Amund Grimstad

MUSIKAL

«Kråkeslottet»
Musikalfabrikken, Olavshallen, Trondheim
Av: Gunnar Hauk Gjengset
Komponist: Ingrid Kindem
Regi: Kari Wist Holmen
Musikalsk ansvarleg: Hannah Kosberg Larsen
Koreografi: Henrikke Sølvberg Borgersen
Med: 169 barn frå Musikalfabrikken

Ny norsk dramatikk for barn i ei oppføring som var eit halsbrekkande stykke teater.

Barns rettar og oppvekstvilkår har lenge vore på dagsorden. Men framleis blir fleire millionar jenter gifta bort kvart år, og barnearbeid er langt frå avskaffa. Her heime veks alt for mange barn opp med omsorgssvikt og overgrep. Og sjølv blant den generasjonen som meiner dei set barna i høgsetet, er mange meir opptekne av å dele bilde og videoar av ungane på nettet enn å sjå dei i kvardagen. Dette har lenge oppteke dramatikaren og litteraturvitaren Gunnar Hauk Gjengset, og for fire år sia skreiv han dramaet «Kråkeslottet». Det handlar om barn med ulik kulturell og nasjonal bakgrunn, men som har det sams at dei ikkje blir sett, og som difor lurer på kva dei skal gjere med det. Gjengset bør vere godt kjend for lesarar av denne avisa, for kvar dag leverer han små gullkorn og aforismar i «Dagens sukk». Mindre kjend er det at han har skrive fleire drama, musikalar og ein opera. Sjølv om «Kråkeslottet» handlar om, og er for barn, skreiv han den opphaveleg for vaksne skodespelarar. Men så ville Musikalfabrikken i Trondheim setje den opp. Det er ein organisasjon med eit halvt tusen aktive i alle aldrar og som set opp fleire musikalar for barn kvart år. Til nyskriven musikk av Ingrid Kindem og tilarbeidd og regissert av Kari Wist Holmen, var det urpremiere i Olavshallen i Trondheim tysdag. Og i rollene, ja hald deg fast, var det 169 barn i alderen 8 til 11 år.

Det opnar med anonyme vaksne statistar som går over scena med nasen i mobilen, og ein fengande song om sosiale medium. Så møter vi Hauk, ein gut som så gjerne vil bli sett av foreldra. Men korleis? Kanskje vil dei sjå han om han lærer seg å fly? Medan han grublar på det, stikk han av, inn i ein skog der det dukkar opp ungar frå mange land og kulturar. Det er Fariha frå India som ikkje vil giftast bort. Det er ei «prinsesse» som har fått oppnamnet av ein fråverande far, det er sirkusartistane som er lærte opp til ikkje berre å trylle, men også å stele. Og det er Tord Evil som lurer på om han skulle heitt Tor Devil eller Tordivel i staden. I tillegg er det heksa Rosa Furiosa, eit førtitals pingvinar, som heller ikkje kan fly, og mange andre. Og sjølvsagt også den skumle Grøftegreisen.

Handlinga er tidvis surrealistisk og Gjengsets tekst er full av språkleg leik der ord blir vrengde og vridd på. I Kari Wist Holmens regi og tilarbeiding til så unge aktørar, er mykje forenkla og stroke, men humoren, leiken og det litt absurde er likevel forbausande godt tatt vare på. Personinstruksjon og koreografi på 169 barn er sjølvsagt umogeleg å få synkront, men nettopp fordi temaet er barns behov for å bli sett, spela det i grunnen lita rolle. Henrikke Sølvberg Borgersens koreografi har likevel greidd å skape mange spektakulære masseopptrinn. Særleg gjorde dei førti pingvinane inntrykk. Ingrid Kindems musikk er vakker og stemningsskapande, og songane er særs melodiøse og lette å synge både for dei mange gode solistane og for det mektige koret.

Korleis det gjekk, og om ungane til slutt greidde å fly, skal eg ikkje røpe. Men at dei blei sett, er i alle fall heva over ein kvar tvil.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 29. april 2023.)

TEATER

«Småborgerbryllup»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Bertolt Brecht
Omsett av Inger Hagerup
Regi: Konstanse Fjellvang
Scenografi: Ola Singsdal
Kostymedesign: Ane Norum Kvistad
Med: Jacob Hågensen, Linn Tønnesen Kystvåg, Aasta Valen, Mikkel Angelo Anchissi Joner, Ingrid Marie Lunder, Brede Vangen-Lønne, Dennis Eliassen, Helena Bjerke og Eilov Andresen Gravdal

Ikkje av Bertolt Brechts beste tekstar, men observant og fornøyeleg, og SIT sin versjon er både velspela og underhaldande og gjer nesten meir ut av det enn Brechts tekst.

«Småborgerbryllup» (Die Kleinbürgerhochzeit) frå 1919 var eitt av dei første drama Bertolt Brecht skreiv då han var berre 21 år gamal. Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett det opp på Knaus, og det mest kritiske ein kan seie om denne produksjonen, er at teksten ikkje er av Brechts beste. Vi er, som tittelen syner, i eit småborgarbryllaup der alt skal vere såååå perfekt, men der ikkje noko går som dei ønskjer. Brecht har laga ein liten einaktars satire over det forfengelege småborgarskapet, sjølvopptekne og pretensiøse wannabees, men som når alt kjem til alt er ganske ynkelege. Brechts tekst er ein situasjonsrapport frå eit bryllaup ingen har vore i, men som alle kjenner seg att i. Det er artig og tatt på kornet, men heller ikkje så mykje meir.

Når SIT har vald å setje opp denne vesle, og litt svarte humoresken frå Brecht, har dei gjort det med mykje god og kreativ tenking. Biscena Knaus i Studentersamfundet er i utgangspunktet ei håplaus scene, men stort sett greier dei å få til ein slags teatersal med ei opphøgd scene. Denne gongen har dei tenkt heilt annleis, og det er blitt særs vellukka. Ettersom dei inviterer til bryllaup, er middagsbordet plassert midt i salen, og publikum sit ved småbord rundt det heile, som om vi var meir perifere bryllaupsgjestar. Scenografen Ola Singsdal har verkeleg fått det til. Og at vi er bryllaupsgjestar og ikkje teaterpublikum, blei ytterlegare understreka alt frå før framsyninga tok til. Medan vi venta utanfor Knaus, kom fleire av dei verkelege bryllaupsgjestene, helsa på, presenterte seg og lurte på kva slags relasjon vi hadde til brudeparet.

Så kjem vi inn, finn våre små bord, og det heile tek til. Som tittelen seier, er dette eit verkeleg småborgarbryllaup, så pretensiøst og i utgangspunktet perfeksjonistisk, men samstundes så totalt mislukka. Maria og Jacob, (Linn Tønnesen Kystvåg og Jacob Hågensen) har invitert til bryllaup heime i stova til Jacob. Han er ein handyman og har brukt fem månader på sjølv å snekre alle møbla (er det nokon i dagens mellomklasse som kjenner seg att?). Mora hans (Aasta Valen) står for den like heimelaga serveringa, og bruras far (Mikkel Angelo Anchissi Joner) er sjølvopptatt til det ekstreme og tek alt for stor plass. I tillegg er det fem gjestar, meir eller mindre udefinerte slektningar og venner. Det tar til med god stemning sjølv om bruras far alt frå første stund ikkje forstår at dette ikkje er hans fest, og at historiene hans er lange, inkjeseiande og utan poeng. Dottera er den første som freistar å stogge han, men etter kvart blir det heile festlydens oppgåve å avbryte han og pense drøset over på noko anna.

Hadde det berre vore med det, kunne dette ha blitt eit greitt gjestebod. Men så syner det seg raskt at her er mange som har ulike markeringsbehov. Det er ekteparet som tar konfliktane sine ut i det opne, det er mange som drikk alt for mykje, og det openberrar seg etter kvart eit vell av rare lagnadar, vondskap, perfide kommentarar og you name it. Til alt overmål syner det seg at brudgommens heimesnekring ikkje er heilt patent, og etter kvart som selskapet fell frå kvarandre, gjer også møblane det same. Alt dette er observant og fornøyeleg skildra frå Brecht si side.

I oppsetjinga til SIT har regissøren Konstanse Fjellvang tillate seg ei forsiktig, og særs heldig modernisering. Og eg må seie at ho i tillegg kjem uventa bra frå det dramaturgiske problemet ei slik oppsetjing byr på. Alle som har vore på nachspiel eller kleine festar, veit at på eitt eller anna tidspunkt fell det heile saman. Det gjer det sjølvsagt også i handlinga i denne forteljinga. Men Fjellvang har greidd å unngå at det skulle bli ein dramaturgisk nedtur. Og det er godt gjort. I staden har ho greidd å veksle fint mellom opp- og nedturar, der dei siste er i fleirtal, og utan at det blir kvileskjer eller at det fell saman dramaturgisk.

Regien hennar er stram og to the point. Eg veit sjølvsagt ikkje om det er personinstruksjon eller ei uvanleg god samling av dyktige skodespelarar, men her var det gjennomgåande gode prestasjonar, og utan snev av det overspelet som ofte blir resultatet hjå amatørar med litt for dårleg røynsle. Til vanleg plar eg framheve eit par av aktørane, men denne gongen måtte eg i så fall framheve alle ni, for her er det godt ensemblespel, presis timing, og ei mengd fine einskildprestasjonar. Om eg skulle peike på eit lite minus, så er det tidvis dårleg diksjon. Og når halvparten av aktørane sit med ryggen til salen, blir dette ekstra tydeleg. Men det er ein bagatell som bør vere enkelt å rette på i ei elles velspela og underhaldande framsyning som bør vere attkjenneleg for dei fleste av oss, sjølv om det sjeldan går så til helvete som denne gongen. Men så syner det seg at det gjer ikkje det likevel, men det er ei anna sak, og fleire spoiler alerts vil eg ikkje gi.

Hallbjørn Rønning (30. mai 1950 – 8. april 2023)

For få dagar sia kom den triste meldinga om at skodespelaren Hallbjørn Rønning er død. Han hadde vore dårleg i mange år, men fysisk sterk som han var, kom han stadig attende. Og då han for berre eit par månader sia sette opp konsertframsyninga «Hello, I’m Johnny Cash» saman med Ivar Gafseth på Trøndelag Teater, var vi mange som trudde at nå hadde han vunne i alle fall ein førebels siger over kreften, og kunne sjå fram til å nyte gode dagar i livets haust saman med sine kjæraste og ikkje minst med skodespelarkollegaen og kona Wenche Strømdahl. Slik blei det ikkje. På slutten av speleperioden blei han dårleg, og påskeaftan sovna han roleg inn, berre 72 år gamal.

Hallbjørn Rønning var Trondheimsgut, og med unnatak av skodespelarutdanninga, som han tok ved Rogaland Teaters elevskule på første halvdel av 1970-talet, eitt år på Nordland Teater (1979-80) og to år på Hålogaland Teater (1986-88), har han vore ved Trøndelag Teater i alle år. Då han takka av med avskilsframsyninga «Vinterreise» hausten 2021, hadde han vore 46 år ved Trøndelag Teater. Ein institusjon var han blitt, og ein særs folkekjær og populær skodespelar.

For meg personleg har Hallbjørn Rønning betydd meir enn nokon annan skodespelar, og sjølv om vi aldri blei nære venner eller dyrka omgang, er det ingen som har vore meir avgjerande for mi teaterinteresse og det at eg tok til å skrive teatermeldingar. Då eg i 1978, som heilt nyutdanna arkitekt, tok eit år som journalist og blei tilsett som Klassekampens lokalkorrespondent i Trondheim, hadde eg kontor i Prinsens gate, nærast vegg i vegg med Trøndelag Teater. Det gjekk ikkje hus forbi for den unge og meir enn gjennomsnittleg politisk interesserte Hallbjørn Rønning som stendig kom innom meg i lunsjen. Gjennom desse møta og samtalane forstod eg raskt at skulle eg dekke alt mellom Stadhavet og Polarsirkelen (som var det ambisiøse programmet mitt), så måtte eg sjølvsagt også skrive om kultur og scenekunst. Ikkje etter påtrykk, – det var aldri Hallbjørn Rønnings metode, men etter overtydande samtalar med han, tok eg så smått til å skrive teatermeldingar, – og resten er historie. Det er eine og åleine Hallbjørn Rønnings forteneste at det blei slik.

Gjennom den lange karrieren, frå 1970 til 2023, deltok Hallbjørn Rønning i meir enn 140 produksjonar. Han var ein allsidig skodespelar, meistra dei fleste sjangrar, og hadde i tillegg ein klangfull og god baryton. Som gamal popmusikar kunne han også traktere instrument. Uvanleg folkekjær var han også, og akkurat det såg vi tydeleg i 2016 då han sette opp teaterkonserten «Cohen ganger ti», ein hyllest til Leonard Cohens songar. Nesten heilt lik opphavsmannen, og med den same røysta, song han seg inn i publikums hjarte på eit vis som gjorde at framsyninga blei ein snakkis, gjekk for fulle hus og måtte setjast opp att året etter. Den behagelege og litt djupe stemma til Hallbjørn Rønning gjorde at han også blei mykje nytta til å lese inn lydbøker. Han var i tillegg av den gamle skulen der diksjon var heilt avgjerande for ein skodespelar, og dette førte så vidt eg hugsar til at busspassasjerane i Trondheim i mange år kunne gle seg over ein kjend, tydeleg, men umiskjenneleg trøndersk stemme som las opp haldeplassane.

Men det er først og fremst som ein kompromisslaus og perfeksjonistisk skodespelar eg vil hugse Hallbjørn Rønning. Av dei mange produksjonane han har vore med i, har eg truleg sett meir enn halvparten, og jamvel om han har vore med i mange store oppsetjingar, også med berande roller, så er det likevel monologane der han i større grad fekk by på seg sjølv, som eg hugsar best. I 2006 sette Trøndelag Teater opp «Takoradi – en sjømanns fortelling», basert på monologen «Brenn draumane mine ved Callaos Rei» av Torvald Sund, og i regi av Rita Abrahamsen. Hallbjørn Rønning gløymde aldri røtene sine og kor han kom frå, og eg trur difor at denne framsyninga blei ganske personleg for han, og at det var med på å gjere at den blei så inderleg og autentisk. Det var ei overmåte sterk forteljing om sjømannslivet på godt og vondt, og kanskje mest på vondt. Det er ikkje ofte at produksjonane til Trøndelag Teater blir sende på turné, og i alle fall ikkje utanlands. Men «Takoradi» blei også sett opp i sjømannskyrkjene i Hamburg, Rotterdam og Antwerpen to år etter.

Den andre monologen som har brent seg fast i minnet mitt, er «Vinterreise», avskilsframsyninga hans frå hausten 2021, og som han skreiv sjølv. Hallbjørn Rønning var særs kunnskapsrik og kjende sine klassikarar. I denne vesle og smålåtne framsyninga ausa han med stor klokskap frå både historia, klassisk musikk, litteratur og filosofi. Samstundes som det var ei historisk reise gjennom bokbål, sensur og redsla for frie ytringar, frå Heinrich Heine til Tom Jones (!), blei det også ei sjølvbiografisk og ikkje minst sjølvironisk forteljing om det triste ved at verdsdramatikken ikkje er skriven for barytonar, og at der førsteelskarane alltid er tenorar, må barytonen ta til takke med skurkerolla. Hallbjørn Rønning gjekk alltid stille i dørene, og det var understatementa og det underfundige som var hans styrke. Slik også i «Vinterreise» som var ei vakker blanding av alvor og lun humor. Med musikalsk følgje av svogeren Jarl Strømdal, og i varsam regi av Jon Lockert Rohde, ga Hallbjørn Rønning oss her det avgjort beste eg har sett frå han, og det seier ikkje så lite. Eg skreiv den gongen:
«Teater kan vere politisk, musikalsk, underhaldande, lærerikt og ikkje minst overraskande. Denne vesle unnselege framsyninga hadde faktisk det meste.»

Hallbjørn Rønning var perfeksjonist, og ein som aldri let seg av vippe av pinnen. To gongar var han med i Frank Wedekinds «Vårløsning» eller «Spring awakening». Første gongen var i 1983, då han spela ein av ungdomane. Andre gongen var i 2010 då han spela ni vaksne menn, blant dei den autoritære læraren. I Kjersti Haugens regi blei det ein særs god oppsetjing. Faktisk så god at eg ville sjå den att mot slutten av speleperioden. Då fekk eg eit tips frå ein av skodespelarane som sa at om eg kom på siste framsyninga, så skulle dei freiste å setje ut Hallbjørn mot slutten av andre akt. Eg fekk meg billett ytst på første rad så eg såg scena litt frå sida. Mot slutten stod Hallbjørn Rønning med andletet mot publikum og heldt ein formanande tale til alle ungdomane som stod på scenekanten og med ryggen mot salen. Midt under denne talen tok alle elevane på seg lausnaser og bartar, usynleg for publikum, men særs synleg for Hallbjørn Rønning. Kva skjedde? Hallbjørn Rønning hadde som vanleg stålkontroll og let seg ikkje affisere. Ikkje det minste. Sjølv eg som visste kva som skulle skje, kunne ikkje sjå den minste reaksjon hjå han. Men blant dei yngre skodespelarane, dei som skulle setje han ut, var det fleire som sjølve knakk saman i lått. Nei, – det var fåfengd å tukle med Hallbjørn Rønning sjølv om mange forsøkte både før og etter denne episoden.

For eit snautt år sia braut Hallbjørn Rønning og kona Wenche Strømdahl opp frå Trondheim og flytta til Oslo for å være nærare sine kjæraste. Her skulle dei nyte pensjonisttilværet med gode og mindre hektiske dagar. Men slik blei det diverre ikkje. Med Hallbjørn Rønnings alt for tidlege død er ein framifrå og særs dedikert skodespelar, songar og regissør, og eit godt og kunnskapsrikt menneske gått ut av tida. Sjølv står eg i stor gjeld til Hallbjørn Rønning for at han var den som utløyste interessa mi for scenekunsten, men først og fremst for alle dei flotte opplevingane han har gitt meg gjennom så mange år.