Amund Grimstad

TEATER

KONTRASTAR: Barnleg leik og formskrift kontrastert av nøktern, kald og kjenslelaus formidling av krigens forferdelege kvardag. FOTO: GT NERGAARD

«Tvillingenes dagbok»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Agota Kristof
Dramatisert av De Onderneming
Omsett av Eve Marie Lund
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Komponist: Torgny Amdam
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Christian Ruud Kallum, Jon Lockert Rohde, Hildegunn Eggen, Mari Hauge Einbu og Trond-Ove Skrødal

Nøkternt. naivistisk og med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer det heile ubehageleg nært.

Krigens redsler og kva dei gjer med menneska er skildra av mange. Dei fleste er forteljingar som ope viser, og stundom boltrar seg i, det gruvsame. Eit brot med denne krigsestetikken kom med den sovjetiske filmen «Gå og se» av Elem Klimov i 1985 der vi følgjer ein 15 år gamal gut under andre verdskrigen, men gjer det gjennom å sjå nærbilde av andletet hans og slik oppleve korleis han i løpet av krigen blir ein gamal mann. Litt av den same vinklinga har den ungarsk-sveitsiske forfattaren Agota Kristof  (1935 – 2011) nytta då ho i 1986 gav ut «Tvillingenes dagbok» (Le grand cahier), første del av ein trilogi ho vann ein stor lesarskare for. Kristof var opphaveleg ungarar, men flykta i samband med oppstanden i 1956, og levde resten av livet i sveitsisk eksil. Som ung jente opplevde ho andre verdskrigen, først med nazistane, og deretter den sovjetiske «frigjeringa», og med dette som bakteppe skreiv ho romanen om dei to tvillingane og korleis krigen forma dei, ei historie så universell at ho kan vere frå kor som helst.

To omlag tretten år gamle gutar (Christian Ruud Kallum og Jon Lockert Rohde) blir under krigen tatt med frå storbyen og til bestemora (Hildegunn Eggen) som bur i ein liten grenselandsby ute på landet. Faren deira (Trond-Ove Skrødal) er ved fronten, og mora (Mari Hauge Einbu) ser seg ikkje råd til å ha gutane heime med krigshandlingar og matmangel. Bestemor og dotter har av ganske openberre årsaker ikkje hatt kontakt på år og dag, og bestemora, som korkje kan lese eller skrive og ikkje har noko særleg kjensleregister, lever av å selje grønsaker og kallast «heksa» på folkemunne. Motviljug tek ho i mot gutane som frå dag ein må tilpasse seg ein ganske annleis røyndom enn den dei kjem frå. Dette blir skildra gjennom dagboka dei skriv, og framsyninga er nærast eit illustrert  forteljarteater der dei heilt nøkternt, sakleg og fullstendig blotta for kjensler fortel, eller les, frå dagboka si. Dei to, som alltid omtalar seg som «vi», må lage seg overlevingsstrategiar. Dei fjernar dei gode orda frå vokabularet sitt, stålset seg ved ulike sjølvpinande handlingar, og blir etter kvart uttrykkslause, kyniske maskinar som kan tole alt. Samstundes har dei framleis i seg mye av den barnlege leiken, nyfikna og den litt naive haldninga som er typisk for alderen. Omgivnadane er bestemora som set dei i arbeid, hundsar dei og kallar dei horungar og drittungar, og landsbyens innbyggjarar som stort sett er valdelege eller pedofile, med unnatak av «Hareskåret» ei litt eldre jente dei får ein del sympati og kjensler for.

I Maren E. Bjørseths særs tette og stramme regi er dette blitt akkurat så vondt som det skal vere samstundes som ho har greidd å behalde ein god porsjon humor gjennom den naivistiske presentasjonsmåten. Det heilt synkrone og minimalistiske spelet til Kallum og Rohde er særs overtydande. Fullstendig nøkternt og utan å syne sorg, avsky eller andre kjensler, naivt, klinisk og nake fortel dei om det som skjer rundt dei med ein kjøleg distanse som paradoksalt nok gjer hendingane uuthaldeleg nære og sterke.

«Tvillingenes dagbok» er den tyske scenografen Katrin Bombes første oppdrag i Norge. Hand i hanske med regissør har ho skapt eit reint og stilisert univers i skarp kontrast til det som faktisk skjer, og slik får også ho understreka jævelskapen ved ein like stor og kjøleg distanse til han. Enkle, symboltunge sceneeffektar blir flytta rundt av aktørane og skapar rom for dei mange tablåa.

Med Syria og bilde frå Aleppo i bakhovudet, er «Tvillingenes dagbok» ei oppsetjing som er nesten påtrengande aktuell. Det er eit modig val av Trøndelag Teater å nytte det store formatet på hovudscena til å presentere ei så tankevekkjande framstilling av korleis krig ganske effektivt gjer menneska til heilt inhumane vesen. Dette er teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den31. oktober 2016.)

TEATER

EKSPERTPANEL: Romkadettar i kommunikasjon med datamaskina Fremtirion på romskipet X27-40. FOTO: ARILD MOEN

«Romkadettene»
Barneteatret Vårt, Ålesund
Av: none zero one
Omsett og tilrettelagt av ensemblet
Regi: Sarah Butcher og John Hunter
Med: Hedda Sandvig og Tobias Heiberg

Kva skjer når åtte- til tolvåringar skal lage premissane for eit heilt nytt samfunn? Det blir faktisk godt teater av slikt.

Teatret Vårt i Molde har ein liten og ambisiøs satellitt i Ålesund som heiter Barneteatret Vårt. I fjor sette dei opp Shakespeares «Othello», ein overraskande og særs god produksjon. I år går dei heilt andre, men minst like spennande vegar

I 1974 blei det sendt ut eit romfartøy med to modige astronautar som blei lagt i hypersvevn. Ombord var også datamaskina «Fremtirion» som på vegen blant galaksane skannar alt som er for å finne ein planet der det er mogeleg å busette seg for menneska. Etter 42 år er han funne, og dei to astronautane skal snart vekkjast frå svevnen. Men før det, må dei vite kva dei skal kalle planeten, kva for reglar som skal gjelde der, og kva for verdiar som er viktige. Til det har maskina kontakt med eit ekspertpanel på jorda. Det består av ungar i alderen åtte til tolv år, eller publikum som vi også kallar dei

Stykket blei først produsert av det britiske kompaniet «non zero one», og Barneteatret Vårt har fått hjelp frå dette kompaniet til å stå for regi av den norske versjonen. Framsyninga er forboden for vaksne, for her skal ungane få skape sin eigen klode uakta av kva føresette måtte meine. Denne meldaren fekk lurt seg inn som fluge på veggen i eit hjørne for å sjå korleis ungane prioriterte når dei skulle starte eit nytt samfunn. Dei sit på nummererte felt, er inndelt i fire lag, og kommuniserer med datamaskina via ein stor skjerm. Dei to aktørane er usynlege og skiftar på å vere datamaskinrøysta og å styre informasjonsflyten, for dette er i høgste grad interaktivt teater. Maskina får hjelp av ungane til å setje namn på planeten, lage våpenskjold og motto, enkle lover samt avgjere kva som skal med og ikkje frå jorda. Spørsmåla er sjølvsagt lagt opp som multiple choice med avgrensa utval, men det var likevel spennande å sjå kva ungane svara og korleis dei kom fram til vala. Etter ganske spontane svar, kunne dei ofte tenke seg om og falle ned på det motsette. Her var av og til bjøllesauar som drog i ei retning, men som kunne få motbør etter kvart, og ikkje minst var svara sjølvsagt prega av kor gamle ekspertane var. Som med William Goldings roman «Lord of the Flies» er eg ikkje viss på at samfunnet ville bli eit paradis, men det er prosessen for ungane i denne produksjonen som er det viktige, og ikkje det ferdige samfunnet.

Godt var det at dei to bak datamaskina aldri la verdimessige føringar, og når nokre tok merkelege val og grunngav det kanskje like dårleg, var svaret frå datamaskina alltid stadfestande og positivt. Slik fekk ungane høve til å reflektere over etiske og andre spørsmål utan moralske føringar frå foreldre eller føresette.

(Ein litt endra versjon av meldinga stod i Klassekampen onsdag den 26. oktober 2016.)

TEATERKONSERT

LOOKALIKE: Hallbjørn Rønning syng cover medan Åshild Mundal og Martha Standal fortolkar. FOTO: GT NERGAARD

«Cohen ganger ti»
Trøndelag Teater, Theatercafeen
Av og med Hallbjørn Rønning
Musikalsk leiing: Ivar Gafseth
Musikk: Ivar Gafseth, Ove Bjørken og Erling Mylius
Vokal: Åshild Mundal, Martha Standal og Erling Mylius

Ein underhaldande og velspela teaterkonsert som ikkje heilt greier å bestemme seg for om han skal vere tolking eller berre covring.

Samstundes med at den 82-årige Leonard Cohen nettopp har gitt ut eit nytt album, presenterer Trøndelag Teater ein liten teaterkonsert til ære for denne mannen som med sine ekstremt gode tekstar og djupare og djupare røyst, har fengsla publikum i eit par mannsaldrar. Det er Hallbjørn Rønning, skodespelar på teateret i meir enn førti år, og med ein god baryton, som har gått svanger med ideen i lang tid. Saman med tre særs dyktige musikarar og to like dyktige songarar, har han nå laga ein liten teaterkonsert med ti av Cohens låtar bundne saman av uhøgtidelege og anekdotiske historier frå mannens mangslungne liv.

Det er sjølvsagt blitt ei underhaldande og triveleg framsyning der attkjenningsverdien er stor, og kanskje ein av dei viktigaste for alle oss som er glade i lyrikken og songane til Cohen. Men hovudårsaka til at framsyninga blir så vidt underhaldande er nok først og fremst dei uvanleg dyktige folka Hallbjørn Rønning har med seg. Ivar Gafseth er ansvarleg for arrangement og musikalsk leiing og handterer sjølv tangentar, munnspel og gitar. Erling Mylius syng eit par av songane i tillegg til å spele bass og gitar, og Ove Bjørken handterer alt frå fiolin og mandolin, via trommer til sugande el-gitar. Særleg fiolinen hans gjorde underverk. Lydbildet er framifrå, og den litt slepande valsetakta som er typisk for Cohen, og som slett ikkje er vals, men 6/8-takt, er nydeleg tatt vare på i dei mange gode arrangementa.

I tillegg til desse dyktige musikarane har også Rønning med seg Åshild Mundal og Martha Standal som «Glitter girls». Men dei to er langt meir enn eit tanketomt kor. Enkel men effektfull og synkron koreografi (Martha Standal) set stemninga, men det er den vakre og særs innlevande vokalen som vi først og fremst legg merke til.

Når Hallbjørn Rønning tek på seg den vesle Cohen-hatten, er han stundom farleg lik originalen. Med ein djup og varm baryton, blir framføringa også nokså nær originalen. Gode coverlåtar, men heller ikkje meir. Det kunne kanskje ha vore godt nok, om det ikkje var for at Åshild Mundal og Martha Standal også framfører nokre av songane, og her er det så avgjort ikkje cover, men tolking. Og nydeleg og kjenslevar tolking med masse innleving. Åshild Mundals framføring av «Famous Blue Raincoat» var det absolutte høgdepunktet der ho la nytt innhald til ei av dei Cohen-songane eg personleg likar best. Så får vi berre godta at ho måtte endre litt på siste lina.

Utvalet av songar er ei blanding av dei mest kjende, dei beste og dei litt mindre kjende visene, og når berre ti skal med, var det etter mitt syn gode val. Det er skrive fleire biografiar om Leonard Cohen, og livet hans er ganske myteomspunne. Rønning lenar seg tungt på Sylvie Simmons «I’m Your Man: The Life of Leonard Cohen» frå 2012. Med bakgrunn i denne boka freistar han å kontekstualisere songane ved å fortelje ofte ganske pikante anekdotar som kan forklåre innhaldet eller i kva for samanheng visene blei til. Han har vald ein noko uhøgtideleg, litt respektlaus og tidvis nesten flåsete tilnærming til stoffet. Det er Rønnings val, men personleg fann eg det litt skjemmande. For jamvel om Cohen har vore rå til å dra damer, og sjølv påstår at det er einaste drivkrafta hans for å skrive og syngje, er det vel ganske mye ved lyrikken hans som gjer han langt større enn til visesongens og lyrikkens svar på Rune Rudberg?

(Meldinga er skriven på bakgrunn av generalprøva fredag 21. oktober 2016.)

TEATER

FREDLAUS: Robin er fredlaus men langt frå humørlaus. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Jeg er Robin Hood»
Teater Innlandet, Kirsten Flagstadsalen, Hamar Kulturhus
Av: Morten Joachim og Line Hofoss Holm
Regi: Morten Joachim
Musikk: Torbjørn Dyrud
Scenografi og kostyme: Kristin Bengtson
Lysdesign: Kåre Nordseth
Koreografi: Eugenio «Keno» Morales
Med: Henrik Hoff Vaagen, Ane Ulimoen Øverli, Marit Synnøve Berg, Yngve Berven og Knut Erik Engemoen, Tom Styve, Jacob Vigeland og Ghopi Prabaharan.

Ein modernisert, overraskande og uvanleg realistisk versjon av Robin Hood der rollespel blir brukt nærast terapeutisk og som overlevingsstrategi.

Robin (Henrik Hoff Vaagen) er tolv år, ein leiken og oppvakt gut med stor sans for rettvise og namnebroren, Robin Hood. Faren, som Robin har svore truskap til, er i fengsel, og Robin bur saman med mora (Marit Synnøve Berg) som ikkje alltid er like god, og som han har gitt rolla som Sheriffen av Nottingham. Så tar mora inn ein sambuar/leigebuar, Johan (Yngve Berven), og dei to barna hans, Marion (Ane Ulimoen Øverli og Fred (Knut Erik Engemoen). Johan syner seg å vere herskesjuk og valdeleg, ein hustyrann, og verda blir plutseleg snudd opp ned for den unge Robin. Dei fleste vil nok allereie ha sett parallellane til myten om Robin Hood og dei fredlause i Sherwoodskogen, og vår Robin flyktar også ut i eit slags rollespel som fredlaus der mantraet er «heller fredlaus enn pingle», og framsyninga utspelar seg på to parallelle plan som det blir veksla relativt saumlaust mellom

Morten Joachim og Line Hofoss Holm har skrive ein heilt annleis og djupt realistisk historie om Robin Hood, ei opprørsk og etter måten ganske politisk forteljing om at mot urettvise er det rett, ja nærast ein plikt, å gjere opprør. Dette er kledd inn i den tradisjonelle barnehistoria om dei flinke ungane som ordnar opp mot slemme vaksne, men med eit heilt anna realistisk, og derfor tidvis vondt, tilsnitt. Slik tar forfattarane barneteatret som sjanger til nye nivå, og det er symptomatisk at jamvel ein lukkeleg slutt også får ein vond bismak.

Scenografien er enkel og effektiv, for dette skal på turné. Eit bord og ei seng er heimen, og eit flott tre er skogen. Saman med nokre draperi og framifrå lyssetting gir det akkurat dei assosiasjonane vi treng. Dei ni på scena spelar eit tjuetals ulike roller, men med synkrone sceneskift og flotte kostyme skulle ein tru ensemblet var tre gongar så stort. Historia og parallellane mellom realisme og fiksjon er ikkje alltid like truverdige, og spelet kan nokon gongar vere litt omstendeleg, men dette blir kompensert med mange godt koreograferte kampscener og mye spennande action. Oppsetjinga har ei rekkje songinnslag, kanskje meir som sungne replikkar enn som melodiøse songar, men songane mjukar opp framsyninga

Eg må vedgå at eg brukte litt tid på å kome inn i dei to ulike universa, og frykta at dette også kunne bli eit problem for barna i salen ettersom evne til abstraksjon ikkje er fullt utvikla hjå dei yngste, men det såg ut til at eg tok feil, for hjå publikum var det full konsentrasjon, og i det endelege dramatiske oppgjeret mellom Robin og Johan var det ikkje ein lyd i salen.

(Ein forkorta og redigert versjon av denne meldinga stod i Klassekampen laurdag den 15. oktober 2016.)

TEATER

SYMBOLTUNG: Scenografien er heilt avgjerande i denne oppsetjinga. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

«Larmen og vreden»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Kristofer Blindheim Grønskag
Fritt etter ein roman av William Faulkner
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Maret Tamme
Musikk: Gunnar Eiriksson
Lysdesign: Steffen Telstad
Med: Mira Dyrnes Askelund, Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson

Ei leiken, humoristisk og velspela forteljing om livet utan mål og meining

«Larmen og vreden» er ein produksjon med ei ganske uvanleg tilbliing. Den estiske scenografistudenten Maret Tamme ønska som si diplomoppgåve å lage scenografi og ei framsyning med bakgrunn i William Faulkners ikoniske roman frå 1929. På Trøndelag Teater fekk ho scene og blei kopla opp mot regissør, Kjersti Haugen. Først etter at dei to hadde arbeidd ei tid, blei Kristofer Blindheim Grønskag engasjert for å utvikle manus inspirert både av scenografien og av Faulkners roman. Ei rekkjefølgje som kunne ha enda i totalt sprik, er i staden blitt ei ganske annleis, men likevel særs einskapleg og spennande framsyning om korleis vi freistar å få fornuft ut av meiningsløysa i liva våre.

Scenografien er symboltung, men korkje påtrengande eller spektakulær. Eit stort brunsvidd tregolv, og veggar av glisne bord som gir ei kjensle av innanfor og utanfor. I golvet er det tre hol som skodespelarane kjem opp av og forsvinn ned i. Skråglimt ned i denne kjellaren syner at det er eit fullverdig univers der nede med tapet og bilde på veggane. Når dei tre på scena forsvinn ned, er det som dei går ned i undermedvitet sitt for så å dukke opp att i den meir synlege røyndomen.

Det handlar om tre sysken der den yngste (Mira Dyrnes Askelund) er utviklingshemma og har slutta å prate. Likevel har ho ei forteljarrolle der vi høyrer tankane hennar. Dei to andre (Ida Cecilie Klem og Gunnar Eiriksson) er litt meir normale, men berre litt, og det er ein ganske dysfunksjonell familie vi blir kjend med. I tillegg spelar dei tre eit utal andre roller for å gi liv til dei mange ulike tablåa. – Ein går ikkje rundt og snakkar om viktige ting, seier ein av aktørane, og her finn eg omdreiingspunktet for framsyninga. For det er gjennom den meiningslause og tidvis absurde praten om det uviktige at vi i sum likevel seier det viktige om livet og tilværet.

Faulkners roman tek utgangspunkt i ein monolog frå Shakespeares «Macbeth». Grønskags nye tekst er ei ganske fri tolking av Faulkner med mange moderne referansar, og er kanskje vel så mye i slekt med Shakespeare. Det handlar om det tunge og dysfunksjonelle, men med mye svart og tidvis morbid humor blei det faktisk ei ganske underhaldande framsyning. Det er eit velregissert og samspela ensemble med god synkronisering i dei mange sceneskifta. Eit ufriviljug luksusproblem er det at regien ikkje har lagt opp til at publikum må få le frå seg før neste replikk, men det er eit spørsmål om timing som det er lett å justere.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. oktober 2016.)