Amund Grimstad

SKAL/SKAL IKKJE: Er det bærekraftig å setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Pusterom
Teatret Vårt, Molde – Storyville
Av Duncan Macmillan
Omsett av Grete Kleppen
Regi og bearbeiding: Terje Skonseng Naudeer
Med: Lars Melsæter Rydjord og Line Heie Hallem

Mikrokosmos er ikkje enkelt når makrokosmos er så komplisert.

Eit par i slutten av tjueåra er på Ikea, og openbert har han sagt noko om å få barn. Der startar framsyninga «Pusterom», og vi blir gjennom halvannan time med på ein verbal pingpong mellom dei to, Han (Lars Melsæter Rydjord) og Ho (Line Heie Hallem), namnlause representantar for ein generasjon som har tatt inn over seg verdas miljø- og befolkningsmessige utfordringar, som er opplyste, og ikkje minst gode menneske, – det kjem dei stadig attende til. Men som likevel sit fast i kjønnsroller, stereotypiar og fordommar som dei fleste andre. Skal ein setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? Er det kan hende betre å adoptere? Og kva er klimarekneskapen for eit barn? Kanskje aktiv dødshjelp til heile menneskeslekta ville vere betre? Dette er noko av det dei to balar med, først i spørsmålet om dei skal få barn saman. Dernest i den store diskusjonen om korleis ein taklar forhold, og til sjuande og sist livet. Med andre ord temmeleg eksistensielt.

«Lungs» frå 2011 av den britiske forfattaren og dramatikaren Duncan Macmillan har vunne prisar i både England og USA, og har hausta stor fagnad båe stadar. For ei veke sia var det norgespremiere på Teatret Vårt i Molde i Grete Kleppens omsetjing til eit munnleg og naturleg norsk. Terje Skonseng Naudeer har vald ei særs nake presentasjonsform der Han og Ho spelar på ei strippa scene framfor ein grøn vegg av lauvblad. Det er nesten som eit iscenesett forteljarteater, og sjølv om vi hoppar ofte og langt i både tid og rom, og i røynda følgjer Han og Ho gjennom heile livet, fungerer forma særs godt. For det er dialogen mellom dei to som er det viktige. Punktum. Det er ei særs tekstrik framsyning med imponerande timing og presisjon av dei to, særleg med tanke på at dei ikkje har ei einaste ytre «krykkje» å stø seg på.

Sjølv om tema i «Pusterom» er mange, er hovudsaka korleis vi opptrer og pratar saman i forhold. To som eigentleg er meint for kvarandre, som slit, som ikkje skjønar det alle andre ser, og som ventar for lenge, eller som likevel får kvarandre til slutt. Dette er gjort utallege gongar både på scene og lerret tidlegare, og jamvel om «Pusterom» både er humoristisk, tar problemstillingar på kornet og er til å kjenne seg att i, meiner eg personleg at oppsettinga ikkje kjem opp mot dei beste i sjangeren. Det heng i hovudsak saman med tekstgrunnlaget. Det er godt kjend at det er skilnadar på menn og kvinner, men ein treng ikkje reindyrke stereotypiane ut i det fordomsfulle av den grunn. Ho er i «Pusterom» gjort særs irrasjonell, og tidvis nesten hysterisk. Det stemmer nok med ein del mannlege oppfatningar av kvinnekjønnet, men i denne teksten blei det overspela. Og slik sett fremma det fordommar i staden for innsikt. Det ga seg også uttrykk i spelet der Han fekk vere rasjonell og truverdig, medan Ho blei overspela. Det er mogeleg desse stereotypiane framleis er vanlege i England og USA, men eg vil tru at ein her heime har kome eit skritt lenger. Trass i desse innvendingane er «Pusterom» tidvis både underhaldande og til å kjenne seg att i. Ettertanken sit også laust, særleg etter grubleria rundt klimarekneskapen for eit barn. Skal ein tru dei, er det ikkje mye bærekraft i menneskelivet. «Pusterom» spelast nå i Molde, og skal fram til midten av mai på turné i Møre og Romsdal.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mars 2015.)

IDYLL?: Portrett av ein lukkeleg familie, men i bakgrunnen ventar Anschluss, naziregimet og ein dramatisk flukt. FOTO: GT NERGAARD

TEATER 

The sound of music
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Richard Rodgers og Oscar Hammerstein II
Manus: Howard Lindsay og Russel Crouse
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Ronny Danielsson
Musikalsk leiar/arrangement: Åsmund Flaten
Scenografi: Rikke Juellund
Kostyme: Annsofi Nyberg
Koreografi: Roger Lybeck
Lysdesign: Thorsten Dahn
Lyddesign: Siril Gaare
Med: Silje Lundblad, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, Helle Ottesen m. fl.

Det er ei sann nyting å sitje i teatret og kjenne at ein blir skikkeleg forført.

Verkeleg godt teater kan stundom vere heilt forførande, og røre ved kjensler du ikkje visste du hadde. Før premiera på «The sound of music» på Trøndelag Teater laurdag, må eg villig vedgå at eg ikkje trudde at dette ville bli noko anna enn nok ein relativt velspela og underhaldande musikal frå eit teater som har gjort denne sjangeren til eitt av sine varemerke. Lite ante eg at eg i heile første akt måtte ta meg i å svelgje gråt og tørke tårer. For dette var forførande teater av aller beste merke.

Rodgers og Hammersteins musikal frå 1959 fekk evig liv med filmen frå 1965 som sette publikumsrekordar over heile verda, og der Julie Andrews song seg inn i alle hjarte. Historia handlar om den litt utradisjonelle og songglade novisa Maria Rainer (Silje Lundblad) som ikkje får opptak i klosteret, men som i staden blir guvernante for dei sju borna til den noko firkanta marinekaptein Georg von Trapp (Øyvind Brandtzæg). Ho kjem til ein ganske dysfunksjonell familie der mørkret har senka seg og musikken forstumma etter at fru von Trapp døydde nokre år tidlegare. Maria opponerer mot den militære oppsedinga, innfører leik og musikk og vinn sjølvsagt unganes hjarte. Og etter kvart også Georgs. Ei tilsynelatande søtsuppehistorie med skikkeleg happy ending. Men her er eit historisk bakteppe som gir ekstra dimensjonar. Vi er i Austerrike rundt Anschluss i 1938 og Georg von Trapp er noko så uvanleg som ein glødande austerriksk antinazist. Når han nektar å stille til teneste for den tyske marinen, er helvete laus, og heile familien må flykte.

Historia er sann, og verda har diverre ikkje gått så mye framover på 75 år. Men eg trudde likevel at forteljinga om Trappfamilien hadde blitt litt utdatert. Der tok eg feil. I Ronny Danielssons stramme regi og Rikke Juellunds symboltunge, men tidvis litt rigide scenografi, har Trøndelag Teater laga ei storslagen oppsetting der alt klaffar. Nærare tretti aktørar, seks av dei barn, spelar eit utal roller med raske skift, god koreografi, særs bra spel over heile lina, uvanleg god diksjon, og framifrå songprestasjonar. Det er ei teknisk krevjande oppsetting, men her fungerer alt perfekt frå lydkøyring til manuelle sceneskift. Spesielt imponerande er personinstruksjonen på dei yngste barna som sjølvsagt alle er amatørar. Som ein parafrase over Marias pedagogikk, har dei fått lov å vere speleglade ungar med smittande humør. Dei sjarmerer oss i senk. Det gjer også nonnekoret leia av ei strålande opplagt abbedisse  (Helle Ottesen). Musikken og songane til Rodgers og Hammerstein står seg forbausande bra, og sit lenge att som ein god ettersmak. Åsmund Flaten har ansvaret for musikalske arrangement, og er ein myndig leiar av orkesteret på tolv som har fått synleg plass på ein mesanin på bakscena.

«The sound of music» er blitt ei underhaldande og forførande framsyning, tidvis litt sjølvironisk slik at ho aldri blir sentimental eller spekulativ. Oppsettinga er eit enormt kollektivt løft, men likevel først og fremst Silje Lundblads store forteneste. Eg har sett Lundblad i et utal musikalar, men her gjer ho si største rolletolking nokon sinne. Inderleg, ekte, truverdig, særs nærverande, men likevel diskret, og med ein stemmeprakt det vil gå gjetord om.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 24. mars 2015.)

MONSTRØS: Når Dr. Frankenstein omsider innser konsekvensane av vitskapen sin, er det ikkje mye vitskap att. FOTO: MARIUS FISKUM

TEATER

Frankenstein
Nordland Teater, Hovudscena
Av Nick Dear, basert på romanen av Mary Shelley
Omsett av Mikkel Bugge
Regi: Øystein Ulsberg Brager
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Pål Moddi Knutsen
Maske/sminke: Julie Clark
Lysdesign: Johan Haugen
Lyddesign: Frode Fridtjofsen
Med: Rune S. Løding, Kingsford Siayor, Hanna-Maria Grønneberg m. fl.

Ei sanseleg og vakker oppsetting om det som er stygt og annleis, og om menneskeverd og store etiske spørsmål.

«Frankenstein», alle skrekkhistoriers mor, er tilsynelatande godt kjend, men i røynda berre som omgrep. Det er i alle fall to feilaktige oppfatningar og myter om historia. Ei er at Frankenstein er monsteret, og ho er like gal som ho er rett. Den andre er at det namnlause vesenet er eit monster. Nordland Teaters framsyning er særs tydeleg på at slik er det ikkje. Kven som er det eigentlege monsteret får vi kome attende til.

Romanen om Frankensteins monster blei skrive av den då attenårige Mary Shelley som eit veddemål med nokre av Englands beste poetar for 200 år sia. Historia er etter kvart blitt ikonisk og mor til ein heil sjanger. Ho er filmatisert eit utal gongar og gjennom 150 år er det gjort endå fleire sceneadapsjonar. Nordland Teater byggjer på Nick Dears dramatisering frå 2011 som blei sett opp på The National Theatre i England, og der Frankenstein og skapnaden alternerte i rollene for å streke under at skilnaden på dei to kunne vere eit ope spørsmål.

Victor Frankenstein (Kingsford Siayor) er vitskapsmann og ved hjelp av anatomiske eksperiment med lik greier han å skape eit vesen (Rune S. Løding) som både med utsjånad og veremåte skremmer slik at Frankenstein vel å forlate han. Hundsa og trakassert tar skapnaden seg fram gjennom livet til han møter ein blind mann (Andreas Kolstad) som ikkje har same fordommar som vi sjåande, og som difor ser menneskelege kvalitetar og lærer skapnaden å snakke og lese og gir innføring i verdslitteraturens meistre. Han er framleis like stygg, men gjennomgår ein metamorfose berre den blinde kan sjå. Når andre kjem til, går det som det må, og skapnaden flyktar vidare. Han har eit kjensleliv, vil oppleve kjærleik, og leitar opp  Frankenstein for å få laga ei kvinne han kan elske.

Det er mye å fortelje, og Øystein Ulsberg Brager har litt problem med det narrative som kan bli noko oppramsande i opninga. Men frå møtet med den blinde blir alt greiare. Brager har laga ei særs vakker og sanseleg framsyning der nyskriven musikk og lydkulisser av Pål Moddi Knutsen skapar dei rette stemningane, men der først og fremst scenografien set standarden. Bård Lie Thorbjørnsen syner her at han kan lage komplisert og særs innhaldsrik minimalisme eigna for turné. Eit enkelt glashus, ei portabel dreiescene og utsøkt lysbruk skapar minst eit femtital forskjellige scener med imponerande synkrone skift. Mange ulike roller for eit lite ensemble, og gjennomgåande godt spel. Men Rune S. Løding må framhevast som skapnaden. Det stygge, spastiske og valdelege vesenet går gradvis gjennom ei forvandling til ein heilskapleg og indre vakker person som er til å forstå og identifisere seg med. Ei fysisk krevjande rolle, men først og fremst utfordrande med å få fram alle fasettane.

Det finst eit utal mogelege tolkingsmodellar for «Frankenstein», og i Nordland Teaters oppsetting er det rom for mange av dei. Tukling med skaparverket, framandfrykt, teknologiskepsis og miljøproblematikk. Men særs tydeleg og som eit gjennomgåande mantra ligg det etiske spørsmålet om menneskeverd og vondskap der Rune S. Løding steg for steg syner oss skapnadens indre skjønnheit, og at det kanskje er Dr. Frankenstein som er det verkelege monsteret.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 16. mars 2015.)

VISUELL: Mye fin visualisering av kontrastane mellom kvardagsdraumar og den brutale røyndomen. FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER 

Tsjernobylfortellinger
Nord-Trøndelag Teater, Steinkjer
Av Ingrid Storholmen
Dramatisert av Ingrid Storholmen og Birgitte Fjeld Bjørsvik
Regi: Birgitte Fjeld Bjørsvik
Scenografi, videodesign og kostyme: Jonas Rein Seehuus
Komponist/lyddesign: Øystein Elle
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Hanne Brincker, Gisle Hass og Odille Heftye Blehr

Ei framsyning som vil så mye utan å få det heilt til.

Då Tsjernobylulukka skjedde i slutten av april 1986, var Ingrid Storholmen ei knapt 10 år gamal jente i Verdal i Nord-Trøndelag, den delen av Norge som fekk mest av det radioaktive nedfallet frå katastrofen i Ukraina i det gamle Sovjetsamveldet. Framleis er innverknadane  på saue- og reindriftsnæringa i Midt-Norge store. Verdas til nå mest omfattande kjernekraftulukke viste for alle at kloden vår er ein liten plass der ei dramatisk hending ein stad på jorda kunne få dramatiske følgjer for inkjeanande og sakeslause menneske hundrevis av mil unna. I 2002 fekk Storholmen eit reisestipend til Ukraina og Kviterussland der ho gjorde grundig research og intervjua ulike menneske som hadde blitt råka av katastrofen seksten år tidlegare. Arbeidet resulterte i romandebuten hennar «Tsjernobylfortellinger» frå 2009, som fekk særs god mottaking og som i år er nominert til den prestisjetunge prisen Impac Dublin Literary Award.

Saman med Birgitte Fjeld Bjørsvik har Storholmen nå dramatisert romanen, og onsdag var det urpremiere på Nord-Trøndelag Teater i Steinkjer. Eg har ikkje lese boka, men har forstått det slik at ho er ei lenke av ulike forteljingar basert på intervju med folk både innafor og utanfor den forbodne sona rundt kraftverket, på grundig research og på eigne vurderingar. Storholmen har ein heilt klår politisk agenda med å rope eit kraftig varsko mot kjernekraftbruken. Det gjer ho med gode døme i staden for peikefinger og parolar. For fire år sia skjedde ulukka i Fukushima, for tida er 19 nye atomkraftverk under bygging, og berre i Europa er det nesten 200 verk i drift. Denne aktualiseringa av tematikken om dei alt for mange tikkande bombene er nennsamt fletta inn i historia. Dramatiseringa freistar å lage små tablå og både spelemessige og visuelle fabuleringar rundt ein del av desse historiene. I utgangspunktet burde materialet være særs eigna for teater, og ideen og opplegget er godt. Men dei har diverre ikkje lukkast heilt.

I staden for å presentere små forteljingar og tablå som er freista forklåra og visualisert gjennom god lyd- og lysdesign og fin bruk av videoeffektar, er historiene blitt så stutte og fragmentariske at ein aldri kjem inn i forteljinga. Ei i utgangspunktet spennande historie om ein offentleg tilsett som tek med seg dei to ungane sine og rømmer til Sverige utan eingong å varsle kona, blir ikkje meir enn det. Kvifor gjorde han det, kva tenkte han, kva slags kvalar hadde han? Eg sit att og vil inn i historiene, eg vil vite meir, men sjølv om mye er vel tydeleg og overspela, blir det meste uklårt og ganske uforløyst. «Tsjernobylfortellinger» er blitt ei ambisiøs framsyning som vil så alt for mye utan å konsentrere seg, og dermed få det til. Men bak det heile anar eg likevel Storholmens prosjekt og stemme, så personleg fekk eg lyst til å lese romanen. Framsyninga turnerer nå i Trøndelag og skal til Oslo i slutten av månaden.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. mars 2015.)