IDYLL: Nært og ømt, men ikkje noko varar evig. FOTO: ARILD MOEN/TINGH
«Scener fra et ekteskap» Teateret Vårt, Molde Av Ingmar Bergman Omsett og tilarbeidd av Arne Lygre Regi: Tatu Hämäläinen Scenografi: Tatu Hämäläinen og Phillip Isaksen Komponist: Tatu Rönkkö Med: Kjersti Botn Sandal og Bjørnar Lisether Teigen
Innsiktsfullt, lågmælt og intenst om den vanskelege kjærleiken.
Mykje har skjedd sia Ingmar Bergman i 1973 laga TV-serien «Scener fra et ekteskap» med Erland Josephson og Liv Ullmann i hovudrollene. For to år sia fekk Rogaland Teater Arne Lygre til å omsetje og tilarbeide teksten til dagens forhold. Seks timelange episodar blei skorne ned til godt under det halve. Nå har Teatret Vårt i Molde nytta Lygres dramatisering, og skore henne endå meir inn til beinet. Det er blitt eit tett, intenst og velspela kammerspel.
Teaterets hovudscene er gjort om til eit ope amfi med eit stort rosa teppe nærast som ein manesje, og der publikum sit rundt på alle fire sider. Med unnatak av ein mobiltelefon, er her ingen rekvisittar. Alt er nådelaust nake, heilt ope og ekstremt synleg slik forteljinga om dette ekteparet også etter kvart blir formidla. Marianne (Kjersti Botn Sandal) og Johan (Bjørnar Lisether Teigen) har vore gift i ti år, har to døtrer og eit godt liv på alle vis. Dei er lukkelege og ser seg sjølve som unnataket som stadfestar regelen. Men så forelskar Johan seg hovudstups i ei yngre kvinne, flyttar ut, og gjennom ei rekkje tablå, følgjer vi Marianne og Johan gjennom ti års kamp mot seg sjølve og den andre, om det vanskelege brotet, om alle banda som framleis finst, og fram til ein vakker epilog med ei slags forsoning, eller rettare erkjenning.
Tatu Hämäläinens regigrep er lågmælt og uvanleg nedpå. På mange vis tar framsyninga form av at vi blir vitne til og deltakarar i eit terapirom. I opninga sit Johan og Marianne blant publikum, på kvar si side av salen, og startar famlande med å fortelje om seg sjølve. I fullt lys og med ein fysisk distanse i grell kontrast til den kjærleiken og intimiteten dei fortel om, får vi innsikt i livet deira frå dei møttest til dei etter ti års lukkeleg ekteskap undrar seg over kor heldige dei er.
Etter den lange og lågmælte introen, med lange pausar som er med på å understreke intensiteten, flyttar dei seg inn på teppet og lyset blir dempa. Gjennom nokre kronologisk formidla tablå, der skifta berre er markerte med musikk nærast som lydkulisser, blir vi så vitne til den vanskelege kjærleiken, til utruskap, løgn, tretter og vondskap, men heile tida med det underliggjande at dei eigentleg vil kvarandre godt.
Kjersti Botn Sandal og Bjørnar Lisether Teigen har ikkje anna enn kvarandre og teksten å stø seg på, men nettopp difor blir formidlinga deira så sterk, levande og truverdig. Han litt umoden og ho meir reflektert, men tidvis sjølvutslettande. Det er framifrå personinstruksjon, og dei to gir oss eit kammerspel som vekslar varsamt mellom det stillferdige og dei store kjenslemessige utbrota.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. januar 2021.)
Klassekampen har bede teatermeldarane sine om å kåre årets framsyning. Ettersom Julie Rognved Amundsen og eg har sett og meld meir enn dei andre, fekk vi lov å ta med to produksjonar på lista. Eg har, trass i pandemien, sett om lag 60 og meld rundt 45 framsyningar i år.
Her er mine to der «Moby Dick» av Plexus Polaire var i særklasse, og er truleg noko av det beste eg har sett nokon sinne. Denne framsyninga kjem til Heddadagane til våren, og skal turnere i Nordland og Innlandet til hausten.
Den andre var «Mysterier» på Kilden i Kristiansand, også ei framsyning som går utanpå det meste.
Men i tillegg til det som stod på trykk i avisa i dag, har eg tatt med det eg kallar «heidrande omtale» til Det Nye Teateret, eit teater som ikkje sette seg på rumpa då pandemien kom, men kasta seg rundt, og tenkte nytt og kreativt. Og til det fekk dei med seg Halvor Hoem, ein trollmann på bilderegi.
ÅRETS FRAMSYNING #1
«Moby Dick» Nordland Teater Av Plexus Polaire Regi: Yngvild Aspeli
Basert på Herman Melvilles ikoniske roman om kaptein Akab og den kvite kvalen Moby Dick har Yngvil Aspeli og figurteaterkompaniet Plexus Polaire laga eit multimedialt kunstverk av ei teaterframsyning, ulikt alt anna eg nokon gong har sett gjennom meir enn 40 år som teatermeldar. Lys, videoprojeksjonar, musikk, song, spektakulær og komplisert scenografi, eit femtitals livaktige figurar og særs dyktig spel og dokkeføring smelta saman til ei utsøkt, visuell, sterk og useieleg vakker teateroppleving.
ÅRETS FRAMSYNING #2
«Mysterier» Kilden Teater Av: Knut Hamsun Regi: Ole Johan Skjelbred
Trass i ei surrealistisk og heilt respektlaus tilnærming, har Ole Johan Skjelbred skapt ei framsyning som likevel syner seg å vere særs tru mot Hamsuns tekst, og som får fram alle dei ulike laga i denne ganske mysteriøse historia. Ein svært energisk Olav Waastad i hovudrolla kombinert med eit uvanleg dyktig ensemblespel og ein regissør som definitivt visste kor han ville, ga oss ei absurd, humoristisk og samstundes innsiktsfull tolking av «Mysterier». Dette var Knut Hamsun på syre.
ÅRETS FRAMSYNING – HEIDRANDE OMTALE
«Nede med flagget til topps» «På Veg Te Stiklestad» «Juleevangeliet – da #metoo kom til bibelen» Det Nye Teatret Mads Bones, Olve Løseth, Kyrre Havdal – og Halvor Hoem
Då pandemien kom, alt stengde og teatersjefen på DNS meinte det var betre å sitje på gjerdet enn å lage dårleg teater, – i denne situasjonen greip det nystarta friteateret Det Nye Teatret i Trondheim høvet til å tenke kreativt og annleis. Gjennom tre strøyma produksjonar, som kanskje i seg sjølv ikkje er teaterkunst i Heddaprisklasse, har dei likevel synt at det går an å lage teater på digital plattform, og at det treng ikkje bli korkje dårleg erstatning eller halvhjarta. Tvert om. Og den som verkeleg fortener å bli løfta fram i ljoset er trollmannen Halvor Hoem som var ansvarleg for bilderegien.
KJØNNSIDENTITET ELLER #METOO: Med hjelp frå Märtha (Ida Göransson), og med Josef (Lisa Tønne) som tilskodar, føder Maria (Frank Kjosås) det som ikkje var Guds son likevel, men kanskje Josefs dotter? FOTO: MARCO VILLABRILLE
«Juleevangeliet – da #metoo kom til bibelen» Det Nye Teateret, Ladebekken Av: Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal Manus: Mads Bones og Olve Løseth Musikk: Kyrre Havdal Regi: Mads Bones Koreografi: Martha Standal Bilderegi: Halvor Hoem Musikalsk leiar: Kyrre Havdal Scenografi: Gjermund Andresen Kostyme: Christina Lovery Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien Lyddesign: Ronny Wikmark Med: Lisa Tønne, Frank Kjosås, Silje Lundblad, Karl-Vidar Lende, Øyvind Brandtzæg, Emil Olafsson, Olve Løseth, Mads Bones, Ida Göransson, Martha Standal, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Tor Ivar Hagen, Gustav Kvale, Snorre Ryen Tøndel, Kari Bye, Åsmund Flaten, Hans Petter Vik Sæter, Morten Stai, Tore Thorvaldsen Sandbakken, Kyrre Havdal og sju barn
Sjølv om det blir dikta inn mykje surrealisme og galskap i denne historia, er det ikkje noko som kan måle seg med Josefs freistnad på å unngå #metoo.
Det Nye Teateret i Trondheim fekk ein verst tenkeleg oppstart då fysisk teater blei forbode samstundes med at dei budde seg på sin første produksjon. Det har vore mykje kreativitet frå ulike scenekunstnarar dei siste ni månadane, men ingen, og eg understrekar ingen, har gjort det like vellukka som dette nye friteateret i Ladebekken i Trondheim. Nokre har freista å setje opp ei vanleg framsyning for scene, for så å strøyme den, og andre har laga det vi kjenner som fjernsynsteater. Men Det Nye Teateret har tatt situasjonen på alvor og laga ein ny teatersjanger som teknisk sett berre blir meir og meir sofistikert og vellukka. I ein nedlagd fabrikkhall har dei laga ein scenografi som består av fleire scener og dermed gir rom for mange tablå og flotte og saumlause sceneskift. Gjennom utsøkt og ikkje meir enn imponerande og ekstremt synkron bilderegi flyttar dei seg frå scene til scene. Og alt dette blir strøyma live der og då, – ein gong og berre det. Det starta med eit nasjonaldagsstunt på 17. mai, ein produksjon som var laga på rekordtid og som kanskje var meir sjarmerande enn heilt kvalitetssikra. Så var det ikkje mogeleg å lage spelparodien «Slaget på Testiklestad» korkje på Sverresborg eller Kristiansten, og dermed heiv dei seg rundt og sette opp ein ny produksjon som ein parafrase på den gamle. I «På veg Te Stiklestad» i starten av august vidareutvikla dei konseptet og den nye sjangeren, og sjølv om dei også sjarmerte denne meldaren, var denne produksjonen langt meir enn berre sjarmerande.
Nå har dei underhalde oss igjen. I førjulstida for fire år sia sette dei tre bak det heile, Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal, opp ein bibelsk musikal på Trøndelag Teaters Gamle Scene, basert på eit hittil ukjend evangelium. «Juleevangeliet – The Smash Hit Musical» var religiøs satire, fengande musikk og ei blanding av god og temmeleg plump humor. Året etter flytta dei inn på hovudscena på Trøndelag Teater med «Juleevangeliet – The Smash Hit Musical, volume II». Formatet var større, og kvaliteten var heva fleire hakk, jamvel om det framleis var noko å gå på.
Så er det gått tre år, og i mellomtida har vi hatt både #metoo og covid 19. Slikt kunne ikkje gå upåakta for desse tre ekstremt kreative mennene, og sundag var det premiere og einaste framsyning på «Juleevangeliet – da #metoo kom til bibelen». Det er ein produksjon som rett nok tek utgangspunkt i dei to førre, men både med tanke på innhald og format er det så mykje nytt at ein må sjå det som ei framsyning som står solid på eigne bein.
Historia er framleis ei nyskriving av og raljering med juleevangeliet, historia om Josef, Maria og Jesus, vegen frå Nazareth til Betlehem og ikkje minst det høgst problematiske rundt fenomenet jomfrufødsel. Inn i denne eigentleg ganske surrealistiske forteljinga blir det dikta inn folk og fenomen frå heile historia fram til i dag, populærkulturelle referansar og meir til. Byen Nazareth er til forveksling lik Kardemomme by, og då er det naturleg at åndelege syskenbarn til Egners persongalleri dukkar opp. Jomfru Maria (Frank Kjosås) er tretten år gamal og har si eiga særs myndige tante Sofie, – tante Sodoma (Silje Lundblad). Josef, ein 63 år gamal tømrar med utsliten skulder (Lisa Tønne), er Marias barnevakt. Så går det som det må, Maria blir gravid, og Josef kjem opp med den mest fantastiske bortforklåringa i verdshistoria. Engelen Gay-briel (Olve Løseth) har openberra seg og fortalt at Maria skal føde Guds son, og som del av cover-up-historia er Josef raus nok til å godta å bli stefar. Så kjem det bod om å reise til Betlehem på grunn av folketeljinga, og der ventar kong Hemorides (Øyvind Brandtzæg), tre vise menn (popgruppa Wise men sings), og ein fødselshjelpar og prinsesse (Ida Göransson) med spesialkompetanse på stall, hestar og englar, for ikkje å snakke om kongeleg arverekkje når det syner seg at Jesus er jente. Då rakna vel også alibiet til Josef om at Maria skulle føde Guds son? Om det ikkje blir ei oppfølgingshistorie og ein ny musikal om kjønnsidentitet?
Om du synst forteljinga høyrest absurd og vill ut, så er dette stutte resymeet likevel berre forbokstaven. Her boltrar forfattarane seg i gags og påfunn, det eine villare enn det førre, men, og det er viktig å hugse, – ingen så usannsynlege som den om jomfrufødselen. Kyrre Havdal har skrive musikk og framsyninga blir bunde saman av det eine fengande musikalnummeret etter det andre, det meste særs godt koreografert av Martha Standal. Spel, musikkinnslag og dans er formidla pompøst og sjølvironisk som herlege parodiar på det mest sjølvhøgtidelege ved musikalsjangeren. Skodespelarane er henta på øvste hylle. Dei ser ut til verkeleg å kose seg i rollene og tyner maksimalt ut av tekstane som ikkje alltid er heilt i same sjiktet. Lisa Tønne er infam og temmeleg overtydande som Josef, og Frank Kjosås gir oss ei naiv lita ungjente som kanskje ikkje er så kysk likevel. Og Silje Lundblads tante Sodoma er ei mangslungen dame som også har sine kåte sider. Regien til Mads Bones er upåklageleg og Gjermund Andresens scenografi gir rom for eit utal ulike tablå. Teknisk er denne produksjonen ikkje anna enn imponerande. Så mykje som skal klaffe, saumlause sceneskift, effektar, kameraføring og alt det andre. Og nok ein gong er det bilderegien til Halvor Hoem som imponerer aller mest. Her er mykje å lære for alle som vil lage strøymeteater, men førebels er Hoem i ein divisjon for seg.
Historia er absurd og fantastisk, men altså langt frå så surrealistisk som originalen til evangelisten. Tekstforfattarane har ausa av overskot og boltrar seg i ordspel og all verdas usannsynlege referansar. I den forrykande opningssongen syng dei til dømes om å la nåde gå for Nasarett, og like etter dukkar det opp ein prompande kamel, – kamelen Harris som skal bli den første fisepresidenten. Det er ganske mykje prompe- og genitaliehumor, og mangt er kreativt og artig, men framleis er nok forfattarane litt for ukritiske i den mest pubertale humoren. Men det er berre i den siste finslipinga av tekstgrunnlaget at denne produksjonen framleis har ein liten veg å gå. Det øvrige held eit nivå som er imponerande.
IDYLL?: Livet er ikkje noko teselskap, og bak idyllen ligg sorga på lur. FOTO: JOHANNES L.F. SUNDE
«Bjertnæs, Lygre» Trøndelag Teater, Studioscena Av: Arne Lygre Skulptur/installasjon: Sverre Bjertnæs Regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred Kostyme: Ane Aasheim Lysdesign: Eivind Myren Lyddesign: Anders Schille Med: Ingrid Bergstrøm, Andreas Tønnesland, Anna Ladegaard og Carl Martin Eggesbø
«Bjertnæs, Lygre» er eit døme på kor spennande møte mellom ulike kunstformer kan vere.
Ein dramatikars inspirasjon kan vere så mangt, og som oftast berre ei sak mellom han og teksten, eller i beste fall ein fotnote i programmet. Men nokre gongar er forhistoria heilt avgjerande for resultatet. Slik er det så avgjort med framsyninga «Bjertnæs, Lygre». Dramatikaren Arne Lygre og biletkunstnaren Sverre Bjertnæs er båe av dei fremste i landet i sine kunstgreiner. Når desse to møtest og let seg inspirere av kvarandre, er det grunn til å følgje med.
Det starta i 2014 då Sverre Bjertnæs kontakta Arne Lygre etter å ha sett ei framsyning på Det Norske Teatret. Bjertnæs hadde laga ein treskulptur som kanskje kunne inspirere Lygre. Det resulterte i ein einaktar med premiere i 2016. Samarbeidet heldt fram med nye skulpturar og ein ny tekst i ei utstilling i fjor. Så tok Elisabeth Egseth Hansen, teatersjef på Trøndelag Teater, kontakt og inviterte båe inn i teateret. Og resultatet er teksten «Minnetrilogien» som består av tre små einaktarar , «Du finnes», «Minner om oss» og «Jeg glemmer», samt ein heilt ny treskulptur. Ole Johan Skjelbred blei engasjert som regissør for å sy prosjektet saman til eit sams kunstnarleg uttrykk, og laurdag var det urpremiere på Trøndelag Teater.
Dei tre einaktarane er særs konkrete til Lygre å vere. I tillegg til at dei alle hentar inspirasjon frå ulike skulpturar av Bjertnæs, handlar dei om sorg og sakn etter at eit barn har døydd. Ikkje noko er verre for foreldre enn at barnet deira døyr. I «Du finnes» møter vi ein far og læraren til sonen hans etter at sonen døydde i ei trafikkulukke. Faren og læraren hadde eit forhold fram til guten døydde, og møtest nå over den vanskelege løyndomen. I «Minner om oss» er det ein tilsynelatande særs lukkeleg familie som bur i havgapet, og der sonen ein dag blir vaska av svaberga medan han berre skulle sjå på stormen. Og i finalen, «Jeg glemmer», er det ei dotter som døydde medan mora var langt på veg med neste dotter. Og faren på veg ut. I vårt møte har den nye dottera sjølv alt rukke å bli tvillingmor, men har aldri greidd å leve opp til systera som døydde. Nå gjer ho forsøk på eit forsoningsmøte med mora, men det er fåfengd.
Dette tekstgrunnlaget, og ein ny treskulptur av Sverre Bjertnæs, var utgangspunktet for regissøren Ole Johan Skjelbred. Han har gått til verket med respekt for teksten og ideen, men med eit tydeleg ønske om å lage sitt eige prosjekt. Og sjeldan har vi sett ei meir leikande tolking av ein dramatekst. Skjelbred har dei siste åra sett opp ei rekkje kreative og særs spennande framsyningar på Trøndelag Teater, mellom anna av Arne Lygres «Dager under». Eit særmerke ved dei alle er at han får fram det beste i skodespelarane.
Slik også denne gongen. Og i dette møtet mellom dramatikar og biletkunst, er regien minst like viktig. Skjelbred har laga ein teaterleik, ein humoristisk parafrase over det sorgtunge som ligg i botn. I eit naivistisk formspråk der skodespelarane ofte spelar som var dei i ein teiknefilm med stakkato og overdrivne rørsler, tek han oss med inn i dei tre lagnadane. Det er forskjellige historier, men kvardagen er ofte lik, så Lygre har latt mange replikkar gå att. Scenografien er relativt enkel med nokre element laga av Bjertnæs, men der det viktigaste er Skjelbreds, og spesielt eit draperi av glasperler. Det blir nytta til det meste, og mot slutten av andre akt framfører det faktisk ein sinnrik og særs vakker dans. Nokre gongar tek Skjelbred det heilt ut i det elleville og surrealistiske som når den lukkelege familien i akt 2 er på tur og har allsong i det nærast utmattande uendelege av alt frå salmar til Creedence og Dum Dum Boys. Eit samspela og velregissert ensemble er både leikne, utforskande og trygge i dei ulike rollene.
Treskulpturen til Bjertnæs ser vi berre som eit bakteppe i dei to første aktene. Men i siste akt der dottera (Ingrid Bergstrøm) freistar å møte mora som blir framstilt som eit monolittisk talekor av dei tre øvrige (Anna Ladegaard, Andreas Tønnesland og Carl Martin Eggesbø), blir skulpturen som ei sterk personifisering av mora.
(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 17. november 2020.)
MYTISKE DYR: Slike fantasifulle, mytiske og ganske skumle dyr møter vi mange av i «Våkenatt» FOTO: NICOLA LOLLI
«Våkenatt» Turnéteatret i Trøndelag Av: Konstellasjonen Regi: Morten Røsrud Scenografi: Jenny Hilmo Teig Kostyme: Berit Haltvik With Maske: Leo Thörn Lysdesign: Kristoffer Hjulstad Musikk og lyddesign: Frode Fjellheim Med: Kristina Kiberg, Elizabeth Piro Volan/Kristoffer Hjulstad og Janne Brit Rustad/Mari Moe Krysinska
Før i tida var mørkets makter ein del av kvardagen, men i dag er alt opplyst. Kva skjer når lyset forsvinn?
Det finst ikkje noko meir livgjevande enn sola. Men sjølv om vi alltid har dyrka lyset, måtte folk i tidlegare tider i større grad også leve med mørket. Det var lite anna enn open eld som kunne kompensere for natt og mørketid. Dette gav rom for fobiar, myter og religiøse fabuleringar. I vår, i dobbelt forstand, opplyste samtid avfeiar vi slikt som overtru. Men mørket har framleis si eiga kraft, og i ei tid då det mange stader ikkje lenger er mogeleg å sjå stjernehimmelen på grunn av alt kunstlyset, tar folk til å oppsøke mørket. For mange år sia møtte eg ein mann som påstod at han ein gong hadde greidd å bli att i Louvre etter stengetid og hatt ei natt i totalt mørke. Ved å gå og føle på alle skulpturane, blei han religiøs den natta, fortalde han. Nå trudde han på guden «Krøm», som er ordet mørk baklengs. For mørke er ikkje fråvær av lys, men nærvær av Krøm, meinte han. Folk kan ha så mange religiøse idear, men det var likevel ikkje heilt umogeleg å forstå kva han snakka om. Dette gamle møtet rann meg i hu då eg såg teaterkompaniet Konstellasjonens nye framsyning «Våkenatt» som hadde premiere på Turnéteatret i Trøndelag i helga.
Konstellasjonen er eit lite Trondheimsbasert kompani som i år feirar tiårs-jubileum. Dei har stort sett gitt oss visuelt og særs fysisk teater, i hovudsak for barn, ofte nonverbalt og eksperimentelt i forma. Med «Våkenatt» har dei reindyrka mykje av dette og laga ei uvanleg opplevingsrik, spennande og ganske skummel framsyning der hovudmålgruppa er dei mellom 9 og 12. Det er blitt ei reise som geografisk ikkje er spesielt lang, for opplevingane kan vere rett rundt hjørnet. For kva skjer når lyset er sløkt og det dukkar opp over- og underjordiske vesen av alle slag?
Framsyninga tar til i foajeen på teateret der forskaren Ragnhild (Kristina Kiberg) ønsker oss velkomne til det som skal bli ei førelesing om ulike usynlege krefter og korleis ein kan måle dei. Ho har med seg eit gamalt måleinstrument og gir oss ei lita innføring i at mørket er eit utryddingstruga fenomen, men som i tidlegare folketru ga rom for gudar, troll, nissar og fabeldyr. Då var det viktig å ha dei rette remediane, som til dømes eit krusifiks, ein spegel, ein saks og sjølvsagt lys. Utstyrt med dette inviterer ho oss med til førelesinga i teaterets tredje etasje. Dit kjem vi aldri, for på vegen gjer instrumentet kjempeutslag. Som den seriøse forskaren Ragnhild er, og med eit nyfikent publikum, tek ho oss i staden inn i det ukjende for å finne ut kva dette kan vere.
I stummande mørke føler vi oss fram under dukar og draperi . Etter kvart ser vi noko som kan likne på ei grue og som gir eit minimum av lys. Der møter vi Våkenatta, ho som gir rom for draumane våre. Eg skal ikkje øydeleggje spenninga ved å fortelje om alt det andre vi møter på vår vidare veg gjennom mørket, men opplevingane er mange med bloting, dyr, nissar, mørkets mor og meir til. Særleg sjarmerande var ein mistenksam, kontrær, men eigentleg ganske triveleg fjøsnisse som blei hovudstups forelska i sitt eige spegelbilde. Alle figurane er framifrå maskert og blir spela truverdig og stundom ganske skummelt av Elizabeth Piro Volan og Janne Brit Rustad.
I Morten Røsruds regi er det fin dramaturgisk stigning frå tablå til tablå, og vi får god tid til både å dvele ved dei ulike opptrinna, og å bevege oss frå det eine til det neste. Avslutninga er litt brå og umotivert, men slik er det kanskje elles også når lyset kjem på. I dette fantasifulle vandreteateret blir vi leidd gjennom eit landskap der også transportetappane er spennande og ikkje minst krevjande. Jenny Hilmo Teig har laga ein mangefasettert scenografi der opplevingane står i kø, og i lag med kostymedesignar Berit Haltvik With og maskemakar Leo Thörn har dei skapt ei rekkje ganske skumle, men først og fremst fantasifulle vesen. Saman med musikken og dei flotte lydeffektane til Frode Fjellheim, og den særs diskré lysdesignen til Kristoffer Hjulstad, er dette blitt ei sanseleg reise inn i mytologiens mørke der fantasien framleis kan få herje fritt.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. november 2020.)
TVEKAMP: Intens nærkamp mellom ordet (Kate Pendry) og musikken (cellisten Lene Grenager). FOTO: MAY-IRENE AASEN
«Enemy of the people» Rosendal Teater Av: Kate Pendry og Lemur Lyddesign: Thorolf Thuestad Lysdesign: Ingeborg Staxrud Olerud Med: Kate Pendry, Bjørnar Habbestad (fløyte), Hild Sofie Tafjord (horn), Michael F. Duch (bass) og Lene Grenager (cello)
Ei kjenslemessig reise i spennet mellom det stringente i språket og det langt meir uklåre i musikken.
Performancekunstnaren, dramatikaren og skodespelaren Kate Pendry, opphaveleg frå England, har laga ei rekkje produksjonar sia ho busette seg i Norge i 1995. Framsyningane er ofte kontroversielle, sterkt politiske, men gjerne med ein underliggjande svart humor. For fire år sia starta ho eit samarbeid med kvartetten Lemur. Den består av samtidsmusikarane Bjørnar Habbestad (fløyte), Hild Sofie Tafjord (horn), Michael F. Duch (bass) og Lene Grenager (cello). I førre veka var det premiere på «Enemy of the people» som er ganske annleis enn det eg tidlegare har sett av Pendry.
Som tittelen fortel, er dette ein slags parafrase over Henrik Ibsens «En folkefiende» der den sanningssøkjande Dr. Stockmann finn ut at vatnet i byens badeanstalt er forureina, men møter motstand fordi stenging kan føre til inntektstap. Nærare hundre år etter laga Steven Spielberg filmen «Haisommer» som er ein parallell til Ibsen ettersom ein i starten valde å ikkje stengje stranda av frykt for det same inntektstapet. Og tre år etter opplevde verda den forferdelege Jonestown-massakren der 914 menneske døydde i eit kollektivt sjølvmord etter å ha drukke gift. Dette er eit bakteppe som vi gjennom fleire videoprojeksjonar får gløtt inn i.
Vi sit i ein halvsirkel om ei sirkelforma scene der dei fire musikarane står stasjonært medan Pendry flyttar seg rundt. Ein mindre sirkel, eit teppe der eld og vatn blir projisert, er eit symboltungt minne om kva dette dreier seg om, om sjølve eksistensen vår.
Framsyninga er ei veksling mellom Pendrys insisterande monologar og improvisert musikk der ho freistar å utforske kontrastane mellom det tydelege i det verbale, og musikkens og lydanes mindre openberre meiningsinnhald. For publikum er det nok meir dei kjenslemessige assosiasjonane dette vekkjer enn eigentleg noko narrativ. Og ettersom Pendrys monologar ofte druknar litt i musikken, må ein sjå dei meir som eit ekstra instrument enn som meiningsberande setningar. Musikken følgjer og kommenterer henne, og det blir spesielt sterkt når ho mot slutten går i nærkamp med kvar av musikarane.
Med litt førehandsinformasjon forstår vi kva produksjonen ønsker å tematisere og problematisere. Ei anna sak er om dei greier det. For meg blei det nok litt for fragmentarisk, og eg fekk aldri heilt tak på parallellane til «Haisommer» og Jonestown. Best var det når assosiasjonane tok meg heilt andre stader, og i finalen der alle fem samt to teknikarar gav oss eit mektig kor.
(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 6. november 2020.)
FLEIRE PLAN: Kontrasten mellom kjellarens mørke historie og familieidyll i hovudetasjen der bakteppet er portrettet av Hirsch Komissar. FOTO: MARCO VILLABRILLE
«Leksikon om lys og mørke» Trøndelag Teater, Hovudscena Av: Simon Stranger Dramatisert av: Anne Birgitte Holtan Regi: Maren E. Bjørseth Scenografi og kostyme: Katrin Bombe Koreografi: Ida Wigdel Lysdesign: Eivind Myren Videodesign: Stein Jørgen Øien Lyddesign: Alf Lund Godbolt Med: Kenneth Homstad, Duc Mai-The, Mira Dyrnes Askelund, Maria Omarsdottir Austgulen, Ida Göransson, Mats Moe, Hildegunn Eggen og Hans Petter Nilsen
Mange tablå og lite dveling i ei dramatisering som ikkje levde opp til romanens nivå.
For to år sia gav Simon Stranger ut romanen «Leksikon om lys og mørke». Der fortel han den bisarre historia om sin jødiske svigerfamilie som berre nokre få år etter krigen busette seg i Rinnanbandens berykta «bandekloster» i Trondheim. Med utgangspunkt i ein snublestein etter konas oldefar, Hirsch Komissar, har han nøsta opp to heilt ulike, men samstundes relativt parallelle historier. Han følgjer Norges verste torturist, Henry Oliver Rinnan, frå oppvekst som mobbeoffer i Levanger og til hans Sonderabteilung Lola under krigen der han fekk rekvirert ein villa i Jonsvannsveien og nytta den til festing, tortur og likvidering. Samstundes følgjer Stranger familien Komissar frå januar 1942 og fram til i dag. Hirsch Komissar dreiv saman med kona, Marie, ein klesforretning i Trondheim. I januar 1942 blei han arrestert, og saman med ni andre blei han skoten som sonoffer under unntakstilstanden i oktober 1942. Kona og sønene Gerson og Jacob kom seg til Sverige og overlevde krigen. Gerson gifta seg med Ellen Glott og busette seg i Oslo, men Marie fekk etter kvart overtala dei til å flytte til Trondheim for å hjelpe til i forretninga. Og utan å fortelje dei det på førehand, skaffa ho dei husvære i «bandeklosteret» som ho sjølvsagt fekk ganske rimeleg.
Slik gjekk det til at Strangers svigermor som lita jente vaks opp og leika i eit hus som berre ti år tidlegare hadde vore åstad for dei mest fryktelege ting. Ein roman om dette var i utgangspunktet eit umogeleg prosjekt, men Simon Stranger gav oss ei lesaroppleving av ei bok. Det var eit psykologisk innblikk i vondskap og fornedring og korleis øydeleggjande minne bokstaveleg og fysisk kan sitje att i veggane, og eit verdig minne om Hirsch Komissar.
Nå har Anne Birgitte Holtan dramatisert romanen, og i Maren E. Bjørseths regi var det fredag urpremiere på Trøndelag Teater. Dramatisering og regi er relativt tru mot romanen som er bygd opp som eit alfabetisk leksikon der kvar bokstav har sitt kapittel. Det blir veksla heilt saumlaust og ikkje kronologisk mellom historiene om Rinnan og Komissarfamilien. I romanen fungerer dette fordi Stranger får høve til å ta seg tid og utdjupe alle scenene. Men i dramatiseringa blir det i staden ei alt for lang rekkje tablå der det berre heilt mot slutten blir rom for å dvele. For den som ikkje har lese boka eller kjenner historiene, vil eg tru det er vanskeleg å følgje med. Dette er forsøkt kompensert med at mykje er blitt vel tydeleg, og både i kostyme, utsjånad og spel blir det lite att til det subtile, eller til publikums fantasi.
Katrin Bombes scenografi er ein stor installasjon over tre etasjar som endrar litt karakter frå første til andre akt. Etter pause, får vi eit velfungerande spel på kontrastane mellom familielivet på 50-talet og dei groteske scenene i kjellaren berre ti år tidlegare, toppa av det fullstendig absurde når ungane i Komissarfamilien skal spele skodespel i kjellaren. Koring og musikk, i utval eller skriven av Alf Lund Godbolt, gir fine brot og rom for refleksjon. Eivind Myrens utsøkte og diskré bruk av lys gir enkle og gode illusjonar, medan utstrekt bruk av videoprojeksjonar, mellom anna for å få fram årstider, situasjonar og tekstleg forklaring, blir stundom påtrengjande tydeleg.
Med unnatak av Kenneth Homstad, som stort sett spelar berre Rinnan, fyller dei andre sju på scena eit utal roller. Skifta går raskt og nesten umotivert, og er ikkje alltid like vellukka. Best er nok Maria Omarsdottir Austgulen som på imponerande og forståeleg vis vekslar mellom Ellen Komissar og nazisten og drapsofferet Marie Arentz. Duc Mai-The gir ei verdig og fin tolking av Hirsch Komissar, men det er Kenneth Homstads framstilling av Henry Rinnan som vil bli hugsa. Og jamvel om den er framifrå, er dette ei vesentleg innvending mot framsyninga. Det blei for mykje Rinnan og for lite Komissar, og Rinnan blir den einaste vi kjem under huda på, med eit lite unnatak for Ellen Komissar som aldri fann seg til rette i Jonsvannsveien.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. november 2020.)
SØT MUSIKK: Eit vakkert og vârt møte mellom Melchior (Jacob Gunby) og Wendla (Ingrid Støen). FOTO.SAMFUNDET.NO
«Spring Awakening» Studenteramfundets Interne Teater og Studentersamfundets Orkester, Storsalen Manus og songtekstar: Steven Sater Musikk av Duncan Sheik Omsett av Ragnar Olsen Regi: Marte Sonni Guldvog og Fredrik Vildgren Scenografi: Maria Johanne S. Fostervold og Andrea Loe Kostyme: Ingrid Ertzgaard Koreografi: Caroline Syse og Rannveig Carlsen Kapellmeister: Sjur Svorkmo Bergmann Med: Ingrid Støen, Jacob Gunby, Jonas Boym Flaten m.fl.
«Spring Awakening» er ein produksjon med ei enorm fallhøgde, men Studentersamfundets Interne Teater greier det nesten umogelege. Det står det respekt av.
«Løvetann sprengjer asfalt, vatn slit hard granitt. Motstand kan overvinnast. Mennesket føddest fritt.» Slik lyd finalen i UKE-revyen «Skubidi» frå 1973, og dette er også eit gjennomgåande tema for Studentersamfundets Interne Teater (SIT) si storsatsing «Spring Awakening» denne hausten. Til alle tider har maktpersonar av ulike slag, føresette, foreldre, presteskap og anna faenskap freista å leggje lokk på puberteten og ungdomens oppvaknande seksualitet. Det syder og kokar av innestengde og undertrykte hormon under overflata, og som løvetann om våren bryt dei seg fram uakta kor vanskeleg det kan vere. Om dette skreiv den tyske dramatikaren Frank Wedekind alt i 1891 i stykket «Frühlings Erwachen» («Vårløysing» på norsk). Det var eit uvanleg moderne og dristig drama der han tok opp kva den eksplosive miksen dobbelmoral og kadaverdisiplin kunne føre til for unge menneske. Stykket rokk berre å ha urpremiere før det blei tatt av plakaten, og blei ikkje sett opp att på femten år. Sjølv om mykje er skjedd på 130 år, er dramaet diverre framleis like aktuelt. På grunnlag av Wedekinds tekst, skreiv Steven Sater og Duncan Sheik for femten år sia musikalen «Spring Awakening» som hadde urpremiere på Broadway i 2006 og sia er blitt sett opp over heile verda med dei første oppsetjingane i Norge på Oslo Nye og Trøndelag Teater våren 2010.
Musikalen tek oss attende til 1890-åras Tyskland der skuledagen var fylt av prøyssardisiplin, og pugging av greske gloser. Men puberteten let seg ikkje kue, og om skuledagen var konform og trist, var nettene søvnlause og fylde av våte draumar. Her møter vi ein stor ungdomsflokk, søkjande og nyfikne. Tre av dei skil seg ut. Wendla (Ingrid Støen) er ei oppegåande og flink jente som skal bli tante, men som framleis likevel ikkje veit korleis slikt går til sjølv om ho ikkje har særleg tru på historia om storken. Frå mora er det lite hjelp å få om temaet. Drivverket i forteljinga er den skuleflinke fritenkjaren og radikalaren Melchior (Jacob Gunby) som er eit ekte barn av opplysingstida, og som trur på vitskap og fakta. Moritz (Jonas Boym Flaten) er ein god gut, men blir hundsa av autoritære lærarar fordi han slit litt med å hengje med i timane.
I dette menasjeriet av lett opprørske ungdomar og tilsvarande dobbeltmoralske føresette er vi innom så mange og ulike tema som incest, sadomasochisme, abort, mishandling, sjølvmord og homofili. Duncan Sheiks mange melodiar er ikkje av dei som set seg fast i minnet og nokre av dei er ganske kompliserte. Det er med andre ord ikkje noko enkelt drama SIT og Studentersamfundets Orkester har gitt seg i kast med. Til alt overmål er dette amatørteater, og difor gjeld framleis koronareglane om sosial distansering. Ein skulle difor tru det ville ha vore langt enklare å setje opp et lite kammerspel på Knaus, men SIT har alltid hatt ambisjonar, og aldri vore særskild skuggeredde, så her blir det satsa stort og friskt. Og det er difor godt å kunne melde at med få unnatak kjem dei meir enn berre heilskinna frå det heile. Av det eg har sett av SIT, og det er sjølvsagt eit ganske avgrensa utval, må eg faktisk heilt attende til oppsetjinga av «Tolvskillingsoperaen» i 1974 for å finne noko som kan måle seg med denne produksjonen.
Det skuldast fleire forhold. For det første er det tydeleg at regissørane Marte Sonni Guldvog og Fredrik Vildgren har hatt ein klår idé om kva dei ville med produksjonen, og i hovudsak halde seg til den. Det er stram regi, og stort sett god timing sjølv om nokre av sceneskifta er litt lange. Å skape ei så tett framsyning om mellom anna kroppsleg nærleik under eit koronaregime som set forbod mot akkurat slik nærleik, er imponerande, og den sentrale kjærleiksscena mellom Wendla og Melchior er fikst og kreativt løyst.
Framsyninga er ein musikal, og eit orkester på åtte, synleg på bakscena, følgjer handlinga og gir godt og synkront tonefølgje til dei ganske kompliserte songane. Mange flott koreograferte masseopptrinn er også med på å få fram den ungdommelege energien som er eitt av varemerka ved produksjonen. Eit vanleg problem med mange av produksjonane til SIT, og særleg UKE-revyane, er at det er så mange «gjengar» som skal syne kor flinke dei er, og det krevst sterke regissørar for å halde dei i taumane. Denne gongen har det gått bra med eitt unnatak. Dei som har laga lysdesignen har forelska seg i kjegleforma lys som i visse situasjonar sikkert kunne fungert fint, men som her berre blei malplasserte fordi dei ikkje hadde anna funksjon enn å vere ein fiks idé.
SIT har nytta Ragnar Olsens omsetjing frå engelsk, den same som Trøndelag Teater nytta i 2010. Det er ei særs god omsetjing som opnar for bruk av dialekt og munnleg språk. Men det verkar som SIT har gjort ein del eigne endringar, og eg trur dei med fordel kunne ha vore noko meir tru mot Olsens omsetjing, for språket er tidvis blitt skjemmande inkonsekvent.
Trass i desse innvendingane er «Spring Awakening» blitt ei heilstøypt, god, velspela og underhaldande framsyning med mykje og godt rom for ettertanken. Ensemblet på fjorten er samspela og akslar mange roller, er fortrulege med dei og trygge på scena. Songinnslaga er av litt ulik kvalitet, men koringa deira er framifrå. Dei tre hovudrollene er overtydande formidla og er nok med på å løfte framsyninga det siste ekstra hakket. Særleg imponerande er Ingrid Støen som ikkje berre ga oss ei svært truverdig tolking av den på same tid tøffe og litt naive Wendla, men som også var så stø på songen trass i mange vanskelege parti.
NØKKELEN: Ei open dør som etter kvart går i lås kan forårsake dei mest uventa hendingar. FOTO: SIMEN ULVESTAD
«Licht und Liebe» Kilden Teater, intimscena Av: Susie Wang Tekst og regi: Trine Falch Scenografi: Bo Krister Wallström Musikk/lyd: Martin Langlie Med: Mona Solhaug, Kim Atle Hansen og Selome Emnetu
Ei underhaldande og nesten uhyggeleg manipulatorisk utforsking av kva menneska kan få seg til i gitte situasjonar.
Påverknadskrafta, eller rettare dei manipulatoriske evnene til kunsten, kan vere skremmande stor. Det fekk vi eit godt døme på med urpremieren på teaterkompaniet Susie Wangs siste produksjon. Gjennom ein dryg time fekk dei meg til å akseptere mykje eg ikkje ville ha godtatt ein time tidlegare.
Susie Wang starta opp i 2017 med fire faste i kompaniet og solid røynsle frå Verdensteatret og Baktruppen. Til nå har dei produsert ein trilogi der dei i fjor fekk Kritikarprisen for del to, «Mumiebrun». I samarbeid med Kilden Teater i Kristiansand har dei nå laga ein ny produksjon. Litt symptomatisk for gruppa, fekk framsyninga namn berre fem minutt før opning. Vi er i ein hage i det som truleg er eit nordafrikansk land der dei to tyske turistane, kjærastparet Sabine (Mona Solhaug) og Barni (Kim Atle Hansen) skal slappe av og slikke sol. Trivielle ferieproblem som å bli solbrent og å skjære seg opp under foten, gjer situasjonen ganske attkjenneleg. Og eit endå mindre problem skal vise seg å bli utgangspunktet for heile handlinga. Utleigaren Armani (Selome Emnetu) har nemleg ikkje greidd å finne fram nøkkelen ennå. Det gjer sjølvsagt at handlingsrommet og privatlivet blir litt avgrensa for dei ferierande. Og når Armani nærast invaderer dei med ulike velmeinte og kompenserande tiltak medan dei ventar på nøkkelen, blir det heile ganske kleint.
Korleis det vidare går, skal eg halde meg frå å fortelje. Men med sterke islett av både horror og populærkulturelle referansar, presentert i ei litt naivistisk og humoristisk form, gir Susie Wang oss stadig nye overraskingar. Det er leikent og på same tid både særs realistisk og lite føreseieleg. Og dei nyttar seg av fine illusjonsskapande effektar som er relativt enkle å gjennomskode, men som er så artige og elegante at det både er lett og godt å leve seg inn i illusjonen.
Framsyninga er spekka med symboltunge metaforar, ofte med humoristisk vri. Ei solformørking gir rom for mykje symbolikk, og særleg kreativt og overraskande er det når Barni formeleg slår rot og blomstrar i hagen. I botn av det heile ligg ei ganske enkel forteljing om kva som kan skje når heilt daglegdagse ting går litt gale. Men den underliggjande historia er ei overtydande reise i menneskenaturen og det kroppslege. Med horrorsjangeren som bakteppe reiser dei spørsmål om kor siviliserte menneska eigentleg er når vi blir utsette for litt uventa utfordringar. Og endå meir overtydande er kva dei på særs stutt tid greier å gjere med oss som publikum når vi etter berre ein dryg time godtek og let oss underhalde av det som i røynda er fullstendig utenkeleg.
(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 22. oktober 2020.)
TÊTE A TÊTE: Når dei er for seg sjølve, funkar kjærleiken, men elles? FOTO: AMUND GRIMSTAD
«Et helt liv av sol» Lager 11, Sluppen Av Daria Glenter Regi: Ragnhild Lila Risnes Scenografisk assistanse: Ingvild Rømo Grande Lysdesign: Sindre Hansen Musikk: Sigurd Skogum Riise (komponist og piano), Leo Tveter Bazyar (gitar) og Maria Kornelia Lund (fiolin) Med: Karianna Sommerro og Åsmund Lockert Rohde
To unge elskande med mykje bagasje å handtere. Kjærleiken er ikkje enkel.
Daria Osipova, med kunstnarnamnet Glenter, er ein ung og ambisiøs dramatikar. Ho var blant dei få som for nokre år sia slapp gjennom nålauget i prosjektet «Unge dramatikere» der Rita Abrahamsen og Trøndelag Teater løfta fram og hjelpte skriveføre ungdomar i alderen 13 til 19. Deretter fekk ho oppført ein liten einaktar på Trøndelag Teater, og nå har ho skrive eit fullformats drama om ungdom og kjærleik med eit bakteppe, ikkje av havet og døden, men meir av fedranes synder.
Vi møter Felix (Åsmund Lockert Rohde) og Yvonne (Karianna Sommerro) som er i starten av tjueåra, og er eit kjærastpar. Som alle som har vore rundt tjue, fulle av hormon, forelska, men samstundes ungdommeleg usikker, er det meir enn nok å kjenne seg att i. I tillegg til det dei fleste av oss har opplevd eller opplever, har desse to også litt meir bagasje å dra på. Båe har ulik innvandrarbakgrunn. Han har ein far som har mishandla mora, og hennar russiske historie er heller ikkje eintydig A4.
Scena er eit ope rom med to senger og masse rot, ganske illustrerande for to hyblar. På bakscena sit tre musikarar og akkompagnerer dei to med beskrivande tonefølgje. Gjennom framsyninga følgjer vi Yvonne og Felix som openbert er kjærastar og som får det til ganske bra eller i alle fall sånn nokon lunde når dei er åleine, men som ikkje greier å takle det like bra elles. Bagasjen er i vegen, og uvissa, ønsket om å utforske sin eigen seksualitet, og ikkje så reint lite sjalusi, er ganske øydeleggjande. Som dei fleste av oss, vil dei så gjerne, men får det ikkje heilt til. Det går med andre ord opp og ned.
Dette temaet er det skrive eit utal drama om, så kvifor endå eitt? Det er fordi vi sjølvsagt aldri blir ferdige med å grunne over kor gode og samstundes øydeleggjande nære relasjonar er. Men mest fordi vi her har ei ung, dristig og litt annleis stemme. Ho tar opp den arven dei fleste dreg med seg, men er også meir ærleg om problemet med å binde seg til berre ein i eit så flyktig samfunn. Og ho skriv heilt ope om kinky sex, sjalusi og meir til. Og altså kombinert med den gamle og evige draumen om eit heilt liv i sola.
Det er blitt eit ganske intenst kammerspel der spranga i tid og stad kan vere litt vanskelege å henge med i, men der vi aldri er i tvil om kva dette handlar om, og korleis dei to unge balar og slit. Ragnhild Lila Risnes har greidd å skape eit relativt tett drama med få daudpunkt. I parforholdet er han ein stuppul og ho eit fyrverkeri. Felix slit med bagasjen, er ganske tradisjonell og har vondt for å sjå at hans eige forhold til Almaz, ei jente vi berre høyrer om, skal vere noko å rippe opp i. Medan Yvonne meir ser ut til å nytte alle sine både kvinneleg og mannlege partnarar som kompensasjon, utforsking av seksualitet og for alt eg veit som pressmiddel mot Felix. For inst inne er det dei to, jamvel om eg ikkje er overtydd om at forholdet er liv laga.
Åsmund Lockert Rohde og Karianna Sommerro har båe utdanning som musikalartistar frå Bårdar, dei kjenner kvarandre godt frå fleire felles produksjonar, og er difor særs fortrulege og står godt til kvarandre. Rohdes spel blir nok vel reservert i samspelet med Sommerro, men når Maria Kornelia Lund gjennom dramatisk fiolinspel kommenterer kjenslene ved sidespranga hans, blir det ganske heftig. Karianna Sommerro imponerer som Yvonne. Ho har eit enormt og finstemt register og kroppsspråk og mimikk som er hundre prosent til stades. Ho er på same tid ei femmes fatale og ei varm og kjærleiksfull ungjente, og det er dans og dampande erotikk i alle rørslene hennar.
«Et helt liv av sol» syner at Daria Glenter er ei ung røyst som har noko på gang, og som greier å få fram nye aspekt ved eit tema som rett nok er gamalt, men som vi aldri blir ferdige med. Framsyninga blir spela på Lager 11 klokka 18 kvar dag til og med sundag 18. oktober.
