Archive for november, 2014

Hjelp eller overgrep

tirsdag, november 18th, 2014

KONTROLL: Overgriparen har full kontroll på ofra sine. Trur han. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Dager under
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Arne Lygre
Regi: Ole Johan Skjelbred
Visuell konsulent: Marco Vaglieri
Med: Herbert Nordrum, Espen Klouman Høiner, Kenneth Homstad og Kjersti Tveterås

 


Særs velspela om grensa mellom idealistisk hjelp og grove overgrep.

I haust har teatersjef Kristian Seltun gitt fire skodespelarar fri tilgang til studioscena på Trøndelag Teater, og latt dei sjølve velje seg ut to tekstar og hyre inn regissør og annan kunstnarleg assistanse. Slikt kan det bli spennande teater av. I september sette dei opp ein særs leiken og utradisjonell versjon av «Moby Dick», og i helga var det norgespremiere på ei minst like god framsyning av «Dager under» av Arne Lygre.

Lygre er ein av Norges aller fremste dramatikarar, men er diverre langt meir spela i utlandet enn heime. «Dager under» blei skrive i 2008, og har hausta stor fagnad i Danmark, Tyskland og Frankrike, men det er først nå at heimepublikummet får sjå stykket. Lygre nyttar som oftast ulike tekstnivå og forteljarperspektiv i stykka sine, og teksten til «Dager under» kan lesast som ei einaste stor scenetilvising der skodespelarane både seier replikkane sine og fortel kva dei skal gjere på scena, utan at dei alltid gjer det dei seier. Dette skapar eit særeige scenespråk som krev mye av skodespelarane, men ikkje av scenografi og ytre forklårande element. I «Dager under» er vi i eit hus med ein litt udefinert kjellar, og i dette lukka rommet held «eigar» (Herbert Nordrum) folk fanga for å hjelpe dei ut av eit udefinert uføre. Han er ein forstyrra idealist med klokkartru på eige prosjekt, og «kvinne» (Espen Klouman Høiner), det første offeret vi møter, kan tyde på at ideen er vellukka. Som ein Patty Hearst er ho fanga av «Stockholmsyndromet» og har tatt til å identifisere seg med overgriparen og prosjektet hans. Men så kidnappar han også «jente» (Kenneth Homstad) og «Peter» (Kjersti Tveterås), og etter kvart går det meste gale.

Tematisk handlar dette først og fremst om den forkvakla idealisten som gjer overgrep i trua på at han yter hjelp. Parallellane til både Fritzl og Breivik er nok synlege, men teksten er langt meir ålmenn enn desse to sakene. I tillegg kan ein òg lese inn det merkelege fenomenet at offeret får sympati for overgriparen. Men Lygre opererer på endå fleire plan, og dei litt uklåre scenografiske tilvisingane som gjer at den fysiske settinga faktisk endrar og utviklar seg undervegs, gjer at den tilsynelatande realistiske framstillinga kanskje er fiktiv og skjer i ei draumeverd? Dette spelet på så mange lag og nivå er ei av oppsettingas mange sterke sider, for her er det mye rom for tolking og fantasi.

I Ole Johan Skjelbreds regi er manuset strippa for mange detaljar og forklåringar, mellom anna bakgrunnen til ofra, og dette gjer etter mitt syn tematikken sterkare. Ein del uklåre sekvensar i teksten er ved særs enkle grep tydeleggjort, som til dømes at eigaren faktisk dør. Rekvisittbruk og scenografi er yttarst forsiktig, men nettopp difor særs effektfull, og særleg gjeld det bruken av to store speil som gjer at bakscena også blir synleg, slik at ikkje berre teksten, men også spelet og det visuelle har fleire nivå.

Som i «Moby Dick» er dette blitt eit særs tett og uhyre velspela ensemblespel der det er openbert at alle har vore aktive i utforminga. Kjønnsidentiteten er oppheva ved at alle utanom «eigar» spelar sitt motsette kjønn. Eg forstår nok bakgrunnen for dette valet, men resultatet blei meir forvirrande enn ålmenngjerande. «Dager under» er eit ganske dystopisk stykke, men med leiken framstilling, forbausande mye humor og ein god del surrealisme blir den ganske tunge tematikken kontrastert og understrekar slik sett heile oppsettingas spel på og leik med ulike forteljarnivå.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 18. november 2014.)

Prosperos milde vindar

fredag, november 14th, 2014

HERRE OG TENAR: Ved hjelp av trolldom og magi får Prospero og Ariel regissert alt akkurat slik dei ønsker. FOTO: MARIUS FISKUM

TEATER

Stormen
Nordland Teater, Mo i Rana
Av William Shakespeare
Omsett og gjendikta av Ragnar Olsen
Regi: Birgitte Strid
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Koreografi: Marianne Kjærsund
Lyddesign og komposisjon: Sissel Brean Hovind og Frode Fridtjofsen
Lysdesign: Johan Haugen
Med: Bernhard Ramstad, John Sigurd Kristensen, Reidar Falch Sørensen, Rune S. Løding, Susann Bugge Kambestad, Roger Opdal Paulsen, Sven Henriksen, Andreas Kolstad, Stein Hiller Elvestad,
 
Martin Karelius Østensen og Jeppe Beck Laursen
Dans: Marianne Kjærsund og Gerd Kaisa Vorren

Ei i dobbel tyding velregissert, og samstundes både underhaldande og særs vakker oppsetting.

Det er ei i dobbel forstand velregissert versjon av «Stormen» Nordland Teater gir oss. Birgitte Strid har laga ei stram og særs vakker oppsetting der Shakespeares alter ego, Prospero (Bernhard Ramstad), held ein like velregissert dommedag over alle som har svike han. Historia har mange lag, og mye rom for tolking, men denne oppsettinga konsentrerer seg i hovudsak om eitt av dei, – at tilgjeving er større enn hemn. Det er både produksjonens styrke og problem.

«Stormen» var det siste dramaet Shakespeare skreiv, og det handlar om Prospero, hertugen av Milan, som tolv år tidlegare blei utsett for eit komplott frå broren og nabokongen, og som saman med dottera, Miranda blei send til havs og hamna på ei relativt aude øy. Der frigjer han på ganske ulike vis både ånda Ariel og den innfødde Caliban. Og ved hjelp av eigen trolldom og Ariels magi regisserer Prospero eit uvêr der fiendane hans frå tolv år attende lir skipbrot i ein frykteleg storm og hamnar på nettopp same øya. I finalen samlar han alle, og vi forventar eit skikkeleg oppgjer, men i staden for stormfull hemn, gir Prospero oss berre milde vindar.

Ragnar Olsen har omsett og gjendikta historia til eit moderne, munnleg og forståeleg nordnorsk, og har fått mye burlesk og folkeleg humor til å bli særs synleg. Det gjer at framsyninga rett og slett blir både underhaldande og fornøyeleg i seg sjølv, i tillegg til dei meir ålmenne tema Shakespeare tar opp. For dette er den gamle mannens milde ønsker om forsoning i staden for hemn og antagonisme. Når Prospero ved hjelp av eigen trolldom og ikkje minst Ariels (John Sigurd Kristensen) magi får samla alle sine gamle svikefulle motstandarar, så er det ikkje for å søke hemn, men for å tilgi og skape forsoning. Prosperos epilog balanserer denne gongen hårfint frå å ende opp som ein hyllest til eit tannlaust egnersk idealsamfunn, men greier til slutt å bli truverdig forsoning og tilgjeving i ein, for Shakespeares tid, ganske utypisk humanisme.

Men her ligg også framsyningas uløyste problem med Caliban der det ikkje ligg an til same forsoninga. Han er ein innfødd, blir framstilt som eit monster, og i tradisjonen frå Kipling med «The White Man’s Burden» er vel dette rett for sekstenhundretalets koloniale syn, men ikkje for dagens. Calibans rolle, og Prosperos haldning til han, formeleg ropar etter nye tolkingar.

Trass i dette, er «Stormen» likevel blitt både underhaldande og tankevekkjande teater. Det er ein stilsikker, vakker og velspela oppsetting med eit særs opplagt ensemble der særleg samspelet mellom Bernhard Ramstad og John Sigurd Kristensen som ein herre og hans butlar, er sentralt. Nora Furuholmens utsøkte scenografi kombinert med eminent lyd- og lysdesign, gjer framsyninga til ei særs sanseleg oppleving. Og dette blir ytterlegare forsterka av dei nydelege koreografiske løysingane der Marianne Kjærsund og Gerd Kaisa Vorren med uttrykksfull dans kommenterer og understrekar handlinga.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 14. november 2014.)

Interaktivt

tirsdag, november 11th, 2014

SMØRING: Litt olje, så går alt som smurt. FOTO: KJETIL MOSLÅTTEN

TEATER

Trollmannen fra Oz
Union scene, Brageteatret, Drammen
Basert på romanen av L. Frank Baum

Dramatisering og regi: Hilde Brinchmann

Scenografi: Paul Garbers
Kostyme: Helena Andersson
Med: Tiril Heide-Steen,
Hedda Sandvig, Martha Louise Kjørven, Cecilie Lundsholt, Espen Mauno, Jan Egil Engnes, Mats Holm Ernstsen, Knut Steen

Ei fysisk teaterreise som krev aktiv deltaking.

Brageteatret i Drammen har sett opp «Trollmannen fra Oz» som interaktivt barneteater, og det er blitt både ein ganske annleis og samstundes særs vellukka produksjon. I staden for at vi passivt sit i salen og følgjer Dorothy frå Kansas til Oz og så attende att, tek ho oss med som aktivt reisefølgje. Dorothy drøymer om å bli stjerne, og her oppdagar ho med eitt at ho har fått eit stort publikum, grip sjansen og let oss både bli med på reisa der ho møter fugleskremsel, blikkmann og løve, bli del av framsyninga, og dermed ein viktig premiss for at det til slutt går bra. Slik er dette blitt metateater for dei yngste, ei form som inneber stor grad av abstraksjon, men som ungane tek på strak arm.

Union scene er bygd om til mange små rom og opplevingar, knytt saman av den gule vegen vi alle må følgje. Tiril Heide-Steen er ei særs truverdig og spill levande Dorothy, og på turen  hjelper vi henne så godt vi kan med alle utfordringane ho møter. Det er eit lite ensemble som spelar eit utal roller, og det er imponerande kor saumlause om-maskeringane og rolleskifta skjer. Ettersom dette er så interaktivt, gir ensemblet også godt rom for deltaking frå oss i reisefølgjet. Kostyme og masker er fantasifulle og fargerike, og scenografien er særs mangslungen sjølv om han kan verke litt heimesnikra. Men det gjer ikkje noko så lenge han berre skal trigge fantasien, og ikkje vere den endelege illustrasjonen i seg sjølv.

«Trollmannen fra Oz» blir spela fram til 23. november. Ettersom Dorothy berre har plass til 30 personar i følgjet sitt, kan det bli knapt om billettane.

(Ei forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen tysdag den 11. november 2014.)

 

Alt kan reparerast

tirsdag, november 4th, 2014

MOLL OG DUR: Kathrine Thorborg Johansen spelar ut heile registeret og er høgt og lågt som Vibeke. FOTO: GT NERGAARD

TEATER

Puppan te pappa
Trøndelag Teater, Hovudscena
Tekst og musikk: Rasmus Rohde
Regi: Morten Joachim
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Koreografi: Martha Standal
Med: Kathrine Thorborg Johansen, Øyvind Brandtzæg, Julie Moe Sandø, Jon Lockert Rohde, Mira Dyrnes Askelund m. fl. samt Rasmus og Verdens Beste Band

God musikk og godt spel, men eit tekstgrunnlag som har litt for mye moralistisk vaksenproblematikk .

I ein gråbeinsgard i Trondheim bur Vibeke (Kathrine Thorborg Johansen) og foreldra hennar, Martin (Øyvind Brandtzæg) og Mildrid (Julie Moe Sandø). Saman med dei andre bebuarane i garden er det nærast lutter idyll der mye dreier seg om altmogelegmannen Martin. I tillegg til å vere verdas beste pappa, driv han også bakgardsverkstad der alt kan reparerast, og der han samstundes har overflod av tid for ungane. Sjølv om det er mange kvardagskonfliktar i dette miniuniverset, er dei ikkje større enn at dei også kan reparerast. Det einaste Martin ikkje er så opptatt av å vedlikehalde, er kroppen, og Vibeke slår etter kvart fast at «pappa har fått puppa».

Men så flyttar gründeren Gunn (Mira Dyrnes Askelund) inn og startar treningsstudioet Sunn med Gunn i dei ledige butikklokala i 1. etasje. Gunn er ei fjong dame som er som flugepapir for sakeslause mannfolk. Så går det som det må, Martin blir kroppsfiksert, småforelska i Gunn, gløymer alt det gamle, og sluttar å vere verdas beste pappa for Vibeke.

Rasmus Rohde er godt kjend som musikar og låtskrivar, og Rasmus og Verdens Beste Band har ein imponerande cv med to av tre mogelege spelemannsprisar for beste barneplate. Rohde har også solid røynsle frå teatret, både som musikar i fleire oppsettingar, og som forfattar av gruvespelet «Eplene i Messehagen». Nå har han tatt skrittet inn i fullformatet på hovudscena på Trøndelag Teater med ei vidareutvikling av ideane bak fleire av barnesongane, og med unntak av tittellåten, er det berre nyskrivne songar. Rohde har tidlegare synt at han greier å skrive seriøst og forståeleg for barn, og er ofte flink til å utfordre tabuførestillingar på eit humoristisk og avvæpnande vis. Slikt er det også ein del av i denne oppsettinga, men ho kunne nok ha tålt atskillig meir. Historia er ei framstilling av ei midtlivs- og samlivskrise slik ho kan fortone seg for ungane, men Rohde greier ikkje heilt å finne kven han vender seg til. Det blir litt for mye vaksenproblematikk og føreseieleg korrekt moral, og for lite av det meir absurde og forbodne. Ei scene der ein stotrande Martin blir kontant avvæpna av Vibeke som svarar: Å, du meiner sex? når faren skal forklare korleis ho blei unnfanga, kan stå som eit døme på slikt vi skulle ha hatt meir av. Då hylte ungane i salen.

Morten Joachim som nyleg hadde kjempesuksess med Doktor Proktors Prompepulver på Riksteatret, har hatt regien. Saman med Gjermund Andresens heilt transparente og særs effektfulle scenografi, og Eivind Myrens lysdesign, har han skapt eit fint, lite univers av bakgarden og dei mange ulike bebuarane. Overspelet er akkurat på grensa, og kontrastane til dei rolege og alvorlege partia er fine og avstemte. Kathrine Thorborg Johansen er særs tilstades som Vibeke og spelar ut heile det mangfaldige registeret til ungjenta. Martha Standal har med sikker hand koreografert dei mange flotte songinnslaga, og Rasmus og Verdens Beste Band gir ikkje berre tonefølgje, men er aktivt med og kommenterer handlinga. Men om Trøndelag Teater framleis skal ha ambisjonar om å vere eit leiande musikalteater, må dei gjere noko med lyden. Det har vore problematisk før, men denne gongen var lydkøyringa katastrofalt dårleg. Når gode songarar med framifrå diksjon blir presentert som om dei syng gjennom eit ullteppe, er det langt frå akseptabelt for eit av landets nyaste og mest moderne teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3. november 2014.)