Archive for september, 2014

Mennesket og maktene

tirsdag, september 30th, 2014

ENKELT: Med ikkje stort andre rekvisittar enn ein taukveil greier dei fire på scena å ta oss inn i Melvilles store univers. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Moby Dick
Trøndelag Teater, Studioscena
Basert på romanen av Herman Melville

Omsett av Bjørn Alex Herrman
Regi og dramatisering: Ole Johan Skjelbred
Visuell konsulent: Marco Vaglieri
Kostyme: Ane Aasheim
Lysdesign: Gøril Nordgaard
Lyddesign: Jon Platou Selvig og Anders Schille
Med: Kenneth Homstad, Espen Klouman Høiner, Herbert Nordrum og Kjersti Tveterås

Ei leiken, kreativ, velspela og mangefasettert oppsetting om menneskeleg hovmod. Og mye meir.

Herman Melvilles ikoniske roman frå 1851 om den kvite kvalen Moby Dick og den besette kaptein Ahab som ikkje skyr noko middel for å få hemn over dyret som tidlegare har frårøva han ein fot, og gjennom det også halve livet, er filma og dramatisert eit utal gongar. Boka er ein heil romansyklus i seg sjølv, eit verk der Melville ikkje heilt greidde å avgrense seg. I botnen ligg forteljaren og hans arbeid og reise på kvalfangarskuta Pequod under diktatorisk leiing av kaptein Ahab der dei først og fremst søkjer den kvite kvalen. Men her er i tillegg store leksikalske utgreiingar, og tolkinga av romanen er meir enn legio frå det religiøse via menneskeleg overmot, til dagens miljøvernperspektiv og you name it.

Romanen har etter kvart gitt inspirasjon til ei rekkje spektakulære filmar og drama som freistar å syne menneskets kamp med og mot naturen. Ole Johan Skjelbred har gått heilt motsett til verks. Den 750 sider lange romanen er blitt eit manus på 42 sider, og gjennom ei uvanleg stutt prøvetid har regissør og dei fire på scena arbeidd seg fram til laurdagens premiere. Det blei ei heilt annleis, men særs velspela og god teateroppleving, – eit ensemblespel av det sjeldne.

I staden for å dramatisere dei store hendingane, tar Skjelbred oss med på ei indre reise der vi får sinnsstemningar og sinnbilde hjå fire av mannskapet på Pequod. Gjennom mange tablå, ei rekkje særs velformidla monologar, godt ensemblespel, og utan annan scenografi enn ein taukveil, ein duk, ein stol og eit orgel samt litt hjelp av vindmaskin og røyk, for ikkje å gløyme utsøkt lyd- og lysbruk, greier dei fire på scena i løpet av berre nitti minutt å ta oss med inn i Melvilles store drama og halde oss fengsla. Skjelbred er relativt tru mot Melville og lar det framleis vere høve til å lese inn mange tolkingar. Men når det er eit faktum at utvinninga av den fossile olja («den svarte olja») faktisk gjorde spermasettkvalfangsten og jakta på den «kvite» spermasettolja litt mindre interessant, er avstanden mellom kvalfangst og moderne oljeindustri stuttare enn ein skulle tru. Og den griske og omsynslause rovdrifta på ressursane gjeld for båe næringar. Det er difor heilt naturleg at Skjelbred lar mannskapet også møte ein representant for den norske oljeindustrien i ein liten humoreske som endar i nok ein leksikalsk monolog, like turr som han er humoristisk.

«Moby Dick» er eit uvanleg velspela og tett ensemblespel der aktørane står særs godt til kvarandre. Og det er openbert stoff dei har vore med på å utvikle sjølve, for det er formidla så leikent, avslappa og naturleg, og med masse små metapåfunn og humor. Sjølv om dei skal gjennom eit enormt verk på rekordtid, tar dei seg likevel god tid, og lar einskilde tablå bli dvelande så det verkeleg held. Denne produksjonen syner at med ein god ide og dyktige folk i alle ledd er det fullt mogeleg å lage godt teater om ikkje på sparebluss, så i alle fall med låge kostnadar. At finalen blei litt uforløyst, får vere ei sak mannskapet får jobbe vidare med. «Moby Dick» blir spela på Trøndelag Teater i fjorten dagar framover, og skal visast på Black Box i Oslo i slutten av november.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. september 2014.)

Magnus og Hedda

lørdag, september 27th, 2014

ANNLEIS: Fysisk, ekspressivt og ikkje så reint lite humoristisk om å vere annleis. FOTO: CHRISANDER BRUN

TEATER/DANS 

Jeg satt på en stein og så utover «havet»
Teaterhuset Avant Garden
Av og med Magnus Myhr

Iscenesetting: REBEKKA/HUY
Scenografi: Lisa Hjalmarson
Musikk: Bendik Giske
Lysdesign: Chrisander Brun


Særs lovande solodebut for multitalentet Magnus Myhr i ei personleg utforsking av kjønnsidentitet og det å vere annleis.

Magnus Myhr er eit ungt multitalent frå Klæbu rett sør for Trondheim. Han er utdanna samtidsdansar frå Statens Balletthøgskole, men har den siste tida vore engasjert som skodespelar i to produksjonar på Nationaltheatret. I tillegg er han og ein utmerka songar. Og slik skulle ein fort tru at han er eit vedunderbarn frå den grøne greina, men røyndomen er nok ofte annleis. Å vekse opp i eit lite bygdesamfunn som den einaste guten som ikkje spelar fotball, og som etter kvart finn ut at han er homofil, var neppe berre enkelt. Basert på sine eigne oppvekstrøynsler har han lenge ønska å utforske forventingar til kjønnsidentitet og mye meir, og etter mange års arbeid var det torsdag urpremiere på ei tidvis forrykande framsyning på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim.

Den som på bakgrunn av det eg har skrive over og tilsvarande brei førehandsomtale ville tru at dette var ei introvert og lett melankolsk reise i det å vere annleis, blei nok ganske overraska. For Myhr tar i staden til med ein særs humoristisk og personleg monolog om Hedda Gabler der han på rekordtid ikkje berre greier å fortelje plot og intrige i Ibsens drama, men gjer det også så sjarmerande, innsiktsfullt og personleg at tablået blir ei lita framsyning som står fullstendig på eigne bein. I jakta på sitt eige sjølv, fortel han på førehand at han ville spele Hedda Gabler, gå rundt med pistol og vere undertrykt, for så å gjere noko med det. Og det er for så vidt akkurat det han gjer der han med masse humor og vidd greier ut om sin fascinasjon for Heddafiguren.

Så tek dansaren over, og Myhr kastar oss inn i ein ekspressiv dans som i alle fall eg opplevde som ein enorm kamp mot ulike tvangstrøyer der vi i stort tempo etter kvart også anar ei gryande frigjering og aukande livsglede. Gjennom desse to tablåa demonstrerer Myhr at han både kan skrive, fortelje, spele og danse. Han er fysisk særs tilstades, han har ein enorm scenesjarm og har publikum i si hole hand. Men så mistar framsyninga mye både av energien og det overraskande. Vi får ein lang og litt uforløyst monolog om alle dei ulike dyra i Arken før han avsluttar med karaokesong til heile tre DDE-låter av tidleg årgang. 

Magnus Myhr har med denne produksjonen synt at han har eit enormt potensial til å kombinere teater, song og dans, og at han er i stand til å skrive fengslande forteljingar. Eg gler meg til å sjå meir, og får berre akseptere at han i debuten ikkje greidde å stå løpet heilt ut.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 27. september 2014.)

Sjalusi og hemn

onsdag, september 24th, 2014

RØYK: Utan annan kapital enn kroppen sin, freistar Medea å få kongen til å gjere om lovene. Medan psykiateren tar ein røyk. FOTO: ODD MEHUS

TEATER

Medealand
Den Nationale Scene, Teaterkjellaren
Av Sara Stridsberg
Omsett av Cecilie Løveid
Regi: Lene Therese Teigen

Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Arne Kambestad
Med: Ida Cecilie Klem, Audun Sandem, Ane Skumsvoll, Marianne Nielsen, Kim Kalsås, Linn Pettersen og Reny Gaassand Folgerø.

Sterkt om sjalusi og hemn, men penselen er stundom i breiaste laget.

Ved sia av Sofokles’ Ødipus, er truleg Euripides’ Medea verdslitteraturens mest fortolka og vidaredikta rolle. Den greske myten om Medea frå Kolkis er erkehistoria om sjalusi og hemn. Ho forelskar seg i den greske helten Jason, tek livet av bror sin for å flykte med Jason til Korint der dei får to barn saman før Jason gjer ein avtale med kong Kreon om i staden å gifte seg med dottera hans. Åleine i eit framandt land blir Medea kasta ut, og hemnar seg ved å ta livet av både kongen, prinsessa, – og dei to sønene ho har med Jason. Kan ei mor verkeleg ta livet av barna sine? Frå vår eiga samtid veit vi at dei fleste mord finn stad i nære relasjonar, og at drap på eigne ungar faktisk også skjer. Men likevel?

Denne historia er gjennom snart 2500 år blitt grunnlag for stadig psykologisering og nytolking, og laurdag var det Norgespremiere på «Medealand» frå 2009 av den svenske dramatikaren og forfattaren Sara Stridsberg. Ho har sett handlinga inn i ei moderne setting der vi tar til når Medea brått blir ein statslaus flyktning og åleinemor utan opphaldsløyve, og opplever dei høgst patriarkalske innvandringsreglane.

I ein stilisert og ljos grå scenografi der eit nedsenka badekar er einaste rekvisitt, får vi ein like stilisert presentasjon av eit Medealand som kan vere eit bilde på korleis Medeas verd fortonar seg etter sviket frå Jason og vedtaket om utkasting. Ho, framifrå og ganske mangefasettert framstilt av Ida Cecilie Klem, er ei sterk og sjølvstendig kvinne som brått opplever at heile fundamentet hennar kollapsar. Fråtatt all eigenverd har ho ikkje annan kapital enn kroppen sin som ho nyttar for å kjøpslå med kongen for å gjere om reglane. Fånyttes. Ho er sterk, sta, ekstremt sjalu, suicidal og hemngjerrig. Stridsberg har skapt eit univers der vi med mytane som bakteppe opplever ei langt meir feministisk vinkling på historia med ei ung tobarnsmor som ikkje har vore gift lenge nok til å få opphaldsløyve, og som brutalt blir gjort til inkje. Medea søkjer hjelp hjå psykiatrien, og møter eit tidvis ganske avvisande helsevesen. Det er personifisert ved Gudinna (Ane Skumsvoll), som er ei moderne gudinne, ein psykiater som yter meir motstand enn empati, og som faktisk er med på å framskynde den katastrofale finalen. Samspelet mellom desse to er noko av det beste ved framsyninga.

Handlinga er dagens, men den greske tragedien er bakteppet. Jamvel koret er med som eit slags forsterkande ekko av Medeas tankar. Men eg er ikkje viss på at koplinga til Euripides alltid er like vellukka. Stridsbergs og regissør Teigens prosjekt kan sjå ut til å nytte Medea til å freiste å forklåre korleis ei etter kvart desperat kvinne kan drivast til å drepe sine eigne barn. Det er framleis like uforståeleg. Og når det gjeld utlendingslover og flyktningpolitikk,  finst det nok betre parallellar enn Medea frå Kolkis. Både Medea og Gudinna er til å tru på, og får spele på store register. Men dei øvrige får stort sett ikkje høve til å bli anna enn sjablongar måla ut med alt for brei pensel. Det er trist, for det gjer handlinga mindre truverdig i ei elles særs sterk oppsetting.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 23. september 2014.)

Stått opp på ny

tirsdag, september 16th, 2014

MAGISK: Den scenografiske løysinga, som i finalen gir illusjon av både bratte fjell og snøskred, er heilt magisk. FOTO: GT NERGAARD

TEATER

Når vi døde våkner
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Henrik Ibsen
Regi og bearbeiding: Tyra Tønnessen
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Lysdesign: Eivind Myren

Lyddesign: Siril Gaare
Med: Kai Remlov, Renate Reinsve, Hildegunn Eggen, Endre Hellestveit, Wenche Strømdahl og Jan Frostad.

Ei velspela, konsentrert og særs visuell oppsetting som aldri sluttar å overraske.


«Når vi døde våkner» frå 1899 er det siste dramaet Ibsen skreiv, og medan dei tidlegare «nutidsdrama» var prega av realismen, er dette eit meir psykologisk spel som varslar overgangen til fin de siècle og modernismen. Stykket har også mange sjølvbiografiske trekk, og kan på visse område lesast som den aldrande Ibsens oppgjer med seg sjølv og sine kunstnarlege val. Professor Arnold Rubek (Kai Remlov) er ein verdsberømt kunstnar som etter det store gjennombrotet med skulpturen «Oppstandelsens dag» nå går noko på tomgang. Han er gift med den langt yngre Maja (Renate Reinsve), nærast eit tidsfordriv slik livet også er blitt for Rubek. Medan dei ferierer ved ein badeanstalt, dukkar Irene (Hildegunn Eggen) opp. Ho var modell for Rubeks store verk, men då det var ferdig, forlét ho han. Etter kvart forstår vi at Rubek var hennar store kjærleik, medan han på si side ofra alt for kunsten. Parallelt med at Rubek og Irene finn att både kvarandre og fortida, får vi eit uvanleg direkte og ope oppgjer mellom Rubek og Maja, og endeleg dukkar ein forførande villmann av ein bjørnejeger (Endre Hellestveit) opp og dreg Maja med seg til fjells. Intrigen er nesten som ein såpeopera, og Ibsens tekst meir enn tenderer mot det melodramatiske. Det er difor mange grunnar til at dette stykket ikkje er blant Ibsens mest spela.

Tyra Tønnessen har gått brutalt til verks, skore ned alt utanomsnakk, men utan å miste essensen, konsentrert seg om dei verkeleg eksistensielle konfliktane og samtalane, og saman med scenograf Bård Lie Thorbjørnsen og lysdesignar Eivind Myren laga ei særs visuell og ganske fysisk oppsetting der dei nyttar det store scenerommet på hovudscena for alt det er verd. Dei mange barna i Ibsens ulike drama er stort sett statistar og kulisser. I teksten til «Når vi døde våkner» er dei i røynda berre irriterande bakgrunnsstøy. Men Tønnessen har tatt dei fram og nyttar dei som aktive element som illustrerer og kontrasterer det daude livet Rubek lever. Det same, men med motsett forteikn gjeld diakonissa (Wenche Strømdahl) som er blitt ei stilisert og symboltung kulisse meir enn ein person. Mange slike særs heldige regigrep ved sia av god personinstruksjon og eit uvanleg dyktig ensemble, er med på å gjere denne produksjonen så vellukka, trass i ein vanskeleg tekst. Men scenografi, lys og storformatet ber også ein vesentleg del av suksessen. Bård Lie Thorbjørnsen har nytta absolutt heile scena inklusive sidescenene til å lage eit enormt landskap med vatn og steinar som saman med Eivind Myrens like gode lyssetting gir visuelle opplevingar, mange og fine rom for spelet, og som i tillegg byr på ei rekkje overraskingar. Den særs stiliserte finalen der velkoreograferte barn, store draperi, nærast genial spegelbruk og lyssetting greier å illudere snøskredet, var eit lite kunstverk i seg sjølv.

Tyra Tønnessen har med denne produksjonen gitt nytt liv til eitt av Ibsens minst spela drama. Ved å skjære bort alt uvesentleg og samstundes gjere bruk av utsøkte visuelle hjelpemiddel og særs dyktige skodespelarar, har ho gitt oss ei tolking av «Når vi døde våkner» som er blitt både overraskande og opplevingsrik.

 (Meldinga i ein litt forkorta versjon stod i Klassekampen måndag den 15. september 2014.)

 

Med mora i kulissene

tirsdag, september 2nd, 2014

ÅLEINE?: Blant horer og kriminelle, og med forbausande mye omsorg og kjærleik veks Adrian opp. FOTO: OLE EKKER

TEATER

Adrian Posepilt
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Kristian Kristiansen

Dramatisert av Petter Rosenlund
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Musikk: Håvard Lund
Med: Mads Bones, Martha Standal, Harald Brenna, Kathrine Torborg Johansen, Silje Lundblad, Helle Ottesen, Janne Kokkin, Jon Lockert Rohde og Kenneth Homstad

Ei stilisert nydramatisering av Kristian Kristiansens gode miljøskildring frå 1600-talet. Men var det noko som forsvann på vegen?

Kristian Kristiansens romantrilogi om Adrian Posepilt er dramatisert og sett i scene fleire gongar, både av NRK, teaterlaget i BUL og av Trøndelag Teater. Kristiansen er det næraste Trondheim har ein bydiktar, og skreiv historiske romanar om kvardagslivet i byen på 1600-talet der han med grundig research og fantastisk innleving skildra livet til fattigfolk. Første bandet i trilogien handlar om den foreldrelause Adrian som veks opp i Verkshuset, nærast eit kvinnefengsel for horer og utstøytte, og som sju år gamal blir overført til Blådegnhuset der han blir ein posepilt, ein slags offentleg autorisert og godkjend tiggargut. Kristiansen gav liv til kvardagen til desse blådegnane, og trilogien er ein stor sosial roman om tida rundt den største bybrannen i Trondheim.

For sytten år sia debuterte Petter Rosenlund som dramatikar med «En umulig gutt» på Trøndelag Teater. Nå er han attende same stad med ei nydramatisering av «Adrian Posepilt». Han har gått hardt til verks, og mange av dei som er glade i bøkene om Adrian vil fort kunne bli provoserte. For her er det kanskje blitt meir Brecht enn Kristiansen. I staden for dei rike miljøskildringane og det episke i originalen, har Rosenlund laga eit særs stilisert og noko fragmentarisk forteljarteater. Det kan ein like eller mislike, og mye er nok gått tapt i prosessen, men han har likevel greidd å skape ei oppsetting som det er lett å bli rørt av.

Kjersti Haugen og Nora Furuholmen som regissør og scenograf har vore særs tru mot den nye dramatiseringa og laga ei minimalistisk oppsetting utan noka form for ytre staffasje. Scenografien er ei lang, slak trapp med trebriskar, og illuderer godt det spartanske i både Verkshuset  og Blådegnhuset, og kostyma er relativt generelle og nøytrale, og ikkje frå 1600-talet. Her er det ordet og forteljinga som er i sentrum.

I retrospekt tar vi til på Ilevollen der fjorten år gamle Adrian (Mads Bones) ser på ferdafolket og veit at ei av dei er mora hans, men ikkje kven. Adrian blei født i løynd og ved eit tilfelle brakt til Verkshuset der han mot alle odds fekk vekse opp i lag med horer og kriminelle, kvinner som i samveret med Adrian med eitt fekk noko viktig inn i livet. Til og med styraren, Tosten (Harald Brenna), syner menneskelege trekk og blir glad i guten. Jamvel om dette er eit tøft tilvere og beinharde realitetar, er livet blant kvinnene likevel fylt av varme og kjærleik. Etter kvart som Adrian veks til, blir han utsett for både mishandling og svik, men hjå dei mest utstøytte har han likevel ei trygg hamn.

Lenge trudde Adrian at mora ikkje eksisterte, eller var ei av kvinnene i Verkshuset, men i eit vakkert sanningas augneblink mot slutten forstår han at ho finst der ute. Morsfiguren er blitt eit sentralt element i oppsettinga. Som ein skugge i kulissene følgjer ho livet hans, nydeleg formidla med stilisert dans av Martha Standal.

«Adrian Posepilt» er blitt eit stramt og velregissert forteljar- og tablåteater med glimrande ensemblespel og ein strålande opplagt Mads Bones i hovudrolla. Det er godt gjort av ein 33-åring å formidle ein gut frå spedbarn til fjorten, men det seier også litt om den særs stiliserte forma oppsettinga har fått. Ho er vakker og rørande, men har kanskje likevel mista noko på vegen. Og så lurer eg på kven som er målgruppa til teatret? Historia om Adrian burde i utgangspunktet vere ei typisk familieframsyning, men den forma denne oppsettinga nå har fått, gjer ho neppe egna for dei yngste.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 1. september 2014.)