Amund Grimstad

TEATER

Alt er relativt
Av Alan Ayckbourn
Omsett av Harry Guttormsen
Regi: Harry Guttormsen
Scenografi: Per Kristian Solbakken
Kostyme: Grete Søimer
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Kristofer Hivju, Janne Heltberg Haarseth, Janne Kokkin og Harald Brenna
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet: 
VISSE?: Gina veit at Georg ikkje veit at Siri heller ikkje veit at Philip veit meir, men ikkje alt. FOTO: GT NERGAARD

Britisk humor er rolegare enn amerikansk, men her har ein tatt seg vel god tid.

Den britiske dramatikaren Alan Ayckbourn har på sine 71 år rukke å skrive heile 74 teaterstykke og har opplevd stor suksess i heimlandet. Men med unnatak av julekomedien ”Season’s Greetings” er han nesten ikkje spela her i landet. Nå har det vore Norgespremiere på ”Alt er relativt” på Trøndelag teater. Det er ein god, gamaldags forvekslings- og forviklingskomedie, som på overflata handlar om utruskap og bedrag, men i røynda vel så mye om kommunikasjonens mange lag og problem.

Ein komedie av denne typen skal ha ein innfløkt intrige der det er haugevis av rom for mistolkingar og uventa vendingar. Eg skal halde meg langt frå eit resymé, – det har eg ikkje plass til, men i staden gi lesaren starten av kortversjonen. Georg (Kristofer Hivju) og Gina (Janne Heltberg Haarseth) er forelska og kan godt tenke seg ei framtid i lag. Men i Ginas soverom dukkar ukjende blomar, konfektesker og herretøflar opp. Dei er frå ein elskar Gina vil gjere det slutt med, men dette får ikkje den lett naive Georg vite. Ho dreg til elskaren for å avvikle forholdet, men fortel Georg at ho skal til foreldra sine. Georg reiser etter, og så er forviklingane i gang.

I staden for å seie det som det er med ein gong, har vi ofte ein tendens til å forteie eller pynte litt på sanninga, for ikkje å seie å servere ei kvit løgn. Den eine løgna tar raskt den andre, og slik blir vi fanga i våre eigne nett før vi veit ordet av det. Samstundes er kommunikasjon ei tovegs handling der sendar og mottakar ikkje alltid har same tolking. Slikt kan det bli komikk av. Dette er det Ayckbourn har dikta historia si rundt og som han også har tatt ganske, men berre ganske, godt vare på i teksten. I Harry Guttormsens omsetting er denne dialogen blitt både naturleg og munnleg. Etter at amerikansk TV nærast invaderer oss med situasjonskomikk i ein fart der dei må ha ein punchline annakvart minutt for at sjåarane ikkje skal skifte kanal, er kravet til tempo skrudd opp til det uuthaldelege i denne sjangeren. Det er difor godt å sjå ein britisk komedie som har tillit til publikum og tar seg betre tid. Men denne gongen blei det litt for god tid. Framsyninga vara berre halvannan time utan pause, og då blir det ikkje heilt etter forventingane at nesten halve tida blir nytta til å forklåre og rigge til settinga før det heile tar av.

Situasjons- og forvekslingskomikk av denne typen set store krav til timing, at skodespelarane kjem ut og inn av dører til rett tid, og ikkje minst til at dei er lydhøre for responsen frå publikum. Denne oppsettinga er forbausande roleg, og dialogen og manglande forståing av kva som blir sagt er langt viktigare enn det fysiske spelet og kven som til ei kvar tid er på scena. Men nettopp av denne grunnen finn eg det litt merkeleg at ensemblet ikkje i større grad lytta til publikum og tok kunstpausar medan vi lo. For sjølv om vi ikkje blir bombardert med komikk, er oppsettinga faktisk full av humor som kunne ha vore betre tatt vare på.

Scenografien til Per Kristian Solbakken er uvanleg vakker, og står godt til framsyninga. Eg stussar nok litt over at lauvet fell allereie om sommaren, men får godta det som ein kommentar til den litt surrealistiske humoren. Og så har Solbakken laga ein sviske av eit sceneskift som er både særs overraskande, raust, humoristisk og høgst uvanleg. Det er ein type gag denne oppsettinga kunne ha tolt meir av.

Ensemblet er lite og spelar tett og godt, men altså i eit tempo som nok kunne ha vore noko raskare utan å miste det britiske og dermed bli for amerikansk. ”Alt er relativt” er meir subtil kommunikasjonshumor enn tradisjonell situasjonskomikk. Harry Guttormsen har freista å ta vare på dette med meir vekt på dialogen enn det fysiske spelet, men har mista noko på vegen. Eit par musikalske innslag, særleg når Janne Heltberg Haarseth beskriv seg sjølv i ein forrykande versjon av Gloria Gaynors ”I will survive”, kontrasterer og kommenterer framsyninga på eit vis vi gjerne kunne ha sett meir av.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. februar 2011)

TEATER

Mistero Buffo
Av Dario Fo
Omsett av Eva Falck Taiti og Terje Strømdahl
Regi: Terje Strømdahl
Med: Hans Petter Nilsen
Trøndelag Teater, Teaterkafeen

Bildet:
PRIVILEGERT?: Krøplingen som meinte å vere privilegert er berre ein av eit utal personar Hans Petter Nilsen hoppar ut og inn av. FOTO: GT NERGAARD

Det er ikkje godt å seie om det er Jesus eller Hans Petter Nilsen som er den største mirakelmannen i denne oppsettinga.

Satiren har alltid vore dei undertryktes våpen. Gjennom den kunne ein relativt ustraffa kle av makta og gjere ho til lått. Slik har det vore frå narren via gjøglaren og til avisenes karikaturteikningar. I moderne tid er det ingen som betre har nytta dette språket enn den italienske teatermannen Dario Fo som ganske overraskande fekk Nobelprisen i litteratur i 1997. Saman med kona, Franca Rame, har han reist verda rundt og spela makta midt i mot. For ein mannsalder sia gjorde Frode Rasmussen gjøglarmonologane til Dario Fo til allemannseige også i Norge gjennom både gateteater og institusjonsoppsettingar. Det er ei glede å kunne melde at nå er arvtakaren klår, og vel så det.

Hans Petter Nilsen er skodespelar ved Trøndelag teater, men har også gjort seg gjeldande gjennom gruppa Adamseplene som han opphavleg starta saman med Klaus Joacim Sonstad og Ivar Nergaard. Nergaard og Nilsen har halde liv i gruppa gjennom annakvart år å sette opp eit skråblikk på fenomenet julebord. Der har Nilsen synt seg som eit humortalent av dei sjeldne og dyrka fram ein tragikomisk rollefigur dei fleste vil kjenne att. I haust sette Trøndelag teater opp ”Ifigeneia” av Finn Iunker, og midt i det som skal vere ein typisk gresk tragedie, hadde Nilsen eit heilt ellevilt, absurd og urkomisk lite stykke i stykket. For den som har følgd Hans Petter Nilsen ein del år, var det difor inga overrasking at det var nettopp han teatret ville nytte til å framføre nokre av monologane til Dario Fo.

”Mistero Buffo” tyder komiske mysterium, og er opphavleg sju satiriske monologar. Teatret har vald ut fire av dei, og fellesnemnaren er at dei ser samfunnet nedanfrå, at dei driv ap med makta, og at dei har sterke bibelske referansar der Jesus og hans ulike mirakel er eit gjennomgåande tema, om enn med litt uvanleg vri. Hans Petter Nilsen er heilt åleine på scena, ikkje ein rekvisitt, berre han, – kroppen, mimikken, stemmen og spelet. Det skal i løpet av fem kvarter syne seg å vere meir enn tilstrekkeleg. Det tar til ganske lågmælt med ein monolog som fortel den tragiske forhistoria til gjøglaren, og som set han i eit politisk og historisk perspektiv. Deretter tar det gjennom dei tre neste monologane etter kvart heilt av og toppar seg med den hysterisk morosame ”Lasarus’ oppvåkning” der mirakla til Jesus er blitt big business og ein turistattraksjon.

Gjøglarmonologane til Dario Fo er godt gamalt fortellarteater, men samstundes mye meir. Hans Petter Nilsen går ut og inn av dei mange ulike rollene i eit forrykande tempo. Dialektar, ulike stemmeleie, mimikk, forskjellig kroppsspråk og gummimannens fysikk er berre nokre av dei mange elementa han nyttar i eit hundre prosent synkront spel der du verkeleg skal ha tunga rett i munnen for å henge med. Men dette er ikkje berre teknikk og fingertippkjensle med god timing. Nilsen meistrar også improvisasjonen, og er i stand til å spele opp mot og vidare på reaksjonar frå publikum, i tillegg til at han på særs sjarmerande og slentrande vis kommenterer seg sjølv og oss i salen og dermed gir det heile eit lite metapreg som kler framsyninga.

Terje Strømdahl har ansvaret for regien, og sjølv om Hans Petter Nilsen er eit gjøglartalent av dei sjeldne, er det heilt openbert at det gode resultatet også skuldast særs stram regi og god personinstruksjon. Med eit fantastisk blikk for timing, uventa vendingar og dermed dramaturgien, og med ein solid lojalitet til Dario Fo i botn, har Terje Strømdahl og Hans Petter Nilsen laga ei oppsetting som både er god underhaldning og teater med meining.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 1. februar 2011)

TEATER

Beer Tourist
Av Wunderbaum
Skrive, regissert og framført av Walter Bart og Matijs Jansen
Scenografi: Maarten van Otterdijk
Teaterhuset Avant Garden

Bildet:
MEST SPRIT: Sprit og sex mot eit bakteppe av fotball når Dave og Dave reiser verda rundt med Man U. FOTO: BERND UHLIG

Treffsikkert og underhaldande om fenomenet fotballturisme.

Teaterhuset Avant Garden opnar det som ser ut til å kunne bli ein ambisiøs og særs lovande vårsesong med eit gjensyn med den nederlandske gruppa Wunderbaum. Dette kompaniet gjesta Trondheim hausten 2009 med framsyninga ”Camp Jesus”, og denne gongen er det med ”Beer Tourist”, eit skråblikk på vestleg arroganse slik han kjem til uttrykk gjennom såkalla fotballturisme. Dave og Dave er to engelske arbeidarklassegutar som reiser verda rundt med Man U, laget i deira hjarta. Dei er korkje verre eller betre enn dei fleste fotballsupportarar (diverre), meiner mye og fordomsfullt om det meste, og har eit interessefelt som innsnevrar seg stort sett til øl, fitte og fotball, og i røynda forbausande lite om det siste. Med dette som utgangspunkt blir vi med dei på reise til Ukraina, nærare bestemt til Odessa ved ”the fuckin’ Black Sea”, og så er vi i gang.

Kafeen på Teaterhuset er omskapt til ”Klubb Odessa”, vi blir instruert til å vere ukrainarar, og ved bardisken er dei to i kvar sin Man U-drakt. Treffsikkert, på humoristisk vis og i høgt tempo tar dei oss med på si fordomsfulle og særs sjåvinistiske reise gjennom vurderinga av kvinnfolk, alkohol, trafikk, korrupsjon, EU og anna som renn dei i hu. Sjølv om dette er gjort med fotballmetaforar, kunne det like gjerne ha vore ei sosialantropologisk studie av charterturisme eller andre former for vulgær vestleg arroganse. Det er godt observert, treffande presentert, og såleis god underhaldning. Men det heile blir temmeleg føreseieleg, og dei to slår inn vidopne dører.

Mot slutten blir det ørlite grann meir brodd når dei gjer eit lite sveip innom Norge og presenterer haldningane sine om den sjølvtilfredse nordmannen. Og meir eller mindre ufrivillig har dei også sjølvkritiske blikk på det å vere britisk. Som underhaldning og ein slags stand up er dette relativt godt, og framføringa er utmerka. Men for den som har opplevd fotballfans eller fulle charterturistar, blir dette temmeleg føreseieleg. Eg trur Wunderbaum har eit ønske om å seie noko meir enn berre å underhalde, men den bodskapen er diverre litt for godt løynd.
Amund Grimstad

TEATER

Et dukkehjem
Av Henrik Ibsen
Bearbeidd av Ingrid Weme Nilsen og Kjersti Haugen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Erlend Samnøen
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Ane Skumsvoll, Pål Christian Eggen, Trond-Ove Skrødal, Silje Lundblad og Nils Jørgen Kaalstad
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
I LØGN: Det er ei brutal erkjenning når Nora (Ane Skumsvoll) forstår at ho lever eit liv i løgn. FOTO: GT NERGAARD 

Ane Skumsvoll som ei forrykande, sterk og desperat Nora i ei modernisert, tydeleg og særs underhaldande oppsetting av ”Et dukkehjem”.

Teatersjefen på Trøndelag teater, Kristian Seltun, held fram med å presentere klassikarane på hovudscena. Det er eit dristig prosjekt, men har så langt vore særs vellukka, i alle fall kunstnarleg. I fjor fekk vi ei uvanleg god framsyning av ”En folkefiende”, og i helga var det premiere på ei like ambisiøs oppsetting av ”Et dukkehjem”. Teatrets eigen husregissør, Kjersti Haugen, og dramaturg Ingrid Weme Nilsen har bearbeidd og modernisert teksten, skore vekk gamal staffasje, gjort ungane om til skuggebilde slik dei i røynda kanskje eigentleg er hjå Ibsen, fjerna stuepike, barnepike og bybodet, – ja dei har gått så hardt til verks at det er nummeret før dei kunne ha tatt ut doktor Rank også. Og i denne reindyrka, men likevel langt frå minimalistiske oppsettinga, har dei enda opp med ein produksjon som både er forbløffande tru mot Ibsens tekst og idé, – og samstundes ei kraftig revitalisering av han. Problemfritt er det ikkje, men det er blitt ein særs tydeleg produksjon der Nora, i Ane Skumsvolls fantastiske tolking, er meir forståeleg enn nokon sinne.

 I Dagny Drage Kleivas relativt sparsommelege, men likevel utsøkte og effektfulle scenografi er det ikkje mye som minner om dei lumre og innestengde salongane til Ibsen. Her er takhøgd, store volum og tilsynelatande godt med luft. Og i den humoristiske familieidyllen vi møter alt i opninga er det lite som tyder på manglande utlufting. Nora ventar Torvald (Pål Christian Eggen) heim frå arbeid og gler seg openbert og ekte. Det er jul, Torvald er blitt bankdirektør, alle økonomiske sorger er borte, og i eit leikent og temmeleg erotisk spel blir vi introdusert for eit par, så velfungerande at det er uråd å fatte at dette i løpet av nokre få dagar skal ende i totalt havari.

Når ein skal sette opp dei gamle klassikarane er det alltid eit val om ein skal la det vere der og då, her og nå, eller noko generelt ute av tid og rom. Kjersti Haugen har vald ein heim frå vår tid der alle er på fornamn, ungane ser TV, dei vaksne spelar ut seksualiteten sin utan blygsel og ein dansar til Bobbysocks. I hovudsak fungerer dette valet utmerka, og ho får på førebiletleg vis konsentrert merksemda om det denne oppsettinga handlar om. Noras store løyndom, å ha signert falskt for å redde livet til den ho elskar mest, Torvalds reaksjon når dette går opp for han, samt Noras oppvakning når ho ser kva Torvald eigentleg står for og kva for løgn ho lever i. Det er teater inn til beinet, og ingen bør vere i tvil om kva Haugen freistar å syne oss. Men på vegen dit har ho gitt oss ein meir leiken, humoristisk og underhaldande versjon enn eg kan hugse å ha sett før. Her er velkoreograferte danseopptrinn der vi betre enn gjennom tusen ord ser kva som rir ekteparet, her er populærkulturelle referansar og metaforar, og ikkje så reint lite situasjonskomikk. Men Haugen greier å halde det på eit nivå som både bygger opp under tematikken og gjer det særs underhaldande. Når Nora og Torvald går til naboane på maskeball utkledde som Marilyn Monroe og Elvis Presley, er det langt frå ein billeg gimmick, men eit regival lada med tung symbolikk. Marilyn og Nora er båe lerkefuglar med langt meir ballast enn det mennene rundt vil innrømme dei. Og når Torvald i finalen sit att i sofaen i eit tåpeleg Elviskostyme og freistar å få Nora til ikkje å gå, blir han ekstra patetisk og liten. Slik greier Kjersti Haugen å nytte det som utvendig kan verke som enkle påhitt til faktisk å seie noko vesentleg.

Men det moderne valet er ikkje uproblematisk. Teater er illusjon og ikkje røyndom. Vi veit at alt berre er spel, og det er ein del av reglementet i teatret at vi må godta dette. Men blir det for mye å akseptere, kan det rokke ved truverdet. Kristine Linde er eit slikt problem. I yngre dagar har ho vraka kjærleiken til Nils Krogstad (Trond-Ove Skrødal), og gifta seg med ein som kunne gi økonomisk tryggleik for mora og brørne hennar. Nå går ho attende til den same Krogstad, ikkje av kjærleik, men for å berge Nora. Det er ikkje heilt enkelt å tru på slikt i dag trass i at Silje Lundblad gjer ei framifrå rolletolking.  Finalen er også vanskeleg og byr på ein dramaturgisk nedtur. Når dei fleste ekteskap i dag går i oppløysing, er det lite dramatikk att i ei scene som var verkeleg sprengstoff for 130 år sia.  Det dramaturgiske høgdepunktet er ikkje lenger at Nora går, det blir nesten berre lest tekst, men når ho oppdagar kven Torvald i røynda er, og kva for ekteskap og løgn ho er fanga i.

”Et dukkehjem” er blitt eit finstemt ensemblespel der rollene er temmeleg reindyrka og tydelege. Det er god personinstruksjon, og særleg samspelet mellom Ane Skumsvoll og Pål Christian Eggen i dei to berande rollene er tett, leikent og til å tru på. Men det er ingen tvil om at i denne oppsettinga er det Nora som har regien. Det ligg sjølvsagt som ein premiss både frå Ibsen og instruktøren, men blir ytterlegare understreka av tolkinga til Ane Skumsvoll. Eg har aldri sett ei betre Nora. Så tydeleg, så lett forståeleg, så mangefasettert i tydinga sterk/svak, redd/motig, så angstfylt og desperat, men samstundes så nøktern. Og nettopp fordi ho tilsynelatande er så sterk og ruvande blir erkjenninga hennar av å leve på ei løgn ei særs brutal oppdaging.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 24. januar 2011)

TEATER

Den Elskede
Av Lisa Langseth
Regi og skodespelar: Cici Henriksen
Musikk: Gode Ord Dør Sist, Mozart, Mahler, Børeks Firo og Rachmaninoff
Verkstedhallen, Svartlamon

Bildet:
GRANDIS?: Frå Ikea og Grandiosa til, – ja, til kva eigentleg?. PLAKAT: TIBE T REKLAMEBYRÅ

Alle reiser kan by på utfordringar, men klassereisa er truleg blant dei vanskelegaste.

 ”Den Elskede” er ein monolog skrive av den svenske dramatikaren Lisa Langseth. Stykket hadde urpremiere i Sverige i 2004, og filmversjonen ”Till det som är vackert” blei sleppt for berre tre månader sia. Cici Henriksen, til dagleg skodespelar på Trøndelag teater, har saman med rapgruppa ”Gode Ord Dør Sist” tatt tak i stoffet og laga sin eigen versjon som blir framført fem gonger i Verkstedhallen på Svartlamon i løpet av eit drygt døgn. Fredag 21. januar er siste sjanse, så her hastar det verkeleg for den som vil sjå godt og litt annleis teater.

I eit interiør som er langt frå både IKEA og moteriktig design, der det knapt finst eit møbel og alt stort sett dreier seg om bøker og musikk, møter vi Katarina. Ho er ei heilt vanleg arbeidarjente som fram til nyleg var tilsett i kantina på IKEA med oppgåve å kappe opp gulrøter og paprika. Og ho var sambuar med Matias, ein etter farens meining, ”grei” gut som er om lag like glad i fjernsynet som i Katarina. Så ein dag vinn ho to billettar til operaen, og då ho ser at dei er verd meir enn 600 kroner kvar, må dei jo nytte dei. Besøket blir skilsettande  for Katarina. Ho forstår at det er noko ho ikkje forstår, musikken tar tak i ho, og då det blir avertert etter resepsjonist til konserthuset, søker ho og får jobben. Der blir ho ytterlegare fengsla, først av musikken og det kulturelle miljøet, og deretter av dirigenten Adam. Klassereisa er i gang, men utan naudsynt ballast og bagasje blir Katarina diverre fort eit naivt bytte for dei som kanskje har kulturell kapital, men ikkje menneskeleg. Det handlar om kulturkollisjonar, hersketeknikkar, forventingar, og klassisk utnytting. Grunnleggande triste saker, men i ei særs humoristisk form.

Framføringa er i utgangspunktet ein monolog der Katarina gradvis og oppglødd fortel om fortid, oppvakning og det nye og meiningsfylde livet sitt. Hennar møte med og entusiasme for musikken, filosofien og litteraturen er ekte nok, men når ho skal få fram alt det flotte ved det nye livet, framstår ho raskt som ein liten åndssnobb. Medan ho i realiteten er eit lett og naivt bytte for dei som ho nå ser opp til. Eg har ikkje sett korkje teaterversjonen eller filmen tidlegare, men eg forstår det slik at Cici Henriksen er relativt tru mot Lisa Langseths tekst. Det nye og spesielle ved denne produksjonen er samarbeidet med rapgruppa Gode Ord Dør Sist (Trond Wiger og Erik Bruset). Saman med gitaristen Truls Lorentzen og ”dobbelbassisten” Erlend Smalås, har dei laga gruppa ”Børeks Firo” som framfører alt frå G.O.D.S. sine eigne tekstar til kommenterande og ellevill ompamusikk. Monologen blir også avbrote av Mahler, Mozart og Rachmaninoff, og musikken blir brukt både for å illustrere, kommentere og kontrastere teksten. Det er dyktig gjort og gir framsyningas klassereiseperspektiv ein ekstra dimensjon.

Trass i musikken, er dette likevel i hovudsak Cici Henriksens verk. Det er hennar produksjon, og ho har sjølv hovudansvar for regien. I tillegg er det ein krevjande monolog med mye tekst. Ho formidlar historia og metamorfosen til Katarina både med innleving og ikkje så reint lite humor. Cici Henriksen kom til Trøndelag teater rett frå teaterskulen for få år sia, men har alt levert ei rekke ulike og særs framifrå rolletolkingar.  I denne produksjonen syner ho at ho kan langt meir enn å vere skodespelar. Det går rykte om at ein ny produksjon alt skal vere på planleggingsstadiet. Når denne er teater med ein ”dæsj” hiphop, skal den neste bli det motsette. Dei som ikkje rekk å få med seg ”Den Elskede”, har altså likevel allereie noko å gle seg til.
Amund Grimstad

TEATER

The Ballad of Ricky and Ronny – A Pop Opera
Av og med: Anna Sophie Bonnema og Hans Petter Dahl
Libretto: Anna Sophie Bonnema
Musikk: Hans Petter Dahl
Scenografi, lys og kostyme:  MaisonDahlBonnema
Produsert av Needcompany/MaisonDahlBonnema
Teaterhuset Avant Garden i samarbeid med Trøndelag Teater
Studioscena, Trøndelag Teater

Bildet:
TIDSFORDRIV: Når alt er utan innhald, blir livet berre eit tidsfordriv. FOTO: MAARTEN VANDEN ABEELE

Underspela opera, – absurd og litt komisk, men grunnleggande trist sivilisasjonskritikk.

Hans Petter Dahl var i si tid ein av dei som starta teatergruppa ”Baktruppen”. Nå er han busett i Nederland, og saman med kona, Anna Sophie Bonnema, driv han teaterkompaniet ”MaisonDahlBonnema under paraplyen til og i samarbeid med det belgiske kompaniet ”Needcompany”. Dahl og Bonnema er først og fremst performanceartistar, men har starta eit forsøk på å skrive og framføre ein operatrilogi. To av dei er alt produsert, og den første, ”The Ballad of Ricky and Ronny”, gjesta Trondheim denne helga. I form er produksjonen i nær slekt med populærmusikken og moderne syngespel, men i røynda har han forbausande stor likskap med tradisjonell opera nettopp av di han framstår nesten som sjangerens antitese.

Dahls og Bonnemas alter ego, ekteparet Ricky og Ronny, er heime hjå seg sjølve. Scenografien er enkel og kan illudere eit minimalistisk designinteriør frå når som helst dei siste førti åra. På ein skjerm bak det heile kan vi følge librettoen, akkurat som i ein vanleg opera. Styring av synth og lyd skjer ope og synleg. Spelet er sjølvsagt live, men resten, og kanskje også det eigentlege innhaldet, er ganske hermetisk. I denne settinga, eit klassisk lukka rom, møter vi eit middelklassepar, to etterlevningar frå sekstitalsgenerasjonane med eit liberalt syn på både seksualliv, dopbruk og det meste.  Intellektuelt kapable, men likevel ganske så avstumpa. Heimen og det tosame er deira kosmos. Det er ei beskytta boble, og utanfor forstår vi at det er kaos; –  truleg krig i tillegg til skremmande naboar og det som verre er.

I denne tilverets uuthaldelege lettheit blir vi presentert for det livstrøytte småborgarskapet personifisert med Ricky og Ronny. Tida får dei til å gå med inkjeseiande og tilsynelatande absurd small talk. Innimellom sper dei på med ulike sexleikar, men også det blir berre keisamt. Livet er eit tidsfordriv utan eige innhald, og i ei fantasiverd, som kan ha bakgrunn i galskap, dop, eller båe, drøymer dei fram eit barn dei kallar ”Freedom”, laga av snø og sæd.

Spelet er så tilbakelent og low pitch som det vel er mogeleg, og all songen blir framført i ein ganske monoton synth-pop som likevel har forbausande gode musikalske kvalitetar. Tradisjonell opera går føre seg i store bokstavar, alt er særs tydeleg, kjenslene ligg som metertjukke lag utapå songarane, og det er lite att til fantasien. I ”The Ballad of Ricky and Ronny” er det heilt motsett. Kjensleladde utsegner som ”fuck you”, og ”fuck you, too” blir formidla like uttrykkslaust som om dei skulle kommentert veret. Men nettopp gjennom ei slik ekstremt underspela form får dei to likevel fram nyansane, og sjølvsagt også monotonien og det innhaldslause i denne småborgarlege idyllen.

”The Ballad of Ricky and Ronny” er ei eksperimentell framsyning som trass i det nyskapande likevel er godt forankra i fleire teatertradisjonar. I forma finn vi tydelege røter i både det psykedeliske sekstitalets dopkultur og i Ionescos absurde teater frå førtitalet, men i innhald er det like mye Ibsensk oppgjer med den lumre småborgaridyllen i 1880-åra. Trass i uttrykkslaus framføring og grovt underspel, og eit dystopisk og grunnleggande trist tema, er produksjonen likevel full av humor og slik sett ganske underhaldande. Dvelinga ved det keisame kan stundom bli vel monotont, og ein overraskande og animert finale blei for meg litt for tydeleg i ei oppsetting som elles ga masse inspirasjon til fantasien.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. desember 2010)

TEATER

Festen
Av Thomas Vinterberg og Mogens Rukov
Regi og scenografi: Trond-Ove Skrødal
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros, vaksengruppa
BUL-salen, Gildevangen

Bildet:
IDYLL?: Familieidyll før maskefall og sanninga gradvis kjem for ein dag. FOTO: TOM EIKREM

Eit særs vanskeleg stykke å dramatisere, men vaksengruppa i BUL kjem absolutt brukbart frå det.

Vaksengruppa i teaterlaget i BUL, Nidaros er ikkje redd for å ta seg vatn over hovudet, og nokre gongar gjer dei det også. Men utan å ta seg sjølv så høgtideleg, reiser dei seg att og freistar på nytt. I fjor sette dei opp Milkwood av Dylan Thomas, eigentleg eit høyrespel det er særs vanskeleg å sette opp på scene, og kom absolutt brukbart frå det. I år har dei vald å syne oss sceneversjonen av den kjende danske dogmefilmen ”Festen” frå 1998, heller ikkje akkurat det enklaste å presentere. Eg har ikkje greidd å finne ut kven som har dramatisert dette for teater, men stykket er blitt sett opp på både Den Nationale Scene og Nationaltheatret tidlegare. BUL har hyra inn Trond-Ove Skrødal frå Trøndelag teater som instruktør, og ettersom Skrødal sjølv har fartstid frå teaterlaget før han blei profesjonell, skulle han ha dei beste føresetnadar for å kjenne både potensial og grenser i BUL. Og han har utfordra båe.

Som i dogmefilmen, har Skrødal vald ei minimalistisk form i presentasjonen der merksemda ikkje ligg i scenografi og staffasje, men i handling og spel. Det set sjølvsagt enormt store krav til skodespelarane, for her er korkje scenografi, lyseffektar eller anna hjelp å lene seg på. Lagsalen i Gildevangen er sparsommeleg innreidd, her er berre nokre stolar og bord som etter kvart skal illudere soverom, kontor og spisesal i den Klingenfeld-Hansenske heimen. Det er for så vidt eit greitt val, men set også ganske store krav til oss i salen og vår evne til innleving.

Stykket tar til alt medan vi står i foajeen og ventar på å kome inn. Ei pangopning der båe sønene Klingenfeld-Hansen  nokså støyande gjer sin entre. Slik blir vi tatt direkte inn i handlinga før vi benkar oss som del av gjestane i Helge Klingenfeld-Hansens 60-årsdag. Og så er det heile i gang. Oppsettinga er eit utal tablå framført i forskjellige delar av salen og i starten er scenografien så enkel at det tidvis er litt vanskeleg å henge med. Det er ei stor hjelp å ha sett filmen, og eg tar meg av og til i å lure på kor lett det er å få med seg alt om dette skulle vere nytt stoff. Men det heile blir litt enklare når festlyden set seg og taffelet tar til.

For den som ikkje kjenner handlinga, dreier det seg altså om Helge Klingenfeld-Hansens 60-årsdag der ein mot eit bakteppe av at eldste dottera nyleg har tatt sitt eige liv, i ein bornert overklasseidyll, freistar å halde fasaden som ein vellukka og velfungerande familie. Slik er det naturlegvis ikkje, og denne historia har fleire maskefall og ”sanningas augneblink” enn dei fleste drama eg kjenner. Slike situasjonar kan ofte vere ein lakmustest på godt og dårleg skodespel, og sjølvsagt fell amatørane i BUL litt gjennom. Men sanneleg greier ikkje fleire av dei likevel å gjere overtydande tolkingar. Dei tre syskena spelar framifrå og utfyller kvarandre særs bra.  Magnus Lie Hetland er ein røynd skodespelar og gir tyngde til eldstesonen, den som dristig og lågmælt forvaltar den brutale sanninga. Stian Wannebo er ein støyande lillebror, og leverer ei forrykande tolking av ein dritsekk som også etter kvart syner menneskelege trekk. Og Gro Hellesnes, som overraska særs positivt i Milkwood i fjor, greier i rolla som yngstejenta Helene å lese sjølvmordsbrevet til søstera akkurat passe gråtkvalt til at det blir truverdig. Ein god fest er sjølvsagt heilt avhengig av ein toastmaster som smidig losar festlyden gjennom alle uventa brottsjøar. Børje Aasen hadde denne festen i si hule hand.

Trond-Ove Skrødal har ikkje gjort det lett for seg, for så strippa for staffasje og ytre hjelpemiddel som dette er, blir alle lyte særs synlege. Når presentasjonen i tillegg er ei uendeleg rekke tablå som krev mange og særs hurtige sceneskift, set oppsettinga òg enorme krav til synkronisering og timing. Framføringa er sjølvsagt ikkje perfekt, men sceneskifta går forbausande bra, særleg når ein tar omsyn til manglande scenografi og minimal lyssetting. Og personinstruksjonen  i det ganske store ensemblet har Skrødal absolutt hatt ei heldig hand om.
Amund Grimstad

TEATER 

Alle tiders julebord
Av og med Adamseplene
Regi: Nora Evensen
Med: Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard, Julie Moe Sandø, Benedicte Swendgaard/Siri Gjære og Kyrre Havdal/Åsmund Flaten
Trøndelag Teater, Teaterkafeen

Bildet:
MASKEFALL?: Ikkje greitt å halde maska når ein skal servere to slike julebordsdeltakarar. FOTO: ERIK JOHANSEN

Ekte komikk kan ha mange lag, og i botnen ligg det ofte både alvor og tristesse. Akkurat slik ”Adamseplene” syner oss i eit julebord som er langt frå ”alle tiders”.

Det går mot jul, og julebordsesongen er alt godt i gang. Dei fleste som har deltatt i slike evenement veit at dei kan ende opp som særs dårlege nachspiel, som ei skikkeleg rotbløyte, som eit drabeleg oppgjer med sjefen (dei to siste heng ofte i hop), eller som ufrivillig sensitivitetstrening på ganske høgt eller lågt nivå (alt ettersom ein ser det). Julebordet er ein institusjon deltakarane har like store forventingar til kvart år uakta kor mange nedturar tidlegare opplevingar har ført med seg. Dette og meir til har ”Adamseplene” tatt tak i, og dei siste ti åra har vi fått deira versjon av det klassiske julebordet presentert som ein biennale som etter kvart har utvikla seg frå å vere rølp og pur underhaldning til å bli særs intelligent humor med masse undertekst og der låtten ofte kan sette seg godt fast i halsen.

Det heile starta på Blue Garden i 1999 då eit lite tremannsfirma skulle ha julebord og oppdaga at dei hadde fått bord rett ved musikken. Slik blei det både musikk og komikk, og også litt interaksjon mellom dei to. Deltakarane den gongen var Hans Petter Nilsen og Klaus Joacim Sonstad, medan firmaets tredje (Ivar Nergaard) dukka opp på storskjerm frå Bergen. Sonstad er ikkje lenger med i ”Adamseplene”, men Nergaard og Nilsen har halde fram og vidareutvikla  konseptet slik at vi annakvart år møter dei to einaste tilsette i Lager&Angeros, eit nisjefirma som har spesialisert seg på dobørstar til alle samfunnslag. Det er Kjell Rune Fjøstoft (Ivar Nergaard), administrerande direktør, og sunnmøring med ein viss intellektuell ballast, men som likevel ikkje har den danninga han verbalt freistar å vise fram, og som etter kvart som alkoholen overtek styringa, syner oss ei langt frå vakker side. Og så er det Svein Berg (Hans Petter Nilsen), styremedlem og lagersjef, og ein person det er umogeleg ikkje å bli veldig glad i. Han er kanskje enkel, han forstår ikkje metaforar, og kan – som Fjøstoft – også bli plump i fylla. Men han har ein grunnleggande sosialdemokratisk ryggmargsrefleks som skjerer gjennom sjølv når promillen går mot prosent. Dei to er på mange måtar ulike, men likevel djupt tragiske på kvart sitt vis.

Dei tre siste juleborda har ”Adamseplene” halde i Teaterkafeen på Trøndelag teater. Opplegget er det same. Lager&Angeros har julebord, og har hyra inn musikk for å underhalde seg og oss andre i salen. I år er det Benedicte Swendgaard og Siri Gjære som alternerer på vokal, og Kyrre Havdal og Åsmund Flaten på piano. Dei spelar seg sjølve og presenterer amerikanske juleklassikarar frå Frank Sinatra til Nat King Cole, men blir stadig avbrote av dei to ved bordet. I baren står Julie som også spelar seg sjølv (Julie Moe Sandø), og ho har det ikkje heilt enkelt etter kvart som dei to drikk seg frå både hemningar og vanleg folkeskikk. Særleg Fjøstoft blir meir og meir ufin både mot Julie og Benedicte, og til slutt sprekk det for dei båe. For dei som følgde Linn Skåbers rolle i Maridalsspelet på TV i haust, og som ”måtte” sjå sjølv om dei eigentleg hadde lyst til å slå av, er det akkurat den same type humor, eller utforsking av kor langt publikum lar seg strekke, som blir presentert av Fjøstoft. Han blir berre verre og verre, plumpare og eklare. Det er komisk, men det er også vondt, og ikkje minst kjenner vi at det er grenser for når humoren tar slutt og vi ikkje lenger kan vere med. Det har vore interessant å følge publikumsreaksjonane frå julebord til julebord, for det endelege botnnivået når Fjøstoft med ein utruleg smaklaus Biafra-vits han har presentert alle dei tre siste gongane. Det er etter kvart færre og færre i salen som ler. Dèt handlar om at julebordet er i ferd med å utvikle seg frå å vere uforpliktande førjulskomikk til å bli noko meir, og heilt anna. Og det fattar nok også publikum. Dei to presenterer eit alvor det diverre er så alt for lett å kjenne seg att i. Det er klovnens grunnleggande tristesse, for ekte humor har nok både melankoli og tragedie som bakteppe.

Nora Evensen har ansvaret for regien, og det er blitt ei særs stram oppsetting der det knapt er daudpunkt, og der punchline følger på punchline i eit forrykande tempo. Det meste er sjølvsagt best på stigande rus, og når dei to drikk seg opp i første akt, er det stort sett berre artig og vi ler med og av dei. Vi hyggar oss med gode tekstar, framifrå spel og utmerka og gjenkjenneleg julebordsresearch. Men så set dei to kvinnene foten ned, – nok er nok! Fylla blir ikkje berre til å le av, ein del sanningar kjem for dagen, og dei to tragiske personane blir nådelaust avkledd. Det er ikkje lenger morosamt, men det er til gjengjeld godt teater, og særleg Svein Berg er ein person som rører oss. Truleg fordi han nok er i slekt med det meste av oss, og kanskje det beste i oss? Enkel, men rettvis, – kanskje ganske enkelt eit godt menneske? Medan Ivar Nergaard gir oss ein uspiseleg Fjøstoft og briljerer med virtuose sceniske stunts, gir Hans Petter Nilsen djupne til Svein Berg som er ein karakterskodespelar verdig. Dei to utfyller kvarandre på utmerka vis, og det er vondt og godt på same tid. At dei tre andre på scena greier å halde maska, og at Swendgaard faktisk også maktar å lure inn ein del julesvisker, er òg ganske imponerande.

Eit julebord som dette er dømt til å ende i ein utriveleg blåmåndag, og finalen kunne såleis bli eit mektig antiklimaks. Nilsen og Nergaard vel difor, som dei to siste gongane, å tre ut av rollene, ta fram gitar og munnspel, og saman med pianist, songar og servitrise framføre den etter kvart ultimate julesongen ”Fairy Tale of New York”, men i ein glitrande god og lokal omsetting av Klaus Joacim Sonstad og Hans Petter Nilsen; ”Juleeventyr i Trondheim”. Den songen har det meste, og sjølv om den også er grunnleggande trist, gjer framføringa av han det likevel litt enklare å gå ut i førjulskvelden.
Amund Grimstad

TEATER

Eksperimentet
Manus, regi og koreografi: Jo Strømgren
Med: Ulla Marie Broch, Hanne Gjerstad Henrichsen, Marte Stolp og Kaia Varjord
Jo Strømgren Kompani
Gjestespel på Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
AVKLEDD: I eit lukka rom blir fire kvinner etter kvart mentalt kledd nakne. FOTO: KNUT BRY

Godt spel, god regi, absurd komikk og eit alvorleg bakteppe, men har eg ikkje sett det før?

Jo Strømgren har skapt sitt eige teaterunivers der han utforskar kva som skjer med ei lita gruppe menneske i eit lukka rom under ulike spesielle omstende. Han har tatt oss med til eit kloster, eit hospital og eit departement for å nemne noko av det eg sjølv har sett. Personane snakkar alle sitt Strømgrenske kaudervelsk, og i ei blanding av absurd humor, lett koreografi og fysisk kammerspel kjem vi innpå og bakom menneska. Slik også med ”Eksperimentet” der fire kvinner frivillig er blitt innestengd i noko som kan likne på eit laboratorium i samband med eit eksperiment det ikkje er heilt greitt å få tak på. Påklednad og scenografi, samt dei få orda som er til å forstå, kan tyde på at vi er i Russland ein eller annan gong i etterkrigstida. Det heile startar med ein dramatisk og ganske surrealistisk fødsel før dei fire kvinnene går over til etter tur å teste innhaldet i kvar sin termos. Det blir det både dramatikk og komikk ut av.

Sjølv om dei fire er frivillig innestengd i dette rommet, og slik sett også opptrer relativt ubunde, får vi tydelege assosiasjonar til totalitære samfunn, menneskeforsøk, og såleis eit meir politisk bakteppe enn Strømgren har synt oss tidlegare. I ei herleg blanding av baksnakking, kvalme, intrigar, oppkast, omsorg og aggresjon som stadig og på eit leikent vis skapar absurde og komiske situasjonar, lurar likevel noko stort, udefinert og mektig i bakgrunnen. Ved at dei fire kommuniserer via mikrofon og høgtalar med omverda, personifisert med røysta til ”Kapitan Sergej”, anar vi dei dystre konturane av makta, eller kanskje avmakta.

Gjennom godt spel, særs stram regi, artig koreografi, og ei leiken haldning til stoffet, greier Strømgren nok ein gong å skape nye situasjonar av sitt gamle sujett. Det er absurd og intelligent på same tid, komisk og litt uhyggeleg, og ikkje minst ganske underhaldande. Men for den som har sett mange av Strømgrens produksjonar kan nok dette ta til å bli ei aning déjà vu. ”Eksperimentet” blir spela på Dansens Hus i Oslo frå 2. til12. desember.
Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 19. november 2010)

TEATER

Virginias brev
Av Kjersti Haugen, Mads Bones og Odd L. Haugen i samarbeid med ensemblet.
Basert på eit brev og ein artikkel av Virginia O’Hanlon og Francis P. Church
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Koreografi: Erlend Samnøen
Komponist: Trygve Brøske
Med: Ingrid Bergstrøm, Kristine Welde Tranås, Pål Christian Eggen, Silje Lundblad, Åsmund Flaten, Janne Kokkin m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
SURREALISTISK: Den ufordragelege rikmannsdottera og dei fire kusinene hennar. FOTO: GT NERGAARD

Ei leiken framsyning om at trua på julenissen er det same som å tru på kjærleik og menneskeverd.

Nyskrivne juleframsyningar er ikkje kvardagskost i eit land der institusjonsteatra ser ut til å la ”Reisen til julestjernen” og Dickens’ ”En julefortelling”  ambulere annakvart år i von om at ungane kanskje ikkje er så kritiske, og med vissa om at det kjem stadig nye generasjonar. For alt eg veit var siste nyskrivne juleframsyning Trøndelag teaters ”Daniels jul” for sju år sia. Det er difor prisverdig at det nettopp er Trøndelag teater som nok ein gong freistar å lage ein ny juleproduksjon.

Utgangspunktet er ei vel hundre år gamal historie frå USA. I september 1897 spør åtte år gamle Virginia O’Hanlon far sin om julenissen finst. Han ber ho skrive til avisa for å få svar, for det som står i avisa er sant. Dette var som ein forstår før pressa mista si uskuld. Brevet frå Virginia råka ein nerve hjå Francis P. Church, redaktøren av ”The Sun”, og han skreiv ein leiarartikkel – ”Is there a Santa Claus?” som i ettertid er blitt ståande som eit ikon i amerikansk pressehistorie, og der han konkluderer med at ”Ja, Virginia, julenissen finst”. På bakgrunn av denne uskuldige og søte historia, har regissør Kjersti Haugen, saman med Mads Bones, Odd L. Haugen, og etter kvart med hjelp frå heile ensemblet, skrive ei fortelling som nå er blitt ”Virginias brev”, – ein heilaftans familiemusikal. Og fredag var det urpremiere.

Det er blitt ei leiken framsyning om at det eksisterer andre verdiar enn dei reint handgripelege og materielle, ei oppsetting ikkje så mye om overtru, men om fascinasjon og magi. I ei artig scenografisk løysing opnar kapellmeisteren og ”julepianissen” Åsmund Flaten det heile, og syner at han kan atskilleg meir enn å traktere tangentane. Slik er tonen sett, og vi møter etter kvart Virginia og hennar vesle familie, ein velkoreografert avisredaksjon toppa av ein journalist med skrivesperre, ei ufordrageleg og mobbande rikmannsdotter og dei surrealistiske kusinene hennar, samt ein sjarmerande avisseljar med ein draum om å bli journalist. Historia er sydd saman med god og nyskriven musikk av Trygve Brøske. Leia av den særs truverdige Virginia (Ingrid Bergstrøm) og den litt evneveike bror hennar (Kristine Welde Tranås) blir vi ført inn i ei fortelling om at vi aldri må miste trua på det magiske. Men sjølv om dette skjer gjennom ei rekke tablå som kvar for seg er både gode og flott framført, er det nettopp magien som manglar i denne oppsettinga. Rett nok finn vi han etter kvart, men det tar diverre for lang tid. Songar, spel, scenografi og koreografi er alt vel gjennomført, men historia blir litt for tunn, det skortar dramaturgisk, og særleg i første akt var det langt mellom poenga. Men for all del, ungane i salen storkosa seg, og her var fleire opptrinn som står seg godt, slik som ein velkoreografert journalistballett og ein nydeleg ode til journalistikken vakkert framført av avisguten (Mads Bones). Og toppen av det heile var dei surrealistiske kusinene i hatt og skjørt, framført av ensemblets desidert eldste, og der kjøn og kraftig skjeggvekst ikkje var noka hindring for å spele ungjente. Ungane hyla og salen var i kok. 

”Virginias brev” er ei familieframsyning med innhald som appellerer til alle aldersgrupper, og med eit potensial til å kunne bli ein juleklassikar, men då må det mye ombrekking og redigering til. I ei tid då det stundom er lettare å tru på julenissen enn journalistikken, treng vi framleis magien. Ikkje overtrua, men draumen og fascinasjonen.
 Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 8. november 2010)