Amund Grimstad

TEATER

VEKTLAUS: Ein vektlaus vengehest er berre ein av dei mange magiske illusjonane som blir skapt av scenografen Gilles Berger. FOTO: GT NERGAARD

«Hundre hemmeligheter»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Anne Marit Sæther/Cirka Teater og Eirik Hegdal
Regi: Kjersti Haugen og Anne Marit Sæther
Scenografi: Gilles Berger
Kostyme: Jenny Hilmo Teig og Gilles Berger
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist: Eirik Hegdal
Lyddesign: Asle Karstad
Lyd/komp/kor: Trondheim Voices
Med: Sondre Pettersen, Kingsford Siayor, Ingrid Bergstrøm, Hans Petter Nilsen, Marianne Meløy, Tor Ivar Hagen og Per-Theodor Paulsen

Vakkert, visuelt og litt vondt om at ikkje alle løyndomar er like artige å avdekke.

Jørgen (Sondre Pettersen) er tretten år og har saman med foreldra (Ingrid Bergstrøm og Hans Petter Nilsen) akkurat flytta inn i huset etter mormor. I flyttesjauen dukkar ein mystisk boks opp. Den har påskrift om at den ikkje må opnast, men Jørgen greier sjølvsagt ikkje å halde seg. Boksen viser seg å vere full av løyndomsfulle og kryptiske brev til fødselsdagane hans, og dei blir akkompagnert av visuelle, musikalske og tidvis heilt magiske openberringar.

Slik opnar «Hundre hemmeligheter» på hovudscena på Trøndelag Teater. Dette er ein samproduksjon mellom mange ulike aktørar, men i botn ligg Cirka Teaters særs visuelle og magiske teaterverd og uttrykk. Kompaniet, som i røynda berre består av ekteparet Anne Marit Sæther og Gilles Berger, feirar 30-årsjubileum i år, og er invitert inn på Trøndelag Teater. Der har dei vore før med både «Pingvinhjelpen» og Erlend Loes «Kurt koker hodet», båe visuelle og leikne oppsettingar med fantastisk scenografi og kostyme.

Slik er det sjølvsagt også denne gongen, men Cirka Teater sprenger stadig nye grenser. For to år sia sette dei opp opera på Røst, og «Hundre hemmeligheter» er ein særs eksperimentell og nyskapande familiemusikal. Eirik Hegdal har skrive musikken, og den er poetisk, varm og vakker. Men det mest spesielle er akkompagnementet. I tillegg til bruk av eit par gitarar, er alt laga av Trondheim Voices i sann tid. Under leiing av Siri Gjære, er seks songarar frå denne vokalgruppa nærast del av scenografien. Med kostyme som går i eitt med omgjevnadane, styrer dei kulissane og det musikalske bakteppet. Med stemmene sine og individuelle lydkontrolleiningar kopla opp trådlaust mot data og høgtalarar, improviserer og manipulerer dei fram bakgrunnsmusikken der og då. Dette er ny teknologi utvikla under leiing av lyddesignaren Asle Karstad, og det fungerer imponerande bra.

Historia Cirka fortel er for alle frå åtte år og oppover. Saman med vennen Mika (Kingsford Siayor) grev Jørgen seg ned i løyndomane som skjuler seg i dei mystiske breva. Det er eit dramaturgisk godt grep som held på spenninga, og dei merkelege skapnadane Zakariankazarian (Marianne Meløy), Vingehesten (Tor Ivar Hagen) og Bagasjemannen (Per-Theodor Paulsen) gjer det heile både mytisk og magisk. Ikkje alle løyndomar er like artige å avdekke, og etter å ha etablert ein harmonisk og veltilpassa familieidyll, tar handlinga brått ei ny retning. Det blir kaos i Jørgens liv, scenografi og fysiske omgjevnadar dekonstruerast og alt ser temmeleg svart ut. Men vennskap kan løyse det meste, og saman med Mika greier Jørgen å kome fram til ei forsoning som lett kunne ha blitt klissete, men som her er rørande og vakker.

Røyndomen kan vere hard, og dette er ei tøff historie å fortelje åtteåringar. Men Sæther har tillit til publikum. Dette er realisme som ungane kan kjenne seg att i, samstundes som det er kombinert med ei magisk draumeverd med lag på lag av sanselege opplevingar. Samspelet mellom lyd, den flotte lysdesignen til Eivind Myren, musikken og først og fremst kostyma og scenografien, gjer framsyninga til ei totaloppleving, eit audiovisuelt kunstverk. Scenografen Gilles Berger er ein trollmann, og nok ein gong har han oppheva tyngdekrafta og skapt illusjonar som sit i oss lenge etterpå.

Kjersti Haugen har saman med Anne Marit Sæther hatt regien, og det er blitt eit tett og godt ensemblespel med solide individuelle prestasjonar både når det gjeld song og spel. «Hundre hemmeligheter» er ei imponerande komplett oppsetting, ein syntese av uvanleg mange sjangrar og ganske komplisert teknologi, men med eit enkelt, poetisk og vakkert felles uttrykk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. april 2014)

TEATER

MARTRING: Eyolf blir nesten meir fysisk til stades for Rita og Alfred etter at han har drukna. FOTO: ARILD MOEN

Lille Eyolf
Teatret Vårt, Molde
Av Henrik Ibsen
Regi: Peer Perez Øian
Scenografi og kostyme: Olav Myrtvedt
Musikalsk ansvarleg: Britt Elise Skram
Med: Valborg Frøysnes, Bjørnar Lisether Teigen, Kamilla Grønli Hartvig, Daniel Karlson og Erik Hagen Lisether Teigen

Ei vanskeleg oppsetting om ein gut som blir meir fysisk til stades etter at han er død.

Teatret Vårt i Molde inviterer til ei modernisert utgåve av «Lille Eyolf», og i Peer Perez Øians regi opnar det temmeleg annleis. Medan Britt Elise Skram spelar tradisjonsmusikk på fele, dansar ensemblet seg gjennom ei form for stolleik der Alfred Allmers til slutt står åleine att på scena før den eigentlege handlinga tar til. Skodespelarane går i vanlege klede, og Eyolf i supermannsdrakt, og vi reknar difor med at handling og språk også er modernisert og henta frå vår eiga tid. Men så syner det seg at både tekst og handling er så godt som heilt opp mot originalen. At det ikkje er fullt samsvar mellom kostyme og spel, er for så vidt eit greitt val, og skal vel syne at denne oppsettinga handlar om ålmenne problem som ikkje kjenner korkje rom eller tid. Meir problematisk er det at skodespelarane gjennom heile framsyninga slår seg på hælane og gjer kast som om dei skulle danse halling. Det er ganske forstyrrande, og ikkje med min beste vilje har eg funne noko i denne oppsettinga som skulle forsvare slike tidvis akrobatiske krumspring.

«Lille Eyolf» handlar om mye, og det er ikkje enkelt om alt skal presenterast som like viktig. Øian ser ut til først og fremst å ha freista å ta tak i forholdet mellom Alfred (Bjørnar Lisether Teigen) og Rita Allmers (Valborg Frøysnes), og korleis dei først slit med skuldkjensla for at Eyolf fekk funksjonshemminga si då dei to var for opptekne med kvarandre, for korleis dei kan gjere dette godt att, og for Ritas vedkomande sjalusien mot Eyolf for å stå mellom henne og mannen.

Tematisk er «Lille Eyolf» kanskje eitt av Ibsens mest moderne drama. Rivinga mellom ønsket om sjølvrealisering og omsynet til ungane er nok vel så vanleg i dag som på Ibsens tid. Og skuldkjensle, sorg, kjærleik og sjølvsagt også meininga med livet er ganske universelle og evigvarande tema for menneska. Likevel blir ikkje «Lille Eyolf» spela så ofte. Eg skal ikkje meine mye om årsaka til det, men slik denne produksjonen framstår, kan ein av grunnane vere at stykket femnar om for mye. Det har Peer Perez Øian freista å gjere noko med. Han er overraskande tru mot originalteksten, men har likevel gjort eit viktig unnatak. Rottejomfrua, som Ibsen la inn som ei som skulle drive ut alt som «nagar og gnagar», som i manuset er den som lokkar Eyolf ut i drukningsdøden, og som slik har ein sterk metaforisk funksjon, er stroke. Det er eit dristig val, og i utgangspunktet ville eg tru at det kunne vere ei for drastisk stryking. Men slik blei det ikkje. Oppsettinga står seg godt utan denne nesten mytiske skapnaden. Men når ho er ute av rollelista, stussar eg over at Øian ved to høve nyttar rottemasker på skodespelarane, ein metafor som nå ikkje lenger har noka meining. Om han då ikkje freistar å innføre laboratoriedyra som ein ny metafor for korleis livet kan arte seg?

Den scenografiske løysinga til Olav Myrtvedt, med relativt enkel bruk av ei manuell dreiescene med ei framside og ei bakside slik det også er i livet, fungerer bra. Og særleg vellukka er bruken av det indre rommet, som ein skinnerboks,  der Eyolf leikar bak ei glasrute og slik sett er til stades utan å vere det. Akkurat som han er det i livet til foreldra. Eyolf er forbausande godt og naturleg spela av Erik Hagen Lisether Teigen, og jamvel om han døyr i første akt, er han med heilt til slutt som ei martring og påminning for foreldra. Og slik blir han i dobbel tyding meir til stades i livet deira etter at han er borte.

Peer Perez Øian har levert mange gode produksjonar, og han har openbert særs høge ambisjonar, også med denne oppsettinga. Her har han laga ei symboltung framsyning der konfliktane er tydelege og metaforane mange. Men likevel lukkast det ikkje heilt. Det er så uendeleg mange tema, og eg ser ikkje heilt kva det er Øian freistar å seie meg.

Finalen, med ei relativt lukkeleg forsoning der Alfred og Rita finn kvarandre att gjennom felles arbeid for fattigbarna, ei oppgåve som kan gi livet meining, er ganske utypisk for Ibsen, og kan fort tolkast ironisk. I den stiliserte og visuelt vakre finaleversjonen Øian gir oss, blir eg nok ein gong uviss på kor han vil. Rett nok er det i Ibsens and å reise spørsmål, men dei bør kanskje ha tydelegare retning?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mars 2014.)

TEATER

BRIDGE: Eit kortspel som heile tida kjem til kort. FOTO: OLE EKKER

I grevens tid
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Carin Mannheimer
Omsett av Elisabeth Egseth Hansen
Regi, scenografi og kostyme: Eli Sørensen
Med: Helle Ottesen, Ragnhild Sølvberg, Kine Bendixen, Jan Erik Berntsen og Tore B. Granås

Sjarmerande og underhaldande om den nye eldregenerasjonen. Men heller ikkje så mye meir.

Vi lever lenger, og mange i den nye eldregenerasjonen nektar å ta innover seg at dei er gamle sjølv om både alzheimer, inkontinens og flatulens er blitt vanlege omgrep i kvardagen deira. Den snart åttiårige svenske regissøren og forfattaren Carin Mannheimer har tatt generasjonen på kornet og skrive eit sterkt sjølvironisk, tragikomisk, galgenhumoristisk og underhaldande stykke om tre venninner i det som Flettfrid ville ha kalla langt framskriden alder, og om korleis kvardagen artar seg for den generasjonen som alltid har insistert på å vere ung, men som likevel opplever at å gå i gravferder er blitt livets sosiale høgdepunkt.

Vi er heime hjå Marianne (Helle Ottesen) som har vore enke i mange år, og som nå merkar at manglande minne blir eit stadig aukande problem. Kvar måndag kjem dei to venninnene hennar, Lise og Solveig (Ragnhild Sølvberg og Kine Bendixen) for å ete lunsj og drikke vin, og for å spele bridge om dei berre hadde vore fire. Inn i denne settinga dukkar etter kvart enkemannen Per (Jan Erik Berntsen), og den kommunale handymannen Fredrik (Tore B. Granås) opp. Framsyninga er bygd opp av tablå rundt desse måndagsmøta og andre hendingar heime hjå Marianne, og blir presentert som ein tett salongkomedie der replikkane sit like laust som låtten hjå publikum, der det er mye kunnskap, sjarm, ironi og sjølvironi, og også ein god porsjon varme.

Carin Mannheimers tekst (i god munnleg omsetjing av Elisabeth Egseth Hansen) er innsiktsfull, og får godt fram mye av den ufriviljuge komikken som kan vere typisk for den som tar til å gløyme, eller på anna vis blir synleg gamal. Alt dette er gjort med humor og varme, og utan å bli utleverande. Særleg er Marianne blitt ei mangefasettert dame som Helle Ottesen gestaltar med stor autoritet og innleving. Ho er rappkjefta, infam, openbert kunnskapsrik, men også særs dårleg til å hugse. Det blir mye både tilsikta og ufriviljug humor av slikt. Men teksten har openbert ambisjonar om noko meir enn berre å vere rein underhaldning, og på det området lukkast ikkje denne produksjonen.

Mellom alle dei artige replikkane finst det også djupt, og tidvis ganske tragisk alvor. I Eli Sørensens regi er ikkje denne vekslinga godt nok tatt vare på, og dramaturgien haltar, sceneskifta kjem brått og uventa, medan mye anna blir alt for tydeleg. Helle Ottesens Marianne er ein særs truverdig person, og sjølv om handymannen er både sjarmerande og til å tru på i starten, blir han etter kvart ein ganske føreseieleg karikatur, og slik er det også med dei to venninnene. Stereotypiane blir for openberre. I staden for å stole på tekst og publikum, har vi fått ein regi som gjer det meste litt for tydeleg, og som i tillegg nesten gnir det inn med eit musikkval som ikkje overlet særleg mye til fantasien. Men god underhaldning var det.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. mars 2014.)