattis (Rune Storsæther Løding) og systera Hege (Anne E. Kokkinn). Mattis er redd lyn og torevêr, ser og tolkar teikn i naturen og tenker djupe, men enkle tankar. Rolla blir tradisjonelt lese som eit forsvar for dei som har litt mindre bagasje, men også som eit sjølvbiografisk uttrykk for kunstnarsinnet. I denne oppsetjinga er det nok mest det første. Rune Storsæther Løding gir oss ei imponerande og intens tolking av Mattis i ei særs tekstrik rolle der han er til stades heile tida, og syner oss alle fasettar ved denne førtiåringen som på same tid er både barn, vaksen og i puberteten. Og han borar langt djupare enn dei produksjonar eg har sett tidlegare. Anne E. Kokkinn gir også nye dimensjonar til Hege som nok er snill, omsorgsfull og overberande, men som det openbert renn over for av og til. Og samspelet mellom desse to er både vart, vakkert og vondt. For når Mattis finn ut at han kan arbeide som ferjemann og ror framandkaren Jørgen (Per Bogstad Gulliksen) til gards, får Hege med eitt eit liv, medan verda blir snudd på hovudet for Mattis.

Musikaren og komponisten Rolf-Erik Nystrøm følgjer handlinga som ein skugge, og med ein sår saksofon kommenterer han det som skjer på scena, eit poetisk og vellukka grep. Men når alle dei andre aktørane lagar lyd og musikk med klaprande steinar og anna, blir lydbildet av og til ganske forstyrrande. For å få rom for dei dvelande scenene, må handlinga stundom bli litt stilisert, og det fører til at nokre roller har fått i minste laget å spele på. Men samstundes gjer dette grepet at Thorbjørnsen held ulike tolkingar heilt opne, spesielt i finalen. Det er eit godt val.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. februar 2019.)

TEATER

«Det latterlige mørke»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Wolfram Lotz
Omsett og regissert av Jonas Corell Petersen
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Musikk Lasse Marhaug
Lyddesign: Jan Magne Høynes
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Ida Cecilie Klem, Håkon Ramstad, Kenneth Homstad, Ragne Grande, Janne Kokkin og Hans Petter Nilsen

Ei utfordrande og delvis utmattande framsyning som verkeleg gjer noko med deg slik godt teater skal gjere.

For fem år sia skreiv den unge tyske dramatikaren Wolfram Lotz dramaet «Det latterlige mørke» som i forteljinga kviler godt på Joseph Conrads kortroman «Heart of Darkness» frå 1899 og Francis Ford Coppolas film «Apocalypse Now» frå 1979, båe sterkt politiske og opptekne av sivilisasjonsprosjektets mange motseiingar. Joseph Conrads roman frå ein ekspedisjon på Kongoelva, var, trass i seinare påstandar om rasisme, medverkande til at den belgiske Kong Leopolds private koloni «Fristaten Kongo», eitt av dei mest brutale og inhumane imperialistiske prosjekt som har eksistert, blei avvikla få år etter. Og Francis Ford Coppolas prisvinnande film om ein tilsvarande ekspedisjon opp Nùngelva og inn i Kambodsja under Vietnamkrigen, er blitt ikonisk og ein av dei viktigaste antikrigsfilmane som er laga. Med dette som bakteppe, har Wolfram Lotz tatt forteljinga vidare til Afghanistan. Og i tillegg til Conrad og Coppola, er her attkjennelege element frå både Samuel Beckett og kanskje særleg frå Eugène Ioenscos meir humoristiske, absurde teater Nå har Trøndelag Teater sett opp stykket i regi av Jonas Corell Petersen, og det er blitt ei framsyning som er både utfordrande og delvis utmattande, men samstundes særs godt teater.

Vi blir med den tyske kommandørsersjanten Oliver (Håkon Ramstad) og assistenten hans, Stefan (Kenneth Homstad) på ei reise opp ei fiktiv elv (som eigentleg er eit fjell) i Afghanistan på leiting etter den galne offiseren Deutninger (Ragne Grande) som har forskansa seg langt inne i jungelen. Men først skal vi til ein tysk rettssak der Ultimo (Ida Cecilie Klem), med diplomstudium i pirateri (ja, du las rett) frå Mogadishu, freistar å forsvare seg mot tiltalen om at ho og kameraten Tofdau har borda eit tysk lasteskip. I ei humoristisk metaform fortel ho den ganske absurde historia si der ho spelar uhemma både på suffli og sal. Men så er vi med eitt i Afghanistan og følgjer Oliver og Stefan, som i brautande militær framferd tek seg opp den fiktive elva. Det er ei reise som er vel så mye mental som fysisk. Undervegs møter dei mangt og mykje, og den eine absurde situasjonen blir avløyst av den neste, toppa av møtet med Reverend Carter (Hans Petter Nilsen), som gjer ein herleg parodi på ein misjonær.

Framsyninga har eit utal referansar til likt og ulikt, og absurde hendingar og situasjonar står formeleg i kø. I utgangspunktet er her masse humor, men etter kvart utfordrar regissøren oss med dvelande ubehag. I ein sju minutts sekvens sit vi i stummande mørke, medan vi blir bombarderte med Lasse Marhaugs intense musikk og lyd. På premieren var det ein publikummar som ikkje greidde å halde seg lenger, og som måtte sjekke mobilen, berre for straks å oppdage at han med det lyste opp heile salen, og difor klappa att telefonen like raskt som han var opna. Slik blei publikum ein ufriviljug, men særs viktig kommentar til oppsetjingas problematisering av kva som er kultur, danning og sivilisasjon. Det er nesten så ein skulle tru opptrinnet var programmert.

Jonas Corell Petersen har fleire slike utmattande scener, akkurat så mykje for lange at dei kan få publikum til å bli aktive deltakarar. Og etter det stummande mørket, som var langt frå latterleg, kom det meir alvor, for nå er vi på veg djupt inn i jungelen. Nia Damerells juleglitteraktige scenografi endrar karakter og blir dystrare, og eit hestekadaver som blir piska i det uendelege får nok ein gong ubehaget i salen til å vekse.

Når det heile går mot slutten, den galne offiseren er funne, og vi lurer på kva opninga med dei to somaliske piratane hadde med dette å gjere, dukkar den andre piraten, Tofdau (Janne Kokkin) opp. Han fall i havet og forsvann under bordinga, men det synte seg at havet ikkje berre var tomt for fisk, men også for vatn (!), så han har like godt spasert på havets botn heilt til Afghanistan.

Det er eit strålande opplagt ensemble som framfører stykket, og særleg er samspelet mellom Håkon Ramstad og Kenneth Homstad ei oppleving i seg sjølv, brautande og naivistisk på same tid. Nia Damerells scenografi er både illustrerande og mangefasettert, og samstundes det ein kan kalle det stygges estetikk. Og i botn av heile framsyninga ligg ein kraftig sivilisasjonskritikk der det er eit særs ope spørsmål kva for kultur som representerer humanisme og sivilisasjon. Oppsetjinga får meg til å tenkje på svaret som er tillagt Mahatma Gandhi då han ein gong blei spurt av ein journalist kva han meinte om vestleg sivilisasjon. Etter å ha tenkt seg om, svara Gandhi: Det ville ha vore ein god idé!

(Ei litt kortare utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen tysdag den 12. februar 2019.)

TEATER

«En folkefiende»
Teatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av Henrik Ibsen
Tilrettelagt av Philipp Stengele i samarbeid med ensemblet, Linn Pettersen og Cecilie Lundsholt
Regi og konsept: Philipp Stengele
Scenografi og kostyme: Freya Busby
Med: Inga-Live Kippersund, Hedda Sandvig og Elisabet Topp

Ei humoristisk og sterkt komprimert framsyning som eg trur vil treffe tenåringsmålgruppa.

Teatret Vårt held fram med å presentere klassikarane for eit yngre publikum. I 2016 sette dei opp William Shakespeares «Othello» for tenåringar, og året etter var det «Hamlet» for seksåringar. Båe produksjonane fekk Heddanominasjonar. Nå har dei tatt for seg «En folkefiende» av Henrik Ibsen, og tilrettelagt det for ungdom frå 13 år og oppover. Som i «Othello» er det Philipp Stengele som har gjort tilarbeidinga og har regien, og i ein ganske komprimert einaktar på berre fem kvarter har han greidd å få med seg det meste, å vere ganske tru mot Ibsen, og samstundes treffe målgruppa.

Dei fleste som i ung alder les eller ser «En folkefiende» blir gripne av den sanningssøkande og kompromisslause badelegen Tomas Stockmann som oppdagar at vatnet er forureina og som vil gjere noko med det. Så møter han uventa motstand både frå broren Peter, som er styreleiar for badet og byfogd, og frå det som skulle vere ei fri presse, men som lograr villig for makta. Her skreiv Ibsen om ein miljøvernar og ein varslar alt i 1892! Men med ei slik tolking, blir avslutninga av dramaet litt uforståeleg når Tomas endar opp som ein gal elitist som meiner at han åleine veit og at den sterkaste er den som står mest åleine. Stengele har laga ein ny vri på dette. Når vi kjem til finalen og Tomas går frå konsepta, står Petra, dotter hans, fram som ein representant for ungdomen og framtida, og avsluttar med replikken: – det er tid for handling. Kanskje ikkje heilt Ibsen, men ein heilt grei vri som går rett heim hjå publikum.

Ibsen skreiv opphaveleg «En folkefiende» som ein komedie, og mange har freista å spele stykket slik, men få har lukkast. Stengele får det til. Han nyttar berre tre aktørar, alle kvinner, til å spele heile sju roller. Elisabet Topp, Hedda Sandvig og Inga-Live Kippersund vekslar på rollene, og er alle tre innom dei fleste, samt at dei nokre gongar unisont framstiller same person, som i ein herleg og ganske komisk framstilling av svigerfaren, Morten Kiil, som eit troll med tre hovud. I ein enkel scenografi av tomme ølkasser som er lette å ommøblere, blir dramaet spela ut som ganske fysisk teater, i stort tempo, og med akkurat passe overspel til få fram komikken utan å misse innhaldet. Ein skulle tru det ville vere vanskeleg å henge med i kven som var kven, men det er det faktisk ikkje. Og at oppsetjinga spelar aktivt på publikum som del av møtelyden, eller den kompakte majoritet, gjer at innlevinga og konsentrasjonen blir større hjå ungdommane i salen.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 5. februar 2019.)