Amund Grimstad

TEATER

«Skal vi grille?»
Rotvollfjæra, Trondheim
Idé, regi og scenografi: Sir Grand Lear
Manus: Lea Burrows og Troels Thorsen
Koreografi: Asrun Magnusdottir
Komponistar: Tobias Hellmann og Kristoffer Rosing-Schow
Med: Sigrid Husjord

Under kyndig leiing av eit fyrverkeri av ein skodespelar blir vi med på avskila med den siste grillpølsa i eit eksistensielt og halvreligiøst oppgjer med eiga haldning til klimaspørsmålet.

Kloden går til helvete. Og det går opp for fleire og fleire at om vi skal redde klimaet, må noko drastisk gjerast. Men kva er dei rette tiltaka? Og vil vi gjere det som er naudsynt dersom den private kostnaden eller offeret blir for stort? Dette er dei store spørsmåla som teaterkompaniet Sir Grand Lear tek opp i ein artig, velspela og tankevekkjande liten humoreske. Temaet er grillpølsa, – elska og underkjend. Den som alle i familien kan samle seg om, den som kjapt stiller svolten når du ikkje har tid til eit fullt måltid, og som trass i selskap av dyre steiker og anna barbecue-snadder likevel er den viktigaste ingrediensen når vi samlar oss til grilling og festleg lag. Og som, – berre vedgå det, – faktisk smakar ganske godt. Men som altså er eit kjøtprodukt. Og skal vi redde kloden, må vi redusere kjøtforbruket. Men er vi villige til å ofre pølsa?

Det er i alle fall Sigrid (Sigrid Husjord). Ho har invitert til eit siste grillmåltid i Rotvollfjæra der vi i ein semireligiøs seanse er med på å ta farvel med pølsa. Sigrid har lese seg opp på klima-avtalar, rapportar og statistikk og leverer faktabasert kunnskap så det held. Ho vedgår ope at i valet mellom det ho kallar «bensert» og gourmetrestauranten Credo, vel ho grillpølsa på bensinstasjonen. Men nå er det slutt. Og det er ikkje kva som helst for ein finale vi er inviterte til. Dette skal vere CO2-nøytralt, så ho har rigga opp ein sykkel på ruller. Den ladar eit batteri der straumen går vidare til ein grill. Og der ligg den siste pølsa. Ho har lese at 40 proffsyklistar er nok til å halde nokre hus med straum (rett nok utanom varme, men lell…), og til å sykle og generere straum har ho vald seg 13 år gamle Anna, for det er jo hennar generasjon Sigrid skal redde. At det syner seg å ta ganske mange timar å generere nok energi for å få grilla den stakkars pølsa, får bli ei bisak. For denne avskilsseansen syner seg etter kvart å bli nesten noko eksistensielt, både for Sigrid og oss.

Som deltakarar i det heile, står vi i ring rundt grillen som nesten kan bli som eit alter der offeret skal gjerast. Og Sigrid held oss i age på eit utal kreative vis med eit minst like kreativt program, eller klima-guide der vi må både synge, danse og vedgå våre klimasynder. Men det er håp, for vi får tilgiving. Slik publikumsdeltaking blir som oftast ganske kleint for dei fleste av oss, men i denne oppsetjinga var det faktisk berre artig. Og hovudårsaka til det er at Sigrid Husjord fyller rolla så energisk, sjarmerande truverdig og full av liv at det var berre å gi seg med og over. Ho var eit fyrverkeri av ein skodespelar, og nesten utan daudpunkt heldt ho det gåande med høg temperatur og eit enormt tempo i vel ein time. Sigrid Husjord er norsk, men om du ikkje har høyrd om henne, skuldast nok det at ho etter utdanning i København og New York i hovudsak har spela i Danmark der ho mellom anna har fått ein Reumertpris for beste kvinnelege birolle, tilsvarande den norske Heddaprisen. Og for tida er ho tilsett på Det Norske Teatret og Rommen scene, så det blir etter kvart mogeleg å sjå meir til henne, også for eit norsk publikum.

Teatergruppa som står bak dette prosjektet som blir spela samstundes og i eigne produksjonar både i Danmark og på Island, er Sir Grand Lear. Det blei starta i 2014 av danske Lea Burrows og norske Ingvild Rømo Grande, båe scenografar. Det var opphaveleg eit scenografiselskap, men har etter kvart blitt eit teaterkompani som i følgje eigen heimeside spesialiserer seg på å setje opp produksjonar der skiljet mellom sal og scene blir eliminert. Det har dei til fulle greidd med denne oppsetjinga. Innhaldet i denne produksjonen er sjølvsagt livsviktig, og temaet høgst alvorleg, men tilnærminga er naivistisk og humoristisk. Og faktisk også full av overraskande dramaturgiske brot. Når dei i tillegg får eit slikt oppkome av ein skodespelar til å vere verten vår i det som vel eigentleg er ei tunn og litt banal historie, så er det gjort på eit så kreativt og artig vis at vi trur fullt og fast på både engasjementet og overtydinga til Sigrid, og vi let oss rive med.

Framsyninga er også blitt spela på to andre sjønære plassar i Trondheim, og då med Berit Rusten (Sjøbadet) og Øyvind Brandtzæg (Korsvika) i hovudrolla. Og «Skal vi grille?» vil dukke opp att etter dette, så det er viktig å følgje med om du vil vere med på å redde kloden, eller kanskje berre ha ei litt spesiell teateroppleving.

TEATER 

«Panikk i kulissene»
Teater Manu
Studioscena, Trøndelag Teater
Av: Michael Frayn
Omsett av: Carl Jørgen Kiønig
Regi: Mira Zuckermann
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Anette Werenskiold
Koreografi: Stian Danielsen
Med: Ipek D. Mehlum, Ronny Patrick Jacobsen, Mette Marqvardsen, Alexei Svetlov, Casper Lund, Marita S. Barber, Anne-Line L. Kirste, Kevin Eide Edvardsen og Carola Insolera.
Stemmeskodespelarar: Kjersti Fjeldstad og Marit Synnøve Berg.

Teater Manu feirar 20-årsjubileum med å setje opp ein særs krevjande farse.

Teater Manu er heile landets teiknspråkteater, og feirar i år 20-årsjubileum. Gjennom alle desse åra har Mira Zuckermann vore teatersjef. Nå går ho av, og som ein kombinert avskils- og jubileumsframsyning har ho vald seg farsen «Panikk i kulissene» («Noises Off») av den britiske dramatikaren Michael Frayn. Stykket hadde urpremiere i 1982, og har sia vore sett opp verda rundt. Teater Manus versjon er eit nordisk samarbeid og hadde premiere på Trøndelag Teater torsdag før det skal turnere i Sør-Norge, og så i Sverige og Finland seinare på hausten.

Komediar av denne typen set store krav til presisjon og timing, og replikkane skal kome hurtig som maskingeværeld. Når dette i tillegg skal gjerast med teiknspråk og med berre to taleskodespelarar som les alle replikkane for dei av oss som er høyrande, seier det seg sjølv at oppgåva er nesten umogeleg. Men med sterkt fysisk spel og mykje energi greier Zuckermann og ensemblet likevel å gjere det til ei ganske underhaldande framsyning.

Handlinga går ut på at eit langt under middels godt teaterkompani skal setje opp ein farse. Gjennom tre akter følgjer vi kompaniets generalprøve, premieren og turnelivet. Første akt er siste prøve natta før premiere, og vi møter ein regissør utan kontroll og eit ensemble som ikkje tar regi. Dei hugsar ikkje replikkar og blir rivne av indre intrigar, sjalusi og det som verre er. I Gjermund Andresens enkle og funksjonelle scenografi er vi i stua i eit herskapshus der trapper og dører byr på entrear og sortiar i heseblesande tempo. I andre akt blir scena snudd, og vi opplever premieren frå baksida av scena. Og i tredje akt er vi attende som publikum i salen, langt ute i turneen. Då skulle ein tru at det meste hadde gått seg til, men slik er det ikkje og framsyninga blir heilt surrealistisk.

Meir metateater enn dette er det vanskeleg å få til, for stykket er ein farse om å setje opp ein farse og alle dei komplikasjonane som då kan oppstå. Dagens situasjon har gitt nok eit lag til historia, for på grunn av pandemien og skodespelarar frå fleire land, har mykje av prøvene gått på Teams. For skodespelarar og alle som er knytte til teateret, er historia særs attkjenneleg. Eg trur kanskje det er grunnen til at stykket blir spela så mykje, for teksten er eigentleg  ikkje spesielt god. Den manglar dei store poenga, og er nok litt for intern.

I Mira Zuckermanns regi er det høgt tempo, raske skift og god personinstruksjon. Men trass i godt og energisk spel, har framsyninga likevel nokre problem. Spesielt i andre akt, når vi er backstage, blir det for lite framdrift og med det tapar oppsetjinga seg både i intensitet og dramaturgi. Denne produksjonen er laga for turné, og det gjer at ho må passe inn på mindre scener. Det ga eit intimformat der vi kom tett på aktørane i dobbel forstand, og denne nærleiken kledde framsyninga. Det ni personar store ensemblet spela sterkt fysisk teater med mykje mimikk, hurtige skift og kledeleg overspel. Stundom var geberdene og det fysiske så omfattande at dei blei nesten som små danseopptrinn. Både koreografien, timinga og ikkje minst det energiske spelet meistra aktørane godt. Eg må også få trekkje fram dei to taleskodespelarane som las alle replikkane, – presist, i høgt tempo, og med ni ulike røyster.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 21. august 2021.)

TEATERKONSERT

«Fra småby til Wembley»
Molde kulturscene
Idé, manus og regi: Eldrid Schrøder Kvalvik
Scenografi og koreografi: Geir Baldersheim Leirvåg
Med: REVOLT (Ulrik Bolsønes – vokal og tangentar, Herman Jørundsønn Mjåseth – gitar og saksofon, Sigurd Skjølberg – bass, Nikolai Gagnat – slagverk og Emil Vold – gitar)

Å setje seg urealistiske mål kan sjølvsagt vere drepande, men det kan og gi ein boost til å gjere det umogelege.

Det er lov å drøyme og setje seg ambisiøse, og kanskje heilt urealistiske mål. Åge Alexandersen fekk spele i Royal Albert Hall og Steffen Iversen blei spiss i Tottenham. Fem gutar frå Molde har sia siste år på ungdomsskulen spela i band. REVOLT kallar dei seg, og etter fem år, ein plateproduksjon og mange konsertar, presenterer dei nå ein teaterkonsert med den hårete tittelen «Fra småby til Wembley». Torsdag var det urpremiere på Molde kulturscene, og sjølv om denne meldaren neppe er i målgruppa, let eg meg likevel sjarmere og tidvis også rive med av desse modige, litt rå, uslipte og tidvis noko keitete unggutane som vil så mykje, – og som stundom også får det til.

Eldrid Schrøder Kvalvik er teaterpedagog, instruktør og dramatikar, busett i Ålesund. Etter å ha følgd REVOLT ei tid, fekk ho for halvtanna år sia ideen til å lage eit rocketeater om og med gruppa, om prosess, ambisjonar, jobbing, nedturar, indre konfliktar og alt anna som høyrer med i dynamikken rundt eit slikt band. Gutane var med på notane, og etter halvtanna år med utarbeiding av manus, skriving av nye låtar, kopling av manus og songar, øving, regi, koreografi og alt anna som skal til, og som sikkert er heilt uvand for fem 20-årinagr som berre vil spele musikken sin og ha eit publikum, var framsyninga nå premiereklår.

Settinga er ein konsertrigg med heftig lysbruk, og der scenografien i hovudsak er nokre podium og ei rekkje flightcases som synte seg å kunne nyttast til mykje anna enn å frakte utstyr. Det heile opnar med at vokalisten (Ulrik Bolsønes) framfører ein monolog om kor vi er, at vi er på Wembley med 90 000 på tribunane, med forventningar på brestepunktet både hjå musikarane og oss i salen. Så dundrar det laus musikalsk (bokstaveleg talt) med ganske heavy rock.

Deretter tek dei fem oss med på ei reise gjennom sin eigen prosess frå dei var unge fotballspelarar og wannabees som i 10. klasse på ungdomsskulen fann ut at det var musikk som var greia. Vi følgjer dei fem gjennom øvingar, jakta på den perfekte lyden, indre konfliktar av ulike slag og den gruppedynamikken som kan vere typisk for eit tenåringsband. Dei er nådelaust ærlege med seg sjølv, legg ikkje skjul på noko, – dei veit dei er gode, det er berre å få vist det og få oss andre til å forstå det. Og alle desse tablåa er sydd saman med eigenprodusert musikk som delvis står til dei tema dei omtalar. Geir Baldersheim Leirvåg har hatt ei heldig hand med koreografien og eit sjølvironisk og særs humoristisk innslag der dei var, eller parodierte, eit boyband, var ein konfekt av ei lita framsyning i framsyninga.

Eldrid Schrøder Kvalvik har jobba tett på dei fem, og teksten er openbert skrive i nær dialog med dei. Gjennom tekstane, tablåa og fleire monologar kjem vi tett på musikarane, og tidvis er personinstruksjonen imponerande. Men stundom blir det berre eitt gear, høgt stemmeleie og lite variasjon i framføringa. Det skulle eigentleg berre mangle, for dette er tjue år gamle rockemusikarar som først og fremst vil uttrykke noko med musikken og ikkje gjennom sceneflinke monologar. Men så er dei sjarmerande sjølvironiske, som når bassisten har framført ein nokså monoton monolog, og dei andre drep han med kommentaren: Du snakkar berre i Caps Lock, du! Men det er også vakre, vare scener som mellom anna ein liten skeiv episode eg ikkje skal røpe meir om.

Trass i tekst og dramatisering, er det likevel sjølvsagt musikken som er omdreiingspunktet i framsyninga, og den alt handlar om. Her var forbausande stort musikalsk spenn frå heftig heavy rock der det ikkje var så viktig kva for dur dei spela i, berre det gjekk fort (!), og til såre, blå balladar. Eit stort pre er det sjølvsagt at vokalisten, Ulrik Bolsønes, har ei uvanleg flott stemme, men også dei andre synte solid musikalsk kompetanse der eg sjølv spesielt beit med merke i Herman Jørundsønn Mjåseths kjenslevare saksofonsolo, og ein heftig trommesolo frå Nikolai Gagnat. Trommisen Gagnat synte dessutan at han ikkje berre kunne handtere trommestikkene, men også hadde gode talent som skodespelar.

Gjennom denne reisa frå småbyen Molde til Wembley i London kjem vi i finalen attende til tema frå opningsmonologen. Ringen er slutta. Men så synte det seg at vi ikkje var på Wembley likevel, og at det faktisk er heilt greitt.

REVOLT er fem uslipte diamantar som sjølvsagt korkje er fiks ferdige musikarar eller låtskrivarar, og definitivt ikkje skodespelarar. Men dei har tatt meg med på ei reise, ikkje til London, men til seg sjølve. Den reisa var minst like interessant. Dei sjarmerte meg, spesielt med å vere så rå, opne og ærlege, og dei spela god musikk. Eigentleg skal ein ikkje forlange så veldig mykje meir. Og eg trur at målgruppa på 13 til 25 vil finne mangt å gle seg over og kjenne seg att i. Eg vil håpe at denne framsyninga kan få høve turnere og bli vist for fleire enn berre blodfansen i Molde.

TEATER

«AI-partiet»
Byscenen, Trondheim
Konsept: Bombina Bombast, First Kiss Production, Center for Everything og Triage.
Manus: Emma Bexell
Regi: Sjur Marqvardsen
Regi og videodesign: Stefan Stanišić
Interaksjons- og videodesign: Jesper Berger
Scenografi og kostyme: Svante Back
Med: Vilde Bodsberg, Lars August Jørgensen, Thea Borring Lande, Håvard Gressum Antonsen og Fredrik Thorvaldsen Stangeby

Interaktivt og utfordrande om korleis kunstig intelligens kan gi oss ein statsminister med andre lyte enn dei menneskelege.

Korleis kan ein bli kvitt krig, miljøkatastrofar, svolt, undertrykking og urettvise? Nå er løysinga her, takk vere teknologiske nyvinningar, data, algoritmar og kunstig intelligens. AI-partiet (artificial intelligence) presenterer seg framfor valet i haust med sikte på å vinne regjeringsmakt om fire år. Partiet er i ferd med å skape ein kunstig intelligent statsministerkandidat, ein som vil alle vel, som ikkje kan lyge og som ikkje let seg korrumpere. Det kan vel høyrest ut som ei god løysing. Eller?

I dette samarbeidsprosjektet mellom Malmø Stadsteater og Festspela i Nord-Norge, blir vi som publikum invitert på valmøte der kontrollfriken Gloria (Thea Borring Lande) og den langt meir avslappa Robert (Lars August Jørgensen) presenterer det nye partiet. Vilde (Vilde Bodsberg) frå fylkeskommunen er entusiastisk vertskap. Den digitale statsministerkandidaten er ennå i støypeskeia, og med diverse innspel frå salen, algoritmar og lynrask dataprosessering, er vi med på å skape «Bonnie», ei kvinne med evner og dømmekraft, for ikkje å snakke om ei hurtigheit, som vi andre berre kan drøyme om.

Framsyninga er teknisk komplisert, og det ligg imponerande data- og videoanimasjonar bak i tillegg til at vi med interaktiv bruk av smarttelefonane våre blir med på å forme haldningane til Bonnie. Her kan svara sjølvsagt endre seg stort frå gong til gong, avhengig av kva slags verdiar publikum, eller referansegruppa har. Eg skal ikkje røpe korleis det går på valmøtet, men som allereie doktor Frankenstein oppdaga for meir enn 200 år sia, kan det vere skummelt å lage kunstige skapningar.

Med big data og algoritmar som styrer og veit meir enn godt er, er ideen bak denne framsyninga både overmoden og særs god. Tekstgrunnlaget kunne nok ha vore betre, og dramaturgien er ikkje alltid stram nok. Men det tekniske som ligg bak, er verkeleg dyktig laga, spesielt dei illustrerande animasjonane der Bonnie gjekk frå å vere nokre binære symbol til å bli eit andlet og ein kropp. Men også det interaktive er godt gjennomført, og med eit yngre publikum, og dermed den rette målgruppa i salen, trur eg denne delen kan ta heilt av. Ettersom publikums svar og hjelp til å forme Bonnie ikkje er gitt, kan framsyninga ta mange vegar, og her var ensemblets evne til å improvisere imponerande. Godt var det også å få utfordra våre eigne fordommar.

Framsyninga skal spelast på Salt i Oslo i oktober, på Sentralen våren 2022 og truleg etter kvart på Den kulturelle skolesekken.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 7. august 2021.)

MUSIKKTEATER

«Elden»
Slagghaugane på Røros
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Catrine Telle
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Koreografi: Arne Fagerholt
Musikalsk leiar: Skjalg Mikalsen Raaen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyd og pyroteknikk: RørosTeknikk AS
Med: Silje Lundblad, Hans Petter Nilsen, Erik Wenberg Jacobsen, Snorre Ryen Tøndel, Peder Ulven, Jo Bjørner Haugom, Mads Tamnes, Tiril Sophie Randen Ramberg, Oda Smit Ødegård, Susanne Herfjord Feragen, Petter Skurdal mfl..

Eit storslagent og spektakulært musikkspel som er noko omstendeleg i første akt.

I løpet av nokre månader i 1718 blir også Trøndelag del av Den store nordiske krigen (1700-21). Svenskekongen Karl XII gir ordre om å ta Trondheim, og general Armfeldt tek seg over Meråker med ein overlegen styrke på 10 000 mann. Natur- og vêrforholda og manglande forsyningar gjer felttoget til eitt av dei mest mislukka og fatale i nordisk historie. Forsyningsgeneralen de la Barre (Erik Wenberg Jacobsen) leiar ei avdeling opp Gauldalen til Røros der det er både mat, husrom og kopar. Ved juletider kjem han fram til bergstaden der verksdirektør Bergmann (Hans Petter Nilsen) har sytt for å gøyme unna koparen. Byens forsvarsstyrke, Bergkompaniet, har tatt seg nordover, og i bergstaden er det nesten berre kvinner og barn att. Det blir ei ganske annleis julehelg. Etter nokre dagar kjem meldinga om at kong Karl XII er død, og svenskane gjer retrett og freistar å ta seg heim over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel.

Dette er det historiske bakteppet for «Elden», skriven av dei to lokale forfattarane og musikarane Bertil Reithaug og Arnfinn Strømmevold, opphaveleg som ein konsert, men i meir enn 25 år oppført som musikkspel, og med eit omfang og nivå som har gjort det til eitt av dei mest populære spela i landet. Historia er mangefasettert og fortel, med lokalt tilsnitt, både om krigens redsler, om samhald, venskap og kjærleik, også på tvers av krigsskillelinene. Det er makt og storpolitikk kombinert med dei nære og personlege relasjonane. Vi følgjer fire svenske soldatar som slett ikkje har lyst til å gå til krig mot grannane, om venskapet deira, men også kva krigen gjer med dei. Vi får presentert ambisiøse militære leiarar og krigens meiningsløyse, og ikkje minst sivilsamfunnet på Røros og ei uvanleg tydeleg og sterk Maren (Silje Lundblad).

På dei enorme slagghaugane, som nesten er ein naturleg scenografi, blir det rulla ut ei rekkje historier der det saumlaust blir veksla mellom storslagne krigsscener og intime kjærleiks- og venskapstablå. Med den naturlege bakgrunnen, og rundt 115 aktørar på scena, blir det mange mektige inntrykk. Og med kort prøvetid og nesten 100 statistar, er det imponerande kor presist og samspela ensemblet er og kor synkront sceneskifta går.

Ulike regissørar har opp gjennom åra lagt vekt på forskjellige aspekt ved historia og konfliktane. I Catrine Telles regi har lokalsamfunnet og dei mange sterke kvinnene som nok bar dei tyngste børene, fått ein markant plass i presentasjonen. Det er eit godt val. Ein viktig grunn til det, er Silje Lundblad si overtydande og forrykande tolking av Maren.

Det er mange historier som skal forteljast, kanskje litt for mange. Catrine Telle nyttar store delar av første akt til å presentere bakgrunnen, og starten blir diverre noko omstendeleg før dramaturgien tek seg kraftig opp etter pause.

Eitt av omdreiingspunkta i oppsetjinga er kjærleiken mellom den unge soldaten Kalle (Peder Ulven) og Ellen (Tiril Sophie Randen Ramberg) som sit att heime i Jämtland med sorg og sakn, og barn i magen. Eit fint brot i oppsetjinga er Arne Fagerholts små velkoreograferte danseopptrinn der Susanne Herfjord Feragen og Petter Skurdal visualiserer kjenslene til dei to unge elskande.

Musikken er nok noko av det som har gitt «Elden» ein så viktig plass blant norske spel. Eitt er at det i utgangspunktet er særs gode komposisjonar. Men med Skjalg M. Raaens arrangement og musikalske leiing er musikken tatt heim til komponistanes røter, og det vekslar nydeleg mellom vakre, vare balladar og heftig rock and roll. Den effektive bruken av trommer minner oss også på det militære aspektet. Songprestasjonane er i tillegg formidable, faktisk også blant statistane og i koringa. Og fremst av dei alle står Silje Lundblad, som ved sia av å levere eit fyrverkeri av ei rolletolking også har ei imponerande stemmeprakt.

Eivind Myrens lyssetjing er eit vesentleg bidrag til å gjere «Elden» til det heilt spesielt spektakulære. Særleg etter solnedgang skapar han eit utal situasjonar, rom og stemningar, og finalen der slagghaugane nærast blir som glødande lava, er nesten magisk og eit flott minne på netthinna når vi går ut i Rørosnatta.

(Meldinga stod i Adresseavisen torsdag 29. juli og i papirutgåva fredag den 30. juli 2021)

TEATER

«Den gjerrige»
Rabarbrateateret, Bakklandet, Trondheim
Av: Molière
Omsett av André Bjerke
Regi: Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland
Scenografi: Marie S. Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maske: Leo Thörn
Koreografi: Svetlana Stokke
Komponist og musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Musikarar: Gaute Skrove og Markus Wisth Edvardsen
Med: Øyvind Brandtzæg, Kristoffer Hjulstad, Ida Cecilie Klem, Olavus Frostad Udbye, Kathrine Strugstad, Anna Berentina Røe, Stian H. Pedersen, Bendik S. Nordgaard, Jon Vegard Hovdal og Steffen Fagerbakk

Rabarbrateateret syner nok ein gong kva ein verkeleg folkekomedie kan vere.

Rabarbrateateret er ein sjeldan og litt annleis blome i den norske teaterfloraen. I godt over ti år har dei sett opp friluftsteater i Rabarbraparken på Bakklandet i Trondheim, og etter kvart vunne seg ein solid plass hjå publikum. Tolkingane deira av Shakespeares komediar i nord-trøndersk omsetjing overgår alt eg har sett av lystspel. Det er folkekomedie i ordets rette forstand, og slik har dei gjort Shakespeare til allemannseige i Trondheim.

I år har dei tatt for seg Frankrikes største komedieforfattar, Jean-Baptiste Poquelin, betre kjend som Molière (1622-1673) og vald seg «Den gjerrige» (L’Avare frå 1668) i Andrè Bjerkes omsetjing. Hovudpersonen Harpagon (Øyvind Brandtzæg) er så motbydeleg gjerrig at han vil gifte bort dottera si til ein rik, gamal mann av omsyn til medgifta. I tillegg vil han sjølv gifte seg med sonens kjærast av di ho er eit billeg parti I denne dysfunksjonelle vesle familien er det duka for intrigar og forviklingar der det aldri er heilt greitt å vite kven som lurer kven og korleis. Historia er for komplisert til å freiste å gi eit resymé, men trass i dette, mange roller, hyppige sceneskift og stor fart, greier ensemblet utan problem å forklåre oss kva som går føre seg og kven som er kven.

Rabarbrateateret har som føremål å «berike Trondheims kulturliv og gi opplæring i scenekunst». Det har dei greidd til fulle. Ensemble og produksjonsteam har alltid vore ein laus samansett miks av veletablerte, frilansarar og amatørar, og produksjonane har vore ein god skule for mangt eit talent. Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland har fleire gongar stått på scena, men i år debuterer dei som regissørar, og det på eit overtydande og imponerande vis.

I nesten tre timar inklusive pause gir dei oss underhaldande teater i særs høgt tempo, forståeleg, med gode og synkrone skift og utan eitt einaste daudpunkt. Eitt av problema med å spele Molière i dag er at han har lite undertekst, og både handling og replikkar blir derfor noko rett på og utan det subtile som kan gi rom for ettertanke og tolkingar. Sjølv om Nereid og Søyland knapt har stroke noko, og også nyttar André Bjerkes litt omstendelege omsetjing, er dette berre skjelettet som dei har leika seg med og dikta vidare på. Det meste er på ganske blomstrande trøndersk, og avstikkarane frå manus er mange, kreative og særs humoristiske.

Ensemblet er meir profesjonelt enn tidlegare, og her er både solid ensemblespel og einskildprestasjonar av høg klasse. Øyvind Brandtzæg har tidlegare stort sett hatt regi på desse framsyningane, men i år gir han oss ei levande tolking av ein infam og ekstremt gjerrig person som han likevel greier å gjere truverdig. Borna Cléante (Kristoffer Hjulstad) og Élise (Ida Cecilie Klem) må nytte alle middel for å omgå eller lure faren, og båe syner store komiske talent. Så morosamt blei det på premieren at det heile måtte stoppe opp for at både publikum og aktørane fekk ta seg att. Det var ufriviljug metateater på sitt beste.

Regissørane gir oss eit Frankrike frå 1600-talet, men samstundes eit utal franske populærkulturelle avstikkarar både i tid og rom, ablegøyer og litt tullefransk der finalen i første akt blir meir «Les Misérables» enn «Den gjerrige». Slike påfunn, saman med god musikk med openberr fransk adresse, dyktig koreograferte opptrinn og eit par-tre svisker av stunt eg ikkje skal røpe, gjorde framsyninga til stor og variert underhaldning. Og ikkje berre blott til lyst, for her er også mykje kritikk av menneskeleg dårskap.

I den nesten naturlege settinga i bakgarden på Bakklandet har Rabarbrateateret etter kvart laga sin eigen sjanger som eg trur vil vere vanskeleg å importere inn i teatersalongane. Det er folkeleg komedie på sitt frodigaste, og med ein appell til langt fleire enn dei som til vanleg går i teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. juli 2021.)

KOMMENTAR

Etter at Renate Reinsve vann prisen for beste kvinnelege skodespelar i Cannes, skriv mange som om ho brått dukka opp frå inkje. Sanninga er ei heilt anna.

Renate Reinsve har vunne ein av dei gjævaste prisane ein skodespelar kan oppnå, og gratulasjonane er sjølvsagt mange og fortente. Verdspressa undrar seg over korleis ein så dyktig skodespelar har gått under radaren så lenge, og Aftenpostens meldar oppdaga henne ikkje før for eit par år sia. Men for dei som følger litt meir med i scenekunstfeltet (og for så vidt også på filmlerretet) er Renate Reinsve faktisk ein av dei mest meritterte skodespelarane i Norge, og dette trass i at ho er berre 33 år.

Renate Reinsve var ferdig utdanna på KHIO (teaterhøgskulen i Oslo) i 2013 og fekk straks engasjement på Trøndelag Teater der ho debuterte i september 2013 i Marit Moum Aunes oppsetjing av «Peer Gynt». Allereie i den tredje produksjonen ho var med i, som læraren i «Besøk av gammel dame» av Friedrich Dürrenmatt i regi av Tyra Tønnessen, gjorde ho seg særs bemerka. Så god var denne tolkinga at ho vann Heddaprisen for beste kvinnelege medspelar i 2014. Det er ikkje så mange som vinn ein Heddapris allereie det første året som skodespelar.
Berre tre produksjonar seinare, i starten av sitt andre år etter eksamen, vekte ho nok ein gong oppsikt. Som Maja Rubek i «Når vi døde våkner», også den i regi av Tyra Tønnessen, blei ho nok ein gong nominert til Heddaprisen for beste kvinnelege medspelar. Denne gongen vann ho ikkje, men delt andreplass i NM i teaterkunst er absolutt noko å ta med på CV’en.

Som om ikkje dette var nok, blei ho i sitt tredje år som skodespelar nominert til Amandaprisen for beste kvinneleg birolle i filmen «Welcome to Norway».
Kva for andre skodespelarar i dette landet er det som i løpet av dei første tre åra etter utdanning får to Heddanominasjonar og ein Amandanominasjon, og vinn ein Heddapris? Eg trur Renate Reinsve er ganske åleine om denne bragda.

Etter gode læreår ved Trøndelag Teater flytta Renate Reinsve til Oslo der ho er tilsett ved Det Norske Teatret og har vore med i åtte produksjonar. I tillegg har ho medverka i fleire filmar og også fått tid til ein barnefødsel. Blant produksjonane på Det Norske Teatret, kan eg spesielt trekkje fram rolla som Frøya i Robert Wilsons «Edda» der heile ensemblet fekk Heddaprisen i 2017 for særleg kunstnarleg innsats. Altså nok ein pris.

Eg har vore så heldig å få følgje Renate Reinsves karriere frå ho gjekk ut teaterskulen for åtte år sia. Eg har sjølvsagt ikkje sett «Verden verste menneske», og sjølv om prisen i Cannes heng høgt over det meste, må eg vedgå at eg er ikkje veldig overraska over at ho gjekk heilt til topps som beste kvinnelege skodespelar. Renate Reinsve er ein skodespelar av dei aller beste i landet. Ho er uaffektert og naturleg, og særs nedpå med eit spel der dei bitte små nyansane utgjer heile forskjellen. Ho har eit scenisk nærvær som er heilt eksepsjonelt. Eg hugsar spesielt maratonoppsetjinga «Andre verdskrigen – Natt i verda» i regi av Erik Ulfsby der Reinsve i sin entré berre gjekk roleg, særs roleg, over scena. Eg meiner å hugse at ho ikkje sa eit ord, berre gjekk sakte over scena. Likevel gjorde ho det på eit vis som fekk meg til å føle at eg, berre gjennom denne enkle entreen, hadde hatt ei stor teateroppleving. Dette er Renate Reinsve i eit nøtteskal, ein meister i dei heilt ørsmå detaljane, ein skodespelar med fingerspisskjensle for dei avgjerande nyansane.

Så jamvel om eg ennå ikkje har sett filmen og rolletolkinga som ga henne pris i Cannes, er eg ikkje veldig overraska. Men eg gler meg stort på hennar vegner, og stiller meg sjølvsagt i rekkjene av gratulantar.

(Kommentaren stod i Klassekampen tysdag den 20. juli 2021, men blei først presentert på Facebooksida mi.)

PERFORMANCE

«Vástádus eana – The answer is land»
Festspillene i Nord-Norge, Harstad
Av Elle Sofe Sara
Komponist: Frode Fjellheim
Koreografi: Elle Sofe Sara med assistanse av Alexandra Wingate
Scenografi: Elin Melberg
Kostyme: Ramona Salo
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyd: Håkon Pettersen
Med: Sara Marielle Gaup Beaska og Kajsa Balto, (joik), Olga-Lise Holmen og Greta Daling (song), Julie Moviken, Emilie Marie Karlsen og Nora Svenning (dans)

Når joik, dans og lys smeltar saman som i denne framsyninga, så blir det ei sanseoppleving av dei heilt sjeldne.

Opningsframsyninga under årets festspel i Nord-Norge var «Vástádus eana – The answer is land», ei oppsetjing med dans, song og joik laga av Elle Sofe Sara, årets festspelprofil. I programmet heiter det at framsyninga skulle ta publikum med på ei dans-joik-vandring i Harstad der vi gjennom dans og joik skulle reflektere over krafta i å stå saman om noko og medvitet om den jorda vi står på og deler. Ei ambisiøs målsetjing som synte seg å bli oppfylt og vel så det.

Før eg kjem med mi eiga oppleving av dette kunstverket, for det var det det var, må eg kome med ei innrømming. Eg har meld teater i mange år, og har ikkje problem med å meine noko om korkje koreografi, song, musikk eller joik for den del når det er del av ei teaterframsyning. Men når det er snakk om reine danseoppsetjingar, konsertar, berre song eller joik, får eg problem og kjenner at eg manglar språk. Og eg sit nok også ganske fast i det at eg helst vil forstå det eg opplever. Sjølv om eg kan gle meg over estetikk, rytme, bilde, musikk, så har eg vondt for å setje ord på det. Med dette som bakteppe møtte eg opp på kaia utanfor kulturhuset i Harstad utan tanke på at dette var noko eg skulle meine noko om. Eg skulle berre oppleve det som del av den rike og spesielle atmosfæren som er i Harstad desse festspeldagane. Men så blei eg berre slått i bakken av kor vakkert, gripande, sanseleg og flott denne framsyninga var. Og uakta kor språkfattig eg måtte vere, kjende eg likevel at dette berre måtte eg fortelje lesarane om.

Opninga blei litt amputert, for i staden for ei vandring, blei det ei samling utanfor Norges arktiske universitet der vi med strengt smittevernregime blei delte inn i grupper og kransa oss om ein firkant nærast som ein manesje. Sju aktørar, alle kvinner, godt og vanleg kledd, men med ulike variantar av den raude huva som er del av den samiske nasjonaldrakta, og med munnbind og megafon, drog oss etter kvart ut av denne ganske prosaiske settinga og inn i eit opplevingsrikt univers av musikk og rørsle. Det starta med roleg joik som etter kvart blei meir og meir suggererande og akkompagnert av lett koreografert dans før vi blei rivne ut av illusjonen og vandra inn i kulturhuset der framsyningas hovuddel fann stad.

Scena var enkel med nokre sentrale element nærast som draperi. Men scenografien til Elin Melberg trong ikkje vere meir, for saman med den avdempa, men likevel heilt eineståande elegante og vakre lyssettinga til Øystein Heitmann blei scena forvandla til ei rekkje spektakulære kunstverk, ei lise for auget. Denne delen opna med ekspressiv og nesten destruktivt snublande dans av Emilie Marie Karlsen før dei andre seks etter kvart fell inn. Og resten var ei magisk reise i sanselege opplevingar der joiken og musikken til Frode Fjellheim smelta saman med rørsle, dans og gradvis endrande lyssetting til ei verkeleg høgare eining. Både musikalsk og i dansen var det ei skjønn sjangerblanding der det var henta element og inspirasjon frå mange andre kulturar. Og som limet i framsyninga låg den rike og djupe klangen frå joiken til Sara Marielle Gaup Beaska og Kajsa Balto.

Så sam- og finstemt er denne framsyninga at det tok lang tid før eg forstod at vi ikkje her snakka om sju multikunstnarar som alle var både songarar, joikarar og dansarar. For alle sju tok del i alt og med ein presisjon og eit naturleg nærvær som verkeleg imponerte.

Eg kjende gjennom denne sceniske og musikalske opplevinga at eg verkeleg var del av noko større, og slik var det lett å sjå at framsyninga handla om samhald og fellesskap. Og sjølv opplevde eg det i tillegg som eit stykke samisk historie med mykje individuell snubling i starten, men med ein langt meir optimistisk og sameint tone etter kvart. Men same kva slags tolking ein måtte leggje i «Vástádus eana – The answer is land», så var det viktigaste at det var ei multimedial, kjenslemessig, sanseleg og utruleg vakker kunstoppleving som gjorde alle mine fordommar om at alt skal tolkast og bli forstått, fullstendig til skamme. Dette er kunstnarar eg meir enn gjerne vil sjå og høyre meir frå. Og det er å håpe at framsyninga kan turnere til eit langt større publikum.

TEATER

«Utvik Senior»
Rimfrost Produksjoner og Hålogaland Teater
Festspillene i Nord Norge, Harstad
Av: Nina Wester
Regi: Nina Wester
Komponist: Benjamin Mørk
Scenografi og kostyme: Mari Lotherington
Lysdesign: Øystein Heitmann
Vokal Nord (Dag Erik Enoksen, Brynjar Onsøien og Daniel O. Danielsson)
Kor: Paul Bednorz, Torstein Hevnskjell, Alf-Inge Selstad, Øystein Hallem, Tord Bergersen og Owe Krolmanis
Med: Kristine Myhre Tunheim, Alexander Rindestu og Jonas Delerud

Tett, politisk og tidvis rørande teater om ei hending som med ny kald krig fort kan få ein reprise.

Fredag 17. februar 1978 gjekk garnbåten Utvik Senior og eit dusin andre båtar ut til Stordjupta tre timars fart frå Senja. Fisket var ikkje spesielt godt, og då veret utpå ettermiddagen blei dårlegare, valde alle å avslutte og sette kurs mot land. Utvik Senior, med eit mannskap på ni, kom aldri attende. Leiting blei starta, og etter stutt tid blei det funne både vrakrestar og ein tom redningsflåte. Alt tydde på at noko hadde skjedd særs brått, og både fiskarane, politiet og pressa meinte at båten måtte ha blitt pårend av eit anna fartøy.

Då det etter få dagar blei oppnemnd ein havarikommisjon, endra plutseleg bildet seg. Politiets etterforsking blei avslutta, vitneutsegn blei underslått, og då kommisjonsrapporten blei lagt fram på etterjulsvinteren 1979, slo han fast at havariet truleg skuldast feilnavigasjon og at båten anten kantra eller gjekk på eit skjær.

Fiskarane og dei etterlatne følte seg overkøyrde, det blei lagt lokk på viktig informasjon, og ettermælet til skipperen var trakka på. Men dei ga seg aldri, og med hjelp av NRK og marinen blei vraket funne i 2002, og i ope hav, kilometervis frå næraste skjær. Det blei nedsett ein ny kommisjon som slo fast at sannsynleg havariårsak var kollisjon med eit ukjend fartøy.

Gravejournalisten Alf R. Jacobsen skreiv i 2002 boka «Forlis», og på bakgrunn av den, eigen research og samtalar med fiskarar og dei etterlatne, har Nina Wester og teatergruppa Rimfrost Produksjoner laga framsyninga «Utvik Senior». I helga var det urpremiere i Harstad før ho til hausten skal setjast opp på Hålogaland Teater. Det er blitt ei tett, sterk og tidvis rørande framsyning, eit stykke doku-teater av beste sort.

Nina Wester har sjølv regien, og tar oss kronologisk frå den tragiske februardagen i 1978, gjennom havari, søk, etterforsking, det som kan sjå ut som ulike dekkoperasjonar og fram til oppreisinga kom 26 år for seint. Det er blitt eit lærerikt drama der fallgruvene ligg snublande nær. Det er meir enn freistande å lage konspirasjonsteoriar av historia, prova er så overtydande at det er lett å bli påståeleg, og det heile kunne fort bli vel pedagogisk. Wester styrer unna alt dette. I staden har ho laga ei framsyning med mange lag, og med fin og varsam dramatisering av lagnaden til ein av familiane som mista ein son og ein bror. Og ein varm hyllest av samhaldet i fiskarsamfunnet.

Scenografien til Mari Lotherington er i starten eit anonymt rom med preglause elementveggar, ein slags etterforskingssentral der avisartiklar, bevis og indisium etter kvart blir teipa opp på vegg. Men veggelementa er mobile, og med sikre og stort sett saumlause sceneskift, godt hjelpt av fin lysdesign, blir det skapt eit utal ulike rom og settingar.

Tre songarar frå ensemblet Vokal Nord er supplert med seks statistar, og til musikk av Benjamin Mørk skapar dei sterke stemningar, og kommenterer handlinga som eit gresk kor. I hovudsak fungerer dette godt, men kan nokre gongar bli vel påtrengjande, spesielt fordi scena er relativt lita.

Dei tre skodespelarane Kristine Myhre Tunheim, Alexander Rindestu og Jonas Delerud spelar ei rekkje roller, men dialektbruk og mindre kostymeskift gjer at det aldri er vanskeleg å forstå kven som er kven. Sentralt i handlinga står ein liten familie, – ein av dei avlidne, far hans som aldri gir opp å finne sanninga, og litlesystera som også vil ha eit liv, og ikkje berre sakn og sorg. Eit vellukka brot er ei rekkje poetiske, vare og fine scener der litlesystera, overtydande og mangefasettert spela av Kristine Myhre Tunheim, manar fram og snakkar med bror sin (Jonas Delerud). Slik får Wester framsyninga til å veksle mellom dei personlege historiene dette handlar om og det storpolitiske bakteppet.

For 1978 var midt i den kalde krigen, og Senja ligg sentralt i eit militært interesseområde. Det er slått fast utan særleg atterhald at Utvik Senior blei rent i senk av eit anna fartøy. Men om dette var ein vesttysk trålar på ulovleg fiske eller eit militært skip frå NATO eller Sovjetunionen, er framleis eit ope spørsmål. Det er høgst truleg nokon som veit, kanskje spesielt i forsvaret og etterretninga. Og historia tyder på at det aktivt og medvite blei freista å dekkje over sanninga jamvel om den siste havarikommisjonen påstår det motsette. Difor er det fortenestefullt at Nina Wester og Rimfrost både på informativt vis minner oss på kva som kan skje når stormaktene driv maktspelet sitt, og også gjer det slik at det samstundes blir godt teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. juni 2021)

TEATER

«Erasmus Montanus»
Kilden Teater, Kristiansand
Av: Ludvig Holberg
Regi: Henrik Rafaelsen
Scenografi og kostyme: Kaja Haven
Komponist: Olav Waastad
Lysdesign: Martin Myrvold
Lyddesign: Kristian Bronebakk
Med: Khalid Mahamoud, Lars Funderud Johannessen, Fredrik Høstaker, Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Jamel Nemer, Giert Werring, Ann Ingrid Fuglestveit, Lars Emil Nielsen og Anders Hardeland

Mange gode tilløp og idear, men regissøren vågar ikkje ta dei heilt ut.

Med dei siste åras framvekst av forakt for kunnskap og såkalla «alternativ sanning», samstundes som elititismen sit laust blant ein del leiarar, er det neppe tilfeldig at både Kilden Teater i Kristiansand og Den Nationale Scene i Bergen set opp «Erasmus Montanus» denne våren. Meir tilfeldig er det at båe framsyningane blir melde i same utgåve av Klassekampen. Handlingsresymeet er godt presentert i meldinga frå DNS, så her skal eg konsentrere meg om regival og framføring i Kildens oppsetjing.

Ludvig Holbergs satiriske oppgjer med menneskeleg dårskap og vankunne vil neppe bli uaktuelt med det første, og bør stadig presenterast for nye generasjonar. Med ei litt tidlaus tilnærming der kostyma er ei blanding av blondeskjorter og gummistøvlar, har regissør Henrik Rafaelsen og scenograf Kaja Haven på vellukka vis understreka det ålmenne i teksten. Erasmus er ein bondeson frå traktene rundt Kristiansand, men studerer i 1700-talets København. Regissøren skal også ha ros for å stole på publikum og ikkje falle for freistinga å syne kor mange parallellar det er til dagen i dag. Men så følgjer eg han ikkje heilt.

Teksten inviterer til overspel, men her går det aldri langt nok eller ut i det heilt absurde. Etter kvart tek framsyninga meir og meir preg av surrealisme, både i det androgyne kjønnsvirvaret i castinga, i scenografien, og i ein minioperette til god musikk av Olav Waastad. Men oppsetjinga greier likevel ikkje heilt å bestemme seg, for i hovudsak er spelet likevel ganske rett fram og realistisk. Då får ein heller ikkje utløyst den heilt store humoren.

Det opnar noko langdrygt, og det er først når Fredrik Høstaker som Lisbet, den sprengkåte kjærasten til Erasmus, kjem på scena at det tar til å svinge. Og endå betre blir det når broren til Erasmus, Jacob (Lars Funderud Johannessen) dukkar opp. Funderud Johannessen får på eit stillferdig vis fram eit enormt register, frå vare kjensler til stor humor, og her representerer han det sunne folkevitet som står i sterk kontrast til både vankunna og den sprenglærde studenten. Khalid Mahamoud gir oss Erasmus som ein livsfjern og arrogant elitist, og både språk, påklednad og utsjånad understrekar kor annleis han er. Det er i samspelet mellom desse tre, særleg i ei særs vakker scene i 2. akt, at vi får eit bilde av kva denne framsyninga kunne ha blitt om regien hadde vore litt meir dristig og konsekvent.

«Erasmus Montanus» har turnert i Agder i mai, og var nå komen «heim» til Kilden der han skulle spele halvanna veke til. Men medan eg såg framsyninga fredag, vedtok formannskapet i Kristiansand å stenge og avlyse alt i fjorten dagar, så dette blei diverre siste framsyning.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mai 2021.)