Amund Grimstad

TEATER

Slompetreff
Av Ane Skumsvoll og Morten Joachim på bakgrunn av noveller av Alf Prøysen
Regi: Morten Joachim
Koreografi: Aina Lundby
Musikalsk leiing: Frode Berntzen
Med: Ane Skumsvoll, Ivar Nergaard, Ingjerd Egeberg, Cecilie Lundsholt, Ole Christian Gullvåg m. fl.
Prøysenstua, Ringsaker

Bildet:
FRIERI: Handelsmannen Elias Hansen (Ole Christian Gullvåg) gløymer prinsippa sine og frir til taterjenta Frida Tusenfryd (Cecilie Lundsholt). FOTO: CLAUS MORTEN PEDERSEN

Fire noveller av Alf Prøysen, rista saman til ei heilaftans teaterframsyning, og presentert med ein varme som er hundre prosent tru mot opphavet.

I samband med feiringa av Alf Prøysens fødselsdag den 23. juli, blir det ved fødestaden hans i Ringsaker kvart år arrangert festival ei heil ”Blåklokkeviku” til ende. Ein festival til Prøysens ære må sjølvsagt ha eit spel, og det naturlege hadde kanskje vore å sette opp ”Trost i taklampa” eller ei dramatisering av forfattarens liv og virke. Men dei som står bak ”Slompetreff” vil det ikkje så enkelt. Dei tre Prøysenentusiastane, (for det må vel vere lov å kalle dei det?), Cecilie Lundsholt, Ane Skumsvoll og Morten Joachim, innleidde i 2006 eit samarbeid med festivalen om å lage teater av Prøysens noveller, og i år er det fjerde året på rad at det blir sett opp ei heilaftans framsyning. Men det spesielle er at dette ikkje er noko spel i tradisjonell forstand, men ei ny oppsetting kvart år. Ane Skumsvoll og Morten Joachim les seg opp på novellene til Prøysen, plukkar litt her og der, og kjem årleg opp med ein heilt ny produksjon. Det seier ganske mye om Skumsvoll og Joachim, men kanskje vel så mye om kva for ein enorm arv vi har i Prøysen sine tekster, ei Sareptas krukke det berre er å ause av.

Årets oppsetting heiter ”Slompetreff” og bygger på fire noveller som i utgangspunktet ikkje har noko med kvarandre å gjere, men som nettopp fordi Prøysens tekster er så gjennomsyra av kjærleik til menneska  –  på godt og vondt –  likevel heng særs godt i hop. Tittelen har dei henta frå ei av Prøysens første tekster der han skriv om at alle trur dei er eit ”je som ska skånes for ulykker. Men over oss alle ligg tilfeldigheta, likeglad og hensynslaus…”

Med berre Prøysenstua og Præstvægen som scenografi hentar dei fram ulike figurar frå Prøysens univers. Det er småbrukarparet Kal og Gunda i Baklykkjen med draumar om å skape seg sitt eige, det er ho Karen som blir offer for folkesnakk av di ho vågar å prate med den omreisande kremmaren, det er handelsmannen Elias Hansen som er så opptatt av butikken sin at han ikkje har tid til kvinnfolk, og det er taterjenta Frida Tusenfryd som lever litt på sida av alle dei andre. Og så er det eit trettitals statistar som lagar eit autentisk og flott bakteppe rundt småbruket til Kal og Gunda. I dette vesle samfunnet møter vi menneska på godt og vondt, til kvardags og fest. Prøysen romantiserte ikkje tilværet, – langt i frå, men han omtala menneska med slik varme, innsikt og kjærleik at du blir glad i også dei som ikkje er like prektige. Og du forstår at i alle menneske finst det noko grunnleggande godt.

Dei fleste spel er ambisiøse og store produksjonar som tidvis kan bli litt pompøse for å få fram det store i den lokale fortellinga dei skal løfte opp og fram. Slik er det ikkje med ”Slompetreff”. Oppsettinga er upretensiøs og slentrande, fullstendig i Prøysens and der det enkle og kvardagslege er det viktige. Skumsvoll og Joachim er hundre prosent tru mot opphavet og har laga ei oppsetting som både gjennom Prøysens tekster og rike metaforbruk, men også i detaljar og spel, får fram ei fortellarstemme og noko autentisk eg trudde forsvann då Prøysen døydde for meir enn førti år sia. Morten Joachim har sjølv ansvar for regien. Han har laga ei oppsetting full av varme tablå der dei fire novellene blir presentert meir eller mindre som ei sams historie. Fem dyktige profesjonelle skodespelarar i dei viktigaste rollene ber det meste, men utan den spesielle bruken av statistar kunne dette blitt atskillig tammare.

Folkloren er viktig hjå Prøysen, men det er ikkje alltid like lett med amatørar og personinstruksjon. Morten Joachim har meistra denne utfordringa ved å konsentrere seg om nokre få av dei, og det så godt at det stundom var vanskeleg å skjøne om dei verkeleg var amatørar. Dei øvrige nyttar han meir som kulisser. Spesielt vellukka er det når statistane står fram som eit tidsvis ganske absurd talekor, som ei slags røysta frå folkedjupet som gjer det heile temmeleg humoristisk. I tillegg har Joachim fått god hjelp av den særs naivistiske koreografien til Aina Lundby som gjennom medvite overspel er sjølvironisk så det held. I ei nydeleg blanding av alvor og skjemt ler og gret vi om kvarandre. Sjølvsagt blir det heile bunde inn av eit utsøkt knippe av Prøysens mange songar. Og aldri har eg høyrt ”Slipsteinsvalsen” sårare og meir mollstemt enn i Ingjerd Egebergs tolking.

”Slompetreff” blir spela ved Prøysenstua i Ringsaker til og med sundag 24. juli.  

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 21. juli 2011)

TEATER

Fru Guri av Edøy
Av Peggy Kristine Kruse
Regi: Ronald Rørvik
Komponist og orkesterleiar: Asgeir Gjøstøl
Scenografi: Ronald Rørvik og Anne Spets
Kostyme: Anne Spets
Med: Turid Røen Kroknes, Lasse Valdal, Per Kjerstad, Oddrun Valestrand, Ketil Hugaas m.fl.
Gurisenteret, Smøla

Bildetekst:
MILD OG MYNDIG: Fru Guri (Turid Røen Kroknes) er ei både mild og myndig kvinne. FOTO: WIGDIS WOLLAN

Eit historisk spel om sterke og myndige kvinner i ei uroleg tid.

Den vesle øykommunen Smøla på Nordmøre hyser heile to viktige minne frå den tidlegkristne tida i landet. På øya Kuløy har det i hundrevis av år stått ein runestein, den såkalla Kulisteinen, som kan vere så gamal som frå Håkon den Godes første kristningsforsøk på midten av 900-talet. Og på naboøya, Edøya, står ei steinkyrkje som truleg blei bygd i kong Sverres tid rundt 1190. Då ein feira at kyrkja var 800 år i 1990, skreiv Peggy Kristine Kruse, sjølv busett på Smøla, det historiske spelet ”Fru Guri av Edøy”. Det blei dei første åra spela tett attved kyrkja, men vaks seg etter kvart så stort og populært at det for to år sia blei opna eit eige ”Gurisenter” ved ferjeleiet, eit vakkert kultur- og opplevingssenter teikna av arkitektane Askim/Lantto. Der er det i tillegg eit flott utandørs amfi med plass til heile tusen tilskodarar. Med den gamle steinkyrkja i bakgrunnen, og eit bølgande kulturlandskap i mellom, blir ”Fru Guri av Edøy” spela på Gurisenteret i juli kvar sommar.

Med bakgrunn i kyrkja og Kulisteinen har Peggy Kristine Kruse skrive eit drama som er rein fiksjon, men som er så vidt tru mot historia, at handlinga godt kunne ha skjedd. Ho tek oss attende til 1180-talet med klåre konfliktar mellom kyrkje og kongemakt. Fru Guri av Edøy (Turid Røen Kroknes) er ei sterk og myndig dame med ei godt forankra gudstru, og ein overordna draum om å bygge opp att ei kyrkje på Edøy slik at etterkomarane hennar kunne ha ein plass å bli døypt og gift, og ho sjølv ein stad å bli stedt til kvile. Inn i denne historia diktar Kruse opp ein svær sosial roman om folka på dei to øyene og strevet deira for eit verdig liv. Ho målar ut eit landskap fullt av konfliktar både lokalt og storpolitisk, om bortgifte, uekte born, maktkamp og kjærleik. Og heile tida med fru Guris visjon om kyrkja som eit viktig bakteppe. I tillegg har ho lagt inn eit aldri så lite kvinnepolitisk aspekt. Medan mennene kivar om makt og prestisje og er stolte og sta, er det tre generasjonar kvinnfolk som står for kjærleik og sunn fornuft.

I eit nydeleg amfi, med flott scenografi og med kyrkja som ein særs viktig del av kulissene blir dette dramaet presentert av eit ensemble med ei god blanding av lokale amatørar og profesjonelle. Det er store, relativt spektakulære masse- og danseopptrinn i tidsriktige kostyme, og når fru Guri døyr medan kyrkjeklokkene ringer, sola forsvinn bak skydekket og temperaturen med eitt fell fleire gradar, er det nesten litt magisk. Det siste var nok rein flaks på den framsyninga eg såg, men her er nok av einskildscener som kan røre dei fleste. Trass i dette, har oppsettinga mange problem. Det viktigaste trur eg ligg i teksten. Kruse har litt for mye ho vil fortelle, og det fører til eit så stort persongalleri, og så komplisert intrige at ein ikkje får høve til å bruke nok tid på kvart opptrinn til at dei kan bli truverdige. Når det går som fortast, blir dette kompensert med skjemmande overspel. Eg trur regissør Ronald Rørvik med fordel kunne ha stramma inn historia, konsentrert seg om det viktigaste og dvela meir ved sentrale scener som nå fekk for mye karakter av stutte tablå. Då hadde særleg dei mannlege aktørane fått meir å spele på, og blitt heile personar til å forstå og tru på slik vi gjer det med kvinnfolka. Oddrun Valestrand er svigerdottera til fru Guri, og veks gradvis gjennom framsyninga frå å vere den relativt anonyme kona til mannen sin, til å bli ei sterk og sjølvstendig dame, klår til å ta opp arven etter Guri. Turid Røen Kroknes som Guri sjølv, er først og fremst songar, og neppe vant med roller med så lite song. Men ho spela Guri med stor autoritet og viste oss ei sterk dame, med draumar og visjonar, med den tvilen som er naudsynt for å kunne tru, og med eit sjarmerande pragmatisk forhold til både sanning og gudstru når det kom til stykket.
Amund Grimstad 

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. juli 2011 med den litt misvisande overskrifta: «Spektakulært og springande».) 

OLIVER! 
Av Lionel Bart
Omsett av Klaus Hagerup
Regi og koreografi: Ingrid Kummeneje
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Berit Haltvik With
Musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Bildet:
MATLAUSE: Fattigheimsbarna har ikkje mye mat på tallerkane.  FOTO: GEORG VESTERHUS

Ei oppsetting til å bli i godt humør av.

Det er 28. gongen teaterlaget i BUL, Nidaros set opp sommarteater på Munkholmen, og tredje gong at Oliver! står på plakaten. Eg har vore så heldig å ha sett nesten alle produksjonane, og uakta om spelet kan vere ujamt, blir eg alltid i godt humør av å sjå desse oppsettingane. Denne var ikkje noko unnatak i så måte, snarare tvert om. Ei hjertevarm framsyning med einskildopptrinn som kan provosere tårekanalane, og med song- og dansenummer som er forbausande godt framført.

 Charles Dickens’ historie om den foreldrelause Oliver Twist og det småkriminelle miljøet blant Londons fattigaste, er truleg så godt kjend at eg kan halde meg frå eit resymé. Lionel Barts musikalversjon er relativt tru mot Dickens, og det er altså allereie  tredje gongen BUL set han opp. Produksjonane, med dryge ti års mellomrom,  har vore ganske ulike. For eit ensemble som ikkje har all verdas stemmeprakt, og som i tillegg skal slite med tårnakustikken på Munkholmen, neppe laga for å sette opp musikalar, er det eit enormt framsteg at dei nå nyttar mygg. Det gjorde at songen denne gongen kom atskillig betre til sin rett.

Det er Ingrid Kummeneje som i år har ansvaret for både regi og koreografi. Ho er ein veteran i BUL-miljøet, men det er første sjølvstendige regioppgåva hennar for teaterlaget. Det kom ho særs godt frå. Tårnet på Munkholmen set enorme grensar for scenografi og scenisk utfalding, og eit stykke som dette, med mange scener og store opptrinn, er ikkje lett å få stappa inn i tårnet. Men ho greier det godt. Sceneskifta er mange, og vi må ha litt fantasi for å følge med, men ikkje meir enn at dette går særs bra. Og koreografien og masseopptrinna hennar er rett og slett ganske imponerande.

Ensemblet er stort og aktørane unge av alder. Men mange av dei er likevel relativt røynde skodespelarar. Robin von Bargen som spela Oliver er ganske fersk, men kjem godt frå debuten. Han framstiller ein litt naiv, stille og nesten underspela Oliver, ein som openbert ikkje høyrer til i miljøet, og som verkar særs forundra over omgjevnadane. Og så blir han nydeleg kontrastert av ein som verkeleg høyrer til, Randin Mikael Kummeneje, som spelar Luringen med enorm autoritet og minst like mye sjarm. Teaterlaget i BUL er ein stor dugnadsgjeng, men denne produksjonen var nesten som eit lite familieføretak. Mor Kummeneje med regien, og tre blad av neste generasjon på scena. Og alle tre gav oss flotte og varme soloprestasjonar. Om mye er forskjellig i dei tre oppsettingane BUL har hatt av Oliver!, er likevel eitt det same. Magnus Lie Hetland har vore med i dei alle. Denne gongen spela han herr Buldre i ei i dobbel tyding særs omfangsrik rolle.

Det er sjølvsagt ganske ulikt nivå på amatørane i BUL, og det songlege kan nokre gongar bli i svakaste laget. Med mygg blei songnumra denne gongen riktig så bra, men det gode resultatet skuldast også ein dyktig musikarkvartett og særs god lydkøyring. Og så må eg få framheve kostyma. Berit Haltvik With og Teateratelier Design har gjort ein kostymejobb som er noko av det beste eg har sett i BUL.

Dickens’ fortelling om Oliver var i si tid eit sterkt samfunnskritisk dokument. I musikalversjonen til Lionel Bart forsvinn ein del av den kritiske brodden, og i denne produksjonen er det heller ikkje så veldig mye att av den. Rett nok er det litt skummelt av og til, men i hovudsak er dette blitt ei humoristisk, hyggeleg og ganske ufarleg oppsetting.  Det er greitt nok, og for den som vil hygge seg med dei unge entusiastane i BUL, er Munkholmen staden ut denne månaden. 
Amund Grimstad

TEATER 

Your brother. Remember?
Av Zachary Oberzan
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
Kickboksing mot tre: Scena som stykket hentar tittel frå. Foto: Zachary Oberzan

Ei lågmælt, varm og sterk framsyning, særs personleg, men langt frå privat.

Zachary Oberzan er ein dyktig og velrenommert skodespelar. Mellom anna er han medlem av gruppa Nature Theatre of Oklahoma som har gjesta Norge med eit par særs gode produksjonar dei siste to åra; No Dice (der han sjølv var med) og Romeo & Juliet. Som oss alle har han ei fortid og ein barndom. Oberzan vaks opp i ein syskenflokk på tre der han og den litt eldre broren Gator i ungdomen mora seg med å lage videoparodiar på favorittfilmane sine. For dryge tjue år sia spela dei inn sin eigen versjon av Jean-Claude Van Dammes Kick Boxer frå 1989, ein film som handla om to brør der den eine blir lam etter ein brutal kickboksekamp i Bangkok, og der den andre skal gjere gjengjeld og rette opp brorens ære. Filmen er basert på ei sann historie, og synte ein nokså firkanta og uferdig Van Damme i ei ganske naivistisk setting. Slik sett kan ein seie at videoversjonen til Oberzanbrørne fekk eit i dobbel tyding sterkt slektskap med originalen.

Tjue år etter er mye vatn runne ut i havet, og Oberzanbrørne har gått ulike vegar. Zachary er blitt ein vellukka teatermann med både plate- og filmutgjeving på merittlista, medan Gator har store problem med dop, og har mange fengselsopphald bak seg. Men Zachary får broren med på å lage ei ny innspeling av filmen, og den teaterframsyninga han i desse dagar gjestar Trondheim med, er ei kryssklipping av originalfilmen og dei to videoversjonane, knytt saman av han sjølv som kommenterer det heile.

Det er ei blitt ei lågmælt framsyning som opererer på eit utal plan. Den leikne, uskuldige og særs naivistiske tilnærminga frå guterommet for tjue år sia er tatt med som ramme også for  nyinnspelinga. Men med det bakteppet vi etter kvart får rulla opp, og der Gator er særs open om fengselsopphald og dopproblem, blir vi etter kvart drege rett frå uskuldig barndom der framtida er ein fjern visjon og alt er mogeleg, til ein røyndom som er meir enn brutal. Tittelen til oppsettinga er henta frå Kick Boxer då yngstebroren under treninga skal sparke ned eit tre, men finn det for tøft, og er i ferd med å gi seg. Instruktøren hans minner han på kvifor han held på med dette prosjektet; It’s your brother. Remember? Med det som har skjedd med Oberzanbrørne dei siste tjue åra, blir dette nærast profetisk, og ei særs sterk scene.

I ei nedtona, og temmeleg low pitch setting lar Zachary Oberzan dei tre filmane i hovudsak tale for seg. Hans eiga rolle på scena er redusert til eit minimum, og slik blir dette eit skuleeksempel på kor sterkt og rett det er å nytte devisa ”show them, don’t tell them”. Her er det likskapen og samstundes kontrasten mellom dei tre innspelingane som spelar hovudrolla, korleis noko som berre skulle vere ein leik på guterommet i ettertid er blitt både profetisk og dermed metateater på særs høgt nivå. Særleg sterkt er det når Gator på grunn av abstinensproblem må avbryte delar av nyinnspelinga.

Zachary Oberzan har laga ein produksjon som formidlar ei særs trist og personleg historie, men presentert utan å bli privat og med masse humor og varme. Det er ei, og samstundes eit utal historier om to brør, om to heilt ulike lagnadar, og kanskje også om kor lite som skil når det kjem til stykket. Men først og fremst er det uvanleg godt teater.
Amund Grimstad

TEATER

Tro, håp og kjærlighet
Av Ödön von Horváth
Omsett av Eirik Stubø
Regi: Jonas Corell Petersen
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Komponist: Gaute Tønder
Med: Janne Heltberg Haarseth, Cici Henriksen, Kristofer Hivju, Trond-Ove Skrødal og Trond Peter Stamsø Munch
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
HAKK I PLATA: Byråkratiet blåser ein lang marsj i argumenta til Elisabeth. FOTO: GT NERGAARD

Skremmande aktuell, men i ei innpakking som gjer byråkratiet, kanskje den største vekstbransjen i landet, både ynkeleg og farleg.

Jonas Corell Petersen gjorde stor suksess med oppsettinga av ”Unge Werthers Lidingar” på Det norske teater i fjor haust. Etter det blei han engasjert av Trøndelag teater, men med ein tillit som blir få regissørar til del. Han fekk sjølv avgjere kva han ville sette opp. Valet falt på ”Tro, håp og kjærlighet” av den ungarsk-austerrikske forfattaren Ödön von Horváth (1901-38). Trass i at von Horváth døydde i alt for ung alder, rakk han å skrive heile 17 skodespel, det meste før han i 1937 reiste frå den nazismen han lenge hadde vore av dei sterkaste åtvararane mot. I Tyskland blei stykka hans forbode, og lenge var produksjonen hans meir eller mindre gløymt. Dette har endra seg dramatisk, og nå er han blant dei mest spela tyskspråklege forfattarane. Trøndelag teater viste for tre år sia komedien ”Kasimir & Karoline”. Den skreiv von Horváth i 1932, det same året som ”Tro, håp og kjærlighet”, men bortsett frå den underliggande kritikken mot og angsten for det Tyskland som var på frammarsj, er dei to stykka temmeleg ulike. Eirik Stubø sette opp ”Tro, håp og kjærlighet” på Nationaltheatret for ti år sia, og det er hans omsetting som nå blir nytta i Trondheim.  

Medan oppsettinga på Nationaltheatret vara i nesten to timar med 19 aktørar, er framsyninga på Trøndelag teater skore ned til berre ein time og fem skodespelarar. Her er det kutta dramatisk. Frå å vere eit utal stutte scener, får vi i staden fem klåre og relativt sjølvstendige tablå presentert i ei underfundig og særs humoristisk, men også uvanleg form. Det er tydeleg at Petersen verkeleg vil noko, og han nyttar eit litt absurd og temmeleg komisk teaterspråk der musikk og repetisjon blir grunnleggande element.  

Elisabeth (Janne Heltberg Haarseth) vil ikkje anna enn å arbeide og leve eit normalt liv med sal. Til det treng ho eit handelsbrev, og for å få det treng ho pengar. Det har ho sjølvsagt ikkje, men så har ho høyrt at ein kan førehandsselje liket sitt til anatomiske eksperiment, oppsøker eit laboratorium for å selge kroppen sin (!), og møter for første gong byråkratiet. For det er dette oppsettinga handlar om. Det firkanta, bokstavtru, relativt andletslause byråkratiet som ikkje har snev av rom for skjønn, og som fortonar seg som ein massiv vegg. Dette illustrerar Petersen glitrande ved å la dei fire som representerer styresmakter, det offentlege og det ugjennomtrengelege stå fram som eit lite orkester som i staden for fornuftige svar spelar marsjar om att og om att, i starten urkomisk, men etter kvart kanskje litt langdrygt.  

Gjennom dei fem ulike tablåa følgjer vi Elisabeths veg frå optimisme til det komplette nederlag, frå kontor til kontor. Som ein kaptein Yossarian møter ho sine Catch 22, og som Kafkas Josef K. stangar ho berre hovudet i veggen. Elisabeth har mengdevis av litterære og historiske slektningar, og mange vil vel få assosiasjonar til Maria Amelies møte med norsk innvandringspolitikk.  Janne Heltberg Haarseth får utmerka fram den fortvila omdanninga frå ei livsglad ungjente til suicidal desperasjon. Tidvis nyttar ho metagrepet, vender seg til publikum, og nærast kommenterer seg sjølv. Dei fire byråkratane har trass i steinandlet likevel nokre få menneskelege trekk, men dreg seg raskt inn i den trygge og stivna rolla for å berge karriere og omdømme. Vi har heile spekteret representert frå den fascistoide politikvinna til den naive og angstbiterske offentlege tenestemannen som berre vil at alt skal vere pinleg korrekt. Det same spennet av byråkratar som verdshistoria har gitt oss frå Adolf Eichmann til norske statssekretærar, for å ta to av ytterpunkta.  

Jonas Corell Petersen har tatt med seg partnarane sine frå ”Unge Werthers Lidingar”. Den repeterande musikken som meir enn noko får fram det byråkratiske ”hakket i plata”, er skrive av Gaute Tønder. Nia Damerell, har laga ein relativt enkel, men særs effektiv scenografi, der enkel skilting fortel oss kva for kontor og folk vi har å gjere med (dei er jo alle likevel like). Særleg likte eg den låge himlinga som gjorde oppegåande menneske til krypande individ.  

”Tro, håp og kjærlighet” er ei stutt og tett oppsetting som syner oss både makta som ligg i byråkratiet, men også kor ynkeleg og svakt det eigentleg er. Trass i den særs stramme regien, har Petersen ein del dramaturgiske problem. Etter ei frisk og humoristisk opning, blir mye føreseieleg, og det repeterande grepet blir etter kvart noko keisamt. Framsyninga mistar litt av grepet undervegs, men tar seg opp att i finalen der til og med applausen er velregissert.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. april 2011.)

TEATER

The Precision of Freedom
Av Banality Dreams
Regi: Johannes Dullin
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen, Svartlamon

Bildet:
FRITT?: Vegen er stutt frå Edens hage til syndefallet, eller frå fridom til tvang. FOTO: ISKENDER KÖKCE

Ei utforsking av fridomsomgrepet som syner at det ofte berre kan vere ei tunn hinne mellom fridom og fengsel.

Til alle tider har mennesket søkt fridom, men like fullt er det framleis i lenker både i mikro- og makrokosmos. Den tysk-norske teatergruppa Banality Dreams har laga ein produksjon der dei ønsker å utforske fridomsomgrepet, og det gjer dei gjennom sju aktørar som på ulike vis syner oss kvardagens banalitetar og trivialitetar. Fridom blir oppfatta særs ulikt, og kan vere alt frå politisk og økonomisk fridom, via høve til å ta eigne val og til den spontane lykkerusen små kvardagsaugneblink kan gi deg. Før framsyninga googla eg tittelen på oppsettinga, og ikkje langt nede blant treffa spratt ”Operation Enduring Freedom” opp! Då har du for så vidt spennet, og også det faktum at det som mange opplever som fritt, kan for andre vere eit fengsel. I prosjektet til ”Banality Dreams” konsentrerer dei seg nok i hovudsak om ulike former for privat fridomskjensle, og dei er sterkt prega av vestleg tankegang der fattigdom, krig og svolt er fråverande og utanfor tema. Utforskinga deira blir dermed relativt privat, men likevel langt frå uinteressant, og heller ikkje utan konfliktar. Snarare tvert om.

Framsyninga har inga historie, og knapt nokon scenografi. Eit svart rom, sju aktørar, og nokre rekvisittar. Tilsynelatande skjer det meste spontant og litt uregissert, men i høgste grad berre tilsynelatande, for bak utforskinga og det eksperimentelle, finn vi både særs stram regi og ikkje minst koreografi. Dei sju i gruppa forheld seg til kvarandre, og vi får del i ulike former for menneskeleg oppførsel og ikkje minst treffsikre observasjonar av korleis menneska ter seg i grupper og kvar for seg. Eit område der avstanden frå tvang til den ultimate fridomskjensla kan vere særs stutt, er det seksuelle, og her får vi eit utal referansar, både komiske og vonde. Innafor religionen kan ofte det same vere tilfellet, og om det ikkje var like eksplisitt som med dei erotiske scenene, las eg i alle fall sjølv mange religiøse metaforar inn i oppsettinga.

Når ønsket om fridom kan bli som sterkast, er ofte vegen til overtrampet stuttast. Det får vi mange døme på, og særleg i finalen som er mye bad taste ikledd vakker ferniss, eller ein slags det stygges estetikk. Framsyninga er leiken, full av gode observasjonar og ikkje minst er ho ganske humoristisk. Men noko svar på kva fridom er, gav ho ikkje. Og det var kanskje heller ikkje meininga. Oppsettinga blir vist på Black Box i Oslo torsdag og fredag denne veka.
Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 30. mars 2010)

TEATER

Rock’n Roll Wolf
Basert på ein filmmusikal av Elisabeta Bostan
Musikk av Temistocle Popa og Gerard Bourgeois
Attdikta og dramatisert av Tyra Tønnessen og Ragnar Olsen
Regi: Tyra Tønnessen
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Jonas Digerud
Musikalsk leiar og arrangør: Åsmund Flaten
Lysdesign: Eivind Myren
Masker: Else Lisø
Med: Ingrid Bergstrøm, Pål Christian Eggen, Mads Bones, Jan Erik Berntsen, Marianne Meløy m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
SØT KLØE: Etter søt kløe kjem sur svie, kanskje særleg for den som har seg med fienden? FOTO: GT NERGAARD

Det er ikkje eitt, men mange eventyr som utspelar seg på hovudscena på Trøndelag teater. Og det er eit eventyr at dei har fått det til!

For ein generasjon nordmenn, dei som er tretti pluss, er historia om geita og ulven nesten like uløyseleg knytt til jula som grevinna og hovmeisteren for andre. Men for dei fleste er dette fullstendig ukjend stoff, så her trengst det ei oppklaring før eg kan ta fatt på meldinga av urpremieren på ”Rock’n Roll Wolf” på Trøndelag teater. I 1976 laga den rumenske regissøren Elisabeta Bostan filmmusikalen ”Ma-ma”. Manuset er basert på eit gamalt rumensk eventyr om ei geit og hennar tre killingar, og om ulven som er svolten og vil ete killingane. Til alt overmål er ulven også gudfar til geita! Filmen var eit svært russisk/rumensk/fransk samarbeid der både Moskva Isballett, Bolsjojteatret og Sirkus Moskva tok del. Det finst eit utal versjonar, klippingar og dubbingar av han, men den engelskspråklege er best kjend her heime ettersom han med ujamne mellomrom har vore vist på NRK med den misvisande tittelen ”Med Grimm og Gru”. Filmen har fått kultstatus, blir ofte vist i samband med jula, og stort sett ligg han også ute på NRK si heimeside. Sjølv er eg blant ignorantane, og har vore nøydd til både å sjå og lese meg opp på noko som eg for berre få månader sidan ikkje ante eksisterte. Men for ein heil generasjon er eventyret altså del av kulturarven. Dette misforholdet er nå Trøndelag teater i ferd med å rette opp.

Då nytilsett dramaturg Ingrid Weme Nilsen, og like nytilsett teatersjef Kristian Seltun hadde sitt første møte hausten 2008, var ”Rock’n Roll Wolf” førsteforslaget til musikal frå dramaturgen. Men vegen til scena blei lang. Det var ikkje gjort over natta å spore opp dei som sat på rettane. Partituret hadde gått tapt, så kapellmeister Åsmund Flaten måtte lytte til musikken, skrive ned og arrangere alt på nytt. Tyra Tønnessen laga eit grovmanus, vel så mye på grunnlag av eventyret, og rimsmeden Ragnar Olsen gav deretter dette ein trøndersk språkdrakt med bøttevis av artige ordspel, metaforar og norske referansar. Tyra Tønnessen har til slutt sett det heile i scene, og resultatet fekk vi omsider sjå denne helga. Og med ingen ringare enn snart åttiårige Elisabeta Bostan som heidersgjest i salen.

Historia er i utgangspunktet enkel. Geita (Ingrid Bergstrøm) bur åleine med sine tre små killingar. Som alle andre har ho både lengt og drifter, men som einsleg mor blir ho sett på med moralsk forarging av dei andre dyra i dette fargerike menasjeriet. Ein ulv (Pål Christian Eggen) kjem forbi, og eit absurd, umogeleg og sterkt erotisk forhold oppstår mellom dei to, visualisert gjennom ei nydeleg scene der dei klør kvarandre. Geitemora har sine små å ta vare på, og ulven blir sjalu, i tillegg til at han sjølvsagt har sine naturgitte instinkt som det er vanskeleg å fri seg frå. Ulven blir eit trugsmål for killingane, men mora vil gjerne ut på livet, så ho innprentar ungane om at dei berre må låse opp for henne, og at dei skal kjenne ho att når ho syng ”Mamma e hjæm”. Ulven snappar opp songen og går i trening for å synge i falsett. Meir skal eg ikkje røpe.

Dette er sjølvsagt skumle saker, men for å vise dei minste at teater er illusjon og berre eventyr, startar framsyninga med open scene, songøvingar, ein killing som helst vil sitte på fanget til ulven, og ei lita pedagogisk innføring. Det er eit glimrande grep. Resten av framsyninga er produsert  med akkurat same fingerspisskjensle.

Det er eit stort ensemble med flotte masker og kostyme, velkoreografert og i eit utal opptrinn og sceneskift der alt går saumlaust, leikent og synkront. Pål Christian Eggen og Ingrid Bergstrøm i dei berande rollene gir trygge og botnsolide tolkingar, og det øvrige ensemblet står ikkje attende. Tyra Tønnessen har fått til ein utruleg bra person- og ikkje minst typeinstruksjon der dei tre killingane er eit kapittel for seg. Hanna Seth Johnsen, Thea Bjerkan og Ada Bull, i alderen ti til seks, leverer det beste eg nokon gong har sett av barn på ei norsk scene. Og det i ei langvarig og tekstrik framsyning med mye solosong!

Scenografien til Dagny Drage Kleiva nyttar dreiescena utmerka, og hennar mange fantastiske kostyme gir masse næring til fantasien. Om eg skulle ha ei innvending eller to, må det vere at Kleiva og Tønnessen kunne ha vore litt meir kresne med sceneskifta. I andre akta blir det vel mange av dei. Og som landets fremste musikalscene må teatret snart koste på seg betre lydanlegg. Framifrå orkester og gode songarar fortener betre, og ikkje minst kan det vere vanskeleg å få med seg alle dei underfundige poenga Ragnar Olsen har fylt framsyninga med.

”Rock’n Roll Wolf” er blitt ei heilstøypt oppsetting som har så godt som alt. Ho er underhaldande, artig, spektakulær, velspela, godt koreografert, full av vakre songar, og har i tillegg ei historie med uendeleg mange lag. Her er rein underhaldning og god moral for ungane, og her er norsk rovdyrdebatt, seksualmoral, surrealisme, mengdevis av undertekst para med god musikk, fantasifulle kostyme og masker, god koreografi og framifrå spel, alt gjort på eit særs leikent vis.

Eit eventyr kan vere så mangt. Frå folkeeventyra som både kunne ta småfolks parti og ha oppdragande eller skremmande effekt på ungane, til kvardagsmenneskets eskapisme i ønsket om ”eit lite eventyr”. Musikalen ”Rock’n Roll Wolf” har alle desse dimensjonane i tillegg til at det også er eit eventyr i seg sjølv at teatret har fått det til.
Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. mars 2011) 

TEATER

Den skallede sangerinnen 
Av Eugène Ionesco
Produsert av Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Regi: Cathrine Hoem og Petter Rossvoll
Scenografi: John Trygve Angvik 
Kostyme: Tina Elisabeth Johansen Aas
Framført av Edel Maria Landsem, Ole Leirvik, Siriann Petronella Berdal, Andreas Oddnes Dahle, Marit Lauritzen og Marius Grønnås
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus

Bildet:
SAMANTREFF: Scena der to ukjende finn ut at dei er gifte, meisterleg tolka av Siriann Petronella Berdal og Andreas Oddnes Dahle, og der Marit ”Sherlock Holmes” Lauritzen i midten heller litt malurt i begeret etter kvart. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

Nok ein god produksjon frå SIT si side, men skjemma av noko så grunnleggande som elendig diksjon.

SIT leverer nye oppsettingar kvar fjortande dag for tida, og slikt kan det fort bli overflatisk samlebandsproduksjon av. Eg var difor litt utrygg på kva vi kunne vente oss når dei gav seg i kast med Ionescos mest kjende drama, og kanskje den verkelege grunnleggaren av det absurde teater, men utruleg nok kjem dei nok ein gong ned på beina. 

Ionesco skreiv ”Den skallede sangerinnen” i 1948, fire år før Beckett kom med si venting på Godot. Når Beckett ofte blir rekna som det absurde teatrets grunnleggar, er det difor ikkje heilt rett. Og det som også er viktig, er at Ionesco nytta mye meir humor enn Beckett slik at ”Sangerinna” stort sett når eit langt større publikum enn ”Godot”. Men det er ikkje difor sagt at det er lettare å spele Ionesco. Der han let aktørane halde praten i gong med trivialitetar og kvardagsbetraktningar og samstundes syner oss kor surrealistisk røyndomen eigentleg er, blir dette fort så komisk og overtydeleg at det er freistande å falle ned på overspel. I staden er det viktig å halde maska, å spele som om dette var dødsens alvor. Det tener ensemblet, og kanskje endå meir regissørane, til stor ære at dei stort sett greier å halde seg i skinnet, og spelar med alvorstynga andlet.

Ein bør kanskje ikkje flagge spesielle preferansar som teatermeldar, men blant alle drama er ”Den skallede sangerinnen” ein av dei største favorittane mine. Og særleg er scena der dei to som møter kvarandre heilt tilfeldig og som etter kvart, og gjennom stadige utbrot om kva for samantreff dette er, finn ut at dei faktisk deler seng og er gifte, for meg ein av dramatikkens verkelege ”højdare”. Ho er ikkje enkel å framføre truverdig, men Siriann Petronella Berdal og Andreas Oddnes Dahle gjer det fortreffeleg, tar seg god til dei naudsynte pausane, og er tilsynelatande like overraska over kvart einaste ”samantreff”.

”Den skallede sangerinnen” er blitt til på stutt tid og med låge produksjonskostnadar. Likevel lir ikkje produksjonen av å vere hastverksarbeid. Med eitt unnatak. Uttale er noko av det mest grunnleggande når ein står på ei scene. Når ein av aktørane har så dårleg diksjon at det tidvis er uråd å høyre kva som blir sagt, og i tillegg sluker mange av orda, handlar ikkje dette om kostnadar, men om at instruktørane ikkje har tatt seg tid til å luke vekk heilt basale feil.
Amund Grimstad

TEATER

Hjem Kjære Hjem
Av Andreas Garfield
Produsert av Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Regi: Andreas Ven Langø
Scenografi; Sigmund Størseth
Kostyme: Laila Nygreen
Framført av Marius Kolkin, Cathrine Hoem og Andreas Aass Engstrøm
Studentersamfundet i Trondhjem, Dreiescena 

Bildet:
IDYLLISK?: Tilsynelatande gemyttleg og hyggeleg taffel, men det er utanpå. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

 Relativt velspela om eit viktig tema, men med eit alt for føreseieleg manus.

I kjølvatnet av Vietnamkrigen kom det dusinvis av amerikanske filmar og drama om Vietnamveteranane, om traume, mistilpassing, framhald av krigen etter at dei kom heim, og you name it. Sjølv om temaet har vore problematisert mye etter norsk FN-innsats i Midt-Austen dei siste tretti åra, har det likevel skjedd lite på scena. Men med norsk krigsdeltaking for første gong på 70 år, kjem det kollektive (dårlege?) samvitet med eitt opp i dagen, og vi opplever for tida nesten ein eksplosjon i krigsdramatikk. På Propellen scenetekstmønstring for ei veke sia var det to krigsrelaterte stykke, i nyskriven norsk dramatikk ser vi at temaet er populært, og nå har altså også SIT tatt opp hansken. Teater skal spegle samtida, vere både eit korrektiv og ta tema opp til drøfting, så eg skal ikkje kritisere krigsdramatikken. Men det må vere lov å seie at alt ikkje er like godt. Og når SIT har gått til den danske dramatikaren Andreas Garfield, født i 1976 og utdanna dramatikar i Århus for fire år sia, har dei diverre ikkje vald på øvste hylle, for dette er ein ganske føreseieleg og nesten sjablongmessig tekst, rett nok med ein viss dramaturgi, men altså særs politisk korrekt og utan evne til korkje å provosere eller stille viktige spørsmål.

Så blir utfordringa kva SIT greier å gjere med slikt, og resultatet er faktisk langt betre enn utgangspunktet. Eit ungt sambuarpar i nyerverva  husvære på Øya i Trondheim har seg så det held og får sett standarden i opningsscena. Kim (Marius Kolkin) og Iben (Cathrine Hoem) er rett etter eit hektisk knull i full gang med å førebu middagsselskap der gjesten er Carsten (Andreas Aass Engstrøm), kaptein i dei norske styrkane i Afghanistan og på stutt perm heime i Trondheim. Carsten og Kim er gamle barndomsvener, og har vore saman på GSV i Kirkenes. Der Kim chickened out og valde sivilt liv, IT, og småborgarleg tosemd, drog Carsten først til Kosovo og deretter Afghanistan. Nå kjem han på middag, og stemninga er intens både medan vi ventar, og ikkje minst etter at han har kome. Sjølv om innhaldet er særs føreseieleg, skal eg halde meg frå å fortelle kva som skjer, men middagsselskapet blir ikkje slik nokon av dei tre hadde venta.

Det er eit tett og tekstrikt lite kammerspel vi får presentert, men tekstgrunnlaget er diverre så firkanta at korkje Carsten eller Iben blir heilt til å tru på. Båe aktørane gjer så godt dei kan, og faktisk meir til, men det er vanskeleg å tøye spelet lenger enn teksten. Men i Kim har Garfield greidd å lage ein person som har mange sider og som utviklar seg undervegs, og ikkje berre slik vi ventar.

For nærare tjue år sia sette Marit Moum Aune opp ein uvanleg god versjon av Dylan Thomas’ Milkwood i Studentersamfundet der ho plasserte publikum på dreiescena, og dreidde oss rundt medan det blei spela opp mot veggane på bakscena. Den scenografiske løysinga denne gongen er litt i same gata, og like velfungerande. Publikum sit på bakscena heilt inn mot dreiescena, og scena blir køyrd fram og attende slik at vi på genialt vis blir losa gjennom det vesle husværet til Iben og Kim. Når sjølve scenografien til Sigmund Størset i tillegg er gjennomført og stilsikker, er vel det meste sagt.

SIT skal ha honnør for å sikte høgt, og ikkje gjere det så lett for seg. Denne produksjonen slit med eit etter mitt syn alt for dårleg tekstgrunnlag, men det vesle ensemblet greier likevel å lage ei brukbar framsyning ut av det.
Amund Grimstad

TEATER 

I much prefer being able to see the eyes
Manus og regi: Toril Solvang
Scenografi: Jon Skulberg
Med: Stine Fevik og Henrik Hoff Vaagen
Verkstadhallen, Svartlamon

Bildet:
FLYKTIG: Leik med glas, kommunikasjon og kjensler. FOTO: PÅL HOLDAHL 

Leikent, godt observert og framifrå presentert om kommunikasjon og mangel på slikt i ei verd der avstandane berre tilsynelatande blir stuttare.

Det er scenetekstmønstring i Trondheim og Verdal ei heil veke til endes. Arrangør er ”Propellen” som er ein laust samansett organisasjon for fremjing av ny dramatikk, og som i nokre år har hjelpt til med å produsere framsyningar og organisere seminar og workshops. På relativt kort tid har ”Propellen” vakse seg frå å vere ein meir eller mindre lokal greie i Trondheim til å bli ein institusjon av nasjonal tyding. Denne vekas scenekunstmønstring kan by på ikkje mindre enn fem urpremierar, presentasjon av skisser og utkast, dramatikarsamtalar og meir til. Vi er nå drygt halvvegs i programmet, og sjølv har eg fått med meg opningsframsyninga ”Void Story”, eit gjestespel som blei meld i Klassekampen laurdag, ein improvisasjon over tekstar av lyrikaren Arild Vange og produksjonar av Ellisiv Lindkvist, Toril Solvang, Johan Harstad, Kristofer Grønskag, Helle Levang Moum samt Gunnar Wærness og Erik Dæhlin. I tillegg har det vore dramatikarsamtalar med Johan Harstad, Kate Pendry, Ellisiv Lindkvist og den danske dramatikaren Line Mørkeby. Det har så langt vore eit stort mangfald, og sjølvsagt produksjonar av ganske ulik kvalitet. Det vil føre alt for langt å melde alt. Eg har difor vald å konsentrere meg om ei av oppsettingane, ”I much prefer being able to see the eyes”, av di ho på mange vis skilde seg ut både i tema, innhald og framføring.

Toril Solvang er utdanna dramatikar frå Dramatiska Institutet i Stockholm og dramaturg frå Universitetet i Århus. Ho har tidlegare hatt regien på ”Linus og Sirkusfuglene” av Nina Wester på Hedmark Teater, og skrive manus til ”Lillemia” på Ferske Scener i Tromsø. Eg har ikkje sett produksjonar av henne før dette, men ”I much prefer being able to see the eyes” var eit særs lovande første møte.

Framsyninga er enkel både i utstyr og scenografi. Publikum er benka på båe sider av eit kvadratisk, kvitt teppe som kan likne ein manesje eller boksering. To skodespelarar som sit diagonalt på kvar si side av scena, tar til å dele ut glas med drikke, og publikum blir slik med på ein liten dugnad i å rigge scena medan glasa nesten fyller golvet. Så tar dei to til med å lese meldingar, spele, danse og meir til. Som tittelen tyder på, handlar dette om våre flyktige og til dels upersonlege møte gjennom nye sosiale medium som sms, e-post, twitter og Facebook. Verda ligg for føtene våre, alt går kjapt, kjapt, kjapt, og under mellomlandingar på veg til New York eller Stockholm blir det utveksla hurtige meldingar som vi får del i. Innhaldet skal vere i hovudsak dokumentarisk, og du skal ikkje ha mange av desse elektroniske duppedittane før du kjenner deg godt att. Det er ei særs leiken, humoristisk, tidvis surrealistisk og litt sår framsyning om kjærleik, kontakt, kommunikasjon eller mangel på slikt, om søking og lengt. Kort og godt om det å vere menneske med heilt basale kjensler i ei verd der avstandane etter kvart blir så stutte at vi paradoksalt nok tapar den menneskelege nærleiken. Det er godt observert, det er enkelt og stramt regissert, og det er ikkje minst framifrå formidla av Stine Fevik og Henrik Hoff Vaagen, båe andreårsstudentar på teaterlina ved Høgskolen i Nord-Trøndelag. Toril Solvang har i tillegg til manus også hatt ansvaret for regien. Gjennom vekselvis bruk av opplesing, dialog, spel, dans og ein sterkt repeterande og etter kvart heilt absurd finale har ho greidd å formidle stemningar og kjensler på eit særs leikent vis.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. februar 20011.)