Amund Grimstad

TEATER

KVAR SIN VEG: Tre generasjonar, og ein liten familie, men med blikket retta i heilt ulike retningar. FOTO: ANDREA HAUGERUD HOVIK

Et annet sted
Av: Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh
Regi:  Marit Sofie Todal og Hanne Høgholen Kvaal
Produsert og framført av elevar ved Charlottenlund videregående skole

Kulturskilnadar stikk djupare enn det meste, og forsoning er ikkje alltid like lett.

I haust skulle Gizem Dogan ta til på dramalina på den splitter nye Charlottenlund videregående skole i Trondheim. Slik gjekk det ikkje. Ein snau månad før skulestart blei ho drepen på Utøya. Gizem var politisk aktiv, og såg det som viktig å definere seg både som tyrkisk og norsk. Det var difor naturleg for dramalina at den første teaterproduksjonen på den nye skulen ikkje berre skulle settast opp til minne om Gizem, men også omhandle noko som hadde med henne å gjere. Etter nitid leiting i tilgjengelege drama, falt valet på det heilt ferske stykket «Et annet sted» av Martin Lyngbo, Vivian Nielsen og Parminder Singh tilknytte den danske teatergruppa Mungo Park.

Til minne om Gizem blei det i fjor oppretta eit Gizem Dogan Centre i Gaziantep i Tyrkia, ein skule for ressurssvake barn og unge. Inntektene frå teateroppsettinga går uavkorta til denne skulen, og det har ikkje vanta velvilje frå korkje sponsorar, Charlottenlund vgs eller publikum, men det er likevel høgst uvanleg at ein teaterproduksjon på ein vidaregåande skule spelar inn 90 000 kroner som ein kan gi vidare til ei god sak.

Med denne ganske spesielle bakgrunnen kan det raskt bli slik at omstenda overskygger sjølve oppsettinga, og det er med ganske sterke kjensler eg sette meg til for å sjå kva desse 17-årige amatørane kunne få til. Men det gjekk ikkje mange minutta før eg gløymde det uvanlege bakteppet, og i staden levde meg inn i ei sterk teaterframsyning som i høgste grad stod på eigne bein. «Et annet sted» handlar om tre generasjonar tyrkarar, og tar til i 1968 då Ayhan kjem frå Tyrkia til Trondheim som gjestearbeidar. Etter kvart flyttar kona, Selma, og dottera, Songül, etter. Den vesle familien lever på tyrkisk vis i det nye heimlandet, og tilpassar seg berre delvis norske skikkar. Kollisjon blir det når Songül i 1986 skal giftast bort til ein tyrkisk gut, medan ho sjølv har vald ein nordmann. Her handlar det om ære, kodeksar og mye meir, og det blir fullt brot i familien.

Framsyninga tar til i dag. Selma er død, og Songüls son, Daniel, freistar å få til forsoning mellom mor og morfar. Det syner seg å vere vanskelegare enn ein skulle tru, og meir skal eg ikkje røpe av handlinga. Men eg må likevel legge til at tematikk og innhald er omsynslaust ærleg. Her blir alle, både dei tre ulike generasjonane med tyrkisk bakgrunn, og dei etnisk norske, møtte med særs kritiske blikk, og forhold som ein ofte har glatta over eller fortrengd, blir nå henta opp til overflata som den delen av røyndomen dei også er. Her finst ikkje heltar, men masse folk med høgst menneskelege trekk.

Stykket blir spela i historiske tablå der vi ganske saumlaust hoppar fram og attende i tid. Desse vekslingane har produksjonen løyst ved å ha to sett skodespelarar. Dette er for så vidt eit vanleg grep, men det elegante i denne oppsettinga er at overgangen frå gamal til ung og attende blir gjort ved eit fysisk skifte som ei overrekking av stafettpinne, eller vaktskifte om du vil. Det gjer det særs enkelt å henge med i alle spranga både i tid og rom. Når du set opp eit teaterstykke med utgangspunkt i ei dramaklasse på vidaregåande skule der det ikkje er opptaksprøve for å kome inn, må du ta det du får. Med dette som bakgrunn er eg ganske imponert over castinga. For så unge og urøynde skodespelarar finn eg det feil å framheve nokon med namn, og sjølvsagt er ikkje alle like gode, men her er eit flott typegalleri og mye godt spel. Ensemblet var flinke til å ta pausar og la scenene få søkke, medan dei nok kan arbeide langt meir med å nytte heile den kjenslemessige skalaen og ikkje berre ytterpunkta. Det vekslar litt for raskt frå normal tale til voldsamt sinne, og dette resulterer i overspel for nokre av aktørane. Men alt i alt er eg imponert over personinstruksjonen.

«Et annet sted» er opphavleg ei tre timars oppsetting. Når det i denne framsyninga er kutta ned til berre ein dryg time, er det sjølvsagt at noko blir borte, og at ein ikkje får same høve til å dvele ved og utvikle personar og situasjonar. Einskilde av scenene blir såleis meir som plakatar enn teater, og særleg gjeld det det karikerte bildet vi får av eit bukollektiv på syttitalet, og utviklinga Songüls mann gjennomgår frå sjarmør til dritsekk.

«Et annet sted» syner på eit ærleg, men likevel empatisk vis mange sider av dei kulturelle problema og motsetningane som har oppstått i kjølvatnet av arbeidsinnvandringa vi har hatt dei siste førti åra. Produksjonen til Charlottenlund vgs var ei varm, velregissert og ganske godt spela oppsetting som lover godt for underskogen og etterveksten i norsk scenekunst.

PERFORMANCE

PROVOSERT: Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. FOTO: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

The Mermaid Show
Konsept, regi, tekst og scenografi: Ann Liv Young
Kostyme: Ann Liv Young og Eric Ducharme
Med: Ann Liv Young, Michael Guerrero, Marissa Mickelberg og Stiven Luka
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Når måtte du sist kaste alle kleda dine i vaskemaskina og sjølv gå i dusjen etter ei performanceframsyning?

Den amerikanske performancekunstnaren Ann Liv Young skapte store overskrifter då ho gjesta Norge førre gong med oppsettinga ”Cinderella” hausten 2010. Framsyningane hennar testar ofte ut kor publikums grenser går, og provokasjon er eit viktig formidlingselement.

Denne gongen er ho her med ”The Mermaid Show” der ho har tatt tak i mytane om havfruer. Dei har vore levande i mange kulturar, og går stort sett ut på at havfruene varsla uvêr og ulukke. I følge Young skal dei også vere vesen som på innsmigrande vis lokkar til seg sakeslause sjøfolk for deretter å forføre dei seksuelt og så ete dei opp.

Med bar torso og fiskespord til understell ligg Young i eit lite basseng omkransa av to gastar i matrosdress. Dei les, og ho ligg relativt roleg. Historia er repeterande og litt monotont formidla. Etter kvart tar havfrua til med å slå med sporden med enorm kraft og energi, og vi anar ein innestengd aggresjon som kontrasterast med mjuk, operetteliknande song, delvis framførd i falsett. Her er vi truleg ved kjernen i framsyninga, – motsetninga mellom sinne og det forførande,  eit tema som stadig kjem attende. Alt er verkeleg, og slik er det også når ho (i den framsyninga eg såg) ikkje er nøgd med lyden, stoppar det heile, skjeller ut lydteknikaren, og startar på nytt.

Meir heftig blir det når ho vrengjer seg ut av bassenget og vrikkar seg fram til publikum for å søke folk ho kan forføre. Med ein enorm intensitet legg ho an på den eine etter den andre før ho omsider finn ein som gir etter. Då kjem aggresjonen for fullt. Ho tek fram ein rå aure, og med voldsamt raseri bit ho seg inn i fisken og spyttar og kastar fiskeskjel, slo og blod så det regnar over publikum. Vi blir provoserte, vi freistar å forsvare oss, og vi kjenner redsla. Fisken er nok ein metafor for korleis det går med sjøfolka, og forståeleg som bilde, men kanskje ikkje fullgod som metafor.

Foto: ArtSceneTrondheim/www.trondheimkunsthall.com

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 27. mars 2012)

TEATER

CATWALK: Ei danseframsyning på ein smal catwalk blir ei tvangstrøye av ei scenografisk løysing. FOTO: GT NERGAARD/INGRID LOEN

Hair
Av: Gerome Ragni, James Rado og Galt MacDermot
Omsetting: Helge Hagerup
Regi: Carl Jørgen Kiønig
Koreografi: Patrick King
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara Musikalsk leiing: Åsmund Flaten
Med: Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Jon Lockert Rohde, Mari Haugen Smistad, Kohinoor Nordberg, Hans Petter Nilsen m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Når lydkøyringa er katastrofalt dårleg i ei teateroppsetting som i røynda berre er ein koreografert konsert, blir diverre resultatet deretter.

Då Ragni, Rado og MacDermot sette opp ”Hair” første gong i oktober 1967, var dei utruleg klårsynte og nesten profetiske. Verdas første rockemusikal og ein trendsettar innan sjangeren, trefte samtida hundre prosent med ein imponerande timing. Rett nok hadde borgarrettskampen vara nokre år, motstanden mot Vietnamkrigen var aukande, og hippierørsla hadde hatt sin ”summer of love”, men det var først året etter at det heile eksploderte med studentopprør, drapa på King og Kennedy og bråket rundt det demokratiske nominasjonsmøtet i Chicago. På nærast profetisk vis skreiv dei tre ein musikal som femna det meste av den nye ungdomskulturen, både av overflatefenomen og verkeleg opprør. Bakteppet var sjølvsagt Vietnamkrigen og redsla for å bli utkalla. Politisk handla det om pasifisme, antirasisme og fredsarbeid, men her var også eit utal andre tidstypiske element som musikken, seksuell frigjering, opprør mot konformitet i både klesveg og utsjånad, dopbruken og forløparen til new age med både orientalsk mystisisme, nyreligiøsitet og litt astrologi. Med framifrå og særs tidsriktig musikk, blei ”Hair” eit ikon for ein heil ungdomsgenerasjon. Men som vi veit (”All the revolutionaries are on Decca”), kan alt bli kommersialisert og anten gjort ufarleg eller til si eiga motsetning.

Trøndelag teaters oppsetting av ”Hair” fell mellom eit utal stolar, og det er vanskeleg å sjå så mange andre ambisjonar bak denne produksjonen enn å spele god musikk for å fylle teaterseta. Regissør Carl Jørgen Kiønig har følgt broadwaymanuset frå 1968 nesten slavisk, men utan at vi ser særlege spor av regi. Oppsettinga er som ein koreografert konsert, og langt frå den narrative framstillinga mange vil hugse frå filmen frå 1979. Vi møter ungdomane i New York, dit også Claude (Mads Bones) kjem. Han er redd for å få innkalling til Vietnam, og slite mellom samfunnets og foreldras krav, og sine eigne ønskje og ideal. Så langt er det forståeleg, men resten av handlinga blir ganske vanskeleg å få tak på, sjølv for den som var ung og endåtil  budde i USA på denne tida. Det ser ut som regissøren har abdisert og overlate scena til koreografen Patrick King.

Milja Salovaara har gjort mange gode scenografiske løysingar på Trøndelag teater, men ikkje denne gongen. Her har ho delt salen i to der publikum sit på kvar si side av ein catwalk. Når mesteparten av framsyninga er dans, og scena er lang og smal, får ein ikkje utnytta det store formatet på hovudscena, og det blir i staden uendeleg mye springing fram og attende. Eit dyktig orkester, som vanleg solid leia av Åsmund Flaten, dreg framsyninga i gang med nokre gode riff i eit særs feitt lydbilde, og forventingane blei faktisk ganske store. Men så kjem ”Aquarius”, og det heile fell fullstendig til jorda. Når ein har ambisjonar om å vere eitt av landets beste musikalteater, må lyden vere tilnærma perfekt. Lydkøyringa i denne oppsettinga grensa til det katastrofalt dårlege når det galdt song og tale. Forvrenging, støy og manglande volum kombinert med mye dårleg diksjon gjorde at det var uråd å få med seg det som blei sagt og sunge. Dei  røynde skodespelarane Ingrid Bergstrøm, Mads Bones og Hans Petter Nilsen, og også Mari Haugen Smistad, hadde nok volum til å få fram sitt, og berga såleis mye av oppsettinga, men ein stor del av det øvrige forsvann i skrål og skrik. Teatret har hyra inn mange dyktige dansarar til denne produksjonen, men på grunn av den tronge sceneløysinga fekk dei ikkje rom til å utfalde seg sjølv om her rett nok var dyktige einskildprestasjonar, som særleg Jon Ole Olstad.

Med manglande regi, og i hovudsak dans og song, får ikkje skodespelarane mye spelerom. Mads Bones hadde likevel kontroll, og fylte rolla som Claude fullt ut jamvel om han eigentleg korkje er dansar eller songar. Og Ingrid Bergstrøm ga oss ei tolking av ”Easy to be Hard” som var sår, inderleg og ekte. Då vi endeleg kom til finalen, greidde ensemblet omsider å vere eit kor med trøkk, energi og volum, og ”Let the Sunshine in” fekk det faktisk til å svinge. Men det var alt for seint.

TEATER

TATT VED NASEN: Lette legg seg under kniven, og kirurgen tar til med nasen. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

The Ugly One
Der Häßliche (2007)
Av: Marius von Mayenburg
Regi: Andreas Aass Engstrøm
Scenografi: Aurora Schønfeldt Larsen og Sindre Kruse
Kostymedesign: Marie Riise Hagerud
Med: Odin Budal Søgnen, Magnus Kolberg Eriksen, Therese Gjelsten og Niklas L. Eriksson
Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Knaus, Studentersamfundet i Trondhjem

Eit artig og lett surrealistisk stykke om utsjånad, plastikkirurgi og kva reell identitet er.

Det er mye som ikkje er som det skal, og alt ser ikkje alltid ut slik det er. Dette får vere ein kryptisk intro til meldinga av ”The Ugly One” av den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg. Han er berre førti år gamal, men har alt ei rekke drama bak seg frå debuten i 1996. Dette stykket er eitt av hans siste, og heiter opphavleg ”Der Häßliche”. Kvifor SIT har vald å nytte den engelske tittelen får vere ei gåte, men her er langt meir enn tittelen som ikkje ser ut som det skal.

Lette (Odin Budal Søgnen) er ein framgangsrik og innovativ forskar som har funne opp, patentert og utvikla ein sterkstrømsbrytar som openbert kan meir enn å bli slått av og på. Den vil han til Sveits for å presentere, men sjefen hans, Scheffler (Magnus Kolberg Eriksen), seier nei, og sender i staden assistenten Karlmann (Niklas L. Eriksson). Årsaka er brutal, men slik er røyndomen. Lette er for stygg til å kunne promotere og selje noko som helst. Ja, ikkje berre det, men han er tydeleg så hinsides stygg at det knapt finst verre skapnad. Trass i dette er han sjølv heilt uvitande om sin eigen utsjånad, og i tillegg godt gift med Fanny (Therese Gjelsten) som elskar han høgt, rett nok utan å våge å feste blikket på andletet hans. Allereie dette er ganske surrealistisk, men for å understreke det absurde har SIT vald ein person som har ein heilt ordinær utsjånad. Verfremdungseffekten er altså total, men her er meir i vente.

Eg skal ikkje røpe korleis det går, men Lette vel å fikse på utsjånaden sin, og i det ytre er visst resultatet ganske spektakulært sjølv om han på scena er akkurat den same. Når andre aktørar etter kvart vil ha, og også får, det same andletet utan at maske, sminke eller andre effektar skulle indikere noko i den retninga, blir utfordringa for publikum stor. Som om ikkje dette var nok, går dei fire skodespelarane ut og inn av i alle fall dobbelt så mange roller i saumlause overgangar der starten på ei setning kan tilhøyre ein person medan slutten kjem frå ein annan.

”The Ugly One” handlar om skjønnheitshysteriet, om jakta på det perfekte, om kva som skjer når alle blir kloningar av det fullkomne, og om kva personlegdom og identitet eigentleg er. Det er eit stykke som set eit særs skrått og også humoristisk blikk på samtida. Men samstundes er presentasjonen blitt ein surrealistisk leik med publikum om identitet og roller. Slik går handlinga på i alle fall to plan. Eg har ikkje sett denne produksjonen før, og veit ikkje kor mye av den absurde presentasjonen som ligg i teksten, eller om det er SIT sine regival. Men for meg var faktisk regi og spel langt meir interessant enn von Mayenburgs tekst. Han har tatt for seg eit tema som er overmoge og laga ein del humor rundt det, men historia hans blir for meg litt føreseieleg, noko slitsam og ganske uforløyst. Regigrepet og spelet er derimot langt betre. Det er mye tekst, høgt tempo, mange roller og utallege sceneskift som dei fire handterer særs bra. Spelet kan vere noko ujamt, og tidvis også litt prega av overspel, men særleg vekslinga mellom ulike roller greier dei bra.

Eg har nok sett betre produksjonar frå SIT enn denne, men teatret skal absolutt ha ros for den gjennomført surrealistiske tilnærminga, og ikkje minst for tilliten dei viser publikum ved å gi fullstendig blaffen i om folk ser ut som dei skal eller ikkje.

TEATER

Leikent, kontrastfylt og særs tydeleg om konsekvensane av liv i løgn.

For eitt år sia sette Kjersti Haugen opp ei banebrytande, nyskapande og uvanleg tydeleg framsyning av ”Et dukkehjem” på Trøndelag Teater. Nå har ho tatt for seg ”Gjengangere” og gitt ny tolking av og innsikt i det kanskje mest fortetta og komplekse nåtidsdramaet Ibsen skreiv. I eit  særs tett kammerspel med berre fem aktørar greier forfattaren å ta opp såpass kontroversielle tema, både for 130 år sia og nå, som syfilis, aktiv dødshjelp, incest, sanning og livsløgn, for ikkje å snakke om kva som skjer når Nora (fru Alving) ikkje går, men vel å bli i eit håplaust ekteskap. Dette berre for å nemne nokre av dei tema Ibsen er innom. På mange vis er ”Gjengangere” ein syntese av det meste han skreiv, men først og fremst dreier det seg om korleis det kan gå når ein vel å skjule sanninga. Her er mange og store eksistensielle emne, og dette er langt frå noko lysteleg stykke. Likevel har Kjersti Haugen vald å gi oss ei leiken oppsetting der det er både laussluppen humor og dans i opningsscenene. Det understrekar det kontrastfylte som er eit gjennomgåande trekk ved denne produksjonen.

Sjølv om handlinga til Ibsen framleis er litt 1880, kan vi vere når og kor som helst. Aktørane snakkar eit munnleg og naturleg språk der dei får nytte sine eigne dialektar, og scena er langt frå dei mørke, lumre Ibsenske salongane med tunge draperi der det er heilt openberre behov for å lufte ut. Her er det lyst og ope. Tilsynelatande. Dagny Drage Kleiva har laga ein scenografi av  massive veggar i lyst trevirke. Dei omkransar oss på tre kantar slik at vi blir sittande midt i handlinga og stundom i krysselden frå replikkane. Scenografien kan verke nøytral, men er i røynda uvanleg symboltung. For bak det stilfulle og lette inntrykket ligg løgna som ein massiv og nesten altomsluttande vegg. Her er berre ein utgang.

Slik leikar Kjersti Haugen og Dagny Drage Kleiva seg med kontrastar. På overflata verkar alt så lett og idyllisk, men etter kvart som publikum oppdagar at det meste eigentleg er si eiga motsetning, blir kontrasten til den løgnfulle røyndomen desto sterkare. Ved hjelp av videoprojeksjonane til Stein Jørgen Øien og lysdesignen til Eivind Myren får vi saumlause og dramatiske sceneskift som enkelt illustrerer både barneheimsbrannen og ulike sinnsstemningar.

Fru Helene Alving (Hildegunn Eggen) har bygd heile livet sitt på forteiing og løgn, og nå skal ho jamvel lage eit monument over det heile. Ho er oppglødd over prosjektet og glad for å ha fått sonen heim. Men bak den lykkelege fasaden finn vi ei bitter kvinne som lag for lag avdekkar og erkjenner kva falskneriet og forteiinga fører med seg, kanskje ikkje først og fremst for ho sjølv, men i høgste grad for sonen, Osvald. Hildegunn Eggen er ei ganske folkeleg fru Alving, og ikkje spesielt aristokratisk. Slik blir ho ein kritikk av den generelle løgna, og ikkje berre den innestengde borgarlege idyllen Ibsen refsa. Det kler framsyninga, og Eggen gir oss ei både særs truverdig og tydeleg fru Alving. Som sjelesørgar, sparring partnar og etter kvart ganske mye meir, nyttar ho seg av den sosialt temmeleg inkompetente pastor Manders som i Nils Johnsons litt naivistiske, og tidvis ganske humoristiske spel understrekar kor umogeleg og vinglete livet blir når bokstavtru moral og stuttenkt pragmatisme får rå grunnen åleine. Det pseudoerotiske samspelet Kjersti Haugen har skapt mellom fru Alving og pastoren er ein liten teaterkonfekt som kanskje ligg litt på sia av handlinga, men som er med på å understreke det kontrastfylte i oppsettinga. Ei gåve til publikum og ei kinesisk eske slik Ibsens drama ofte er.

Det er Osvald som må bere fedranes synder og som er personifiseringa av alle løgnene. Han blir spela av Espen Klouman Høiner, relativt fersk frå Teaterhøgskulen, og i si første rolle ved Trøndelag Teater. Det er ein debut det står respekt av. Ein sårbar, desperat og i dobbel forstand naken Osvald som ikkje har bedt om å få livet, men som likevel klamrar seg til det.

Ibsen vel i hovudsak ikkje å konkludere, men å avslutte med opne spørsmål. Kjersti Haugen har vald det motsette i finalen, og eg forstår ikkje heilt kvifor. Men dette blir ein uvesentleg bagatell i ein elles tydeleg, fortetta og velspela produksjon som både er pedagogisk og temmeleg modernisert, men samstundes nesten hundre prosent tru mot Ibsen.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. mars 2012.)

DANS

UNDRING: I verdsrommet opnar det seg mye ein kan utforske og undre seg over. FOTO: INCLUSIVE DANCE COMPANY

Space me
Konsept og regi: Tone Pernille Østern
Koreografi: Tone Pernille Østern , Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes
Scenografi: Gilles Berger
Videoscenografi: Pekka Stokke
Musikk: Luis Della Mea
Med: Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes
Inclusive Dance Company
Teaterhuset Avant Garden

Det er særs sjeldan å få oppleve ei framsyning der totalopplevinga i så stor grad er ein syntese av likeverdige danse- og teatertekniske ingrediensar og som er så saumlaust samansmelta til eitt overordna heile.

Kven har vel ikkje stått under stjernene i barnleg undring over det ufatteleg store himmelrommet og over det uforståelege ved at noko er uendeleg. Romfartseventyret og scifi-litteraturen har gitt nokre svar, men for dei fleste av oss har dei vel berre trigga fleire spørsmål. Men det får bli med det, for ei reise i rommet er nok berre for dei få, og ei intergalaktisk romferd er førebels berre ein fjern draum.

Men så inviterer Inclusive Dance Company nettopp på ein snartur ut blant galaksar bortom vår eigen mjølkeveg. Saman med scenografen Gilles Berger har dei laga ei særs visuell framsyning som ikkje gir eit einaste svar, men som kjenslevart og vakkert tar vare på akkurat den barnlege undringa vi alle kjenner under stjernene.

Eg er ingen kjennar av dans, og eg har korkje språk eller kunnskap til å seie så mye fornuftig om uttrykksmåtar, det tekniske eller semantikken. Men eg veit når noko er vakkert og rører ved meg, og også når rørsle, lyd, lys, scenografi og spel smeltar saman til eit heile som gjer noko ved meg. Slik var denne framsyninga.

Gilles Berger frå Cirka Teater er ein av landets beste og mest kreative scenografar med sitt eige og heilt tydelege språk. Med fantastiske tekniske innretningar får han det trivielle til å bli magisk, og han har fleire gonger oppheva tyngdekrafta. Det gjer han også denne gongen. Som publikum blir vi førte inn i eit romskip som etter kvart tar av og bokstaveleg svirrar ut i rommet. Og der opnar det seg ei verd til verkeleg å undre seg over. Til musikken til Luis Della Mea og videoscenografien til Pekka Stokke, visualiserer dei to dansarane Arnhild Staal Pettersen og Mari Flønes akkurat den barnlege undringa som i alle fall eg forbind med dei store spørsmåla. Dei er vektlause, dei utforskar og dei stiller spørsmål. Gjennom tre scener, eller romferdsstopp om du vil, får vi vere med på utforskinga. Det er vakkert, men først og fremst er det sjeldan å få oppleve ei framsyning der totalopplevinga i så stor grad er ein syntese av så mange og heilt likeverdige danse- og teatertekniske ingrediensar. Og i tillegg så saumlaust samansmelta. Eg har vore på reise i verdsrommet, og det gjorde godt. Takk for turen!

SVINGER: Det kan nok svinge på bygdene òg, men mye er diverre ganske mollstemt. FOTO: GISLE BJØRNEBY

TEATER

Ein god idé, men tematisk litt passé.

Lene Therese Teigen, som er ansvarleg for både manus og regi i ”Under vår himmel”, har reist Hedmark og Oppland på kryss og tvers og intervjua 115 ungdomar om å høyre til, om heimstaden og om kva for val dei trur dei vil ta når dei blir vaksne. Resultatet er  blitt ei teaterframsyning der fire skodespelarar gir oss tre parallelle, men ulike historier. Oppsettinga hadde premiere i Marlo grendehus i Skjåk 14. januar, og turnerer nå i Hedmark og Oppland fram til 2. mars. Sjølv såg eg framsyninga i Kulturhuset Banken på Lillehammer.

Norske gardsbruk blir lagt ned i rekordtempo, og flyttestraumen mellom by og land går stort sett berre ein veg. Utdanning dreg ungdommen til byane, og sjansar for å få arbeid, kombinert med smaken av det urbane livet har gjort at mange vel å bli i byen. Det er gjort utallege forsøk på å snu flyttestraumen, men så langt har alle freistnadane vore fåfengte. Stort sett. Nokre vil sjølvsagt flytte heim att, og etter kvart som samfunnet blir både meir mobilt og digitalt, blir det mogeleg å bu heilt andre stader enn der ein arbeider. Men sjølv om situasjonen ikkje er på langt nær så ille som i grannelandet, er likevel netto avfolking av bygdene eit faktum. Kva meiner bygdeungdomen om dette, kva for draumar og tankar om framtida har dei, og kor er det dei kjenner at dei høyrer til? Dette er viktige og heilt eksistensielle spørsmål, og det er flott at eit teater med hovudnedslagsfelt i indre austland tar tak i problemstillinga og freistar å gjere noko kunstnarleg av henne. Men eg er diverre ikkje overtydd om at korkje vinklinga eller resultatet innfrir.

Lene Therese Teigen har på grunnlag av intervjua som går som lydkulisser i bakgrunnen kvar gong det er sceneskift, laga ei oppsetting med tre parallelle historier som alle tek utgangspunkt i problemstillinga, men som diverre ikkje heilt finn essensen. Den første er ein gardbrukarfamilie der eldste sonen studerer sosiologi i Oslo medan systera hans er heime og vil ta over garden. Foreldra sit fast i eldgamle fordommar, og har ikkje fått med seg at det er nærare førti år sia odelslova blei gjort kjønnsnøytral. Kanskje finst det framleis slike gamaldagse foreldre som meiner at berre ein eldsteson kan føre garden vidare, men eg trur dei er i mindretal, og i alle fall ikkje representative. Problemet er vel stort sett ikkje at eldstesonen ikkje vil ta over garden, men at ingen av borna vil.

Den andre historia handlar om gardbrukaren som ikkje følgde dei musikalske og kunstnarlege interessene sine, men som blei på garden i staden for å dra ut, og som ofra den store kjærleiken for å bli heime. Etter mange år blir han konfrontert med vala sine når nettopp ho som han ofra, kjem heim frå mange års opphald i USA. Neppe ei typisk historie, men kanskje meir egna til å illustrere eit poeng enn den førre. Men så skuslar dei det bort med eit ekstremt og særs outrert overspel som gjer det heile til ei pinleg karikering der mangel på regi og personinstruksjon er alt for tydeleg. I tillegg blir det ei tabloid avslutningsscene som kjem alt for brått på, og som ikkje eingong freistar å problematisere situasjonen.

Den siste historia dreier seg om den romantiske draumen om landsbygda, og om eit forsøk på kompromiss. Eit ungt par er på husjakt på ein plass der ingen av dei eigentleg vil bu, men som i staden er midt i mellom. Han vil heim og ho vil helst bu nær byen, men ho har samstundes ei idealistisk førestelling om det vesle huset på landet. At det gamle paret som skal selje, ser ut til framleis å vere glade i kvarandre, forsterkar det romantiske, men særs lite realistiske bildet ho har av plassen. Denne historia har masse spennande konfliktstoff i seg, men også her får forfattaren bråhast med å konkludere, og gjer det med ei lettvint avslutning som ikkje heilt blir til å tru på.

Eg kan ikkje skryte på meg å vere ung, og eg bur heller ikkje lenger på landsbygda, men dei bygdeungdomane eg kjenner, er langt meir realistiske og jordnære enn dei personane ”Under vår himmel” presenterer. Dei blir i staden litt passé, lite representative og slik sett ikkje spesielt interessante. Men det får vere forfattarens val.

Lene Therese Teigen har lagt opp presentasjonen som mange tablå der ho vekslar mellom dei tre historiene, og der dei fire skodespelarane relativt saumlaust hoppar frå rolle til rolle. Når scenografien er sparsommeleg og kostyma likså, er det ikkje alltid like lett å vite kva for historie vi blir fortald, men det går seg i hovudsak til etter kvart. Skodespelarane gir stort sett truverd til rollene, med unnatak av det alt nemnde overspelet til den heimvende frå Amerika, og særleg imponerer Cecilie Lundsholt som gir liv til dei tre yngstejentene med stor innleving, men likevel med eit lågmælt spel som kler oppsettinga.

”Under vår himmel” er i utgangspunktet eit spennande prosjekt, og ein god idé, men eg opplever ikkje dei tre historiene som spesielt representative for tematikken. Oppsettinga manglar nødvendig problematisering, og blir i hovudsak berre relativt overflatisk pirking i noko som er atskillig meir komplekst og vanskeleg enn som så.

TEATER

VÅR ÆRE OG VÅR MAKT?: Eit forsøk på å grave seg ned i historia om det norske oljeeventyret. FOTO: SIGNE BECKER

Lindås
Av Eirik Fauske med familie
Regi: Eirik Fauske
Scenografi: Signe Becker
Med: Erlend Samnøen, Terese Vangstad, Tov Sletta, Ingvild Meland og Eirik Fauske
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Historia om det norske oljeeventyret fortald gjennom ein sjølvbiografisk rapport frå forfattarens oppvekst.

Eirik Fauske overraska mange med oppsettinga ”Gullalðurir” for eit par år sia der han oppsummerte dei siste 40 000 åra på intelligent og kreativt vis, og med hjelp av dyktige aktørar frå skodespelarutdanninga i Nord-Trøndelag. Nå har han tatt med seg nokre av dei same folka, gått litt stuttare attende i historia og utforska sin eigen barndom. I 1982 busette familien Fauske seg i tettstaden Lindås, ei mil sør for Mongstad der Norges største oljeraffineri ligg. Tretti år etter er Lindås framleis ein vekstkommune, meir prega av oljeverksemda enn dei fleste andre kommunar, medan oppveksten til Eirik og dei to syskena hans er historie. I framsyninga ”Lindås”, som hadde urpremiere på Teaterhuset Avant Garden onsdag, freistar Fauske å grave seg attende på sporet av ei tapt tid.

Vi blir presentert for heile familien Fauske der Eirik spelar seg sjølv, og gjennom små humoristiske og historiske tablå er vi med familien gjennom kvardag, trivialitetar og nokre høgtider. Som i ”Gullalðurir” nyttar han anekdotiske scener om heilt kvardagslege ting til å fortelje den store historia. For i bakgrunnen lurar olja, og bakom alt dukkar Statoil fram på godt og vondt.

I ein naivistisk stil der aktørane ganske lågmælt og utan særleg innleving fortel eller gestaltar både stort og smått utan forsøk på å lage noka form for hierarki i handlinga, blir vi tatt med inn i familien Fauskes liv og Eiriks oppvekst. Scena er relativt nake, og dei rekvisittar som trengst, ligg klåre langs scenekanten. Både spel og dramaturgi er temmeleg monoton, men ettersom framsyninga er full av litt surrealistisk, underfundig, og tilsynelatande ufrivillig humor, blir dette likevel aldri keisamt.

Og for å understreke det lett absurde og kvasihistoriske i det heile, dukkar Erik Pontoppidan opp i handlinga. Han var biskop i Bergen på midten av 1700-talet, og er vel mest kjend for si forklåring til Luthers katekisme. Men han skreiv også ”Det første Forsøg paa Norges naturlige Historie”, eit slags topografisk leksikon der han presenterte ein systematisk oversikt over naturrikdommane i landet. I framsyninga blir dette bokverket fleire gongar presentert og lest frå, men med ei attgjeving som om det skulle ha vore spådommar skrive av Nostradamus.

Sjølv om produksjonen har store islett av humor, er bakteppet likevel ganske svart og dystopisk. Eg trur eg ser kva det er Fauske vil fortelje, men eg er ikkje overtydd om at han får det heilt fram, og avslutninga blir for meg uklår og noko uforløyst. Det er populært å skrive sjølvbiografisk for tida, men det er ikkje ein enkel sjanger. Å gjere det private ålment kan vere ei vanskeleg utfordring. Denne framsyninga blir rett nok aldri privat, men eg er ikkje overtydd om at han greier å syne det ålmenne gjennom dei personlege tablåa. Det er blitt ein leiken, litt svart, noko absurd og særs humoristisk oppsetting, men trass i dette og mange gode einskildscener, lever nok ikkje produksjonen heilt opp til dei ambisjonane eg trur han har.

”Lindås” blir spela i Trondheim fram til 13. februar, og på Black Box i Oslo frå 8. til 11. mars.

 (Meldinga stod i Klassekampen fredag den 10. februar 2012)

TEATER

Når alt skal forklarast, blir det for lite att til teateropplevinga. 

Tre Brechtpremierer på under ei veke på institusjonsteater i Oslo, Bergen og Trondheim er ikkje kvardagskost. Om årsaka er at Europa opplever økonomiske nedgangstider som kan samanliknast med dei i mellomkrigsåra, skal vere usagt, men eg vil tru dei tre teatersjefane har ein tanke bak. ”Det gode mennesket frå Sezuan” og ”Mor Courage” står ofte på teaterplakatane, men Trøndelag Teaters val er meir uvant. ”Arturo Ui” blei skrive i løpet av tre veker i 1941 medan Brecht oppheldt seg i Helsingfors på veg til USA. Det er ikkje blant hans mest kjende drama, og så vidt eg veit, er det oppført berre ein gong tidlegare her i landet, på Den Nationale Scene for mange år sia.

Arturo Ui er ein slesk liten gangster som har stor likskap med både Al Capone og Adolf Hitler. Stykket er ein satire på Hitler og nazismen, og handlar om Arturos såkalla knirkefrie veg til makta via blomkålskartell og grønsakhandel i ein mafios og gjennomkorrupt by (Chicago). Året før hadde Chaplin laga sin legendariske Hitlerparodi, ”Diktatoren”, og ”Arturo Ui” er ein sceneversjon over same tema. Ikkje berre er hovudpersonen fysisk lik Hitler, det øvrige menasjeriet er også tydeleg henta frå den nære krinsen rundt han.

Det startar lovande, og absolutt i Brechts and der ingen skal vere i tvil om at dette er teater og ikkje røyndom. Scena er ikkje ferdig rigga, og ein teknikar (Marianne Meløy) held salen i age med smalltalk og ein kjapp presentasjon av det vi skal få sjå medan vi ventar på at alt blir klårt. Artig, pedagogisk, litt meta, men kanskje vel detaljert. For i dei to timane som følger, syner det seg at vi alt har fått eit temmeleg utfyllande resymé.

Arturo Ui (Hans Petter Nilsen) er ein ganske ynkeleg figur, litt dysfunksjonell, med talefeil og også andre lyte. Når Hindenburgs parallell, borgarmeisteren i byen (Hallbjørn Rønning), let seg kjøpe av blomkålskartellet, ligg vegen klår for ein Ui som med vald, trugsmål og etter kvart også retoriske gåver, har noko på alle. For seint oppdagar borgarskap og establishment at dette har gått for langt, og borgarmeisterens litt oppgitte og angrande monolog i starten av andre akt er kanskje den viktigaste bodskapen i dette stykket.

I Harry Guttormsens regi er vekta lagt på Ui. Dei andre aktørane, med eit mogeleg unntak for borgarmeisteren og den lokale og kritiske redaktøren, blir berre kulisser og representantar for alle som sviktar. Både i scenografien til Per Kristian Solbakken og i ein del av regigrepa til Guttormsen er det mange artige og fine påfunn, men båe dreg diverre det pedagogiske vel langt. Når det meste skal forklarast, tar det også tid, og første akt er stort sett ein alt for lang intro til andre akt då ting tar til å skje. Allegorisk teater, der handlinga er ei likning, kan vere ein effektiv måte å fortelle ei historie, men det må gjerast elegant og litt spissfindig. Slik er det diverre ikkje i denne oppsettinga. Alt er så ferdig fordøya at det blir meir eit lærestykke enn teater. At Ui er ynkeleg, er til dømes lett å forstå, om vi ikkje også skal sjå at han brukar bleier! Slik blir Ui berre ein latterleg og relativt ufarleg figur, og det er han vel eigentleg ikkje?

Hans Petter Nilsen har lenge synt at han har større potensial enn dei rollene han har fått til nå. Som Arturo Ui presenterer han seg i fullformat, og det er mye hans forteneste at dette likevel blir ganske sjåverdig. Han får fram omdanninga frå den komiske smågangsteren alle berre ler av, til den livsfarlege intriganten, som framleis eigentleg er liten og latterleg, på eit truverdig og  imponerande vis, og med eit avdempa spel som faktisk står litt i kontrast til resten av oppsettinga.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. januar 2012.)

TEATER

Vi må møtes før jul
Av Trønderhøns
Musikk:  Siri Gjære, Ole Erik Ulvin og Øyvind Smidt
Med: Ingrid Bergstrøm, Marianne Meløy og Siri Gjære
Gjestespel på Teaterkafeen på Trøndelag teater

Upretensiøst og med særs senka skuldrer, akkurat slik førjulstida eigentleg skulle ha vore.

Midt i førebuingane til den første smørlause jula sia krigen har Trønderhøns tatt seg tid til å stå opp att frå ein lang dvale for å servere teaterpublikummet eit skrått blikk på høgtida som står for døra, og ikkje minst på det vanvittige stresset som følger med førjulstida. Gruppa blei oppretta for fleire år sia, men har – for å nytte deira eigne metaforar – lege nede nokre år mellom anna på grunn av verpesjuke. Sjølv har eg ikkje hatt gleda av å oppleve dei før, men eg hadde jo ei aning om at når du miksar ein særs dyktig og allsidig singer/songwriter (Siri Gjære) med ei av landets fremste musikalartistar (Ingrid Bergstrøm) og eit multitalent som er vanskeleg å kategorisere med få ord (Marianne Meløy), så er det store sjansar for at det kan bli bra. Det blei det også!

Med ein scenografi som er særs samanraska, og som ikkje har annan funksjon enn å gi dei rette assosiasjonane (ein utsliten komfyr, litt vaskeutstyr og ein bunt juletrelys) entrar dei tre scena og set seg i ein ”Birgersofa” frå 70-talet.  Det vil seie, – så avslappa er det ikkje. Litt på overtid kjem Gjære og Bergstrøm og ser seg nervøst om etter Meløy som etter kort stund kjem halsande inn rett frå applaus på Et juleeventyr på hovudscena. Med det er stressfaktoren og det litt improviserte nivået sett, og utan særleg regi, og slentrande, dels snublande, men du kor sjarmerande, held dei tre hønene oss i eit knipetak i den dryge timen denne kabareten varar.

Den føreståande høgtida er sjølvsagt tema, og med skråblikk både gjennom kåseri og eigne og andres songar får dei oss til å slappe av, le – også av oss sjølve, og for ei stund gløyme maset utanfor. Jula skal vere ei tid for glede, men sjølv om låtten sat laust, særleg når Marianne Meløy sleppte seg fullstendig fri i nokre av dei elleville kåseria sine, var her forbausande mye mollstemt. Kanskje ikkje så rart for jula er full av forventingar, og kan vere vond for dei som på ulike vis fell utanfor. Siri Gjære har skrive ein del nye songar, og den litt blå stemninga blei vakkert fanga opp av desse. Det er tre røynde scenekunstnarar som utgjer Trønderhøns, og dei er dyktige entertainerar som veit å handtere publikum. Manglande regi, og ikkje minst suffli, blei takla så sjarmerande at det i staden for å vere eit lyte blei ei påminning om kor avslappa det går an å vere i årets mest hektiske tid. På den dryge timen rakk dei å vere innom dei fleste av dei aspekta vi forbind med jula; forventingane, stresset, dei ukritiske julebreva, å reise heim, å vere saman, bakst, og sjølvsagt også den altoverskyggande smørmangelen som er i ferd med å spreie katastrofestemning i kongeriket. I tillegg gir Meløy oss eit alternativt juleevangelium som ved sia av å vere hysterisk morosamt, truleg også ligg langt nærare sanninga enn originalen. Med seg i denne litt mollstemte gledesspreiinga har Trønderhøns to dyktige musikarar, Ole Erik Ulvin på piano, og Øyvind Smidt på fele, mandolin og song. Og for at det heile ikkje berre skal renne ut i tull og tøys og førjulsmoro, er det heile toppa av framifrå tolkingar av to av dei finaste norske julesongane, Jakob Sandes Det lyser i stille grender, og Alf Prøysens Romjulsdrøm.