Archive for september, 2011

Brecht heilt inn til til beinet

tirsdag, september 20th, 2011

TEATER

Tolvskillingsoperaen 
Av Bertolt Brecht og Kurt Weill
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Gabor Zsambeki
Scenografi: Csörsz Khell
Kostyme: Milja Salovaara
Musikk: Åsmund Flaten
Med: Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Jan Grønli, Pål Christian Eggen, Mari Haugen Smistad  m.fl.
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet: 
GODSLEGE: Desse liknar kanskje meir på Kasper, Jesper og Jonatan enn på dei hardbarka skurkane i Londons underverd? FOTO: GT NERGAARD

I staden for Brechts medvitne sjangerblanding, kan kontrastane og blandinga her bli eit poeng i seg sjølv.

Med Tolvskillingsoperaen revolusjonerte Bertolt Brecht teatret som kunstform. Saman med komponisten Kurt Weill laga han i 1928 eit politisk teater som ved medvite å ta opp i seg element frå det meste av folkeleg formidlings- og teaterkunst, nådde eit langt breiare publikum enn det som politisk teater normalt greidde. Men som mange andre dyktige radikale kunstnarar både før og etter Brecht har opplevd, blei han fort forsøkt ufarleggjort og innlemma i den borgarlege kanon. Tolvskillingsoperaen har i over åtti år gått for fulle hus over heile verda, men blir særs ofte spela som ein operette der musikken til Weill er det viktige, og Brechts samfunnskritikk berre blir eit bleikt bakteppe. Dette har Trøndelag Teater ønska å gjere noko med i oppsettinga som hadde premiere torsdag. Denne gongen skulle det bli Brecht til musikk av Weill, og ikkje motsett. Til dette har dei hyra inn den ungarske instruktøren Gabor Zsambeki som har tatt med seg sin faste scenograf, Csörsz Khell. Det er blitt ei ganske annleis oppsetting. Men jamvel om det er tydeleg at dette er ein produksjon som skal vere tru mot Brecht, er eg er ikkje heilt overtydd om at resultatet er blitt fullstendig etter intensjonane.

Brecht var ein relativt kynisk teatermann og nytta den sjangeren og dei grepa som ville nå publikum og fremme bodskapen best, uakta om dei var henta frå borgarleg varietéteater, tradisjonell komedie, opera eller kva det måtte vere. Sjangerblandinga kunne vere stor om det tente formålet. I tillegg var den såkalla framandgjeringseffekten sentral, – ideen om at teater er teater, og ikkje røyndom. Alt dette er tatt vel vare på i Trøndelag Teaters oppsetting. Ho blir vist på Gamle Scene, ein typisk tradisjonell teatersalong så langt frå ein black box som det går an å kome. Scenografien er heilt openberre kulisser og utan den minste illusjon om å syne røyndomen. Skodespelarane sit i utkanten av scena og nærast ventar på tur, alt i Brechts and, og særs velfungerande. Sjangerblandinga er total, og det blir ausa på med metaforar og innslag med referansar i spennet frå bibelhistorie til populærkultur. Og oppi det heile er musikalpreget tona kraftig ned ved at tonefølgjet berre er Åsmund Flatens særs dyktige pianoakkompagnement.

Det er med andre ord ein produksjon som er enormt ambisiøs, og som vil revitalisere Brecht og lage teater i hans and. Tolvskillingsoperaen handlar om det grådige mennesket, og er i utgangspunktet ein beisk samfunnssatire og kapitalismekritikk, ikledd populærkulturens form, og med ein Dickensk setting. Vi er i London der den brutale og kyniske storforbrytaren Mackie Kniven (Mads Bones) i løyndom giftar seg med Polly (Ingrid Bergstrøm). Ho er dotter av Jonathan Peachum (Jan Grønli), eigaren av byens tiggarsyndikat. Dette ekteskapet likar Peachum dårleg, og han vil ha svigersonen arrestert og hengd. Men den gjennomkorrupte politisjefen Tiger-Brown (Pål Christian Eggen) er ven med Mackie, og ut av dette blir det masse intrigar der dronningkroning, horehus og småforbrytarar av alle slag er del av det ganske fargerike bakteppet. Både i Brechts tekst, og i Zsambekis regi er det spel på kontrastar både i innhald og uttrykk. Når Mackie skal hengast, er politiet mest opptatt av trivialitetar som å tenne ein sigarett, og scenografien til Khell vekslar mellom minimalisme og det nesten barokke, berre for å nemne eit par døme. Oppi det heile er dei gjennomført brutale og kyniske aktørane som Mackie og Peachum framstilt på ein relativt veik og nesten litt godsleg måte. Slik er framsyninga blitt ei oppsetting der det motsetningsfylte og sjangerblandinga er heilt berande element. Problemet er at det tidvis tar litt overhand. Når Brecht nytta slikt, var det ei meining bak, mens det her kan sjå ut som det nokon gongar blir eit poeng i seg sjølv. Slik balanserer produksjonen hårfint mellom Brecht og ei litt meir postmodernistisk tilnærming der alt er like gyldig.

I freistnaden på å få til meir Brecht, forsvinn nok noko av heilskapen, men samstundes har denne produksjonen likevel atskillig å by på.  Zsambeki gir oss eit utal fine detaljar, og særleg i personinstruksjonen finn eg mye godt handverk. Det er gjennomgåande gode skodespelarprestasjonar, og Mads Bones som Mackie får omsider høve til å vise spennet sitt som både komikar, karakterskodespelar og songar. Melodiane til Weill er ikkje enkle, og med berre piano som akkompagnement, kan ein ikkje lene seg på feite lydbilde. Songprestasjonane til ensemblet er difor ganske imponerande, og særleg var Mari Haugen Smistad forrykande i rolla som hora Jenny.

Scenografien til  Csörsz Khell fungerte framifrå, og opningsscena med filmklipp og ei gradvis avdekking av scene og skodespelarar lag for lag, var spesielt vellukka. Bruken av stumfilmens plakatannonsering for å markere avbrot ved songinnslaga, var også ein effekt som kledde framsyninga.

Gabor Zsambeki har laga ein ambisiøs produksjon som er ein freistnad på å presentere Brecht skore heilt inn til beinet. I hovudsak får han det til, men i spelet på det motsetnadsfylte  mistar han nokre gongar litt av grepet om heilskapen.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 19. september 2011)

Draum og mareritt

onsdag, september 7th, 2011

TEATER

Håndverkerne
Av Line Knutzon
Omsett av Ingrid Weme Nilsen
Regi: Kjersti Haugen
Koreografi: Erlend Samnøen
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Med: Ane Skumsvoll, Trond-Ove Skrødal, Hans Petter Nilsen m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
HUMOR?: Ei berr handverkarrumpe kan illustrere nivået på humoren i denne oppsettinga. FOTO: GT NERGAARD

Ei framsyning så full av fordommar og klisjear at det tidvis blir pinleg.

Oppussingshysteriet i kongeriket kjenner ingen grenser, og gjennomsnittleg levetid for ei kjøkkeninnreiing skal vere berre sju år. My home is my castle er mantraet, og her står det om kjøpt lykke, status og prestisje. Paradokset er at dei ganske velståande, som gladeleg betalar tigongen for ein designararmatur når ein meir vanleg ofte er av betre kvalitet, gjerne skal spare nokre kroner på svarte handverkarar og underbetalte austeuropearar. Det kan bli dyrekjøpt sparing, og dette er det den danske dramatikaren Line Knutzon har tatt tak i då ho skreiv ”Håndverkerne” i 2008. I fjor var det norgespremiere i Stavanger, i vår blei det sett opp på Det norske, og nå er det Trøndelag Teater sin tur.

Ekteparet Manfred (Trond-Ove Skrødal) og Alice (Ane Skumsvoll) er i ferd med å realisere draumebustaden, og til det arbeidet har dei hyra inn ein gjeng svartarbeidarar under leiing av Glen (Hans Petter Nilsen), ein kynisk manipulator og notorisk bløffmakar. Arbeidet tar lengre tid enn stipulert, og kostnadane er gallopperande. Manfred og Alice blir fangar i sin eigen heim, og urøynde som dei er, godtek dei både kostnadssprekk og uforståeleg fagterminologi. Til det til slutt renn over for dei båe. Alt dette er kjend stoff, og også for den som har nytta skikkelege handverkarar, kan eit oppussingsprosjekt vere ei enorm tolmodsprøve. Her er med andre ord masse å ta tak i for den rette forfattaren. Men Line Knutzon har openbert ikkje greidd det. 

Knutzon har befolka scena med outrerte og overkarikerte figurar, ikledd alle fordommane som finst både om arrogante og jålete rikfolk, og dumme og udugelege kroppsarbeidarar. Det blir tidvis både plumpt og pinleg.

Første akt er eit forsøk på ein relativt realistisk komedie, men ho er så overspela, full av klisjear og kjønsstereotypiar at det blir korkje truverdig eller spesielt morosamt. I andre akta går oppsettinga over i det absurde, og her er Knutzon litt  meir på heimebane, men aldri nok til å redde framsyninga.

Meininga med stykket er nok å gjere narr av overklassens snobberi, kunnskapsmangel om elementære praktiske ting, og egoistiske redsle for å betale skatt, men teksten legg i staden vel så mye opp til det motsette. Det må vere eit tankekors at Manfred, som er den som skal gjerast til lått, er den vi etter kvart får mest sympati for. I staden er det den stupide arbeidarklassen som får gjennomgå. Regissør Kjersti Haugen har nok sett dette problemet, og freista å rette opp noko ved å føre inn ein verkeleg handverkar som kjem inn i andre akt og set skåpet ettertrykkeleg på plass. Det er stykkets desiderte høgdepunkt, eit godt grep, men langt frå nok.

Det er dyktige skodespelarar i alle roller, og dei slit og gjer så godt dei kan, men med dårleg fundament, kan det aldri bli eit godt byggverk. Olve Løseth, som polsk gjestearbeidar, var den einaste med ei rolle som ikkje var overkarikert, og slik blei han både den mest truverdige og kanskje også den artigaste. Ja, for sjølvsagt er det både komiske situasjonar og morosame replikkar innimellom, men i hovudsak er humoren så gamaldags og fordomsfull at det berre blir trist.

Scenografien til Per Kristian Solbakken, til forveksling lik den som blei nytta både i Oslo og Stavanger, er stilfull og god, ganske illustrerande, og eit par overraskande og temmeleg drastiske sceneskift var særs vellukka. Oppsettinga nyttar både mye koreografi og velkjend musikk for å illustrere situasjonar og stemningar. Det kunne ha fungert, men fordi alt er så overtydeleg, blir det berre utvendige påhitt som fragmenterer framsyninga. Men i dei kontrasterande opningsscenene i første og andre akt var effektane nytta med ein eleganse som resten av framsyninga mangla.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. september 2011.)

Når ringane sluttast

søndag, september 4th, 2011

TEATER

Rose
Av Martin Sherman
Omsett av: Michaela Spandow og Rita Abrahamsen
Regi: Rita Abrahamsen
Med: Michaela Spandow
Jødisk Kulturfestival, Trondhjems Kunstforening

Eit godt gamaldags fortellarteater som grip deg og held deg skikkeleg fast i dryge halvannan time.

Det har vore jødisk kulturfestival i Trondheim, og i samband med den fekk vi presentert monologen ”Rose” i Trondhjems Kunstforening. Det blei ei gripande stund der vi gjennom litt over halvannan times fortellarteater blei tatt med på ei reise gjennom det 20. århundret, fortald av ei som var mange av dei viktigaste plassane akkurat då det skjedde. Det er ein relativt lågmælt monolog om dramatiske hendingar, og heile tida med ei personleg tilnærming, og kanskje er det nettopp det som gjorde framsyninga så sterk.

”Rose” er skrive av den amerikanske dramatikaren Martin Sherman. Det er livshistoria til ei kvinne som uakta eigen fri vilje, var delaktig i og vitne til nokre av dei mest skilsettande hendingane i det førre hundreåret. På ein benk sit Rose (Michaela Spandow). Ho er åtti år, vi er rundt millenniumskiftet, og Rose fortel livshistoria si frå ho blei fødd i ein jødisk familie i 1920 i austre del av Polen. Utan annan scenografi enn ein trebenk, og med null ytre staffasje, får vi eit fortellarteater der ordet er alt. Rose tek oss med inn til Warszawa i 1937, forelsking, ekteskap og barnefødsel, invasjonen i 1939, Warszawagettoen, drapet på dottera og bortføringa av mannen samt hennar toårige eksil og overleving i kloakken under storbyen. Utan å vere korkje politisk aktivist eller særskilt medvite i vala sine, blir Rose med på ”SS Exodus” til Palestina i 1947, ein båt med jødiske flyktningar som blei borda av britiske soldatar og send attende til Europa. Relativt tilfeldig kjem ho seg til USA og startar eit nytt liv med ny familie, men då seksdagarskrigen kjem i juni 1967, står familien hennar med eitt midt oppe i det att. Slik greier Sherman å formidle viktig jødisk- og verdshistorie ved å gjere henne til ei personleg fortelling frå ei som var der.

Eg skal halde meg frå å fortelle korleis det går vidare, men eit velbrukt gamalt regigrep med å starte der ein endar, og med det å slutte ringane, er her nytta på elegant vis, og i alle fall i to ganske overraskande tilfelle. At Rose etter kvart også presenterer eit etter måten ganske uventa syn på konflikten i Midt-Austen, bidreg ytterlegare til å gjere historia sterk, gripande og lite føreseieleg.

Rita Abrahamsen har hatt regien, og i monologar og fortellarteater er det sjølvsagt lite regi. Men nettropp av den grunn, blir det vesle som gjerast desto viktigare. Ei pause her, og ei lita rørsle der er det som skil framsyninga frå rein opplesing, og her er det lite å sette fingeren på. Michaela Spandow, sjølv fødd og oppvakse i Israel, men med teaterutdanning frå Sveits og Norge fortel Rose si historie med stor autoritet. Det er ei særs tekstrik fortelling som i hovudsak blir framført lågmælt frå ei som ser seg sjølv meir som ein betraktar enn som ein deltakar, og nettopp av di det heile er så low pitch blir dei få gongane ho hever stemma desto meir effektfulle.

”Rose” har vore vist nokre gongar på austlandet, og nå denne eine gongen i Trondheim. Oppsettinga er så godt framført, og er ei så gripande historie at ho fortener eit langt større publikum enn som så.
Amund Grimstad