Archive for mars, 2017

Krigens idioti

onsdag, mars 22nd, 2017

TEATER

ABSURD: Soldatens foreldre let seg ikkje affisere av litt krig når dei inviterer på piknik. FOTO: SIT

ABSURD: Soldatens foreldre let seg ikkje affisere av litt krig når dei inviterer på piknik. FOTO: SIT

«Frokost i det grønne»
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av Fernando Arrabal
Produsert og framført av Studentersamfundets Interne Teater
Regi: Iven Celin Ålråk og Oda Frigg Endregaard
Scenografi: Simon Dai
Kostyme: Marte Sophie Johannessen
Lyddesign: Are August Flannagan Furubotn
Lysdesign: Jenny Bogen Griffiths, Marianne Horne og Henrik Kristiansen
Med: Tord Stavrum, Ine-Susanne Methlie, Lars Martin Singstad, Viel Carlsen, Kathrine Wisth og Øyvind Løkke Vie

Ein absurd og humoristisk tragedie om krigens meiningslause idioti, men framføringa hadde stått seg på ei meir lågmælt tilnærming

 

Den spansk-franske forfattaren og dramatikaren Fernando Arrabal (f. 1932) er saman med mellom andre Breton og Ionesco blant 1900-talets store surrealistar. Født i Spania var han berre fire år gamal då faren forsvann som soldat, og krigens meiningslause idioti var også temaet i det første dramaet hans «Frokost i det grønne» frå 1952, eit stykke som truleg er blant hans mest spela. I Norge blei det første gong vist i fjernsynsteateret i 1962, og så seint som for eitt år sia blei det oppført i ein litt omarbeidd versjon på Det Norske Teatret. Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett opp den vesle einaktaren på Knaus, og sjølv om dei ikkje fortel kven som har omsett og bearbeidd teksten, er det ting som kan tyde på at det er versjonen frå Det Norske Teatret dei byggjer på.

Vi er i ein skyttargrav slik vi kjenner dei frå første verdskrigen, flott illudert av ein effektfull og god scenografi. Kor og når dette er, er ikkje så viktig, for det er krigen generelt Arrabal vil til livs, men vi er openbert i litt nyare tid. Dagane i skyttargrava er keisame, lite skjer, og det er ingen progresjon. Soldaten Zapo nyttar tida mellom skotvekslingane til å strikke. Så med eitt dukkar foreldra hans opp med piknik-korg og byr på frukt, vin og kanapear. Dei let seg ikkje affisere av kva som skjer rundt dei og ser det heile nærast som eit fornøyeleg teater. Det fullstendig absurde og dermed også humoristiske ligg i kontrastane mellom den kvardagslege og trivielle haldninga til det brutale som skjer rundt dei. Etter ei stund dukkar ein fiendtleg soldat, Zepo, opp og blir tatt til fange. Men det er jo så hyggeleg med piknik at også fangen blir invitert med. Absurde og surrealistiske scener utspelar seg og blir toppa av eit par sanitetssoldatar som kjem innom og leitar etter lik, og blir skuffa av di dei ikkje finn nokon og slik ikkje får høve til å gjere jobben sin. Mot slutten kjem det vesle selskapet på den geniale ideen at krigen er meiningslaus og kan stoppast om båe soldatane fortel sine overordna at fienden er greie folk, før komedien faktisk endar i tragedie og sanitetssoldatane får fylt opp kvota si.

Oppføringa til SIT blir framført i ein effektfull og god scenografi på den vesle og litt vanskelege intimscena Knaus, og lyd- og lysdesignarane har gjort ein framifrå jobb med strobelys og mitraljøseeld for å skape ein realistisk situasjon. Verre er det diverre med regi og spel. Framføringa er særs teksttru, men ikkje i same grad tru mot innhaldet i han. Arrabals tekst er absurd fordi han tar med seg dagleglivets referansar til ein ekstremsituasjon. Med det skapar han surrealistisk humor samstundes som dette likevel i røynda er djupt alvorleg. Teksten er triviell, kvardagsleg og enkel, og nettopp kontrasten mellom den og krigens ekstreme natur er det som gir dette stykket slik sprengkraft. Det kan verke som om SIT ikkje heilt har tillit til styrken i teksten, for dei har vald ein regi der det i alt for stor grad er høgrøysta overspel som i ein situasjonskomedie. Men dette er Arrabal og ikkje Holberg. Viel Carlsen som fiendesoldaten Zepo er den einaste som snakkar med innestemme. Då blir innhaldet i det ho formidlar også desto sterkare, og slik syner ho kva dette kunne ha blitt.

 

Endetidsstemning

lørdag, mars 18th, 2017

TEATER

OPPGITT: Ikkje mye optimisme å sjå hjå denne desillusjonerte gjengen. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

OPPGITT: Ikkje mye optimisme å sjå hjå denne desillusjonerte gjengen. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Brødrene Karamasov»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Dramatisering, regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostymedesign: Ane Aasheim
Lysdesign: Tommy Geving
Lyddesign: Anders Schille
Med: Hildegunn Eggen, Stine Fevik, Kathrine Torborg Johansen, Ida Cecilie Klem, Vetle Bergan, Andreas Stoltenberg Granerud, Christian Ruud Kallum og Petter Winther

Om desillusjonerte, dekadente og trøytte menneske i ei endetid.


«Brødrene Karamasov» på Trøndelag teaters gamle scene opnar med at dei tre kvinnene i stykket, vendt mot salen, og framført som eit gresk kor stiller spørsmålet: «Hvorfor bruke tid på dette?» Og med det har Ole Johan Skjelbred sett standarden for framføringa i eit spenn frå antikken til i dag der han spelar på alle teatrale (og teatralske) verkemiddel som er mogeleg å finne på. I løpet av dei siste åra har Skjelbred sett opp tre nyskapande og spennande produksjonar på Trøndelag Teater, den Heddanominerte «Moby Dick» av Henry Melville, «Dager under» av Arne Lygre, og «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet», basert på tekstar av Lisa Lie. Nå har han dramatisert Fjodor Dostojevskijs romankoloss «Brødrene Karamasov», tatt med seg meir av Lisa Lies univers enn Dostojevskijs, og med det som bakgrunn freista å seie noko om vår tid. Om ein skal ta kortversjonen, handlar romanen om fire brør, eit fadermord, mange religiøse overtonar og rivalisering over ei kvinne. Og han dreier seg om skuld. Alle elementa er her framleis, men eg trur det er ein fordel å gløyme Dostojevskij om ein skal ha utbytte av denne framsyninga for jamvel om romanens forteljing er oppstykka, er denne framsyninga delt opp til det nesten pulveriserte.

Skjelbred tar oss med til ei desillusjonert og dekadent endetidsstemning frigjort frå tid, stad og delvis også kjønn der alt er fragmentert. I form er dette punk, trash, meta og splatter der det meste blir presentert oversminka og i store bokstavar, og med ikkje så reint lite humor. I heile første akt sit eg og lurar på om koret kanskje hadde rett med opningsreplikken sin, for det meste verka temmeleg meiningslaust.

Det er før det eksistensielle, – tilhøvet mellom dei heilt ulike brørne, –  og mellom dei og den ufordragelege faren gradvis tar til å gå opp for meg, Før eg fatta kjærleikens kår i ei endetid og ser at dette ikkje lenger er ei mordgåte, men handlar om skuld og moralfilosofi. Då fell ein del brikker på plass, men vegen dit er nok alt for lang og omstendeleg til at dette blei ein heilt vellukka produksjon.

Når han, trass i mye uforståeleg bad taste, søppel og digresjonar likevel greidde å halde meg fast, skuldast det i vel så stor grad ensemblet på åtte som maktar å gi oss forbausande  nyanserte tolkingar trass i karikering og overspel, og som tidvis leverer framifrå spel, toppa av ein strålande Vetle Bergan som yngstesonen og den religiøse grublaren Aljosja.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. mars 2017.)

 

Kva er sanning?

lørdag, mars 11th, 2017

 

TEATER

SPEIL: Helvete er eit speil der ein aldri kan gøyme seg. FOTO: ARILD MOEN

SPEIL: Helvete er eit speil der ein aldri kan gøyme seg. FOTO: ARILD MOEN

«Helvete er de andre»
Teatret Vårt, Molde
Av: Eline Arbo
Regi: Eline Arbo
Scenografi: Juul Dekker
Kostyme: Sarah Nixon
Lysdesign: Finn Landsperg
Med: Sara Fellman, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Bjørnar Lisether Teigen

Kva er sant, kva er regi og kva er improvisert?

I samband med opninga av festivalen «Teaterfest» skulle Teatret Vårt ha sett opp «For lukkede dører» av Jean Paul Sartre. Men då arvingane låg i rettstvist om rettane, fekk teateret ikkje lov. I staden let dei regissøren Eline Arbo lage ein parafrase over Sartres stykke. Så kjem premieren, og tre skodespelarar listar seg motstrevande fram på scenekanten og fortel ei heilt anna historie. I åtte veker har dei øvd på «For lukkede dører», men for nokre få dagar sia fekk dei vite at rettane ikkje var på plass. Nå står dei her, rådville, forbanna, skuffa og med publikum i salen. Det blir til at dei fortel kva som har skjedd og gir eit innblikk i kva dei skulle ha spela. Så blir dei dristigare, gløymer redsla for å bli saksøkte, og vi får sjå både scenografien og meir til. Det er med andre ord duka for eit skikkeleg metateater med uendeleg mange lag, og aldri godt å vite kva som er sant og ikkje.

Sartres stykke frå 1944 handlar om tre personar i helvete, ein stad der det er umogeleg å gøyme seg for blikket frå dei andre, noko som gjer at dei opptrer i tråd med forventningar, og ikkje som frie individ. Med dette og Sartres fridomssøkjande eksistensialisme som bakgrunn, utforskar Arbo dagens sjølvopptekne selfiekultur der vi må bli sett, likt og prestere. Heile tida.

Det er blitt ei særs fornøyeleg framsyning der Arbo held opp speil etter speil i dei mange laga ho avdekkjer. På absurd vis greier ho både å lage ein Sartre for dummies og å seie vesentlege ting om vår samtid, samstundes som ho boltrar seg i teatermetaforar og -referansar. Det er intelligent gjort, og det mest imponerande er at ho har skapt ein dramaturgi der ho greier å halde oppe trykket nesten heile tida og aldri sluttar å overraske.

Dei tre på scena, Josef (Lars Melsæter Rydjord), Inez (Sara Fellman) og Estelle (Johanna Mørck) spelar både seg sjølve og dei rollene dei skulle ha hatt Dei er særs ulike personar som tar rollene heilt ut på fornøyeleg, lett karikert, og forbausande truverdig vis samstundes som dei går ut og inn av illusjonen. Når dei etter kvart vågar å la teppet gå opp, blir det heile i tillegg ei visuell oppleving. Juul Dekkers scenografi saman med kostyma til Sarah Nixon og Finn Landspergs utsøkte lysdesign gjer framsyninga til eit verkeleg speilbilde av vår tid. I det postfaktuelle samfunnet er det umogeleg å vite kva som er sant og ikkje, kva som er regi eller improvisert. Her blir vi haldne for narr.

«Helvete er de andre» er Eline Arbos regi- og dramatikardebut i Norge, og sjølv om ho i finalen ikkje stolar heilt på publikum og blir vel omstendeleg, er dette ein formidabel debut.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 11. mars 2017.)

Rapport frå ei sjukeseng

mandag, mars 6th, 2017

TEATER

LANGLIGGJE: Mange spørsmål reiser seg for den som har vore langliggjar på eit sjukehus. FOTO: VEGARD SCHJELDERUP WIGUM

LANGLIGGJE: Mange spørsmål reiser seg for den som har vore langliggjar på eit sjukehus. FOTO: VEGARD SCHJELDERUP WIGUM

«Langligger»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av Teater Fusentast v/Coby Omvlee
Regi: Anne Mali Sæther
Scenografi: Gilles Berger og Jenny Hilmo Teig
Video, musikk, lyddesign: Randi Størseth
Med: Coby Omvlee

Eit lågmælt og personleg dokumentarteater, med balansert og humoristisk distanse til det traumatiske og sjølvopplevde.

Etter ei bilulukke i 2011 fekk Coby Omvlee i «Teater Fusentast» eit langvarig og ufriviljug møte med norsk helsevesen. Med øydelagd tarm og behov for både akutt hjelp og oppfølging, opplevde ho eit heilt år med opphald på sjukehus og helsehus, operasjonar som både var mis- og vellukka, for tidleg utskriving til rehabilitering, attende att til sjukehus, feilvurderingar som kunne ha vore dødelege, flinke folk, ikkje så flinke folk, system- og rutinefeil. Og meir til. Omvlee er gift med ein lege, og dei meinte vel båe at dei kjende og hadde tillit til helsevesenet. Men så var ikkje røyndomen slik dei trudde. Nå er det blitt teater av opplevingane, og i helga var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim.

Som teatermeldar er eg denne gongen ikkje heilt gild. Eller kanskje er det nettopp det eg er? I dei siste åtte åra har eg sjølv vore utsett for to alvorlege ulukker, vore operert seks gongar og opplevd feilvurderingar og medaljens bakside. Men også møtt eit helsevesen som på sitt beste er verdas fremste, og som altså har mange sider. Det er til dømes ekstrem sprik mellom framifrå akuttmedisin og elendig oppfølging, og mellom arbeidet på golvet og den helsefaglege leiinga. Difor var eg skeptisk, for det er lett å bli einsidig, men den grava fell ikkje Omvlee i, og det er godt gjort når ein veit kva ho har opplevd.

Scena er ei sjukehusseng med tilhøyrande stativ for intravenøs føde, væske, medisinering og andre remedium. Og på bakscena får vi bilde og videoprojeksjonar samt ei rekkje stutte intervju med folk frå ulike nivå i og rundt helsevesenet. Åleine på scena er Omvlee som lågmælt og nesten naivistisk fortel si historie med ein distanse som var imponerande, særleg gitt dei alvorlege konsekvensane ho var truga av undervegs. Nettopp fordi dette ikkje blir insisterande, men heilt nøkternt forteljande, med mye sjølvironi og humor, og samstundes kontrastert av gode minne om alt det som faktisk er bra, blir framsyninga og kritikken ekstra sterk. Det er sjølvsagt ei personleg historie som ikkje utan vidare kan generaliserast, men Omvlee gjer heller ikkje noko forsøk på å påstå at dette er heile sanninga. Det er eit personleg og litt undrande vitnemål, velregissert og presentert som akkurat det. Coby Omvlees «Langligger» er balansert, humoristisk, innsiktsfullt, og på same tid både godt teater og eit framifrå utgangspunkt for å diskutere helsepolitikk generelt og new public management spesielt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. mars 2017.)