Archive for april, 2019

Tilgjeving og kjærleik

fredag, april 19th, 2019

TEATER

KJÆRLEIK: Ein fars uendelege kjærleik og evne til forsonande tilgjeving. FOTO: SÖREN MEISNER

«Pinocchio»
Vendsyssel Teater, Store sal, Hjørring, Danmark
Fritt etter Carlo Collodis «Pinocchio»
Av Teater Patrasket
Regi: Alex Byrne
Scenografi: Nathalie Mellbye
Dokke- og maskedesign: Katrine Karlsen
Med: Anna Karina Nicolaisen, Maria Myrgård, Dirck Backer og Bastian Popp

Ei vakker historie om ein fars uendelege kjærleik og store evne for tilgjeving.

Som eg fortalde både i ein kommentarartikkel og i siste teatermeldinga mi, har eg vore på «Aprilfestival» i Danmark og sett fjorten av rundt 160 tilgjengelege produksjonar. Og sjølv om det er over hundre profesjonelle kompani som står bak det heile, oppdagar eg etter kvart at det innafor scenekunsten er akkurat i Danmark som i Norge, – det er mange Tordenskjolds soldatar. Den første framsyninga eg såg, var «Søndag» av teaterkompaniet «Patrasket». Det var ei vakker lita forteljing, men då den siste framsyninga eg såg, «Pinocchio» også var av det same kompaniet, fann eg det rett å berre melde ei av desse, og enda opp med Carlo Collodis kjende historie om tredokka som fekk liv. Inntil eg ikkje berre såg likskapen til den andre framsyninga eg har vald å melde, «Otto» som også handla om ei tredokke som fekk liv, men der det ved nærare ettersyn synte seg at det var same regissør på dei to, og ein av skodespelarane var med i båe. Kanskje var det teaterspråket deira som snakka til meg, eller kanskje var det heile berre tilfeldig, men her er i alle fall ei melding av «Pinocchio».

Alle, absolutt alle, kjenner historia om «Pinocchio». Ho var skriven av den italienske barnebokforfattaren Carlo Collodi som følgjetong i barnebladet «Giornale per i Bambini» i 1880-åra, men blei allemannseige med Disneyfilmen frå 1940. Pinocchio er ei dokke den fattige treskjeraren Geppetto lagar, som får liv, blir stilt overfor etiske spørsmål av ein god fe, og som får veksande nase kvar gong han lyg.

I denne framsyninga har dei dikta fritt rundt historia. Den gode feen er borte, og i røynda er det ikkje lenger Pinocchio, men far hans, det gode mennesket Geppetto, som er hovudpersonen ved at han gjennom botnlaus kjærleik til Pinocchio stendig tilgjev tredokkas galne val før dei til slutt båe hamnar som Bibelens Jonas i kvalfiskens buk, – og reddar seg ut. Metaforisk kan ein her finne eit utal tolkingar å leggje seg på, og slik er det blitt ei framsyning for akkurat det du sjølv vil leggje i henne.

«Pinocchio» er blitt ei leiken og vakker lita framsyning med utsøkt dokkeføring og fine små illusjonsbrot kvar gong tredokka står framfor enkle eller eksistensielle, men i alle fall etiske val. Kvar gong stoppar aktørane opp, vender seg til publikum og spør kva Pinocchio skal eller bør gjere, og jamvel om ungane (og dei vaksne) i salen er nokså samstemde om kva som er rett, vel Pinocchio alltid den kortvarige lukka. Det er relativt uskuldig, det er menneskeleg, men det viktige er kjærleiken frå Geppetto, ein far med eit stort hjarte og ein romsleg konto for tilgjeving same kva som måtte vere rett og gale. Og forsoninga når dei båe har redda seg er til å gråte av. Kanskje er eg lettrørt, men denne framsyninga rørte meg langt meir enn originalhistoria.

Ein dramaturgisk genistrek

fredag, april 19th, 2019

TEATER

BARNET: Ein tilsynelatande uskuldig trekubbe får liv, men det blir ikkje heilt som foreldra tenkjer seg. FOTO: LOUISE DYBBRO

«Otto»
Vendsyssel Teater, Store sal, Hjørring, Danmark
Basert på det tsjekkiske eventyret Otesanek
Av Teater Morgana og Teater Nordkraft
Regi: Alex Byrne
Scenografi og rekvisittar: Ellen Høyer
Med: Margit Szlavik, Kaj Pedersen og Bastian Popp

Best som du hyggjer deg med eit vakkert musikalsk forteljarteater, snur framsyninga til si eiga motseiing.

Eg har vore på «Aprilfestival» i Hjørring på Nord-Jylland, verdas største festival for barne- og ungdomsteater. Og det er openbert ein sjanger dei tek på høgste alvor i Danmark for her var rundt 160 ulike produksjonar frå meir enn hundre profesjonelle kompani. Eg fekk berre sjå fjorten av dei, men eitt av dei som gjorde inntrykk var den unnselege litle forteljinga «Otto» som hadde nokre dramaturgiske grep som gjorde henne særs spennande.

Det heile tar til som eit vakkert musikalsk forteljarteater der dei tre på scena både fortel, spelar og gir musikalsk tonefølgje til historia om ekteparet (Margit Szlavik og Kaj Pedersen) som levde for lenge, lenge sia, og som så sterkt ønska seg eit barn. Slik gjekk det ikkje, og når vi møter dei, er nok den biologiske klokka alt langt på overtid for den slags. Men så ein dag kjem mannen heim frå skogen etter å ha skaffa ved, og har funne ein trekubbe som liknar på eit lite barn. Kona blir meir gripen enn han, og tar til seg «ungen», kler han opp og begynner å fø han. Så langt ei vakker historie, lågmælt og stillferdig fortald.

Men så blir det faktisk liv i barnet. Han tar til seg føde, og vi ser for oss ei endå vakrare historie før ho slår oss attende i solar plexus når vi er på det mest ubudde, og blir si eiga motseiing, meir morbid enn dei verste eventyra til Brørne Grimm, men framleis fortald like lågmælt og med same vakre tonefølgje. Ettersom dette er ei oppsetjing eg gjerne såg at nokon fekk til Norge, skal eg ikkje røpe meir, men det er ein liten dramaturgisk genistrek vi er vitne til, og eg trur ungane likar å få presentert det uventa slik desse teaterkompania gjer. Og når dei til slutt greier å runde det av med ei slags happy ending i ei blanding av «Brørne Grimm», «Raudhette og Ulven» og vakkert musikalsk forteljarteater, er i alle fall denne meldaren meir enn nøgd.


Heile verda er ei scene

onsdag, april 17th, 2019

KOMMENTAR/»SETT UTANFRÅ»

SKULEFJERNSYN? Var «Heimebane» ein dramaserie, eller oppseding i det politisk korrekte. PLAKAT: NRK

Med røyndomslitteratur og falske nyhende er det ikkje lenger så enkelt å skilje fiksjon frå fakta. Det kan gi seg uventa utslag for dramatikken og scenekunsten.

Den amerikanske regissøren og skodespelaren Orson Welles, kjend for mellom anna «Citizen Kane», kanskje verdas beste film, gjorde seg herostratisk berømt då han hausten 1938 lagde radioteater av Herbert George Wells «Klodenes kamp» og framførte det som om det var ei vanleg nyhendesending. Det handla om marsbuarars landgang i New Jersey, og amerikanske radiolyttarar trudde det var verkeleg og blei skrekkslagne.

I dag er vi godt vande med både røyndomslitteraturen der forfattarane skriv om sjølvopplevde hendingar og kallar det fiksjon, og også om såkalla «fake news». I Orson Welles heimland held dei seg med ein president som lyg og kallar alt anna for «falske nyhende». Ein skulle tru at dette førde til ein sunn skepsis hjå folk flest, men i staden ser vi at folk ikkje lenger greier å skilje mellom fiksjon og røyndom, og i det rommet som oppstår, har dramatikken og scenekunsten nå fått ein ny vår.

Overskrifta mi denne gongen er eit Shakespeare-sitat frå «As you like it» om at verda er ei scene, og alle menn og kvinner er berre aktørar. Aldri har vi sett dette sannare og tydelegare enn i dag. Nå er det ikkje lenger berre skodespelarar som står på scena, men også andre som insisterer på å ta del. Pia Maria Rolls omdiskuterte framsyning «Ways of seeing» har fått ei særs utvida rolleliste der både pressa, leiaren av PST, riksadvokaten, statsrådar og sjølvaste statsministaren nå gjer krav på å få vere med. Roll har for lengst mist eigarskapet til oppsetjinga som etter kvart lever sitt eige liv heilt uavhengig av regi, opphaveleg casting og teaterhus.

Den same, og litt nye haldninga til scenekunsten som sanning og ikkje fiksjon, fekk vi haugevis av døme på i samband med andre sesong av NRKs dramaserie «Heimebane» som nettopp blei avslutta. I tredje episode spela Varg førsterundekamp i cupen mot eit lag frå ein stad befolka av raringar, ei bygd som likna vel mye på Twin Peaks. Då blei det ramaskrik fordi det var ikkje politisk korrekt å framstille landsbygda i Norge på dette viset. Til og med ein av regissørane av den tidlegare dramaserien «Kampen for tilværelsen» kasta seg på hylekoret. I den serien blei folk i Ullevål Hageby i Oslo framstilt som perverse seksuelle avvikarar og det som verre var, men det er openbert greitt å harselere med dei urbane, men altså ikkje med bygdefolk.

Så kom ein episode der Camilla, dotter til hovudpersonen i serien, valde å abortere, og gjorde det åleine heime. Slik diverre mange har gjort før henne. Då blei det lesarinnlegg i Adressa der ein innsendar meinte det sende gale signal at Camilla drakk seg full, laug for mor si om korleis aborten blei utført og heller ikkje informerte barnefaren.

I første sesong av dramaserien kom han uforvarande i forkant av «metoo», og i samband med sesong to var det venta at vi kanskje skulle få sjå den første mannlege homofile eliteseriespelaren i Norge. Det skjedde faktisk i samband med at matchvinnaren i cup-finalen på ein litt subtil måte kom ut av skapet i eit direktesendt intervju. Men dette var ikkje bra nok for einskilde. Nok ein regissør, og samstundes ein open homofil, gjekk ut og skreiv at han var skuffa over manglande søkeljos på homofili i fotballen.

Det er når eg les slikt, at eg lurer på kva som er i ferd med å skje. Forstår ikkje folk lenger skilnaden på røyndom og fiksjon? Forstår dei ikkje at dette berre er teater og oppdikta? Meiner dei at teatera i Norge skal drive skuleteater og moralsk oppseding i det politisk korrekte? «Jeg er visst kommet paa en feil klode! Her er så underligt…» skreiv Sigbjørn Obstfelder for meir enn hundre år sia, og eg forstår særs godt kva han seier.

I desse dagar er det for øvrig mange som hardnakka påstår at ein mann som døydde for to tusen år sia, vakna opp att tre dagar etterpå. Til dei vil eg seie at dei bør hugse at dette er berre noko som står i ei bok.

Med det vil eg ønske alle lesarane god påske, og sende ei spesiell oppmoding om ikkje å tru alt de les. Kanskje denne artikkelen også berre er løgn?

(Denne artikkelen stod i lokalavisa OPP i Oppdal onsdag den 17. april 2019. Avisa held seg med ei spalte som heiter «Sett utenfra» der eg er ein av åtte gjesteskribentar)

Sjå til Danmark

tirsdag, april 16th, 2019

KOMMENTAR

PÅ KANTEN: I barneteaterversjonen av «Ikkje gjer dette heime» fekk ungane sleike på batteripolar og bruke brannslokkingsapparat mot skodespelarane. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Den årlege «Aprilfestivalen» i Danmark, verdas største barneteaterfestival, er vel verd eit besøk.

Det er i stor grad slutt på den tida då barneteater skulle være pedagogisk for å drive oppseding i god moral eller lære den oppveksande generasjon å bli framtidig vaksenpublikum. I dag er barne- og ungdomsteater i hovudsak ein eigen sjølvstendig sjanger utan skjulte oppsedande eller moralske agendaer. Barneteatret Vårt i Ålesund, Tigerstadsteatret i Oslo, Cirka Teater i Trondheim og Brageteatret i Drammen har vore banebrytande i dette arbeidet. Men framleis ligg vi nok litt etter grannelandet vårt i sør der vi har mykje å lære.

«Aprilfestivalen» i Danmark er verdas største barneteaterfestival, ein skikkeleg happening for dei som er glad i og opptatt av teater for barn og unge. Heilt frå 1971 har den vore arrangert, og som ein ambulerande festival der store og mellomstore kommunar i Danmark bytter på å vere vertskap. I år var det Hjørrings tur, ein liten by mellom Aalborg og Hirtshals på Nord-Jylland. Gjennom ei veke var det 5-600 visningar av meir enn 150 ulike produksjonar laga av godt over 100 profesjonelle teaterkompani, i all hovudsak frå Danmark. Og hald deg fast, – alt er gratis! Dette er mogeleg fordi grannelandet vårt i sør har ei langt meir offensiv satsing på denne delen av scenekunsten. Arrangør er Teatercentrum, som er eit kompetansesenter under Kulturdepartementet, og vertskommunen. I tillegg er ASSITEJ, den internasjonale barne- og ungdomsteatersamanslutninga, med i planlegginga.

Budsjettet er på berre 5,5 millionar danske kroner, og når ein får så mykje teater ut av så lite, skuldast det at alle opptrer gratis, og det meste er basert på dugnad. For vertskommunane er det rett nok eit ganske stort eingongsutlegg, men med den enorme tilstrøyminga dei får, er dette småpengar mot kva dei tar att i anna omsetting. Og for dei mange teaterkompania i Danmark er dette også ein marknad for å selje inn produksjonane sine. Aprilfestivalen er ikkje kuratert. Det tyder at alle profesjonelle kompani som er del av den danske refusjonsordninga, kan kome og vise fram kva dei vil. Det gjer festivalen open og særs demokratisk, men ukritisk kvantitet kan sjølvsagt også gå utover kvaliteten. Det var ikkje eit inntrykk eg fekk av årets festival.

Dei siste tre dagane av festivalveka var det ganske hektisk. På seksten ulike stadar, frå hovudscena i det vakre, nyopna Vendsyssel Teater og til gymnastikksalar og skulerom, blei det kvart femtande minutt starta ein til fire framsyningar. Eg var så heldig å få vitje festivalen i år, og sjølv om eg berre rokk å sjå fjorten produksjonar er det likevel mogeleg å peike på nokre trendar.

Det første som slo meg er at i Danmark er barneteater noko du kan leve av og halde på med heile livet, medan det her heime i stor grad er unge entusiastar som driv kompania. Fleirtalet av produksjonane blei framført av godt vaksne heilt opp i pensjonsalderen og vel så det. Eg vil tru det tyder at dei økonomiske rammevilkåra for sjangeren er betre enn i Norge. Eit anna særtrekk var at maske- og figurteater var langt meir dominerande.

Det mest spennande ved denne sjangeren er at det unge publikummet er lett å få i tale. Medan vaksne synest deltaking er kleint, hungrar ungane etter det interaktive, og då kan alt skje. Og det gjer det også. Når dette blir kombinert med det politisk litt ukorrekte, litt banning i kyrkja og promping i salen blir sjangeren ofte på sitt beste. For ungane elskar både det skumle og det litt ulovlege. Som når dei fekk sleike på batteripolar, lime kvarandre saman med lynlim og bruke pulverapparat mot skodespelarane for å slokke brann. Dei små var i hundre, og sjølv kunne eg godt tenkt meg at eg var seksti år yngre.

I 2020 er festivalen i Holbæk, seks mil vest for København. For prisen av ei båtreise og eit par overnattingar kan du sjå så mykje barneteater du greier. Det er mangt å lære, og opplevinga er vel verd turen.

(Kommentarartikkelen stod i Klassekampen tysdag den 16. april 2019.)


Havariet i Bergen

mandag, april 15th, 2019

TEATER

KONGE PÅ BRUA: Kapteinen (Bjørn Willberg Andersen) er øydelagd etter Napoleonskrigane, ein forfylla psykopat som utnyttar og terroriserer passasjerane. FOTO: THOR BRØDRESKIFT

«Skipet de Zee Ploeg»
Den Nationale Scene, Store scene
Av Stig Amdam
Regi og kostymedesign: Hilda Hellwig
Scenografi: Jan Lundberg og Hedvig Ljungar
Med: Bjørn Willberg Andersen, Kristoffer Sagmo Aalberg, Katrine Dale, Susann Bugge Kambestad, Marianne Nielsen, Svein Harry Schöttker-Hauge, Sverre Røssummoen, Jon Ketil Johnsen, Sissel Ingri Tank-Nielsen, Kim Kalsås, Hedvig Garshol, Herman Ljung Opedal, Sigmund Njøs Hovind, Knut Erik Engemoen m.fl.

Ei fantastisk historie som hadde stått godt på eigne bein utan ekstra fortolking.

Sommaren 1817 la skipet de Zee Ploeg ut frå Amsterdam med 580 hovudsakleg tyske emigrantar med kurs for Pennsylvania. Kapteinen, Heinrich Manzelmann, var forfylla, øydelagd og sterkt traumatisert etter Napoleonskrigane, og på båten var han både konge og gud. Han utnytta, mishandla og terroriserte passasjerane på det grøvste. Nord av Skotland kom skipet ut i uvêr, mastene knakk, og utpå hausten dreiv det i land på Askøy ved Bergen. I 1817 var Bergen ein by i økonomisk krise etter naudsår og krigsblokade. Det blei ein heftig debatt i dei rådande rekkjer om dei skulle ta i mot alle desse folka eller ikkje. Ein tidel av passasjerane hadde døydd undervegs, og fleire av barna var nå foreldrelause. Det enda med at skipet fekk leggje til kai, kapteinen blei sett under tiltale (og i hovudsak frikjend), og femten av ungane fekk bli. Anstendigheita vann, og bergensarane kunne behalde sjølvrespekten. Men dette var ikkje sjølvsagt, og ein hard kamp låg bak avgjerda.

Historia er både fantastisk og sann, og vel dokumentert gjennom nitide rettsreferat. Difor all ære til Den Nationale Scene og Stig Amdam for å dramatisere henne. Dei fleste vil nok også sjå mye likskap med haldningane til flyktningar og emigrantar i dag. Men her er vi ved det som gjer at den store historia om havariet også delvis sjølv havarerer. Det verkar som om dramatikar Amdam og regissør Hilda Hellwig er så redde for at vi ikkje skal sjå parallellane at dei gnir dei inn, gjer dei overtydelege og brukar dei for meir enn dei er verd.

Regivala forsterkar dette med mye overspel kombinert med teatralske og melodramatiske verkemiddel. Framsyninga er svært episodisk og hoppar frå Tyskland til Amsterdam før det blir stadige og altfor hyppige vekslingar mellom skipet og livet i Bergen. I starten er dette så forvirrande at det er vanskeleg å henge med. Scenografane Jan Lundberg og Hedvig Ljungar har såleis hatt ei nesten umogeleg oppgåve, og har laga ein scenografi som freistar å vere både båt og Bergen, men utan heilt å få det til.

Andre akt opnar med rettsmøtet mot kapteinen, og her får vi eit glimt av kva denne oppsetjinga kunne ha blitt. Dette både fordi vitnet Magdalena Raucherin (Susann Bugge Kambestad) og kaptein Manzelmann (Bjørn Willberg Andersen) leverer så solide og overtydande rolletolkingar, og fordi vi får alvor og dramatikk, men ikkje det overspelet som elles pregar denne framsyninga.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. april 2019.)


Hedonisten

lørdag, april 13th, 2019

TEATER

UTVENDIG: Alt er fasade og lekkert, berre for å skjule kor uendeleg tomt det er innafor. FOTO: TERJE VISNES

«Bildet av Dorian Gray»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Oscar Wilde
Dramatisert av Eirik Willyson og Hildur Kristinsdottir
Regi: Hildur Kristinsdottir
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel
Musikk/lyddesign: Magnus Børmark
Med: Mats Moe, Kenneth Homstad, Trond Peter Stamsø Munch, Ida Cecilie Klem, Janne Kokkin og Ragne Grande

Framsyninga er som eit vakkert portrett der ein saknar det som skjuler seg bak fasaden.

Den irske dramatikaren og lyrikaren Oscar Wilde (1854 – 1900), ein av verdas mest kjende dandyar, skreiv berre ein roman, «Bildet av Dorian Gray» frå 1891. Den skulle bli medverkande til hans bane då han fem år seinare blei dømd til to års fengsel, mellom anna på grunn av homoerotiske motiv i boka. Nå har Eirik Willyson og Hildur Kristinsdottir dramatisert romanen, og Kristinsdottir har sett stykket i scene for Trøndelag Teater.

Det er ei dystopisk endetidsstemning over dette dramaet, i dobbel tyding fin-de-siècle der dekadansen står i høgsetet. Det dreier seg om tre menn, alle med trekk frå forfattaren sjølv. Målaren Basil Hallward (Trond Peter Stamsø Munch) har funne ein ung og guddommeleg vakker Adonis, Dorian Gray (Mats Moe), som han lagar eit like vakkert portrett av. Målarens kyniske og dekadente venn, Lord Henry (Kenneth Homstad), fyrar opp under den unge Dorian, som på narsissistisk vis forelskar seg i sin eigen ungdom, og som vil at portrettet skal eldast medan han sjølv kan vere ung og like vakker. På eit merkeleg vis blir ønsket oppfylt, og i årevis forsyner han seg grådig og skruppellaust av alt livet kan by på, der han bokstaveleg tala går over lik for å få si tilmålte nyting. Før det sjølvsagt må gå som det må.

Saman med scenograf og kostymedesignar Katja Ebbel, har Hildur Kristinsdottir laga ei lekker framsyning der scena er ei enorm trapp, og der kostyme og fantasifulle rekvisittar står i stil med eit liv der det meste er fasade. Livstrøytte menn, berre kontrastert av den naivt kjærleikshungrande skodespelaren Sibyl (Ida Cecilie Klem), mora hennar (Janne Kokkin) og den rettferdssøkjande broren James (Ragne Grande). Det er eit strålande opplagt og velinstruert ensemble som gir oss truverdig og særs godt spel, toppa av dei nærast flaneriske samtalane mellom dei tre hovudpersonane der eleganteri blir kombinert med Wildes kjende epigram og onelinerar. Mats Moe gjer ein formidabel debut på Trøndelag Teater, og Kenneth Homstad er like god som han er motbydeleg i rolla som Lord Henry. Trass i at det meste er framifrå laga, sit eg likevel att med ei kjensle av at framsyninga på eit vis blir sitt eige bilde, vakkert, men relativt innhaldslaust. Det heile opnar med at regissøren sjølv les ein noko omstendeleg intro om forfattaren og rettssaka mot han, og tek opp att dette i samband med eit seinare sceneskift. Det er nokså umotivert, litt forvirrande, og kjem i vegen for framsyninga. «Bildet av Dorian Gray» er eit drama som nok kan underhalde, men som aldri greier å røre meg i særleg grad.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 13. april 2019.)


I eit rom på hospitalet

onsdag, april 3rd, 2019

TEATER


KOMA: Eit relativt normalt sjukehusrom før arvingar går amok og både ho i koma og sjukepleiaren blir umyndiggjort. FOTO: STUDENTERSAMFUNDETS INTERNE TEATER

«Komatøsen»
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av Forfattarkollegiet i SIT
Regi: Vilde Traagstad
Scenografi: Inga Utsi
Kostyme: Inger Langbakk
Med: Aksel Adrian Langum Øien, Ane Kvistad, Hilde Vestre Sem, Nora Bugge Pasca, Nora Bjørvig Henriksen og Julie Paulsen

Føreseieleg, overspela og ikkje spesielt morosamt. SIT kan langt betre enn dette.

Studentersamfundets Interne Teater (SIT) syner med UKE-revyane annakvart år at dei stort sett meistrar både å skrive poengterte og humoristiske sketsjar, og å framføre dei på meir enn akseptabelt vis. Nokre av desse revyane har vore på line med det beste i norsk revytradisjon, og stundom faktisk også fornya han. Så skulle ein tru at ein slik meir enn hundreårig tradisjon skulle gjere at studentane også kunne lage farsar og reine lystspel, men humor er ei alvorleg sak, og det finst diverre ikkje noka oppskrift på å lage god komikk. Det fekk vi prov på da SIT i kveld hadde urpremiere på «Komatøsen», eit forsøk på ein ellevill komedie dei både hadde skrive, produsert og framført sjølv.

Ei gamal mor ligg i koma på eit sjukehus, og ved senga finn vi dottera Ingrid, og etter kvart sonen Severin. Mora er skipsreiarenke, og dei to ved senga syner seg snart å vere meir opptekne av arven enn av om mora blir god att. Ein advokat kjem inn og gjer førebuingar til å få oppnemnt dei to som verje for mora, og ettersom dette ikkje kan skje fort nok, gjer dei kva dei kan for å blidgjere advokaten. Moras syster, parodisk oppteken av sjamanisme og spirituelt lirum larum, dukkar opp, det gjer også tenåringsdøtrene til Severin, dei einaste ved sia av ein sjukepleiar som er tilnærma normale i denne settinga. Ingrid og Severin tar rikelege forskot på arv når dei forsyner seg av moras sjekkhefte, først for å gjere rommet hennar meir triveleg, dinest for å hyggje seg sjølve. Korleis det går skal eg halde meg frå å fortelje, men heile narrativet er så føreseieleg at det skal ikkje mye fantasi til for å gjette seg til det meste.

Opplegget er for så vidt godt tenkt. Det er ein ok idé. Men humor dreier seg ikkje berre om å lage mest mogeleg absurde situasjonar og å presentere heilt outrerte personar som ropar høgt til kvarandre. Sjølvsagt var her eitt og anna poeng, men det var diverre så alt for langt mellom drammane, Og sjablongmessig overspel er ikkje synonymt med humor. Historia er for tunn, og i staden for å bli absurd i tydinga at ho tar uventa og surrealistiske vendingar, blir ho særs føreseieleg. I den førre produksjonen eg såg frå SIT (The Breakfast Club)var personinstruksjonen forbausande god og spelet relativt lågmælt. I «Komatøsen» var det lite av dette. Overtydelege rolletolkingar, overspel, og roping av replikkar, rett nok med heiderleg unnatak av dei to tenåringsdøtrene, og ikkje minst sjukepleiaren (Nora Bjørvig Henriksen) som hadde litt av den fingertippkjensla som skal til for å skape god humor. Eit blik eller ein liten gest frå henne sa meir enn mange høgrøysta replikkar.

Scenografien til Inga Utsi var god, veleigna for føremålet, og hadde ei nøkternheit som resten av produksjonen mangla. Den elleville bruken av rekvisittar for å møblere sjukerommet, var også oppfinnsamt og godt gjennomført, men narrativ, spel og regi stod ikkje i forhold, og då blei det berre pålessa halloi.

Eg har sett eit utal produksjonar frå SIT gjennom meir enn førti år, og når eg skriv så vidt kritisk om «Komatøsen», er det fordi eg veit at SIT kan langt betre enn dette.

Sanseleg ensemblespel

tirsdag, april 2nd, 2019

TEATER


VISUELT: Når til og med likstrå og døden framstår som eit vakkert barokkmåleri. FOTO: ESPEN NYTTINGNES

«Translyria»
Sogn og Fjordane Teater, Molde
Tekstar av William Shakespeare
Omsett av Edvard Hoem
Sett saman og regissert av Frode Gjerløw
Scenografi og kostyme: Ellan Parry
Med: Sulekha Ali Omar, Anders Firing Aardal, Ida Løken Valkeapää, Benedikte Karine Sandberg og Preben Lillebø Rongve

Eit visuelt, velspela og særs leikent ensemblespel.

Med utgangspunkt i William Shakespeares komedie «Helligtrekongersaften, eller Hva dere vil» frå det oppdikta landet Illyria, har regissør Frode Gjerløw leika seg med sju av forfattarens drama, og med kjønnsidentitet som eit slags berande tema. På Shakespeares tid blei alle rollene spela av menn, og i «Helligtrekongersaften» er forviklingar med tanke på kjønn heile grunnlaget for komedien. Så når Gjerløw i denne parafrasen over Shakespeare-tekstar lagar ein slags medley, er han på trygg grunn når han leikar med kjønnsidentitet, let skodespelarane spele motsette kjønn og eigentleg gjer det heile litt surrealistisk.

«Translyria», som ein kanskje kan lese som transanes Illyria, er eit overdådig, litt absurd, ganske komisk, særs velspela, lyrisk og nydeleg kostymedrama der eg personleg fekk langt meir ut av den vakre og leikne herjinga med Shakespeare enn med spørsmålet om kjønnsidentitet. Ei av årsakene til at dette i så stor grad er blitt ei uvanleg god, visuell og sanseleg framsyning, er scenografien, og ikkje minst dei heilt fantastiske kostyma til Ellan Parry. Framfor ferskenfarga draperi og i dei mest utrulege kostyme og maske, framfører dei fem skodespelarane gjennom meir enn 25 tablå i alt åtte roller frå sju ulike drama. Med velkoreograferte danseopptrinn, litt song, og med trygg framføring av Edvard Hoems sikre, og lyriske omsetjing, gir dei fem oss ei vakker, og tidvis ganske humoristisk framsyning. Skilja mellom dei ulike drama blir etter kvart viska ut, og dei går stundom nesten i eitt som til dømes i dei ganske saumlause skifta mellom dødsscenene i «Hamlet» og «Romeo og Julie».

Det er ikkje nokon enkel og rettlina forteljing Gjerløw gir oss der han går ut og inn av sju ulike drama, og stundom er ikkje logikken og tråden heilt grei å følgje. Men det er vel heller ikkje meininga å vise at Shakespeare skreiv same stykket om att gong på gong, men meir å syne slektskap i tematikk, intriger, – og kanskje kjønnsidentitet? Og det greier han, jamvel om det nok er ein fordel for publikum å ha ein viss kjennskap til tekstane på førehand.

«Translyria» er eit ensemblespel der dei fem på scena utan unnatak leverer så formidable rolletolkingar, at det vil vere feil å gå inn på kvar einskild og framheve nokon særskild. Saman med skodespelarane, og ikkje minst scenograf og kostymedesignar Ellan Parry, har Frode Gjerløw laga ei framsyning der spel, dans, musikk, scenografi og kostyme går opp i ei høgare eining som eit sanseleg og vakkert kunstverk. Etter gjestespel i Molde i helga, skal framsyninga nå turnere i Sogn og Fjordane fram til påske.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 2. april 2019.)