Amund Grimstad

TEATER

«AI-partiet»
Byscenen, Trondheim
Konsept: Bombina Bombast, First Kiss Production, Center for Everything og Triage.
Manus: Emma Bexell
Regi: Sjur Marqvardsen
Regi og videodesign: Stefan Stanišić
Interaksjons- og videodesign: Jesper Berger
Scenografi og kostyme: Svante Back
Med: Vilde Bodsberg, Lars August Jørgensen, Thea Borring Lande, Håvard Gressum Antonsen og Fredrik Thorvaldsen Stangeby

Interaktivt og utfordrande om korleis kunstig intelligens kan gi oss ein statsminister med andre lyte enn dei menneskelege.

Korleis kan ein bli kvitt krig, miljøkatastrofar, svolt, undertrykking og urettvise? Nå er løysinga her, takk vere teknologiske nyvinningar, data, algoritmar og kunstig intelligens. AI-partiet (artificial intelligence) presenterer seg framfor valet i haust med sikte på å vinne regjeringsmakt om fire år. Partiet er i ferd med å skape ein kunstig intelligent statsministerkandidat, ein som vil alle vel, som ikkje kan lyge og som ikkje let seg korrumpere. Det kan vel høyrest ut som ei god løysing. Eller?

I dette samarbeidsprosjektet mellom Malmø Stadsteater og Festspela i Nord-Norge, blir vi som publikum invitert på valmøte der kontrollfriken Gloria (Thea Borring Lande) og den langt meir avslappa Robert (Lars August Jørgensen) presenterer det nye partiet. Vilde (Vilde Bodsberg) frå fylkeskommunen er entusiastisk vertskap. Den digitale statsministerkandidaten er ennå i støypeskeia, og med diverse innspel frå salen, algoritmar og lynrask dataprosessering, er vi med på å skape «Bonnie», ei kvinne med evner og dømmekraft, for ikkje å snakke om ei hurtigheit, som vi andre berre kan drøyme om.

Framsyninga er teknisk komplisert, og det ligg imponerande data- og videoanimasjonar bak i tillegg til at vi med interaktiv bruk av smarttelefonane våre blir med på å forme haldningane til Bonnie. Her kan svara sjølvsagt endre seg stort frå gong til gong, avhengig av kva slags verdiar publikum, eller referansegruppa har. Eg skal ikkje røpe korleis det går på valmøtet, men som allereie doktor Frankenstein oppdaga for meir enn 200 år sia, kan det vere skummelt å lage kunstige skapningar.

Med big data og algoritmar som styrer og veit meir enn godt er, er ideen bak denne framsyninga både overmoden og særs god. Tekstgrunnlaget kunne nok ha vore betre, og dramaturgien er ikkje alltid stram nok. Men det tekniske som ligg bak, er verkeleg dyktig laga, spesielt dei illustrerande animasjonane der Bonnie gjekk frå å vere nokre binære symbol til å bli eit andlet og ein kropp. Men også det interaktive er godt gjennomført, og med eit yngre publikum, og dermed den rette målgruppa i salen, trur eg denne delen kan ta heilt av. Ettersom publikums svar og hjelp til å forme Bonnie ikkje er gitt, kan framsyninga ta mange vegar, og her var ensemblets evne til å improvisere imponerande. Godt var det også å få utfordra våre eigne fordommar.

Framsyninga skal spelast på Salt i Oslo i oktober, på Sentralen våren 2022 og truleg etter kvart på Den kulturelle skolesekken.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 7. august 2021.)

MUSIKKTEATER

«Elden»
Slagghaugane på Røros
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Catrine Telle
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Koreografi: Arne Fagerholt
Musikalsk leiar: Skjalg Mikalsen Raaen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyd og pyroteknikk: RørosTeknikk AS
Med: Silje Lundblad, Hans Petter Nilsen, Erik Wenberg Jacobsen, Snorre Ryen Tøndel, Peder Ulven, Jo Bjørner Haugom, Mads Tamnes, Tiril Sophie Randen Ramberg, Oda Smit Ødegård, Susanne Herfjord Feragen, Petter Skurdal mfl..

Eit storslagent og spektakulært musikkspel som er noko omstendeleg i første akt.

I løpet av nokre månader i 1718 blir også Trøndelag del av Den store nordiske krigen (1700-21). Svenskekongen Karl XII gir ordre om å ta Trondheim, og general Armfeldt tek seg over Meråker med ein overlegen styrke på 10 000 mann. Natur- og vêrforholda og manglande forsyningar gjer felttoget til eitt av dei mest mislukka og fatale i nordisk historie. Forsyningsgeneralen de la Barre (Erik Wenberg Jacobsen) leiar ei avdeling opp Gauldalen til Røros der det er både mat, husrom og kopar. Ved juletider kjem han fram til bergstaden der verksdirektør Bergmann (Hans Petter Nilsen) har sytt for å gøyme unna koparen. Byens forsvarsstyrke, Bergkompaniet, har tatt seg nordover, og i bergstaden er det nesten berre kvinner og barn att. Det blir ei ganske annleis julehelg. Etter nokre dagar kjem meldinga om at kong Karl XII er død, og svenskane gjer retrett og freistar å ta seg heim over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel.

Dette er det historiske bakteppet for «Elden», skriven av dei to lokale forfattarane og musikarane Bertil Reithaug og Arnfinn Strømmevold, opphaveleg som ein konsert, men i meir enn 25 år oppført som musikkspel, og med eit omfang og nivå som har gjort det til eitt av dei mest populære spela i landet. Historia er mangefasettert og fortel, med lokalt tilsnitt, både om krigens redsler, om samhald, venskap og kjærleik, også på tvers av krigsskillelinene. Det er makt og storpolitikk kombinert med dei nære og personlege relasjonane. Vi følgjer fire svenske soldatar som slett ikkje har lyst til å gå til krig mot grannane, om venskapet deira, men også kva krigen gjer med dei. Vi får presentert ambisiøse militære leiarar og krigens meiningsløyse, og ikkje minst sivilsamfunnet på Røros og ei uvanleg tydeleg og sterk Maren (Silje Lundblad).

På dei enorme slagghaugane, som nesten er ein naturleg scenografi, blir det rulla ut ei rekkje historier der det saumlaust blir veksla mellom storslagne krigsscener og intime kjærleiks- og venskapstablå. Med den naturlege bakgrunnen, og rundt 115 aktørar på scena, blir det mange mektige inntrykk. Og med kort prøvetid og nesten 100 statistar, er det imponerande kor presist og samspela ensemblet er og kor synkront sceneskifta går.

Ulike regissørar har opp gjennom åra lagt vekt på forskjellige aspekt ved historia og konfliktane. I Catrine Telles regi har lokalsamfunnet og dei mange sterke kvinnene som nok bar dei tyngste børene, fått ein markant plass i presentasjonen. Det er eit godt val. Ein viktig grunn til det, er Silje Lundblad si overtydande og forrykande tolking av Maren.

Det er mange historier som skal forteljast, kanskje litt for mange. Catrine Telle nyttar store delar av første akt til å presentere bakgrunnen, og starten blir diverre noko omstendeleg før dramaturgien tek seg kraftig opp etter pause.

Eitt av omdreiingspunkta i oppsetjinga er kjærleiken mellom den unge soldaten Kalle (Peder Ulven) og Ellen (Tiril Sophie Randen Ramberg) som sit att heime i Jämtland med sorg og sakn, og barn i magen. Eit fint brot i oppsetjinga er Arne Fagerholts små velkoreograferte danseopptrinn der Susanne Herfjord Feragen og Petter Skurdal visualiserer kjenslene til dei to unge elskande.

Musikken er nok noko av det som har gitt «Elden» ein så viktig plass blant norske spel. Eitt er at det i utgangspunktet er særs gode komposisjonar. Men med Skjalg M. Raaens arrangement og musikalske leiing er musikken tatt heim til komponistanes røter, og det vekslar nydeleg mellom vakre, vare balladar og heftig rock and roll. Den effektive bruken av trommer minner oss også på det militære aspektet. Songprestasjonane er i tillegg formidable, faktisk også blant statistane og i koringa. Og fremst av dei alle står Silje Lundblad, som ved sia av å levere eit fyrverkeri av ei rolletolking også har ei imponerande stemmeprakt.

Eivind Myrens lyssetjing er eit vesentleg bidrag til å gjere «Elden» til det heilt spesielt spektakulære. Særleg etter solnedgang skapar han eit utal situasjonar, rom og stemningar, og finalen der slagghaugane nærast blir som glødande lava, er nesten magisk og eit flott minne på netthinna når vi går ut i Rørosnatta.

(Meldinga stod i Adresseavisen torsdag 29. juli og i papirutgåva fredag den 30. juli 2021)

TEATER

«Den gjerrige»
Rabarbrateateret, Bakklandet, Trondheim
Av: Molière
Omsett av André Bjerke
Regi: Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland
Scenografi: Marie S. Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maske: Leo Thörn
Koreografi: Svetlana Stokke
Komponist og musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Musikarar: Gaute Skrove og Markus Wisth Edvardsen
Med: Øyvind Brandtzæg, Kristoffer Hjulstad, Ida Cecilie Klem, Olavus Frostad Udbye, Kathrine Strugstad, Anna Berentina Røe, Stian H. Pedersen, Bendik S. Nordgaard, Jon Vegard Hovdal og Steffen Fagerbakk

Rabarbrateateret syner nok ein gong kva ein verkeleg folkekomedie kan vere.

Rabarbrateateret er ein sjeldan og litt annleis blome i den norske teaterfloraen. I godt over ti år har dei sett opp friluftsteater i Rabarbraparken på Bakklandet i Trondheim, og etter kvart vunne seg ein solid plass hjå publikum. Tolkingane deira av Shakespeares komediar i nord-trøndersk omsetjing overgår alt eg har sett av lystspel. Det er folkekomedie i ordets rette forstand, og slik har dei gjort Shakespeare til allemannseige i Trondheim.

I år har dei tatt for seg Frankrikes største komedieforfattar, Jean-Baptiste Poquelin, betre kjend som Molière (1622-1673) og vald seg «Den gjerrige» (L’Avare frå 1668) i Andrè Bjerkes omsetjing. Hovudpersonen Harpagon (Øyvind Brandtzæg) er så motbydeleg gjerrig at han vil gifte bort dottera si til ein rik, gamal mann av omsyn til medgifta. I tillegg vil han sjølv gifte seg med sonens kjærast av di ho er eit billeg parti I denne dysfunksjonelle vesle familien er det duka for intrigar og forviklingar der det aldri er heilt greitt å vite kven som lurer kven og korleis. Historia er for komplisert til å freiste å gi eit resymé, men trass i dette, mange roller, hyppige sceneskift og stor fart, greier ensemblet utan problem å forklåre oss kva som går føre seg og kven som er kven.

Rabarbrateateret har som føremål å «berike Trondheims kulturliv og gi opplæring i scenekunst». Det har dei greidd til fulle. Ensemble og produksjonsteam har alltid vore ein laus samansett miks av veletablerte, frilansarar og amatørar, og produksjonane har vore ein god skule for mangt eit talent. Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland har fleire gongar stått på scena, men i år debuterer dei som regissørar, og det på eit overtydande og imponerande vis.

I nesten tre timar inklusive pause gir dei oss underhaldande teater i særs høgt tempo, forståeleg, med gode og synkrone skift og utan eitt einaste daudpunkt. Eitt av problema med å spele Molière i dag er at han har lite undertekst, og både handling og replikkar blir derfor noko rett på og utan det subtile som kan gi rom for ettertanke og tolkingar. Sjølv om Nereid og Søyland knapt har stroke noko, og også nyttar André Bjerkes litt omstendelege omsetjing, er dette berre skjelettet som dei har leika seg med og dikta vidare på. Det meste er på ganske blomstrande trøndersk, og avstikkarane frå manus er mange, kreative og særs humoristiske.

Ensemblet er meir profesjonelt enn tidlegare, og her er både solid ensemblespel og einskildprestasjonar av høg klasse. Øyvind Brandtzæg har tidlegare stort sett hatt regi på desse framsyningane, men i år gir han oss ei levande tolking av ein infam og ekstremt gjerrig person som han likevel greier å gjere truverdig. Borna Cléante (Kristoffer Hjulstad) og Élise (Ida Cecilie Klem) må nytte alle middel for å omgå eller lure faren, og båe syner store komiske talent. Så morosamt blei det på premieren at det heile måtte stoppe opp for at både publikum og aktørane fekk ta seg att. Det var ufriviljug metateater på sitt beste.

Regissørane gir oss eit Frankrike frå 1600-talet, men samstundes eit utal franske populærkulturelle avstikkarar både i tid og rom, ablegøyer og litt tullefransk der finalen i første akt blir meir «Les Misérables» enn «Den gjerrige». Slike påfunn, saman med god musikk med openberr fransk adresse, dyktig koreograferte opptrinn og eit par-tre svisker av stunt eg ikkje skal røpe, gjorde framsyninga til stor og variert underhaldning. Og ikkje berre blott til lyst, for her er også mykje kritikk av menneskeleg dårskap.

I den nesten naturlege settinga i bakgarden på Bakklandet har Rabarbrateateret etter kvart laga sin eigen sjanger som eg trur vil vere vanskeleg å importere inn i teatersalongane. Det er folkeleg komedie på sitt frodigaste, og med ein appell til langt fleire enn dei som til vanleg går i teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. juli 2021.)

KOMMENTAR

Etter at Renate Reinsve vann prisen for beste kvinnelege skodespelar i Cannes, skriv mange som om ho brått dukka opp frå inkje. Sanninga er ei heilt anna.

Renate Reinsve har vunne ein av dei gjævaste prisane ein skodespelar kan oppnå, og gratulasjonane er sjølvsagt mange og fortente. Verdspressa undrar seg over korleis ein så dyktig skodespelar har gått under radaren så lenge, og Aftenpostens meldar oppdaga henne ikkje før for eit par år sia. Men for dei som følger litt meir med i scenekunstfeltet (og for så vidt også på filmlerretet) er Renate Reinsve faktisk ein av dei mest meritterte skodespelarane i Norge, og dette trass i at ho er berre 33 år.

Renate Reinsve var ferdig utdanna på KHIO (teaterhøgskulen i Oslo) i 2013 og fekk straks engasjement på Trøndelag Teater der ho debuterte i september 2013 i Marit Moum Aunes oppsetjing av «Peer Gynt». Allereie i den tredje produksjonen ho var med i, som læraren i «Besøk av gammel dame» av Friedrich Dürrenmatt i regi av Tyra Tønnessen, gjorde ho seg særs bemerka. Så god var denne tolkinga at ho vann Heddaprisen for beste kvinnelege medspelar i 2014. Det er ikkje så mange som vinn ein Heddapris allereie det første året som skodespelar.
Berre tre produksjonar seinare, i starten av sitt andre år etter eksamen, vekte ho nok ein gong oppsikt. Som Maja Rubek i «Når vi døde våkner», også den i regi av Tyra Tønnessen, blei ho nok ein gong nominert til Heddaprisen for beste kvinnelege medspelar. Denne gongen vann ho ikkje, men delt andreplass i NM i teaterkunst er absolutt noko å ta med på CV’en.

Som om ikkje dette var nok, blei ho i sitt tredje år som skodespelar nominert til Amandaprisen for beste kvinneleg birolle i filmen «Welcome to Norway».
Kva for andre skodespelarar i dette landet er det som i løpet av dei første tre åra etter utdanning får to Heddanominasjonar og ein Amandanominasjon, og vinn ein Heddapris? Eg trur Renate Reinsve er ganske åleine om denne bragda.

Etter gode læreår ved Trøndelag Teater flytta Renate Reinsve til Oslo der ho er tilsett ved Det Norske Teatret og har vore med i åtte produksjonar. I tillegg har ho medverka i fleire filmar og også fått tid til ein barnefødsel. Blant produksjonane på Det Norske Teatret, kan eg spesielt trekkje fram rolla som Frøya i Robert Wilsons «Edda» der heile ensemblet fekk Heddaprisen i 2017 for særleg kunstnarleg innsats. Altså nok ein pris.

Eg har vore så heldig å få følgje Renate Reinsves karriere frå ho gjekk ut teaterskulen for åtte år sia. Eg har sjølvsagt ikkje sett «Verden verste menneske», og sjølv om prisen i Cannes heng høgt over det meste, må eg vedgå at eg er ikkje veldig overraska over at ho gjekk heilt til topps som beste kvinnelege skodespelar. Renate Reinsve er ein skodespelar av dei aller beste i landet. Ho er uaffektert og naturleg, og særs nedpå med eit spel der dei bitte små nyansane utgjer heile forskjellen. Ho har eit scenisk nærvær som er heilt eksepsjonelt. Eg hugsar spesielt maratonoppsetjinga «Andre verdskrigen – Natt i verda» i regi av Erik Ulfsby der Reinsve i sin entré berre gjekk roleg, særs roleg, over scena. Eg meiner å hugse at ho ikkje sa eit ord, berre gjekk sakte over scena. Likevel gjorde ho det på eit vis som fekk meg til å føle at eg, berre gjennom denne enkle entreen, hadde hatt ei stor teateroppleving. Dette er Renate Reinsve i eit nøtteskal, ein meister i dei heilt ørsmå detaljane, ein skodespelar med fingerspisskjensle for dei avgjerande nyansane.

Så jamvel om eg ennå ikkje har sett filmen og rolletolkinga som ga henne pris i Cannes, er eg ikkje veldig overraska. Men eg gler meg stort på hennar vegner, og stiller meg sjølvsagt i rekkjene av gratulantar.

(Kommentaren stod i Klassekampen tysdag den 20. juli 2021, men blei først presentert på Facebooksida mi.)

PERFORMANCE

«Vástádus eana – The answer is land»
Festspillene i Nord-Norge, Harstad
Av Elle Sofe Sara
Komponist: Frode Fjellheim
Koreografi: Elle Sofe Sara med assistanse av Alexandra Wingate
Scenografi: Elin Melberg
Kostyme: Ramona Salo
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyd: Håkon Pettersen
Med: Sara Marielle Gaup Beaska og Kajsa Balto, (joik), Olga-Lise Holmen og Greta Daling (song), Julie Moviken, Emilie Marie Karlsen og Nora Svenning (dans)

Når joik, dans og lys smeltar saman som i denne framsyninga, så blir det ei sanseoppleving av dei heilt sjeldne.

Opningsframsyninga under årets festspel i Nord-Norge var «Vástádus eana – The answer is land», ei oppsetjing med dans, song og joik laga av Elle Sofe Sara, årets festspelprofil. I programmet heiter det at framsyninga skulle ta publikum med på ei dans-joik-vandring i Harstad der vi gjennom dans og joik skulle reflektere over krafta i å stå saman om noko og medvitet om den jorda vi står på og deler. Ei ambisiøs målsetjing som synte seg å bli oppfylt og vel så det.

Før eg kjem med mi eiga oppleving av dette kunstverket, for det var det det var, må eg kome med ei innrømming. Eg har meld teater i mange år, og har ikkje problem med å meine noko om korkje koreografi, song, musikk eller joik for den del når det er del av ei teaterframsyning. Men når det er snakk om reine danseoppsetjingar, konsertar, berre song eller joik, får eg problem og kjenner at eg manglar språk. Og eg sit nok også ganske fast i det at eg helst vil forstå det eg opplever. Sjølv om eg kan gle meg over estetikk, rytme, bilde, musikk, så har eg vondt for å setje ord på det. Med dette som bakteppe møtte eg opp på kaia utanfor kulturhuset i Harstad utan tanke på at dette var noko eg skulle meine noko om. Eg skulle berre oppleve det som del av den rike og spesielle atmosfæren som er i Harstad desse festspeldagane. Men så blei eg berre slått i bakken av kor vakkert, gripande, sanseleg og flott denne framsyninga var. Og uakta kor språkfattig eg måtte vere, kjende eg likevel at dette berre måtte eg fortelje lesarane om.

Opninga blei litt amputert, for i staden for ei vandring, blei det ei samling utanfor Norges arktiske universitet der vi med strengt smittevernregime blei delte inn i grupper og kransa oss om ein firkant nærast som ein manesje. Sju aktørar, alle kvinner, godt og vanleg kledd, men med ulike variantar av den raude huva som er del av den samiske nasjonaldrakta, og med munnbind og megafon, drog oss etter kvart ut av denne ganske prosaiske settinga og inn i eit opplevingsrikt univers av musikk og rørsle. Det starta med roleg joik som etter kvart blei meir og meir suggererande og akkompagnert av lett koreografert dans før vi blei rivne ut av illusjonen og vandra inn i kulturhuset der framsyningas hovuddel fann stad.

Scena var enkel med nokre sentrale element nærast som draperi. Men scenografien til Elin Melberg trong ikkje vere meir, for saman med den avdempa, men likevel heilt eineståande elegante og vakre lyssettinga til Øystein Heitmann blei scena forvandla til ei rekkje spektakulære kunstverk, ei lise for auget. Denne delen opna med ekspressiv og nesten destruktivt snublande dans av Emilie Marie Karlsen før dei andre seks etter kvart fell inn. Og resten var ei magisk reise i sanselege opplevingar der joiken og musikken til Frode Fjellheim smelta saman med rørsle, dans og gradvis endrande lyssetting til ei verkeleg høgare eining. Både musikalsk og i dansen var det ei skjønn sjangerblanding der det var henta element og inspirasjon frå mange andre kulturar. Og som limet i framsyninga låg den rike og djupe klangen frå joiken til Sara Marielle Gaup Beaska og Kajsa Balto.

Så sam- og finstemt er denne framsyninga at det tok lang tid før eg forstod at vi ikkje her snakka om sju multikunstnarar som alle var både songarar, joikarar og dansarar. For alle sju tok del i alt og med ein presisjon og eit naturleg nærvær som verkeleg imponerte.

Eg kjende gjennom denne sceniske og musikalske opplevinga at eg verkeleg var del av noko større, og slik var det lett å sjå at framsyninga handla om samhald og fellesskap. Og sjølv opplevde eg det i tillegg som eit stykke samisk historie med mykje individuell snubling i starten, men med ein langt meir optimistisk og sameint tone etter kvart. Men same kva slags tolking ein måtte leggje i «Vástádus eana – The answer is land», så var det viktigaste at det var ei multimedial, kjenslemessig, sanseleg og utruleg vakker kunstoppleving som gjorde alle mine fordommar om at alt skal tolkast og bli forstått, fullstendig til skamme. Dette er kunstnarar eg meir enn gjerne vil sjå og høyre meir frå. Og det er å håpe at framsyninga kan turnere til eit langt større publikum.

TEATER

«Utvik Senior»
Rimfrost Produksjoner og Hålogaland Teater
Festspillene i Nord Norge, Harstad
Av: Nina Wester
Regi: Nina Wester
Komponist: Benjamin Mørk
Scenografi og kostyme: Mari Lotherington
Lysdesign: Øystein Heitmann
Vokal Nord (Dag Erik Enoksen, Brynjar Onsøien og Daniel O. Danielsson)
Kor: Paul Bednorz, Torstein Hevnskjell, Alf-Inge Selstad, Øystein Hallem, Tord Bergersen og Owe Krolmanis
Med: Kristine Myhre Tunheim, Alexander Rindestu og Jonas Delerud

Tett, politisk og tidvis rørande teater om ei hending som med ny kald krig fort kan få ein reprise.

Fredag 17. februar 1978 gjekk garnbåten Utvik Senior og eit dusin andre båtar ut til Stordjupta tre timars fart frå Senja. Fisket var ikkje spesielt godt, og då veret utpå ettermiddagen blei dårlegare, valde alle å avslutte og sette kurs mot land. Utvik Senior, med eit mannskap på ni, kom aldri attende. Leiting blei starta, og etter stutt tid blei det funne både vrakrestar og ein tom redningsflåte. Alt tydde på at noko hadde skjedd særs brått, og både fiskarane, politiet og pressa meinte at båten måtte ha blitt pårend av eit anna fartøy.

Då det etter få dagar blei oppnemnd ein havarikommisjon, endra plutseleg bildet seg. Politiets etterforsking blei avslutta, vitneutsegn blei underslått, og då kommisjonsrapporten blei lagt fram på etterjulsvinteren 1979, slo han fast at havariet truleg skuldast feilnavigasjon og at båten anten kantra eller gjekk på eit skjær.

Fiskarane og dei etterlatne følte seg overkøyrde, det blei lagt lokk på viktig informasjon, og ettermælet til skipperen var trakka på. Men dei ga seg aldri, og med hjelp av NRK og marinen blei vraket funne i 2002, og i ope hav, kilometervis frå næraste skjær. Det blei nedsett ein ny kommisjon som slo fast at sannsynleg havariårsak var kollisjon med eit ukjend fartøy.

Gravejournalisten Alf R. Jacobsen skreiv i 2002 boka «Forlis», og på bakgrunn av den, eigen research og samtalar med fiskarar og dei etterlatne, har Nina Wester og teatergruppa Rimfrost Produksjoner laga framsyninga «Utvik Senior». I helga var det urpremiere i Harstad før ho til hausten skal setjast opp på Hålogaland Teater. Det er blitt ei tett, sterk og tidvis rørande framsyning, eit stykke doku-teater av beste sort.

Nina Wester har sjølv regien, og tar oss kronologisk frå den tragiske februardagen i 1978, gjennom havari, søk, etterforsking, det som kan sjå ut som ulike dekkoperasjonar og fram til oppreisinga kom 26 år for seint. Det er blitt eit lærerikt drama der fallgruvene ligg snublande nær. Det er meir enn freistande å lage konspirasjonsteoriar av historia, prova er så overtydande at det er lett å bli påståeleg, og det heile kunne fort bli vel pedagogisk. Wester styrer unna alt dette. I staden har ho laga ei framsyning med mange lag, og med fin og varsam dramatisering av lagnaden til ein av familiane som mista ein son og ein bror. Og ein varm hyllest av samhaldet i fiskarsamfunnet.

Scenografien til Mari Lotherington er i starten eit anonymt rom med preglause elementveggar, ein slags etterforskingssentral der avisartiklar, bevis og indisium etter kvart blir teipa opp på vegg. Men veggelementa er mobile, og med sikre og stort sett saumlause sceneskift, godt hjelpt av fin lysdesign, blir det skapt eit utal ulike rom og settingar.

Tre songarar frå ensemblet Vokal Nord er supplert med seks statistar, og til musikk av Benjamin Mørk skapar dei sterke stemningar, og kommenterer handlinga som eit gresk kor. I hovudsak fungerer dette godt, men kan nokre gongar bli vel påtrengjande, spesielt fordi scena er relativt lita.

Dei tre skodespelarane Kristine Myhre Tunheim, Alexander Rindestu og Jonas Delerud spelar ei rekkje roller, men dialektbruk og mindre kostymeskift gjer at det aldri er vanskeleg å forstå kven som er kven. Sentralt i handlinga står ein liten familie, – ein av dei avlidne, far hans som aldri gir opp å finne sanninga, og litlesystera som også vil ha eit liv, og ikkje berre sakn og sorg. Eit vellukka brot er ei rekkje poetiske, vare og fine scener der litlesystera, overtydande og mangefasettert spela av Kristine Myhre Tunheim, manar fram og snakkar med bror sin (Jonas Delerud). Slik får Wester framsyninga til å veksle mellom dei personlege historiene dette handlar om og det storpolitiske bakteppet.

For 1978 var midt i den kalde krigen, og Senja ligg sentralt i eit militært interesseområde. Det er slått fast utan særleg atterhald at Utvik Senior blei rent i senk av eit anna fartøy. Men om dette var ein vesttysk trålar på ulovleg fiske eller eit militært skip frå NATO eller Sovjetunionen, er framleis eit ope spørsmål. Det er høgst truleg nokon som veit, kanskje spesielt i forsvaret og etterretninga. Og historia tyder på at det aktivt og medvite blei freista å dekkje over sanninga jamvel om den siste havarikommisjonen påstår det motsette. Difor er det fortenestefullt at Nina Wester og Rimfrost både på informativt vis minner oss på kva som kan skje når stormaktene driv maktspelet sitt, og også gjer det slik at det samstundes blir godt teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. juni 2021)

TEATER

«Erasmus Montanus»
Kilden Teater, Kristiansand
Av: Ludvig Holberg
Regi: Henrik Rafaelsen
Scenografi og kostyme: Kaja Haven
Komponist: Olav Waastad
Lysdesign: Martin Myrvold
Lyddesign: Kristian Bronebakk
Med: Khalid Mahamoud, Lars Funderud Johannessen, Fredrik Høstaker, Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Jamel Nemer, Giert Werring, Ann Ingrid Fuglestveit, Lars Emil Nielsen og Anders Hardeland

Mange gode tilløp og idear, men regissøren vågar ikkje ta dei heilt ut.

Med dei siste åras framvekst av forakt for kunnskap og såkalla «alternativ sanning», samstundes som elititismen sit laust blant ein del leiarar, er det neppe tilfeldig at både Kilden Teater i Kristiansand og Den Nationale Scene i Bergen set opp «Erasmus Montanus» denne våren. Meir tilfeldig er det at båe framsyningane blir melde i same utgåve av Klassekampen. Handlingsresymeet er godt presentert i meldinga frå DNS, så her skal eg konsentrere meg om regival og framføring i Kildens oppsetjing.

Ludvig Holbergs satiriske oppgjer med menneskeleg dårskap og vankunne vil neppe bli uaktuelt med det første, og bør stadig presenterast for nye generasjonar. Med ei litt tidlaus tilnærming der kostyma er ei blanding av blondeskjorter og gummistøvlar, har regissør Henrik Rafaelsen og scenograf Kaja Haven på vellukka vis understreka det ålmenne i teksten. Erasmus er ein bondeson frå traktene rundt Kristiansand, men studerer i 1700-talets København. Regissøren skal også ha ros for å stole på publikum og ikkje falle for freistinga å syne kor mange parallellar det er til dagen i dag. Men så følgjer eg han ikkje heilt.

Teksten inviterer til overspel, men her går det aldri langt nok eller ut i det heilt absurde. Etter kvart tek framsyninga meir og meir preg av surrealisme, både i det androgyne kjønnsvirvaret i castinga, i scenografien, og i ein minioperette til god musikk av Olav Waastad. Men oppsetjinga greier likevel ikkje heilt å bestemme seg, for i hovudsak er spelet likevel ganske rett fram og realistisk. Då får ein heller ikkje utløyst den heilt store humoren.

Det opnar noko langdrygt, og det er først når Fredrik Høstaker som Lisbet, den sprengkåte kjærasten til Erasmus, kjem på scena at det tar til å svinge. Og endå betre blir det når broren til Erasmus, Jacob (Lars Funderud Johannessen) dukkar opp. Funderud Johannessen får på eit stillferdig vis fram eit enormt register, frå vare kjensler til stor humor, og her representerer han det sunne folkevitet som står i sterk kontrast til både vankunna og den sprenglærde studenten. Khalid Mahamoud gir oss Erasmus som ein livsfjern og arrogant elitist, og både språk, påklednad og utsjånad understrekar kor annleis han er. Det er i samspelet mellom desse tre, særleg i ei særs vakker scene i 2. akt, at vi får eit bilde av kva denne framsyninga kunne ha blitt om regien hadde vore litt meir dristig og konsekvent.

«Erasmus Montanus» har turnert i Agder i mai, og var nå komen «heim» til Kilden der han skulle spele halvanna veke til. Men medan eg såg framsyninga fredag, vedtok formannskapet i Kristiansand å stenge og avlyse alt i fjorten dagar, så dette blei diverre siste framsyning.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mai 2021.)

TEATER

«At₂C₁₄H₂OO₂»
Lager 11, Trondheim
Av Ingvild Tiller Naustan
Regi: Ingvild Tiller Naustan
Lyddesign: Katrine Roland
Live musikkomposisjon: Kristin Lundemo Overøye
Med: Kristin Lundemo Overøye, Sondre Mattis Hanssen Flakstad og Sofie Aalstad Jansen

Ein absurd og artig kommentar til både pandemi og akademia, men som nok freista å femne litt for mykje.

I om lag ti år har Trøndelag Teater saman med Kjernehuset og Rita Abrahamsen gitt fagleg hjelp og ikkje minst scene til ungdom mellom 13 og 19 som vil forsøke seg som dramatikarar. Prosjektet «Unge dramatikere» har vore spennande å følgje, og etter kvart ser vi også varige resultat. Både Ibrahim Fazlic og Daria Glenter har for lengst etablert seg som dramatikarar, og torsdag var det duka for Ingvild Tiller Naustans debut som både dramatikar og regissør på ei heilaftans framsyning. For seks år sia, som syttenåring, imponerte ho stort med «Forbudt kjærlighet» på «Unge dramatikere». Blant dei seks som blei presenterte det året, var dette den desidert beste. I meldinga mi omtala eg det som «Ei skikkeleg buskishistorie om eit norsk landsens familiedrama frå langt tilbake i tid, full av absurd humor». For eit par år sia såg eg eksamensframsyninga hennar på NTNU, men det resulterte ikkje i noka teatermelding.

Torsdag var det premiere på «At₂C₁₄H₂OO₂» på Lager 11 i Trondheim, eit stykke Ingvild Tiller Naustan både har skrive og regissert, og som var ei nesten to timars framsyning. Som tittelen tyder på, handlar det om forkjøling med ei litt meir vitskapleg tilnærming, og sjølvsagt om pandemien, men også om forskingshierarkia på universitetet, både i dag og langt attende, om feminisme, litt samlivsproblematikk, om å vere tru mot ideala sine, og faktisk eit utal andre tema.

Scena er ein black box med ein skjerm og eit stort garderoberack. Det forstår vi raskt årsaka til, for her er det tre skodespelarar som i ei mengd stutte tablå med raske og mange skift spelar meir enn femti roller. Tre av figurane går igjen gjennom heile framsyninga. Det er det unge ekteparet Guro (Kristin Lundemo Overøye) og Vegard (Sondre Mattis Hanssen Flakstad) der ho er biolog, forskar og nytilsett postdoc medan han er dramatikar. Den tredje er den paternalistiske professoren (Sofie Aalstad Jansen) som nok har gjort sitt viktigaste forskingsarbeid, og som nå vil vegetere på yngre forskarar og stele æra for det dei gjer.

Guro er monomant opptatt av faget, og det er ikkje rart for ho meiner å ha funne rota til forkjøling og slik sett også dei ulke pandemiane. Dette ønsker ho å gjere noko med, men møter motstand frå professoren som vil ha ei hand på rattet. Vi meir enn anar at han også vil ha hand på anna. (!) Og heime går mannen til Guro for lut og kaldt vatn. Naustan har tatt med seg noko av det absurde universet eg fall for med framsyninga for seks år sia, for her er eit bakteppe av Spanskesjuke, Svartedaude og andre epidemiar som på humoristisk vis, som ein Karius og Baktus, er livredde for eigen eksistens.

Guro går til verket med stor entusiasme, og ettersom Kristin Lundemo Overøye også er ein meir enn habil cellist, har dei vald å framstille forskings- og formidlingsarbeidet hennar gjennom heftig cellospel. Det er eit godt og særs illustrerande grep som gir framsyninga ekstra dimensjonar.

Så langt, så bra, men framsyninga har også openberre problem. Ho nærast ropar på ein dramaturg, for gjennom nesten to timar er det så mange tema ein skal innom, at det heile tidvis blir eit hektisk kostymeskift der nokre av tablåa aldri blir lange nok til å stå på eigne bein. Produksjonen hadde stått seg på å bli stramma inn vesentleg, og her er mange darlings to kill.

Dei tre på scena spelar meir enn femti roller, og det er ei krevjande og relativt tekstrik oppgåve dei har gått til med stor energi, og det imponerer. Men med så mange skift og roller, blir det vanskeleg å skilje, og sjølv om kostyma er meir enn eintydige, blir dei ulike rollene vist med alt for mykje overspel, og nokre gongar ganske teatralt. Unnataket er Kristin Lundemo Overøye som har eit langt større register, og som på varsamt vis greier å nyansere i staden for å overspele.

TEATER

«Virvelvind»
Teatret Vårt, Molde
Av: Nina Wester og ensemblet
Basert på musikk av Ane Brun
Regi: Nina Wester og Kristian Lykkeslet Strømskag
Arrangør og musikalsk ansvarleg: Simon Revholt
Scenografi og kostyme: Daniel Åkerström-Steen
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Koreografi: Martha Standal
Musikarar: Sindre Klykken, Lauritz Skeidsvoll, Jo Inge Nes og Rune Tylden
Med: Sara Fellman, Kjersti Botn Sandal, Johanna Mørck, Bjørnar Lisether Teigen og Lars Melsæter Rydjord

Eit kreativt forteljargrep gjer at «Virvelvind» både blir ein hyllest til Ane Brun og ei teaterframsyning på eigne bein.

Eg skal ikkje påstå at det er ein trend, men dei siste åra har mange teater laga framsyningar basert på kjende og populære songarar og låtskrivarar, ofte med eit lokalt tilsnitt. Nå har Teatret Vårt i Molde tatt tak i musikken til byens eigen Ane Brun, og ikkje minst det tekstlege universet hennar. Framsyninga «Virvelvind» hadde premiere torsdag.

Utfordringane er mange når ein skal lage teater av ein songskatt som ikkje har nokon raud tråd å spinne ei forteljing på. Ein kan lage ein konsertversjon, men då blir som oftast originalen å føretrekkje. Eller ein kan freiste å lage ei historie som bind låtane saman, men slikt kan fort bli ei tvangstrøye. Nina Wester, som har skrive manus, og saman med Kristian Lykkeslet Strømskag også hatt regien, har vald ei løysing som synte seg å fungere optimalt. Fem ganske ulike personar ramlar inn på ein fest som er om lag like kaotisk som Daniel Åkerström-Steens illustrerande scenografi. Ein fest har sin eigen dramaturgi. Det er fart og halloi, det er store kjensler, det er depresjon og fyll, det er håp og ikkje minst lengten etter at det vidunderlege må skje, at kjærleiken skal oppstå. På ein fest er ikkje handlinga rettlina, men kan ha store brot. Slik har Wester greidd å la dei ulike tablåa spele opp mot og saman med dei sytten songane som på dette viset blir ein integrert del av oppsetjinga. At ho også har greidd å skrive mykje god og intelligent dialog inn i det heile, gjer at framsyninga også blir ståande på eigne bein som teater.

Ane Brun skriv og syng på engelsk. På oppdrag frå teateret har ho omsett dei aktuelle songane til moldedialekt, og det har vore overraskande vellukka. Og for meg blei det nå så tydelege tekstlege universet hennar ei openberring som verkeleg løfta framsyninga. I arrangementet av musikken har Simon Revholt hatt stor fridom, og laga ein sjangermiks som står godt til det tekstlege og dei ulike stemningane. Det fire mann store orkesteret trakterer eit utal instrument, er synlege på scena, tar del i festen og leverer solid akkompagnement og musikalsk bakteppe. Og dei fem festdeltakarane er alle typar vi kjenner att og som er lette å identifisere seg med. Aktørane gir oss eit godt, velregissert og songsterkt ensemblespel. Og i spissen må eg få framheve Sara Fellman som nok ein gong syner eit spesielt scenisk nærvær og imponerer med eit særs mangefasettert register.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 22. mars 2021.)

TEATER

«Supernova»
RAA Produksjoner, Vitensenteret i Trondheim
Manus og regi: Ane Aass
Videodesign: Tone Myskja
Musikk: Maria Kannegaard og Siri Gjære
Lyddesign: Erlend Solli Aune
Lyskonsulent: Sune Schjelderup
Med: Madeleine B. Nilsen

Ei uvanleg vakker og sanseleg teaterframsyning om noko av det mest tabuiserte som finst.

Det vesle teater- og produksjonsselskapet RAA Produksjoner har heilt sia starten i 2005 laga framsyningar for barn og ungdom der vanskelege og ofte tabuiserte problem blir behandla varsamt og med stor innleving. Slik er det også med den siste produksjonen deira, «Supernova», som hadde urpremiere i planetariet i Vitensenteret i Trondheim denne helga. Med nydelege, og lett forståelege metaforar tek dei denne gongen opp eit så vanskeleg tema som kva som skjer når ein av foreldra dine blir sjuk og dør.

Målgruppa for framsyninga er barn frå åtte år og oppover, og Fredrikke, hovudpersonen sjølv, er ei jente om lag på denne alderen. Fredrikke (Madeleine B. Nilsen) er ei heilt vanleg jente som bur saman med mor og far, og som lever eit relativt sorglaust liv. Det er mykje som tyder på at ho er ei skikkeleg pappajente. Så ein dag får ho vite at pappa er sjuk, at han har ein kul i magen som må opererast bort, og at det er kreft. Det er eit ord ho kan, og som ho forbind med død. Og når ho, som ein unge utan dei vaksne sine atterhald, spør direkte om pappa skal døy, blir svaret nei. I staden tek faren henne med ut under stjernehimmelen og fortel om den, om galaksar, endeløyse, om tid, vektløyse og om dei verkeleg store spørsmåla. For menneska har alltid stjernene og himmelkvelvinga bydd på symbolikk, myter og tolkingar, i tillegg til faktisk hjelp og assistanse. Pappa er tidlegare sjømann og fortel også om korleis ein før i tida navigerte etter stjernene.

Firmamentet byr som kjent på eit utal tolkingar og mogelege metaforar, og manusforfattar og regissør Ane Aass nyttar dei i rikeleg monn. Stjernebildet Kassiopeia består av fem stjerner, men slik har det ikkje alltid vore. Supernovaen SN 1572 eksploderte og forsvann. Når pappa fortel Fredrikke om det, undrar ho seg difor over om ho kanskje er del av familien Kassiopeia. På same vis blir det trekt parallellar til atom, celler, – og kreftceller. Kan ein sjå likskap mellom korleis ei stjerne og ein kreftsvulst oppstår? All metaforbruken er kreativ, pedagogisk og gjer at dette blir både forståeleg og underhaldande, – ja til og med underhaldande trass i den ganske mørke settinga. For pappa blir diverre etter kvart ein «supernova».

Under kvelvinga i planetariet i Vitensenteret er det berre ei seng, ein globus og ei stålampe. I dette rommet (i dobbel tyding) framfører Madeleine B. Nilsen historia som ein monolog. Ho har ei innleving og ei eiga evne til å framstå ungjenteaktig, og gir oss ei særs truverdig og levande tolking av Fredrikke. Vi blir med på heile reisa frå faren får diagnosen, gjennom alle forteljingane hans om stjernene og verdsrommet, gjennom operasjon og sjukdomsforløp der han ikkje lenger har same tolmod og humør som før, og til han blir ein supernova.

Trass i Madeleine B. Nilsens gode tolking, er det likevel framsyningas uvanleg vakre bruk av samspel mellom musikk, animasjon og spelet hennar som gjer at dette blir slik ei mektig teateroppleving. Kunstnaren Tone Myskja har laga opplevingsrike og fantastiske animasjonar, strekteikningar som utviklar seg til noko større og som nesten får eige liv når dei blir projiserte på den flotte himmelkvelvinga i planetariet. Og Maria Kannegaard og Siri Gjære har skrive musikk som er nydeleg, skjør og like varsam som resten av produksjonen. Slik blir denne vesle framsyninga på berre førti minutt ei sjeldan god sanseleg oppleving der eitt av dei vanskelegaste temaa som finst blir handsama på ein forståeleg, naturleg og forsiktig måte. Under Fredrikkes stjernehimmel forstår etter kvart både ho og vi at vi er del av noko større. Barn er mykje meir rasjonelle vesen enn mange trur, og gode forklåringar er alltid langt betre enn trua på at det er mogeleg å skåne dei for alt som er vondt og vanskeleg. Ane Aass har med denne produksjonen synt oss korleis også dei mest tabuiserte områda kan bli gitt eit kunstnarleg uttrykk og bli behandla både vakkert og varsamt.

(Ein forkorta versjon stod i Klassekampen tysdag den 23. mars 2021.)