Amund Grimstad

TEATER

 «Neshornet»

Teatret Vårt, Kulturhuset Ørsta
Av: Eugène Ionesco
Omsett av: Lisa Thomas Olsen
Regi: Viktor Tjerneld
Scenografi og kostyme: Franciska Zahle
Masker: Cårejånni Enderud
Med: Bjørnar Lisether Teigen, Valborg Frøysnes, Hugo Mikal Skår, Lars Melsæter Rydjord, Vivi Sunde, Johanna Mørck, Linn Bjørnvik Grøder, Eline Øverby.

Den rumensk-franske dramatikaren Eugène Ionesco blir rekna som ein av skaparane av det absurde teater. I hans drama møter vi folk som snakkar til, men ikkje med kvarandre, slik kvardagssamtalane våre ofte er, presentert humoristisk og lett å kjenne att. «Neshornet», frå 1960, er eit oppgjer med flokkmentalitet og framveksten av nazistiske stormtroppar. Symptomatisk for den tida vi lever i, er det at to norske teater set opp dette stykket med berre to vekers mellomrom, først Det Norske Teatret, og nå Teatret Vårt med premiere i Ørsta sist laurdag. Framsyningane er heilt ulike, men båe syner at Ionesco i dag er vel så aktuell som for 60 år sia.

Det er sundag formiddag på torget i ein liten søvnig by der vår mann Bérenger (Bjørnar Lisether Teigen) er i bakrus og vil reparere, men møter alvorleg motstand hjå sin beste ven, Jean (Valborg Frøysnes), ein sjølvhevdande moralist med påstått integritet og viljestyrke. Bakteppet er andre innbyggjarar som alle er opptekne av det litle og uvesentlege. Så blir brått idyllen broten av eit støyande og brautande nashorn. Alle er sjølvsagt forundra, men når støvet har lagt seg, går diskusjonen om dyret hadde eitt eller to horn, og ikkje kva dette eigentleg dreidde seg om. Så kjem eit nashorn til, men drøset lèt seg ikkje påverke av det heller. Etter kvart blir det meir alvorleg, og ein etter ein blir byens innbyggjarar nashorn. Moralens vaktarar, dei lærde og prinsipielle lèt seg alle omvende. Berre Bérenger held att. Frå å vere ein grå og anonym person utan ryggrad, syner det seg at han har nokre humanistiske og demokratiske ryggmargsrefleksar som gjer at han held stand.

Likskapen til dagens situasjon er openberr; framveksande nazisme, flokkmentalitet, og presidentvalet i USA. Den svenske regissøren Viktor Tjerneld stoler på publikum og har halde seg frå å dra parallellar. Ved at vi får lov å forstå dette sjølve, gjer han handlinga sterkare. Eit anna regival er ikkje like heldig. Absurd teater er oftast også humoristisk i all sin surrealisme. Men Tjerneld har vald å overdrive dette ved å lage særs karikert overspel, spesielt i 1. akt. Det er mogeleg han gjer det for å syne kontrastane og utviklinga av alvoret, men for meg kom det i vegen for innhaldet. Berre Bérenger har ei rolle som ikkje er karikert.

Scenografien til Franciska Zahle er relativt enkel, men kostyma hennar er særs kreative og i eit stilhistorisk mangfald som syner at dette kan vere når som helst. Framsyninga er fire tablå i to aktar, presentert i eit ganske heldig metagrep der Vivi Sunde i voiceover gir forklåring og scenetilvisingar, og også grip inn i direkte dialog med aktørane. Mot slutten blir spelet mindre karikert. Då blir også handlinga meir intens, og Bérengers tviling fram til ein rakrygga epilog blir eit gripande og sterkt punktum.

TEATER

«Korps»
Teater Innlandet, Hamar kulturhus
Av: Knut Nærum
Regi: Janne Langaas
Scenografi og kostyme: Kristin Bengtson
Komponist av Teater Innlandets marsj: Øivind Roos
Med: Ida Holten Worsøe, Tom Styve, Tangen Skolekorps og Stange Skoles Musikkorps

Ei humoristisk og sjarmerande kjærleikserklæring til ei av landets største masserørsler.

Korpsrørsla er ei av dei største masserørslene i dette landet, og tallause er dei som har fått si musikalske grunnutdanning i eit skolekorps. Julegrantenning og høgtider som 17. og 1. mai  hadde ikkje vore det same utan korpsmusikken jamvel om ikkje alt er like reint og vakkert.

Teatersjef Janne Langaas ved Teater Innlandet har sjølv ti års fartstid i eit skolekorps, og veit kva denne rørsla har hatt å seie for kulturlivet i landet. Dette ville ho løfte fram, og bad Knut Nærum skrive eit teaterstykke om fenomenet. Han sa ja sjølv om dette var ein kvit flekk på hans eige kart. «Korps» er i stor grad blitt ei kjærleikserklæring til noko Nærum ikkje visste at han var glad i. Fredag var det urpremiere i Hamar med to skodespelarar og to skolekorps. Gjennom turné med 26 framsyningar vil det bli nytta 46 ulike korps og heile 1000 musikantar. Øivind Roos har skrive ein opningsmarsj, men elles stiller korpsa med sju nummer frå eigne repertoar. Slik greier teateret å inkludere og å løfte fram det lokale musikklivet på ein framifrå og samstundes utfordrande måte.

Knut Nærum let oss følgje dei to femtenåringane Silje (Ida Holten Worsøe) og Emil (Tom Styve) i retrospekt gjennom eit år med opp- og nedturar både musikalsk og personleg. I botnen ligg ei historie om fjortiskjærleik som er heilt avhengig av korpset dei båe er med i. Knut Nærum har gjort grundig research, og har fått med seg det meste i dette humoristiske tilbakeblikket. Det opnar med foreldra til Silje som når ho er åtte år, fortel at ho skal få moped når ho blir seksten om ho lovar å ikkje bli med i korps! For her er mye foreldreinnsats, dugnad, og loppemarknad. Det er øving som kan gå ein nabo på nervane, ambisiøse dirigentar utan bakkekontakt, store korpsstemne og konkurransar, forelskingar og mye meir. Det er eit slit og ei glede, og det er lett å falle frå.

Alt dette har Nærum fanga opp, og her ligg også framsyningas største problem. Ho skal innom alt, og dei to på scena spelar heile sju roller i tillegg til Silje og Emil. Dei hoppar ut og inn av rollene i eit enormt tempo, det blir ikkje tid til å utvikle karaktertrekk, og dei må i staden ty til overspel. Silje og Emil er varmt og innsiktsfullt portrettert, men det er blitt for mange av dei andre. Ei innstramming og litt færre tablå kunne ha gjort seg.

Men «Korps» er først og fremst ei lett attkjenneleg, humoristisk og varm hyllest til kvardagskulturen og ei av landets største masserørsler. Og stykket er blitt litt slik vi opplever eit vanleg skolekorps – noko ureint, men du verda kor varmande og sjarmerande.

TEATER

«Søndagsskolen»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Tyra Tønnessen
Regi: Tyra Tønnessen
Scenografi og kostyme: Leiko Fuseya
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Orkester og aktørar: Åsmund Flaten, Erlend Smalås og Bergmund Waal Skaslien
Med: Henriette Marø, Ingrid Bergstrøm, Tor Ivar Hagen, Marianne Meløy, Johanna Egseth, Anna Flaten-Hoff, Fillip Flaten-Hoff, Astrid Oline Rinnan Green, Erling Johannes Rinnan Green og Ottar Johnson

Bibelhistoria overtydande framført, og slik du aldri har sett henne.

Med sekulariseringa av samfunnet er det ikkje lenger like vanleg å gå på sundagsskole som før, men dei religiøse metaforane og referansane ligg der framleis sjølv om mange ikkje lenger veit opphavet til omgrep som babelsk forvirring, sodomi og syndflod. Det har Tyra Tønnessen gjort noko med ved å lage ein dramatisert kortversjon av Bibelen.

Det spesielle denne gongen er ikkje dramatiseringa, for Bibelen har mange dramatisert tidlegare. Det spesielle er castinga. Rett nok er det fire profesjonelle skodespelarar som også får litt hjelp av dei tre i orkestergrava. Men dei seks andre aktørane, og her snakkar vi om teksttunge, omfattande og særs berande roller, er barn frå 10 til 13 år. Og det rare er at dette faktisk kjennest heilt rett. Gud er ein uskuldsrein liten pjokk på 11, og Jesus er ei jente på 13. Slik oppnår Tønnessen ein litt naiv og kontrastfylt distanse som får ein til å sjå dei kjende historiene i nytt lys. Som i skapinga der litle Gud sit og formar verda og naturen i plastilin.

Gjennom to aktar, det gamle testamentet i første, og det nye i andre, er vi innom ganske mye frå skapinga i første Mosebok via syndefallet, Babels tårn, Abraham og Isak, Moses og exodus, dei ti bod, dansen om gullkalven og Jobs bok, til vi i 2. akta går frå engelen Gabriel og Maria til døyparen Johannes, den litle bibel, Peters tvil, ei rekkje mirakel via det siste måltidet, fornektinga, korsfestinga og til Johannes’ openberring som ein solid finale. Men der den verkelege sundagsskolen berre fortalde om snille samaritanarar, mirakel og alskens gode gjerningar, har Tønnessen vore mindre kritisk til kva ho presenterer og ikkje. Her er rett nok ikkje filistarforhudar, men både Guds påbod til Abraham om å ofre sonen Isak, Jobs lidingar og mange andre ganske tøffe historier. Frå syndefallet og framover, er det langt frå ein spesielt from Gud vi møter, men tvert om tidvis ein nådelaus og ganske hard negl.

Dei ulike tablåa er bundne saman av tretten salmar, og også her med fine kontrasterande grep som når Abrahams nesten-ofring av Isak blir etterfølgt av songen «Ingen er så trygg i fare». Med effektfull scenografi av Leiko Fuseya, og flott lyssetting av Øyvind Wangensteen, særs god personinstruksjon kombinert med dyktig koreografi av Tor Ivar Hagen, og ikkje minst med den barnleg-naive tilnærminga, er denne framsyninga blitt både underhaldande og til ettertanke. Denne meldaren merka seg særleg to tablå. Det eine var Jobs bok og dyktig skildring av alle dei lidingar Gud utsette han for. Og så var det finalen som var eit overtydande og sterkt talekor som presenterte Johannes’ openberring. Og eit viktig tilleggspoeng ved Tønnessens presentasjon er at ho også syner oss at historiene i Bibelen slett ikkje alltid er nokon «sundagsskole».

TEATER

«Det tusende hjertet»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Tore Renberg og Janove Ottesen
Regi: Bjørn Ravn Carlsen
Scenografi: Even Børsum
Kostyme: Ingrid Nylander
Masker: Jill Tonje Holter
Lysdesign: Haakon Espeland
Med: Oddrun Valestrand, Mareike Wang og to lag á 19 barn frå Barne- og ungdomsteatret til Rogaland Teater

Ei forrykande framsyning som i høgt tempo, med framifrå spel og gode songar tek oss inn i eit magisk univers.

For ti år sette Rogaland Teater opp det nyskrivne «Det tusende hjertet» med tekst av Tore Renberg og musikk av Janove Ottesen. Det blei ein kjempesuksess. Nå er ein ny publikumsgenerasjon vakse opp, og Rogaland Teater har sett opp att stykket med same regissør, scenograf og kostymedesignar, men med heilt ny casting og nokre nye vriar. Eg såg ikkje originaltappinga for ti år sia, men fekk vere med på nypremieren på fredag og har ikkje noko problem med å forstå kvifor dette blei ein suksess.

Syskena Nina og Anton på 13 og11 er åleine heime medan foreldra er bortreist. Nina er frampå og fremmeleg medan Anton er langt meir skeptisk. Det som ser ut til å vere ein forhutla uteliggjar har lagt seg til på dørmatta deira, men ved nærare kontakt syner det seg at Aleksander Semjonov, som han heiter, er ein russar som har tapt hjartet sitt til ei kvinne, men ikkje slik vi menn vanlegvis gjer, men i staden reint bokstaveleg. Han har rett og slett ikkje noko hjarte, og vil døy om kort tid om ikkje nokon kan få dette vitale organet på plass att. I katakombane under St. Petersburg vil dei kunne finne hans gamle flamme Irina Svetlana (Oddrun Valestrand) som veit meir og kanskje kan ordne opp.

I det litt Roald Dahlske universet som Tore Renberg har skapt, er det både magiske og uforklårlege ting som skjer, så det er for så vidt heilt greitt og fullt akseptabelt at Nina og Anton, sjølv om dei berre er 13 og 11, set seg på første fly til St. Petersburg og tar opp jakta på Aleksanders tapte hjarte. Der finn dei Irina, men møter også den skumle og langt farlegare Nana Nekarina (Mareike Wang) som i tillegg greier å stele hjartet til Nina. Du skal henge godt med om du vil ha med deg alle detaljane vidare, for nå dreg ungane og Irina til Sverige og den ganske eksentriske familien Engdahl som har funne opp ei tidsmaskin og som gjer ein heilt uforgløymeleg parodi på Michael Tretows «Den makalösa manicken».

Her går det ut og inn av både tid og rom i høgt tempo før det, som i alle slike historier, sjølvsagt går godt til slutt. Men om det blei lukkeleg slutt eller ikkje, er denne gongen nesten heilt uviktig, for det er først og fremst reisa dit som er teateropplevinga. Her er det verkeleg solid næring til fantasien gjennom alt det fantastiske og utrulege som Nina og Anton får del i, dei fargerike figurane dei møter, den kreative og lett Reodor-Felgen-aktige scenografien til Even Børsum, og ikkje minst dei ekstremt fantasifulle kostyma og maskene som Ingrid Nylander og Jill Tonje Holter har skapt. Og i tillegg flott musikk og gode tekstar av Janove Ottesen og Tore Renberg. Eit overflødigheitshorn av ei framsyning der ikkje alt var like enkelt å få med seg, utan at det gjorde noko som helst.

Rogaland Teaters barne- og ungdomsteater er ein institusjon i norsk scenekunst og feira nyleg 60-årsjubileum. Frå denne oasen av dyktige ungar kan teateret plukke det eine talentet etter det andre. I denne oppsetjinga er det berre to vaksne profesjonelle, men heile nitten ungar, det vil seie at det er to lag á 19 ungar som alternerer annankvar dag. Personinstruksjon av så mange er ei stor oppgåve, men her er det trygge, scenevande barn og ungdommar som turnerer både tekst og spel, for ikkje å seie det songlege, med den største sjølvfølgje. Det er verkeleg imponerande kva Bjørn Ravn Carlsen har fått til.

I spissen for det heile står dei to profesjonelle, ei strålande opplagt og særs truverdig Oddrun Valestrand, og så den infame Mareike Wang som nok ein gong syner at ho både er ein særs dyktig songar, og ein like dyktig karakterskodespelar. At «Det tusende hjertet» fram til nå berre er sett opp i Rogaland, er for meg ein gåte. Dette er ei barne- og familieframsyning som har det meste.

TEATER

«Påklederen»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Ronald Harwood
Omsett av: Torstein Bugge Høverstad
Regi og bearbeiding: Torfinn Nag
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Med: Espen Hana, Even Stormoen, Anette Hoff, Marianne Holter, Katharina Rudjord, Øyvind Angeltveit m.fl.

Eit litt vemodig, men også humoristisk blikk både bakover i tid, og backstage.

Bak det både triste og ganske komiske i «Påklederen» ligg det noko alderdommeleg og litt passé. Og jamvel om både Espen Hana og Even Stormoen tidvis briljerer i rollene, greier aldri denne framsyninga å løfte seg til å bli så mye meir enn eit vemodig skråblikk på noko som har vore.

Den britiske dramatikaren Ronald Harwood skreiv «Påklederen» (The Dresser) i 1980, truleg som eit ganske sjølvbiografisk drama etter fem år i teneste som personleg påkledar for Sir Donald Wolfit i hans Shakespearekompani på 50-talet. Harwood tek oss attende til blitskrigens England der den aldrande Sir (Even Stormoen) driv sin eigen kulturelle krig ved å spele Shakespeare trass i flyåtak og det ubegripelege brotsverk at Hitler har bomba det teateret Sir debuterte på. Jamvel om han så avgjort er ein dyktig skodespelar, har Sir eit sjølvbilde som er i største laget, og sviktande helse og råkøyr på seg sjølv gjer at han får eit samanbrot ein time før han skal spele King Lear for 227. gong. Han berre gret, hugsar ikkje replikkane, og helvete er laus. Kona (Anette Hoff), som sjølv spelar Cordelia, og den grå og trufaste Maggie (Marianne Holter) som er produsent, inspisient og alt administrativt i dette vesle kompaniet, vil avlyse framsyninga. Berre Sirs påkledar gjennom seksten år, Sebastian (Espen Hana) held roa og freistar å byggje Sir opp til å gjere nok ein entré.

Det blir eit nydeleg kammerspel mellom dei to med utveksling av ei rekkje referansar og metaforar både frå teateret og verdsdramatikken, og frå det langt meir trivielle. Jamvel om 1. akt er noko omstendeleg, er det i denne verbale duellen og duetten mellom dei to at eg finn framsyningas høgdepunkt, særleg fordi det blir spela av to så dyktige og røynde skodespelarar.

I andre akt er det både meir som skjer og strammare dramaturgi. Og sjølv om vi framleis får presentert det alvorlege blikket på spørsmål som aldringas og forfallets tragedie, det desperate ønsket og behovet alle har for å bli sett, og ikkje minst forholdet mellom herre og tenar, går framsyninga i større grad over til å bli komedie, meir på line med dei dei to produksjonane «Kollaps i kulissene» og «Panikk i kulissene» som for tida blir spela i Oslo og Trondheim. Men i denne akta får vi også sjå kor fabelaktig og effektiv Gjermund Andresens scenografiske løysing er der han greier å veksle synkront mellom tre scenebilde som gir publikum innblikk i kva som skjer både på og bak scena, og på same tid får bli del av framsyninga.

TEATER

«The Sound of Music»
Hålogaland Teater, Scene vest
Av: Howard Lindsay og Russel Crouse
Musikk: Richard Rodgers
Songtekstar: Oscar Hammerstein II
Omsett og bearbeidd av: Ragnar Olsen
Regi: Ivar Tindberg
Scenografi og kostyme: Yngvar Julin
Videodesign: Sabina Jacobsson
Musikalsk leiar: Simon Revholt
Koreografi: Hege Holte Østbye
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim Oddvar Hansen
Med: Maria Nohr, Sondre Krogtoft Larsen, Trude Øines, Svein Harry S. Hauge, Emilie Tverbak, Ingebjørg Kosmo m.fl.

Frå teppet går opp og i tre timar utan daudpunkt bergtek Hålogaland Teater meg med sin presentasjon av Richard Rodgers og Oscar Hammersteins musikal «The Sound of Music» frå 1959. Filmatiseringa med Julie Andrews i hovudrolla slo i 1965 alle publikumsrekordar, og etter det er musikalen sett opp eit utal gongar. Hålogaland Teaters oppsetjing syner at det framleis er fullt mogeleg å tilføre nye dimensjonar. Og sjølv om eg kjenner historia og songane ut og inn, sat eg med klump i halsen og tårer i auga gjennom heile 1. akt.

Historia tør vere kjend, men vi er altså i Austerrike rett før andre verdskrigen. Den song- og livsglade novisa Maria Rainer (Maria Nohr) får eitt års permisjon frå klosteret for å finne ut av seg sjølv, og blir guvernante for dei sju ungane til marinekaptein Georg von Trapp (Sondre Krogtoft Larsen). Etter at han blei enkemann nokre år tidlegare, har mørket senka seg over familien, og militærdisiplin har tatt over for songgleda. Dette gjer sjølvsagt Maria noko med, vinn unganes hjarte, og etter kvart også Georgs. Og så kunne dette ha blitt ei romantisk historie på line med dei fleste. Men vi er i 1938, det er eit dystert politisk bakteppe, og Georg er noko så uvanleg som ein austerriksk antinazistisk offiser. Når han etter Anschluss blir kommandert til å tenestegjere i Hitlers marine, blir det heile meir dramatisk. Og når det er uråd ikkje å velje side, ser ein tydelegare kven som er ven og fiende.

Ivar Tindberg har valt ei på alle vis stilisert presentasjonsform der ikkje alt må forteljast ned til minste detalj. Og det er heller ikkje først og fremst karakterspelet som slår deg, men den utruleg vakre totaliteten i heile den audiovisuelle opplevinga denne framsyninga er. Slik har Tindberg i mye nytta operaens språk meir enn teaterets, eit absolutt vellukka val. Det opnar med eit nonnekor som tek pusten frå deg, leia av ei særs myndig og velspela abbedisse (Ingebjørg Kosmo). Og slik blir tonen sett, bokstaveleg talt.

Scenografien til Yngvar Julin er ein kombinasjon av ei trapp (utan at eg trur det ligg noko ordspel her) omkransa av søylerekkjer. Det er ei løysing som for meg gir assosiasjonar til det sakrale og opphøgde, eller ei god kjensle av noko heilagt.  Kombinert med hydraulikk som kan endre trappenivåa, halvtransparente draperi, spektakulær og effektfull videodesign og ekstremt god lyssetting, greier teateret på mirakuløst vis å lage saumlause sceneskift frå von Trapps indre gemakk, til hagen hans, klosteret og eit storslagent alpelandskap.

Det er eit talrikt ensemble, trygt og solid leia av mezzosopranen Maria Nohr som både kan syngje, spele og ikkje minst sjarmere. Sondre Krogtoft Larsen er den firkanta kapteinen som gradvis let seg mjuke opp og forføre, og gjer det med stor overtyding. Og hans tolking av Edelweiss var inderleg. Det musikalske og songlege var i det heile fullstendig utan lyte, og med meir enn solid tonefølgje frå tretten musikarar frå Nordnorsk opera og symfoniorkester. Men det mest imponerande av alt var personinstruksjonen av ungane. Emilie Tverbak som spela eldstesystera Liesl med stor innleving og god song, er skodespelar. Men dei seks yngste er alle amatørar. Det er tekstrike og omfattande roller som blei framført med naturleg tale, god diksjon, framifrå og sjarmerande spel, og i tillegg var dei alle uvanleg gode og trygge songarar.

Ein musikal er sjølvsagt avhengig av god musikk og vakre melodiar, men eit særmerke ved denne framsyninga var det melodiske i språket. Nok ein gong har Ragnar Olsen laga ei omsetjing og bearbeiding, eller meir korrekt ei gjendikting, der orda får sin eigen musikalitet, fell naturleg, og har ein autentisitet som gir framsyninga eit siste ekstra løft.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 14. oktober 2017.)

TEATER

«Alt var dritt, så ble det verre»
Tambateatret, UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av: Forfattarkollegiet
Instruktør: Birgitte Røhnebæk
Scenografi: Sander Eide
Kostyme: Beate Strøm
Komponist: Lars Ole Okstad
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Glitrande robotspel er diverre langt frå nok til å berge denne framsyninga.

Sia «Laugalaga» i 1977 har det vore spela barneteater under UKA, og sjølv om kvaliteten har vore vekslande, har SIT også gitt oss mange overraskande gode produksjonar. Nokre av dei faktisk temmeleg nyskapande. Og for ungane, som ikkje akkurat vassar i gode teatertilbod, har dette vore eit kjærkome kulturtilskot. Under «Glasur» i 2003 var SIT eller UKE-styret eller kven veit eg, frekke nok til å fjerne barneteateret og i staden innføre bussteater. Det var i seg sjølv eit spennande prosjekt, men kvifor la det gå i staden for teater for dei yngste? Det blei da også protestar og folkekrav, og hadde Facebook eksistert den gongen, hadde UKA fått så hatten (eller duskelua) passa. I 2005 våga ein ikkje anna enn å lage barneteater att, og slik har det vore sia. Fram til nokre historielause i år har funne på den søkte ideen at ein skal heidre førtiårsjubileet for barneteateret ved å kutte det ut, og å produsere barneteater for vaksne i staden. (!) Smak på resonnementet. Her er det språksminke og Orwellsk «newspeak» så det held. Eg er ikkje i mot andre konsept, – bussteateret var absolutt spennande, og tambateateret var i utgangspunktet ingen dårleg idé. Men skal du erstatte noko som fungerer godt, må du kome opp med ei forbetring. Det har ikkje skjedd denne gongen.

Etter denne særs omstendelege innleiinga, som i utgangspunktet er eit forsvar av barneteateret, og ikkje eit åtak på andre teaterformer, skal eg seie litt om «Tambateateret», som dei altså kallar nykomlingen. I følgje dei sjølve skal «tamba» tyde leik, uvisst på kva for språk, og framsyninga startar faktisk ganske leikent og spennande. Vi er i bodegaen i botn av Samfundet, og blir vitne til ei gravferd om hundre år. Den 120 år gamle realitystjerna William har omsider døydd, og enka på hundre med si litle familie følgjer han til grava. Ettersom vi er i framtida, er seremonimeisteren ein robot ved namn Roberta, glitrande framført av Marte Guldvog.

Vi er altså i 2117. Den vesle familien Kaspersen består av bestemor Maja på 100, dottera Eli på 60 pluss, mannen hennar Bjørn, og sonen Bjørn jr. samt Veronica, den nye kona til Bjørn. I 2117 er det nemleg tillate med bigami, så Bjørn har to koner. (?) Og så er det Roberta, huslydens sekstiårige robot som kan hende har fått bytta prosessor nokre gongar for det er ikkje så mye å seie på kompilleringa hennar berre ho får seg ein kakk i ny og ne. Familien kunne også ha trengt ein kakk, for han er openbert ganske dysfunksjonell. Det vil seie; bestemora, mora og sonen er eigentleg temmeleg normale, og blir også nøkternt og relativt godt portretterte av dei tre aktørane Mora har rett nok fått det for seg at sonen er homofil utan at han er det. Det gjer ho for det første fordi ho ønsker ein homofil son (slik er det i framtida, må vite), og dinest fordi han blei genmodifisert før fødselen. Slik vil forfattarane ha oss til å forstå at det på eine sida kan vere ein del som er annleis om hundre år, men også at det framleis vil vere fordommar, om enn kanskje med motsett forteikn. Det er dei to inngifta som først og fremst gjer familien dysfunksjonell, men dei er på si side også ekstremt outrerte, teatralske og særs lite truverdige. Dei fleste konfliktane, som alle går på kryss og tvers, dreier seg på eitt eller anna vis alltid om desse to, og det er for så vidt greitt og lett å forstå. Men av frykt for at vi ikkje skal skjøne det, blir det frå forfattarar og regissør gnidd inn i enormt store bokstavar, med stadig gjentaking og kraftig overspel. Når oppsetjinga i tillegg har mange songnummer med relativt god nykomponert musikk, men aktørane er ganske ujamne songarar, for å seie det mildt, gjer det ikkje totalinntrykket av produksjonen så mye betre. Tvert om.

Under framsyninga blir vi vitne til eit arveoppgjer der den avlidne på mange vis har regissert si eiga gravferd, og gjort det med video og skjult kamera i ei fin scenografisk løysing. Oppgjeret er kanskje ikkje så utypisk, og kunne ha vore både artig og interessant, men også det er så teatralsk og karikert at det blir nesten pinleg. Finalen var derimot ganske fiffig, og syner at sjølv i døden kan folk ta med seg spesialitetane sine.

Kva det er med denne framsyninga som skulle gjere henne til barneteater for vaksne, er for meg ein gåte, og med unnatak av opninga og finalen, var ho heller ikkje spesielt leiken. Ei av scenekunstens viktigaste deviser er «show ‘em, don’t tell ‘em». Det såg vi minimalt av i denne produksjonen der det var lite om inkje att til fantasien. Eit meir enn heiderleg unnatak var roboten Roberta der Marte Guldvog briljerte med finstemt mimikk, god innstudering, og overtydande spel, men hennar prestasjon var diverre langt frå nok til å berge denne framsyninga.

REVY

«Ta-de-du!»
UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet
Regi: Ingunn Granli
Kapellmeister: Martin Widding

Koreografi: Oda Frigg Endregaard, Marianne Bøvor, Margareth Fidje Malterud
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Ein hundreårig tradisjon blir feira med ein uvanleg heilskapleg revy.

I hundre år har Trondheimsstudentane latt gjøglargleda finansiere drifta av Studentersamfundet. Frå den første UKA i 1917 har det vore spela revy annakvar haust berre avbrote av krigsåra, og med eit nivå som har vore både nyskapande og trendsetjande. Årets revy feirar seg sjølv med humor og brodd i beste UKE-tradisjon.

Ein god UKE-revy skal ha ei blanding av alvor og skjemt, helst ei drikkevise og ei Trondheimsvise, skråblikk på både studentlivet, byen og verda rundt, gjerne ein raud tråd, og samstundes må Studentersamfundets mange tekniske gjengar få vise kor flinke dei er. Av dei drygt tjue revyane eg har meld, er det knapt nokon som i større grad har fått med seg alle desse ingrediensane utan å bli vareoppteljing i ubalanse.

Revyen er i år ein hyllest til UKA. Nøkkelordet er «dugnad», og at meir enn 1700 studentar jobbar friviljug i vekevis for å dra prosjektet i hamn. Men ein dugnad krev at alle yter og ikkje veltar oppgåver over på andre. I dette ligg UKE-namnet «Ta-De-Du!». Det kan tolkast ulikt, men du skal ha ein dårleg politisk nase om du ikkje ser at her er det også spark til norsk deltaking i verdsdugnaden, særleg med tanke på flyktningkrisa.

Omdreiingspunktet er Studentersamfundet, og det speglar seg i scenografien som er like komplisert som han er god. Det raude, runde huset er utgangspunkt for eit utal halsbrekkande scenografiske løysingar, uvanleg effektiv bruk av dreiescena og mange sceneskift som kunne ha blitt lovleg lange, men der det solide bandet gir oss musikalsk trøkk så det held.

Eg kan knapt hugse ein revy med fleire gode idear. Forfattarkollegiet har nok ikkje greidd å forløyse dei alle, men mange nok. Fylkessamanslåinga i Trøndelag er blitt ein ellevill, absurd og velkoreografert Bollywoodopera om familiane Noor og Sihr. Elles er det innslag frå det skikkeleg burleske med ei nydeleg scenografisk finale, via gode poeng om kroppsfiksing og -fiksering, vakre songar om Trondheim og Samfundet, ein overraskande hyllest til ein hundreårsjubilant på tre bokstavar, og fram til ein liten politisk-satirisk genistrek om endeleg fred i Midt-Austen, toppa av ein Stoltenbergparodi av dei heilt store. Men høgdepunktet viser at aller størst humor oftast berre er godt framførd tull og tøys. To moskusar filosoferer over verdssituasjonen. Tilsynelatande innhaldslaust, men så dyktig gjort. At dei undra seg over berekraftige vitskaplege miljø, og oppdaga at rektor på NTNU sat på første rad, ga premieren ein ekstra interaktiv dimensjon og synte at skodespelarane også meistrar improvisasjonens vanskelege kunst.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. oktober 2017)

 TEATER

«Ettermæle»
Nattforestillinga, UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av: Kristian Aarvåg Kvam
Instruktør: Thea Harnes André
Scenografi: Anna Caroline Syse
Kostyme: Kari Melhuus Jenssen
Komponist: Torbjørn Kobberstad
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Nattframsyninga er alltid prøving og feiling, og teater utan tryggingsnett. Då er det heilt greitt å feile frå tid til anna.

Sia den legendariske og ikoniske første nattframsyninga «Vi kjente ham i grunnen ganske godt» i 1995, har dette vore ein arena der SIT har kunna leike, eksperimentere, feile og lukkast utan at det gjorde så mykje. Som ein kontrast til revyen som kunne vere traust og trygg og måtte tene pengar, kunne ein her utforske scenekunsten utan at det fekk så mye å seie for botnlina. Sjølv om resultata har vore ganske ulike i spennet frå det heilt store til det temmeleg mislukka, har eg likevel, eller kanskje nettopp difor, fått eit hjarte for nettopp denne delen av UKA. Eg har alltid meint at for å bli god, må du våge å feile. Og om du har ambisjonar, må du aldri spele teater med tryggingsnett.

Alt dette seier eg fordi det er viktig å ha det med seg i bagasjen når ein skal sjå og vurdere nattframsyninga. Årets produksjon, som heiter «Ettermæle» spelar litt på at UKA er 100 år i år, og tek oss attende til 1917. Det er verdskrig, og sjølv om Norge er nøytralt og held seg utanfor, tener reiarane og handelsflåten stort medan norske sjøfolk må betale prisen. Samstundes held fem entusiastar i Stiftsstaden på med å følgje draumen sin om å lage teater. Eit ungt ektepar, eit litt umake syskenpar, og ei vertshusvertinne som held øvingslokale. Ei stund trudde eg dette var ein hyllest til dei som laga UKE og revy for hundre år sia, men det var det ikkje. Vi følgjer prøver på noko som neppe kan bli særleg bra, personlege og interne problem mellom deltakarane og mya anna. Diverre alt for mye anna.

Dette er ei framsyning som vil så alt for mye, og som korkje greier å avgrense seg eller bestemme seg. Her er draumen om å gjere det ein brenn for trass i kva det måtte seie for økonomisk tryggleik, det er krigsproblematikk, alkoholisme, litt homofili, den avgrensa tida vi har saman og mye anna. Utgangspunktet er ein sprikande tekst utan retning, rett nok med ein viss dramaturgisk stigning, men diverre særs føreseieleg. Og gjennom regi og personinstruksjon blir han heller ikkje løfta særleg, sjølv om eit par av aktørane gjer gode rolletolkingar, særleg den meir enn overtydande Randi, nyanserikt framført av Iven Celin Ålråk. Og så må eg få gi ros til det fine tonefølgjet som Torbjørn Kobberstad har laga.

Eit mantra i denne framsyninga er «uendeleg med tid». Eg ser at nattframsyninga denne gongen ikkje på same vis som tidlegare er skriven og produsert av eit kollektiv. Eg trur nok at ein ved å bruke meir tid, men ikkje minst ved å vere fleire til å kritisere og utfordre, ville kunne ha fått eit betre resultat. SIT får ha meg orsaka, men denne nattframsyninga må nok skrivast på kontoen for dei eksperimenta som ikkje lukkast, men som altså må til og er heilt naudsynte for ein gong å gjere det store.

TEATER

«Tre søstre»
Nordland Teater, Hovudscena
Av: Anton Tsjekhov
Omsett av: Kjell Helgheim
Regi og bearbeiding: Morten Borgersen
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Lysdesign: Martin Myrvold
Med: Liv Bernhoft Osa, Ellen Birgitte Winther, Nina Ellen Ødegård, Rune S. Løding, Lena Jacobsen Kvitvik, m. fl.

Vakkert, trist og velspela, men litt sprikande om det innhaldslause i tilværet.

Vi er i det førrevolusjonære Russland der overklassen har vanskar med å fylle livet med innhald. Tre systrer og bror deira har i elleve år budd i ein liten garnisonsby langt frå metropolane. Mora er for lengst død, og det er eitt år sia faren, som var general, også gjekk bort. Livet er eit keisamt tidsfordriv, medan alle offiserane som vankar i huset kan by på små avbrot. Systrene drøymer om noko større, og mest av alt om å flytte attende til Moskva. Draumen om eit betre liv er så universell at Anton Tsjekhovs drama framleis kan seie oss mye om menneskeleg dårskap, lengt og kjærleik.

Nordland Teater har henta inn tre særs dyktige skodespelarar som fyller dei tre systerrollene til fulle. Den eldste, Olga, (Liv Bernhoft Osa) er skulelærar og den rasjonelle, Masja (Ellen Birgitte Winther) er ulukkeleg gift med ein gymnaslærar. Ho er oppfarande, humørsjuk og tidvis infam, og forelskar seg i ein gift oberstløytnant. Yngstesystera, Irina (Nina Ellen Ødegård) er håplaust forgapt i draumen om å kome seg til Moskva. Broren deira, Andrej (Rune Løding), har intellektuelle karriereplanar og kan vere den som får dei ut og vekk, men han giftar seg med ei lokal jente og mistar etter kvart ambisjonane.

Dei tre systrene er framifrå, og vakkert spela der dei på eine sida framstår som synkrone skuggar av kvarandre som tidvis går opp i ei høgare eining, og der dei samstundes greier å formidle så vidt forskjellige karaktertrekk. Det er presist og nyanserikt i eit beherska stillferdig spel, stort sett utan store fakter. Som ein kontrast til desse forfina overklassekvinnene står  Andrejs kone, Natalja, som kjem inn i familien som ein blyg noksagt, men som etter kvart overtek heile styringa og er den einaste med ein klår plan for livet sitt, overtydande spela av Lena Kvitvik.

Merksemda er sjølvsagt om dei fire kvinnene. Mennene er, med eit mogeleg unnatak for Andrej, ikkje så interessante. Men i Morten Borgersens regi er dei blitt vel mye statistar og har fått for lite å spele på. Det verkar tidvis nesten som dei har ei rolle i ei anna framsyning.
Milja Salovaara har laga nydelege og tidsriktige kostyme som er ei visuell oppleving i seg sjølv, medan  scenografien hennar er enkel og stilisert og med draumen om Moskva som eit vel tydeleg fondmotiv.

«Tre søstre» er blitt ei litt sprikande oppsetjing, vakker og velspela med fire særs sterke og interessante kvinneroller, men på same tid med litt for utydelege og anonyme menn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. oktober 2017.)