Amund Grimstad

TEATER

«Peer Gynt»
Peer Gynt ved Gålåvatnet
Av Henrik Ibsen
Regi og tilarbeiding: Per-Olav Sørensen
Komponist og lyddesign: Kristian Eidnes Andersen
Medkomponist: Hans-Kristian Kjos Sørensen
Scenografi: Geneviève Lizotte
Koreograf og medregissør: Thea Bay
Kostyme: Oddfrid Ropstad
Maskedesign: Tonje Lie
Lys- og videodesign: Richard Andreas Richardsen
Videodesign: U. Lucas Dubé-Cantin
Med: Aksel Hennie, Liv Bernhoft Osa, Mimmi Tamba, Maja Christiansen, Dennis Storhøi, Ameli Isungset Agbota, Frode Winther, Eivin Nilsen Salthe, Tom Styve og 42 statistar.

Eit lågmælt, stramt og heilskapleg drama om eksistensielle val frå ein Peer på leiting, men ei oppsetjing som likevel ikkje heilt greier å røre meg.

Heilt sia 1989 har ulike regissørar og kunstnarlege lag fått høve til å tolke «Peer Gynt» i naturskjønne omgjevnader ved Gålåvatnet i Sør-Fron. For å seie det forsiktig, har resultatet vore ganske ymse. I fjor overtok Per-Olav Sørensen regiansvaret, og fredag var det duka for premiere på hans, og denne produksjonens, siste sesong. I eit regnvêr som aldri greidde å øydeleggje opplevinga, fekk vi ei litt meir lågmælt tolking enn mykje vi har sett tidlegare. Og det meiner eg i positiv tyding.

Det første som slår ein når ein finn plass i det fine amfiet i enden av Gålåvatnet, er den tilsynelatande enkle scenografien. Borte er den øydeleggjande plaskedammen til Snøhetta. To stiliserte haugar omkransar scena som er ein gangbane og eit gruslagt plan, der ein halvsirkels spegel avsluttar og formidlar scenerommet ut mot vatnet. I utgangspunktet kan det sjå litt nake og enkelt ut, men den kanadiske scenografen Geneviève Lizotte har skapt ei scene som gir rom for det meste utan å vere overmøblert eller påtrengjande. Det neste som slår meg etter kvart som handlinga skrid fram, er at Sørensen har tillit til publikum. Vi er komne for å sjå Henrik Ibsens Peer Gynt, og ikkje ein turistattraksjon med fullt av gags som dollarglis, småfly, segway og slike påfunn ein del tidlegare regissørar har krydra framsyningane med. Ved å stole på Ibsens tekst og at publikum ikkje er dumme, blir dei få effektane og overraskingselementa som regissøren nyttar, desto sterkare.

I eit intervju i programmet seier Per-Olav Sørensen at han ser dramaet som djupt religiøst. Han har også vald å leggje vekt på det spesielle forholdet mellom Peer og Mor Åse. Og sjølv om han i hovudsak følgjer Ibsens kronologi gjennom dei fem aktene, har han sjølvsagt gjort nokre endringar og regigrep. Han har dessutan vald å få Kristian Eidnes Andersen og Hans-Kristian Kjos Sørensen til å skrive ny musikk. Det har vore eit godt val, for sjølv om Edvard Griegs musikk er både vakker og ikonisk, er den særs førande for innhaldet, og kan nok gjere det vel nasjonalromantisk. Solveigs song er framleis med, og for å understreke det religiøse, har Sørensen også nytta eit par salmar. Opningsscena er også ny. I staden for å gå rett på bukkerittet, startar det med eit slagsmål der Peer får skikkeleg juling. Slik blir han framstilt som eit mobbeoffer som alle hakkar på, og det legg på mange vis premissane for den vidare tolkinga av Peers liv og val og kvifor han blei som han blei. Så let Sørensen Peer gå rett inn i den mest dramatiske forteljinga om bukkerittet utan å gå vegen om ei av verdsdramatikkens mest kjende opningar; «- Peer, du lyver». Ein ørliten detalj kanskje, men den fungerte særs skjerpande på meg som publikum.

Aksel Hennie er Peer. Han er tydeleg og klår, og spelar litt meir lågmælt enn det vi ofte ser av Peer-tolkingar. Det er eit godt val, og understrekar at dette, kanskje meir enn religiøst, er eit djupt eksistensielt drama der vi bak løgnhalsen og skrytepaven også ser eit sårbart vesen, uviss på seg sjølv, og stadig på leiting. Alt dette får Hennie utmerka fram i dei intime tablåa, særleg i samspelet med Mor Åse, den grønkledde og knappestøyparen. Men når han er åleine i det store scenerommet, blir det ikkje same intensiteten, det blir for lite variasjon i registeret hans til at eg trur heilt på han og han greier ikkje å røre meg.

Sjølv om det aldri er tvil om at dette handlar om Peer, står Mor Åse, og Peers forhold til mora, fram som særs viktig i første akt. Det skuldast i stor grad at Liv Bernhoft Osa gjer ei formidabel tolking av Mor Åse der ho på eit inderleg og truverdig vis greier å ta vare på tvisynet i forholdet til Peer, på den eine sida kjærleiken til han, og på den andre vissa om at han er ein dagdrivar og løgnhals. Og Mor Åses død er ei av dei mest gripande scenene i denne framsyninga der samspelet mellom Hennie og Osa er på sitt beste.

Henrik Ibsen har skrive om så mange sterke kvinner, og eg er ikkje åleine om å finne Solveigs rolle som ganske problematisk. Ho som i sin kompromisslause kjærleik, nesten til det sjølvutslettande, berre ventar og ventar. I Mimmi Tambas tolking blir Solveig for meg meir eit symbol på det motsette av Peer, enn på eit heilt menneske. Det kviler noko nesten religiøst og guddommeleg ved henne, ikkje heilt av denne verda, men Tamba har fått alt for lite å spele på til å vise oss meir av dette og kven Solveig er. Då er det langt tydelegare kva regissøren vil med den grønkledde. Ameli Isungset Agbota er eit fyrverkeri, det dampar erotikk av hennar møte med Peer, og det er ikkje vanskeleg å fatte kvifor han let seg forføre. Dennis Storhøi, som sjølv har spela Peer i ei årrekkje for 10-15 år sia, er nå attende på Gålå i rollene som knappestøyparen og den framande (passasjeren). Lågmælt og utan store geberdar gjer han maksimalt ut av båe rollene.

«Peer Gynt» er eit dramatisk dikt i heile fem akter, og i ei slik oppsetjing er det naturleg at noko må strykast. Sørensen har fjerna scena med mannen som hogg av seg fingeren for å sleppe unna militærteneste, og då også sjølvsagt gravferda til den same mannen. Det gjer at «prestens tale», som eg alltid har oppfatta som viktig for Peers gryande sjølvinnsikt, også er kutta. Eg er ikkje overtydd om at det var eit rett val. Og så er ikkje Sørensen åleine om å få problem med skildringa av Peers mangeårige eksil i Amerika og Nord-Afrika. Nokre av desse scenene er skore ned til det minimale, og både møtet med Anitra og med Begriffenfeldt i dårekista, er vist meir som vakre, stiliserte og koreograferte tablå, enn som heile scener. Her får Thea Bay verkeleg vist kva ho kan få til av koreografert rørsle frå langt frå profesjonelle statistar. Slik blir desse scenene nesten meir som bakteppe og vakre og visuelle brot, enn som del av handlinga.

Eg har tidlegare vore inne på scenografien, men den fortener meir omtale, for det er i samspelet mellom regi og scenografi at denne framsyninga verkeleg har sin styrke. Scena er tilsynelatande enkel med eit gruslagt golv. Men så syner det seg at denne grusen byr på overraskingar så det held, som når det i første akt med eitt myldrar av troll ut av inkje. Det er magisk. Endå meir magisk blir det etter pause når mørket fell på og Richard Andreas Richardsens fine, men diskré lyssetting kjem til sin rett. Og når det dreg set til med storm og havari, manglar det ikkje på dramatiske sceniske effektar. Då viser det seg at spegelen som er golv på den ytste delen av scena, bikkar opp i vertikal stilling. Ein kunne tru at å fjerne den flotte utsikta til Gålåvatnet som bakteppe, ville vere øydeleggjande, men det motsette skjer. Spegelen er godt eigna til videoprojeksjonar der Peer blir konfrontert med fortida, og i særleg grad med Solveig og Mor Åse. Og så er symbolikken med denne bakveggen tung og overveldande. For det første er ein spegel eitt av dei viktigaste elementa for ein som skal gjere opp rekning med seg sjølv slik Peer gjer i siste akt. Og for det andre, blir det som var ei ope verd der Peer kunne gjere som han ville, med eitt eit tett og lukka rom. Det tetnar seg til rundt han, og det er ikkje lenger nokon stad å «gå utanom» for å redde seg. Før Solveig dukkar opp med ei guddommeleg evne til tilgiving og forsoning. Dette er Henrik Ibsens finale, og Per-Olav Sørensen er tru mot den. Men finalen er for meg likevel ganske uforløyst, for ikkje å seie vanskeleg å fatte.

Årets «Peer Gynt» ved Gålåvatnet er blitt ei rein og tydeleg framsyning, stram, lågmælt og utan noka form for publikumsfrieri. Det er vakre, stiliserte og velkoreograferte tablå, og med ein særs illustrerande og vellukka scenografi. Nokre av Sørensens kutt og endringar fungerer godt, men eg er ikkje samd i alle. Og sjølv om det aldri var vanskeleg å forstå kva regissør og skodespelarar ville, greidde diverre ikkje framsyninga i stor nok mon å røre meg.

Eit lite etterord om det ikkje regisserte til slutt:
Å spele friluftsteater er ein risikosport. Eitt er at ein aldri kan vete kva for vêr ein får. Denne gongen var temperaturen god, men det regna nokså samanhengande heile tida. Slikt må ein tole, og på premieren ga regnet ofte litt ekstra dramatiske effektar som ga oss ein liten tilleggsdimensjon.
Men så må ein også ta høgde for faunaen i spelområdet. Litt uti framsyninga sprang med eitt ein hare tvers over scena. Alle trudde at det var tilfeldig, eit uventa, men artig innslag. Eivind Nilsen Salthe skulle ha neste replikk. Han stoppa opp litt, venta til haren var forsvunne, og så sa han noko om ein steik, ein replikk som eg trur korkje kom frå Ibsen eller Sørensen. Men som syner kva gode skodespelarar som er trygge i rollene kan få ut av uventa situasjonar. Med denne spontane kommentaren fekk Salthe både meg og mange andre til å lure på om haren kanskje var del av Sørensens regi likevel.

TEATER

«Bjørnørfolket, del 3»
Osen Bygdetun, Vingsand
Av: Helena Wik
Regi: Michaela Gettwert
Kostymedesign: Sunniva Hårstad
Komponist: Gunhild Hjertaas
Kapellmeister: Knut Erik Jensen
Musikarar Håkon Hammer og Live Smidt
Med: Emilie Mordal, Vanja Øverdal, Per Rødøy, Barbro Amrud Nilsen mfl..

Spektakulære tablå og framifrå musikk, men for mange uforløyste historier.

I hundreåret fram til 1920 utvandra 800 000 nordmenn til Amerika. I den tidlegare storkommunen Bjørnør på Nord-Fosen i Trøndelag, var det så mange som halvparten av befolkninga som drog. For nokre år sia sette dramatikaren og regissøren Helena Wik, som sjølv er frå Roan, seg føre å skrive teater om dei som drog og dei som blei att. På bakgrunn av både forteljingar i hennar eigen familie og historiene frå Sigurd Brattgjerds fem-bands bygdebok, «Bjørnørfolket», frå 1993, var det for fire år sia premiere på det som skulle vere første del av ein ambulerande trilogi.

Ved ei flytebrygge i Bessaker fekk vi sommaren 2019 første del. Den omhandla i stor grad utvandringa, og både på godt og vondt. Hovudpersonen drog frå ei gravid kone for å tene raske pengar «over there», men kom aldri att.

Pandemien gjorde at det blei opphald fram til i fjor då Kuringen i Åfjord var scene. Nå var utvandringa meir eit bakteppe for det som skjedde her heime, og tema var flukt frå ulike former for utanforskap. Ein gudfryktig konfirmant forstod at han var homofil. Og bestevenninna til systera hans var eit godt og arbeidsamt menneske, men måtte ty til prostitusjon for å livberge seg og ungen sin.

Laurdag var det premiere på det vi trudde var den siste del av trilogien. Nå var scena det idylliske bygdetunet på Vingsand i Osen. I desse oppsetjingane har det vore nokre få profesjonelle, og ei mengd lokale amatørar. For å kunne gjere seg nytte av alle statistane, har Helena Wik vald å måle folkelivet og dei ulike lagnadane med brei pensel. Vi er i 1888, og får presentert flotte miljøskildringar og store opptrinn i tidsriktige kostyme. Medan drøsen og sladderen går, møter vi både bygdedyr, avundsjuke, overtru, fattigdom, barnedød, og sjølvsagt draumen om noko betre. Fattige fiskarbønder er prisgjevne naturen. Havet tek og avlinga slår feil. Så finn dei trøyst i ei djupt rotfesta gudstru som stadig får seg skot for baugen når ulike ulykker rammar. Men dei tviheld på at dei ein dag skal få det betre og kome til det «lova landet». Etter kvart blir dette håpet om paradiset ofte blanda eller forveksla med eit Amerika som kan verke som ein himmel på jord.

Regissøren Michaela Gettwert presenterer alt dette i store spektakulære tablå, og med forbausande god personinstruksjon. Som i dei førre oppsetjingane, har Gunhild Hjertaas skrive ei mengd melodiøse songar. Med imponerande korinstruksjon av Simon Grønås, og med dyktig musikalsk leiing av Knut Erik Jensen, blir vi tekne frå den eine godt framførte songen til den neste, toppa av «Bjørnørsongen» som etter kvart set seg godt fast i øyret.

I dei to føregåande oppsetjingane har vi bak all folkelivsskildringa etter kvart fått ganske tydelege historier. Her ligg nok det største problemet til årets framsyning. Helena Wik har på eine sida alt for mange historier å fortelje, og samstundes for lite tid til å gå i djupna med dei. Nokre blir difor vanskelege å få tak på, og andre blir uforløyste. Den nådelause og alt for tidlege døden er eit gjennomgåande tema. Vi får tidleg høyre om ein prest som forsvann på havet etter ei gravferd tre år tidlegare, poetisk, men litt uforståeleg illustrert ved eit godt koreografert innslag. Barnedødelegheita er stor, og mange er dei som også dør i barsel. Korleis kan ein leve vidare etter slike traume? Dette er vart og vakkert framstilt i framsyningas sterkaste og mest inderlege tablå, ei scene mellom Gisken «Marie» (Vanja Øverdal) og Beret Anna (Emilie Mordal). Dei har båe mista nyfødde barn, men taklar det heilt ulikt.

Ei anna historie som på mange vis gjennomsyrer oppsetjinga, men som likevel blir både lite forståeleg og noko uforløyst, er det konfliktfylte arveoppgjeret på Vingsand der gardbrukaren bestemmer seg for å skrive garden over på eit fem år gamalt barnebarn, ikkje til odelsguten, ikkje til dottera som forpaktar garden, og heller ikkje til dei som er komne heim frå Amerika for å ta over.

I dei store masseopptrinna og den frodige folkelivsskildringa blir alle desse tre sterke historiene berre delar av bakteppet, og med unnatak av scena om spedbarnsdød, ikkje noko regissør og dramatikar greier å dvele nok ved. Det er synd, for i desse forteljingane ligg det materiale til mykje meir. Dette blir det kanskje mogeleg å gjere noko med, for nå syner det seg at det truleg blir meir enn ein trilogi om Bjørnørfolket. I seinare oppsetjingar bør Helena Wik gjere meir ut av dei mange spennande historiene ho sit på.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. juli 2023.)

TEATER

«Romeo og Juliet»
Rabarbrateateret, Bakklandet, Trondheim
Av: William Shakespeare
Omsett av: Hans-Magnus Ystgaard
Regi: Madeleine Brandtzæg Nilsen og Øyvind Brandtzæg
Komponist: Øyvind Jo Heimdal Eik
Scenografi: Marie Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maske og parykk: Leo Thörn
Med: Ragnhild Risnes, Kristoffer Hjulstad, Elisabeth Matheson, Jon Vegard Hovdal, Øyvind Brandtzæg, Stian Hovland Pedersen, Kathrine Strugstad mfl.

Ei framsyning som vil litt for mykje utan heilt å bestemme seg.

Sia 2010 har det laust samansette Rabarbrateateret kvart år spela bakgardsteater på Bakklandet i Trondheim. Gjennom åra har dei perfeksjonert seg på fortolking av William Shakespeares komediar. Heilt avgjerande for det vellukka resultatet er språkkunstnaren Hans-Magnus Ystgaards særs gode omsetjing og attdikting til Sparbu-dialekt. Med eit frodig og folkeleg språk fullt av blomar og underfundige metaforar har han gjort Shakespeare forståeleg for nye grupper publikum. Framsyningane i Rabarbraparken er blitt ein snakkis og ein publikumsmagnet. Spenninga var difor stor då Rabarbrateateret i år valde å forlate komediane, og i staden framføre «Romeo og Juliet», verdsdramatikkens mest ikoniske kjærleiksdrama.

Settinga er den same som i tidlegare produksjonar. I botn ligg sjølvsagt Ystgaards dyktige omsetjing. Ensemblet er nok ein gong ei herleg blanding av amatørar og profesjonelle. Den fysiske ramma er bakgardsparkens meir eller mindre naturlege scenografi med kratt, vekstar og omkringliggjande hus, og der Marie Löwendahl berre har lagt til forsiktige scenografiske element. Som før, har Øyvind Jo Heimdal Eik skrive ny musikk som både kler og løftar framsyninga. Og kanskje er ikkje overgangen frå folkekomediar til ein kjærleikstragedie så stor heller. Sjølv om «Romeo og Juliet» i botn er ein djupt eksistensiell tragedie om altoverskyggande ungdommelege kjensler, og om kjærleikens forsonande kraft, har Shakespeare lagt inn ein god porsjon sjangerblanding. Og første delen er i stor grad ein forviklingskomedie. Men også når det dreg seg til og dei unge elskande dør, er det ikkje utan sjølvironi og komikk.

Madeleine Brandtzæg Nilsen og Øyvind Brandtzæg har i sin regi freista å ta vare på denne sjangerblandinga, men har ikkje lukkast heilt. Framsyninga blir litt retningslaus, og midtvegs skjer det eit alt for kraftig brot frå det lausslopne og burleske til teater med stor patos. I tråd med dei tidlegare komedieoppsetjingane blir det lagt inn eit utal påfunn, avstikkarar, vulgaritetar og meir eller mindre artige referansar til dagsaktuelle sakar der ein ellevill Vømmøl-parodi er høgdepunktet. Men når ein samstundes ikkje gjer tilsvarande kutt i teksten, blir framsyninga både omstendeleg og langdryg. Ho vil for mykje, og mistar framdrift.

Kristoffer Hjulstad og Ragnhild Risnes er båe trygge og truverdige i dei tekstrike hovudrollene som Romeo og Juliet. Den ikoniske balkongscena, som denne gongen er i eit leskur, syner kva dette kunne ha blitt om framsyninga i større grad hadde greidd å ri dei ulike sjangrane samstundes. Hjulstad er ein relativt røynd skodespelar, men Ragnhild Risnes er ny for meg. Ho imponerte med diskré men tydeleg mimikk og ein dyktig kombinasjonen av ei truskuldig ungjente som samstundes var myndig og sjølvmedviten. Og så var det ein fest å sjå Elisabeth Matheson i rolla som amma. Hennar tolking blei ei lita framsyning i framsyninga, og synte eit formidabelt komisk talent utan at ho korkje overspela eller stal showet.

Rabarbrateateret har ikkje lukkast heilt med overgangen frå folkekomedie til det meir eksistensielle. «Romeo og Juliet» er i lengste laget, og manglar ei tydeleg retning. Men med Ystgaards frodige omsetjing, alle påfunna og den uhøgtidelege og litt sjølvironiske måten å spele på, er her likevel mangt å gle seg over.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 29. juli 2023.)

TEATER

«Trollmannen frå Oz»
Teaterlaget i BUL, Nidaros, lagssalen, Gildevangen
Av: Lyman. Frank Baum
Regi og koreografi: Anett Hjelkrem
Songtekstar, musikk, og musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Scenografi og kostyme: Berit Haltvik With
Med: Ingrid Frøseth Andersen, Frida Line Rørtveit, Helle Haugland, Benjamin Bakkeid, Leander Gilsåmo og mange fleire.

Nyskriven og heilt eksepsjonelt god musikk, flotte kostyme, presis koreografi, og sjarmerande spel.

Den årvisse tradisjonen der Teaterlaget i BUL Nidaros set opp teater på Munkholmen, av og for barn og ungdom, har etter rundt 40 år stranda, eller blitt landfast om du vil. Av ulike byråkratiske årsaker er det ikkje mogeleg å bruke Munkholmen i år, men BUL veit råd, for dei har ein heimebane i lagssalen i Gildevangen. Og sjølv om det ikkje er heilt same sjarmen som å spele i tårnet på Munkholmen, føyer årets framsyning seg godt inn i rekkja av underhaldande og velspela produksjonar.

Årets framsyning er den 123 år gamle amerikanske klassikaren «Trollmannen frå Oz». Og sjølv om det er berre ti år sia sist teaterlaget sette opp dette stykket, er det blitt ei fullstendig ny tapping, tilarbeidd, regissert, og ikkje minst koreografert av Anett Hjelkrem. I denne opplevingsrike eventyrfabelen er det rom for undring og tankesprang, samstundes som vi møter hekser, ein trollmann og mange andre fargerike figurar. Det tar til med Dorothy, som denne gongen heiter Dorthe (Ingrid Frøseth Andersen). Ho bur saman med onkel og tante på ein gard der lite skjer. Godt då at ho har hunden Toto. Dette er i Kansas der tornadoar er vanlegare enn her heime, og i ein slik ein blir Dorthe og hunden drege opp og hamnar i «landet over regnbogen».

I dette eventyrlandet blir hunden Toto (Frida Line Rørtveit) menneskeleg, og frykteleg svolten. Dorthe vil heim, men veit ikkje korleis, og i leitinga møter dei på eit fugleskrømt utan hjerne (Helle Haugland), ein blekkmann utan hjarte (Benjamin Bakkeid), og ei løve som manglar mot (Leander Gilsåmo). Alle har dei eksistensielle ønske, og legg i veg mot Trollmannen frå Oz som dei trur kan hjelpe dei. Undervegs slit dei med heksa frå Vest og undersåttane hennar, men finn til slutt fram til og får audiens hjå trollmannen. Meir skal eg ikkje røpe, utan at det sjølvsagt går godt til slutt.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk nøtt, men for denne produksjonen trur eg faktisk at lagsalen var endå mindre egna. Det største problemet med framsyninga er at vi som publikum sit på kvar vår side av «den gule vegen» dei fem følgjer, men samstundes blir det vinkelrett på scena der det også blir spela. Scenografien til Berit Haltvik With fungerer i hovudsak bra, men er litt problematisk når det blir spela på scena og vi må vri oss sidelengs. Til gjengjeld blir det særs nært og tett på når spelet går på «den gule vegen». Haltvik With har også ansvaret for kostymedesignen, og her har ho verkeleg tatt på spanderbuksene, for kostyma er ei oppleving i seg sjølv. Farge- og fantasirike, og særs illustrerande.

Øyvind Jo Heimdal Eik har skrive både songtekstar og heilt ny musikk. Når denne historia, etter filmen med Judy Garland i 1939, er kjend for å ha ei av filmhistorias vakraste og mest ikoniske songar («Over the rainbow»), så er det svært dristig å kutte den og skrive nytt i staden. Men han lukkast til fulle og har skapt nokre særs vakre og uvanleg melodiøse songar, der det er lett å nynne med. Når songprestasjonane er gjennomgåande gode, og koringa solid, blir alle songinnslaga ein vesentleg grunn til at denne oppsetjinga blei så vellukka. Og så har Anett Hjelkrem ikkje nøgd seg med berre god personinstruksjon, men også lagt inn solid koreografi der det rundt to dusin store ensemblet greier å presentere velkoreograferte opptrinn på alt for liten plass.

Eg såg framsyninga etter at ensemblet hadde halde på ei veke, og blitt varme i trøya. For her var ingen premierenervar eller nøling, men presise skift og god diksjon. Nokre snakkar kanskje vel høgt og skingrande, særleg ettersom dei nyttar mygg, men i hovudsak fungerte det godt. Og som vanleg kompenserer sjarmen i bøttevis for manglande spel, særleg blant dei yngste statistane.

Ingrid Frøseth Andersen leverte ei solid og truverdig tolking i den krevjande rolla som Dorthe. Og blant dei mange andre må eg få trekkje fram Helle Haugland som fugleskrømtet. Ho hadde eit levande og spesielt scenisk nærvær. Og då det gjekk mot finale, og eg tenkte at den blei litt føreseieleg og flat, så kom Frida Line Rørtveit (hunden Toto) inn med ein fiolinsolo til å gråte av.

Nok ein gong har Teaterlaget i BUL Nidaros greidd å skape ei framsyning som er både rørande og underhaldande. Og ho blir spela heilt fram til 30. juni, så det er framleis mangt eit høve til å få med seg denne hjarteknusaren.

TEATER

«Undervannsbyen»
Teatret Vårt, Romsdalsmuseet, Molde
Av: Ida Høy
Regi: Ida Høy
Kostyme: Solveig Bygdnes
Lyddesign: Odin Staveland
Med: Nora Gjestvang, Preben Lillebø Rongve, Kristoffer Egset og Linn Wennersten

Ein dystopisk framtidsvisjon der det skumle blir overskygga av fantasifulle overraskingar.

Med dagens klimakrise og forureining er det ikkje rart at det blir produsert ein del endetidsdramatikk. Og i ei familieframsyning for alle frå fire år og oppover, kan slikt fort bli skumlare enn vanleg troll- og skurketeater. Men «Undervannsbyen», som hadde urpremiere på Teatret Vårt i Molde i helga, er trass i bakteppet først og fremst blitt ei fantasifull og underhaldande oppsetjing som neppe vil ta nattesøvnen frå dei minste. Vi er i år 2323 då havnivået er godt over dagens. Dyr, fisk og planter er borte, og maten er syntetisk. I dette scenarioet skal pappa Theodor (Preben Lillebø Rongve) og den ni år gamle dottera Pia (Nora Gjestvang) på «verdas beste sommarferie». I båt og med dykkarklede legg dei ut for å finne att Molde. Pappa har eigentleg ikkje ferieplanar, men vil leite etter ein skatt frå Sigurd Jorsalfars tid. Så dykkar dei ned, finn Molde, og ei mengd fantasifulle menneske og vesen.

Først møter dei ReDe, (Kristoffer Egset), ein redesignar, opptatt av gjenbruk, og som syner dei at det går greitt å både puste og snakke under vatn. I tillegg kan han fortelje at havbotnen er som ei ungdomskjelde der ein ikkje eldest. Det får vi verkeleg prov for når ReDe tek dei til ein professor (Linn Wennersten) som har vore i havet i 300 år, og framleis ser ut som ho er 40. Professoren er naturforskar, og var av dei som, – til inga nytte, åtvara mot naturøydeleggingane trehundre år tidlegare. Etter kvart dukkar også ei potetkjerring, ein sjøkaptein og den farlege Draugen opp, og utan at eg skal røpe meir, går det sjølvsagt godt til slutt, om ikkje heilt som forventa.

Ida Høy står sjølv for både manus og regi. Det siste eg har sett av henne er så ulike produksjonar som «Instamamma» og «Peer på pub», båe med artige og overraskande vriar på aktuelle samfunnsfenomen og kjende historier. Slik er det også denne gongen, der ho leikar seg i spennet mellom miljøkampen og myten om den forsvunne byen Atlantis. Historia er i tynnaste laget, og bygd på særs tradisjonelt barneteater der det er ein skurk eller eit troll som må overvinnast, dei vaksne er dumme og der barna må ordne opp. I tillegg ligg det også ein del litt for tydeleg moralisme i teksten. Men i regien har Høy tona ned mykje av dette, og i staden gjort framsyninga til ei opplevingsrik og fantasifull historie full av artige overraskingar.

Å lage friluftsteater i fullt dagsljos utan annan scenografi enn den naturlege, kan fort bli flatt og monotont. Men saman med gode lydeffektar av Odin Staveland, fantasifulle kostyme av Solveig Bygdnes, og ikkje minst utsøkt bruk av røykmaskin, såpebobler og enkle illusjonar, greier ho faktisk å lage eit undervassunivers til å tru på. Og det verka heller ikkje som dei yngste i premierepublikummet hadde vanskar med å leve seg inn i situasjonen og fantasere vidare. Fin og synkron koreografi og nokre godt framførte rap-nummer gjer også sitt. Dei fire aktørane spelar med stor energi, er samspela, og fulle av sjarm. Og sentralt er Nora Gjestvang som gjer ein overtydande tolking av Pia i sin debut på Teatret Vårt.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. juni 2023.)

TEATER

«Catch 22»
Rogaland Teater, hovudscena
Av: Joseph Heller
Dramatisert av Joseph Heller
Regi: Yngve Sundvor
Scenografi: Arne Nøst
Kostyme- og maskedesign: Helena Maria Andersson
Maskør: Mio Eyfjord
Lyddesign: Andreas Veire, Arild Lægreid og Frode Ytre-Arne
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Cato Skimten Storengen, Nina Ellen Ødegård, Øystein Martinsen, Leo Magnus de la Nuez, Espen Reboli Bjerke og Matias Kuoppala

Ei framsyning der nesten alle ingrediensane er framifrå, men der innhald og regi ikkje held heilt same mål.

Det er skrive ei rekkje gode anti-krigsromanar, men det er vel berre ein som har gått inn i språket som eit eige omgrep. Alle veit i dag kva ein «catch 22» er, sjølv om ikkje alle kjenner opphavet. Ein slik hake er eit slags synonym til omgrepet «damned if you do, and damned if you don’t». Du er fanga, og det hjelp ikkje kva du gjer. «Catch 22» frå 1961 var debutromanen til den amerikanske forfattaren og dramatikaren Joseph Heller (1923-1999), og er eit satirisk oppgjer med krigens meiningsløyse skrive med bakgrunn i eigne røynsler som bombeflyskyttar under andre verdskrigen. Vi er på ein amerikansk flybase på øya Pianosa på den italienske vestkysten mot slutten av den same krigen, og vi følgjer skyttaren kaptein Yossarian, ein antihelt som har fått nok av det heile og først og fremst vil heim. Men så er det nokre haker, og etter kvart blir det fleire av dei, dei fleste med heimel i paragraf 22, eller catch 22. Skal du heim, må du minst ha floge 40 bombetokt. Og etter kvart som Yossarian nærmar seg det målet, blir talet heva. Og slik held det fram. Så er det mogeleg å bli sendt heim om ein er gal. Men då må ein ha legeattest, og om ein går til legen for å få papir på at ein ikkje er rett, er det eit prov på at ein er rasjonell. Og så er ein like langt.

Romanen blei raskt ein kultbok og klassikar, og filmatiseringa i 1970 blei også ein kjempesuksess. Året etter dramatiserte Heller sjølv historia for teater, og meir enn femti år etter er det duka for norgespremiere på Rogaland Teater. Det tar til særs lovande med eit svært bombefly som dekkjer nesten heile sceneopninga, og som vi ser ryggen på. Der sit den fortvila skyttaren Yossarian (Cato Skimten Storengen) og siktar seg inn medan lyd- og lyseffektar på overtydande vis fortel oss kva for eit inferno vi har hamna i. Så forsvinn flyet opp i snorloftet, og resten av framsyninga finn i hovudsak stad på flybasen. Arne Nøst har laga ein heilt fantastisk scenografi, først med det svære bombeflyet, og så eit nesten magisk hus på dreiescena. Det har berre fire rom, men etter kvart som det blir dreidd rundt, kjem ein fort ut av teljinga, for her er sjukestue, legekontor, offiserskontor, horehus i Roma og mykje meir. Og i dette vesle absurde universet som går rundt og rundt er det 29 ulike og særs tydelege personar som blir spela av berre fem aktørar, ,og i eit tempo som kan ta pusten frå deg.

Yngve Sundvor har laga ei episodisk framsyning der det nærast blir eit nytt opptrinn kvar gong scena dreier og nokon går gjennom ei dør. Påkledarar og kostymearbeidarane har ein stri tørn, for det beste ved denne framsyninga er alle dei små absurde tablåa, ofte utan særleg samanheng, men presentert så synkront at det er ikkje anna enn imponerande. Og dei fem aktørane greier med maske, parykk, påklednad, dialekt, mimikk og veremåte å framstille og gjere attkjenneleg dei ulike personane som bur og arbeider på denne basen. Og som har det sams at dei alle er heilt outrerte og karikerte. Krigen er uviktig og nesten fråverande, og alle driv berre på med å mæle si eiga kake. Dei einaste rasjonelle er Yossarian og feltpresten (Nina Ellen Ødegård). Og i nokre av scenene mellom desse to får vi fine og vare tablå som kontrasterer det andre og minner oss om at dette eigentleg handlar om krigens gru og meiningsløyse, og ikkje berre absurd humor.

Det heiter om Rogaland Teater at deira største stjerne er ensemblet, og det får vi her nok ein gong prov på. For spelet, den saumlause vekslinga mellom dei ulike figurane, og timinga er framifrå. Cato Skimten Storengen er overtydande som den meir og meir desperate Yossarian, fanga i ein umogeleg og heilt surrealistisk situasjon. Og sjølv om dette er ensemblespel av klasse, må eg likevel få trekkje fram Nina Ellen Ødegård som på same tid spelar alt frå hore til feltprest, og ikkje minst Øystein Martinsen som gir uendeleg mykje finstemt og detaljrik humor til både ein karrieresjuk oberst og ein lege som til slutt fell for eige grep.

Det er gått 52 år frå «Catch 22» blei dramatisert og til stykket fekk norgespremiere, og når ein ser resultatet er det neppe utan grunn. Både romanen og filmen står støtt på eigne bein, men dramatiseringa er ikkje god. Ho er blitt ei vareoppteljing i små humoristiske opptrinn, og blir aldri noko særleg meir enn det. Sjølv om Yngve Sundvor har laga mange artige typar, vidareutvikla humoren, og boltra seg i komiske detaljar, blir det likevel etter kvart langdrygt, repeterande og lite spennande. Krigen, som dette skal vere eit kraftig oppgjer med, blir berre eit bakteppe. Slik er denne framsyninga nesten like surrealistisk som det ho freistar å formidle. Det er framifrå spel i alle ledd, det er teknisk briljant og med imponerande timing, det er ein velfungerande og særs god scenografi. Men så er sjølve historia berre blitt ein bleik skugge av den opphaveleg romanen.

TEATER

«Villskudd»
Kilden Teater, Kristiansand
Fritt etter romanen av Gudmund Vindsun
Dramatisering: Oda Radoor
Regi og scenografi: Erlend Samnøen
Kostymedesign: Veronica Vallenes
Komponist/lyddesign: Nils Jakob Langvik
Lysdesign: Ingeborg Staxrud Olerud
Med: Fredrik Høstaker, Eirik Langås Jørgensen, Morten Espeland, Ann Ingrid Fuglestveit, Espen Sigurdsen og åtte frå UngdomsKilden

Dramatiseringa av «Villskudd» på Kilden Teater, er blitt ei framsyning til å bli verkeleg glad, og i godt humør av.

Med Gudmund Vindsuns roman «Villskudd» i 1979 fekk vi ikkje berre eit fyrverkeri av ei lesaroppleving, men også den første verkelege gladboka om homofili. Det som fram til 1972 hadde vore kriminelt, greidde Vindsun å gjere til noko heilt kvardagsleg. Mykje har skjedd sia den gongen, og for dei fleste er ikkje kjærleik mellom menn lenger tabu eller unormalt. Men ein rapport frå Likestillingssenteret kunne i 2018 dokumentere at skeive i Agder i større grad enn skeive i resten av landet hadde freista å ta sitt eige liv. Så då tok Kilden Teater i Kristiansand både samfunnsansvaret og den lokale tilknytinga på alvor. «Villskudd» blei dramatisert av Oda Radoor, og ganske fritt etter første del av romanen er det nå blitt ein varm, inkluderande, underhaldande, velspela og humoristisk historie om å erkjenne og å stå for det og den ein er.

Vi er i eit bedehus ein gong på 60-70-talet. Pastor Revholm (Morten Espeland» held på med konfirmasjonsførebuingar, og denne dagen kjem den nyinnflytta Yngve (Fredrik Høstaker) også inn i gruppa. Han blir raskt kompis med Magnus (Eirik Langås Jørgensen) som har ei sterk gudstru og er pastorens yndling. Yngve, på si side, har inga tru, men blir med på konfirmasjonsførebuingane for å finne venner på den nye staden. Det nærmar seg påske, og pastoren ber om forslag til noko dei kan gjere i den samanhengen. Yngve meiner dei kan lage teater, og får følgje av Magnus som seier dei kan lage eit spel om Jesu liv og død. Og slik blir det.

Gjennom arbeidet med teateroppsetjinga finn Yngve og Magnus kvarandre. Det er skildra vakkert, nært, varmt og naturleg. Men medan Yngve raskt erkjenner at han er homofil, er det verre for Magnus. Han er riven mellom gudstru og kjensla av synd på eine sida, og kjærleiken på den andre. I dette ligg framsyningas tema og problemstilling utan at eg skal røpe meir av kva som skjer.

Erlend Samnøen er både regissør og scenograf, og har laga ein enkel, men godt illustrerande scenografi der bedehussalen med stablestolar og orgel er til å kjenne att for dei fleste. I overraskande stor grad, men også særs vellukka, har Samnøen nytta konfirmasjonsførebuingane og det religiøse som bakteppe. Ein kunne fort tru at det ville føre til store kontrastar og kanskje sterk kritikk av dei rettruande. Men i staden har han greidd å balansere dette utan peikefingrar eller noka form for fordømming. Og i det religiøse bakteppet, med konfirmasjon, som jo tyder stadfesting, auser han av parallellar og fine metaforar. I regien, som tidvis er nesten naivistisk, har han lagt vekt på å gjere dette til ei varm forteljing som handlar om noko så basalt som kjærleiken. Og jamvel om det sjølvsagt er mykje problematisk, er det likevel den lune humoren ein sit att med. Det skuldast også godt ensemblespel og framifrå samspel mellom dei to ganske ulike kjærastane som blir godt og innsiktsfullt portrettert av Fredrik Høstaker og Eirik Langås Jørgensen. Og i Morten Espelands balanserte tolking blir også pastoren ein person å tru på, og ikkje ein firkanta og uforståande figur. Janne, som på mange vis er ungdomanes syndebukk, blir av Espen Sigurdsen framstilt som ein underfundig og gåtefull djevelens advokat. Ann Ingrid Fuglestveit balanserer fint dei to rollene som Yngves syster og som ei av konfirmantane. Og dei åtte dyktige amatørane frå UngdomsKilden gir ekstra liv til både konfirmasjonsførebuingar og teateroppsetjing.

Det var godt å sjå ei teaterframsyning om skeiv kjærleik som ikkje berre handla om problem eller aids, men som rett og slett var varm, underhaldande og til å bli i godt humør av.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 12. mai 2023.)

TEATER

«Få bomme en»
Teater Innlandet, Hamar
Av: Daria Glenter
Regi: Fredrik Longva
Scenografi og lysdesign: Norunn Standal
Kostyme: Solveig Holthe Bygdnes
Komponist og lyddesign: Amund Ulvestad
Med: Sofie Huijs, Julie Bjørnebye, Anne Guri Tvedt, Stian Isaksen-Gihle og Tom Styve

Eit intenst drama som syner at bak krigens retorikk og helvete, er det heilt vanlege menneske det dreier seg om.

Daria Glenter er ein norsk-russisk dramatikar. Alt som nittenåring fekk ho i 2015 forsøke seg i Trøndelag Teaters «Unge dramatikere» med den vesle einaktaren «Uten», ei mørk og annleis kjærleikshistorie. Fire år etter sette ho opp lesestykket «Ring, ring, ring», og i 2020 fekk ho oppført sitt første heilaftans drama, «Et helt liv av sol». Etter det har ho mellom anna vore husdramatikar på Teater Innlandet. Torsdag hadde det same teateret urpremiere på hennar siste drama «Få bomme en». Som i «Uten» er dette også ei mørk og annleis kjærleikshistorie, men med eit heilt anna bakteppe. Ei veke før premieren hadde Glenter ein kronikk i Aftenposten om korleis det er å vere russar i Norge i desse dagar. Det er noko av det mest innsiktsfulle, balanserte og kloke eg har lese om krigen i Ukraina.

I «Få bomme en» er bakteppet det same. Det er krig. Eit land er invadert, og i eit husvære i okkupert område bur syskenparet Kristina (Anne Guri Tvedt) og Taras (Stian Isaksen-Gihle) saman med Ksenia (Sofie Huijs). Det blir aldri sagt namn på landa, men parallellen er openberr. Syskena bur seg på å rømme, medan Ksenia, som er frå okkupantlandet, vel å bli. I dette husværet, som er framstilt ganske stilisert som ein opphøgd plattform med kvite sandsekkar, får vi først ein samtale mellom dei tre som ei blanding av storpolitikk og kvardagslege trivialitetar, ein fin introduserande ouverture. Men så blir det heftigare. For på nyhenda høyrer dei om nokre som har tatt seg inn i okkupert sone og sett eit ammunisjonslager i brann. Og med eitt kjem den eine av sabotørane, Kaia (Julie Bjørnebye), krypande inn gjennom vindauget, hardt skadd. Ksenia er sjukepleiar, og tar til med førstehjelp. I mellomtida har Taras vore ein siste tur ute for å kjøpe røyk, hamna i klammeri med okkupantpoliti, og kjem hardt forslått heim. Før det same politiet (Tom Styve) like etter står på døra. I det vidare er det både lågmælt dialog og kraftig dramatikk. Meir skal eg ikkje røpe. Men i avslutninga får vi ei gripande historie om korleis dei to «fiendane» Ksenia og Kaia utviklar eit forhold frå sterk og nesten antagonistisk skepsis til eit skjebnefellesskap og etter kvart noko langt meir. Dette tette og intense samspelet mellom Sofie Huijs og Julie Bjørnebye er eit skikkeleg høgdepunkt, og syner overtydande og tydeleg at bak krigens retorikk, fiendskap og helvete er det heilt vanlege menneske med sine like vanlege kjensler det heile dreier seg om.

Regissøren Fredrik Longva har, saman med scenograf Norunn Standal, vald ei løysing der scena er ei lita, kvadratisk plattform og der publikum sit på alle fire sider, og tett på. Det skapar ein nærleik som blir både påtrengjande og nesten ubehageleg, men som gjer at det er umogeleg å ha eit distansert forhold til det som skjer. Longva tek seg også lange og understrekande pausar, ofte kombinert med Amund Ulvestads bakgrunnsmusikk og heftige lydeffektar. Dette fungerer i hovudsak bra, men framsyninga blir av og til litt fragmentarisk, og Glenters tekst blir ikkje alltid like forståeleg og godt tatt vare på. Den scenografiske løysinga er ikkje heilt vellukka. At vi kjem så tett på, er eit godt val. Men den høge plattforma gjer at aktørane må klatre opp og ned av scena, og det er forstyrrande. Og så er det heilt uforståeleg at dei siste og mest intime scenene går føre seg på eit løftebord høgt oppe i lufta.

Trass i desse innvendingane er «Få bomme en» blitt ei sterk framsyning, der framifrå og tett ensemblespel frå dei fem aktørane blir toppa av Julie Bjørnebye og Sofie Huijs i den intense finalen.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 3. mai 2023.)

TEATER

«Misantropen»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Molière
Omsett av André Bjerke
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist: Alf Lund Godbolt
Koreografi: Kristin Ryg Helgebostad
Med: Isak Holmen Sørensen, Sunniva Du Mond Nordal, Emma Caroline Deichmann, Jo Saberniak, Maria Pontén, Fabian Heidelberg Lunde og Christian Eidem

Ein komedie der forma kom i vegen for innhaldet, og der det er vanskeleg å fatte kva regissøren vil seie oss.

Ein av den franske dramatikaren Molières mest kjende og spela komediar er «Misantropen» frå 1666. Som vanleg i komediane hans, held han eit oppgjer med hykleri og menneskeleg dårskap, men i dette stykket går skytset i fleire retningar, og det er langt frå openbert kven ein skal halde med, om nokon. Vi er i overklassens Paris for 350 år sia der intrigar, baksnakk og løgner er ein naturleg del av veremåten, og der Alceste (Isak Holmen Sørensen) er den heilt kontrære. Han er nådelaust sanningssøkjande, og i utgangspunktet den vi føler er prinsippfast og til å stole på, og som vi difor kjenner for. I motsetnad til alle dei andre. Før vi ganske raskt forstår at Alceste ikkje er ein helt, men ein misantrop, det vil seie ein som foraktar menneska. Men trass i si djupe mistru til alle dei andre, er han også djupt forelska, og det i Célimène (Sunniva Du Mond Nordal). Ho er på si side ei kokette og ein intrigemakar som på forførarisk og hyklersk vis held seg med eit utal friarar. Og slik sett er ho hans rake motsetnad. I dette menasjeriet finn vi også Célimènes kusine, Alcestes bestevenn, og tre andre, som alle meir kommenterer og utfyller handlinga og det noko asynkrone forholdet mellom dei to, enn å spele viktige sjølvstendige roller.

Regissøren Johannes Holmen Dahl og scenografen Nia Damerell, ofte i samarbeid med lysdesignar Eivind Myren, har dei siste åra levert den eine solide og prisvinnande produksjonen etter den andre. Og det opnar særs lovande også denne gongen. Scenografien er enkel, minimalistisk og stilrein, – berre ein skråstilt sirkel som på dreiescena går sakte rundt for å illudere noko som går og går. Rundt og rundt. Og heile tida med diskré, men lekker lyssetting av Eivind Myren. Kostyma er ikkje riktig så overdådige som det Damerell gjorde i publikumssuksessen «Tid for glede» på Det Norske Teatret i fjor, men likevel flotte og typiske for sekstenhundretalets franske overklasse. Inn på scenekanten kjem Arisoné (Emma Caroline Deichmann) som på glitrande og litt underspela humoristisk vis nærast varmar opp publikum med ulike komiske songøvingar der vi villig let oss forføre. Slik set ho den humoristiske standarden for oppsetjinga. Trur vi. For så greier framsyninga aldri i særleg grad å følgje opp denne komikken vidare.

Oppsetjinga har nytta André Bjerkes omsetjing og gjendikting frå 1957. Den er i bunden form og er verkeleg språkleg elegant. Men i denne oppsetjinga kjem forma i vegen for dialogen. Med unnatak av dei to hovudrolleinnehavarane Isak Holmen Sørensen og Sunniva Du Mond Nordal, blir det for lite replikkveksling og for mykje deklamasjonar og difor vanskeleg å følgje med.

Om ein skal setje opp gamle komediar som denne, må det vere fordi dei framleis har noko å seie oss, eller for rein underhaldning, og kanskje helst av båe grunnar. Rett nok er denne framsyninga underhaldande, men tidvis blir ho rett og slett lite interessant. Og sjølv om misantropi og hykleri finst i god mon også i våre dagar, blir ein likevel sitjande og lure på kva det er regissøren freistar å fortelje, og når det skal ta av. Det gjer det diverre aldri jamvel om det sjølvsagt finst komiske lyspunkt og fengslande scener.

Dei to i hovudrollene bidreg i størst grad til dette. Isak Holmen Sørensen er overtydande i den motsetnadsfylte rolla som sanningssøkjaren som elskar ein løgnhals, og som mot slutten lir kvalar når han blir konfrontert med sine eigne motsetnadar. Og Sunniva Du Mond Nordal er imponerande utstudert og infam som intriganten Célimène som med eleganse tvinnar friarane rundt litlefingeren. Og så syner ho i tillegg ein fantastisk stemmeprakt. For musikken i denne oppsetjinga er nesten ei sak for seg.

Peder Varkøy, i kostyme og parykk som dei andre, sit heile tida synleg ved tangentane og følgjer framsyninga tett med nyskriven musikk av Alf Lund Godbolt. Og resten av ensemblet trakterer også ein del instrument. Alt dette er godt og kler framsyninga. Men så har oppsetjinga også ein del nesten surrealistiske musikkval som ikkje er like vellukka. I starten byr eit populærmusikalsk innslag rett nok på eit artig og fint dramaturgisk brot, men så tek det overhand og endar etter kvart opp i reint publikumsfrieri.

«Misantropen» er ei visuelt lekker framsyning og tidvis underhaldande. Men ho tek diverre aldri heilt av. Og eg har vondt for å sjå kva teateret og regissøren har ønska å seie oss.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 2. mai 2023.)

MUSIKAL

«Kråkeslottet»
Musikalfabrikken, Olavshallen, Trondheim
Av: Gunnar Hauk Gjengset
Komponist: Ingrid Kindem
Regi: Kari Wist Holmen
Musikalsk ansvarleg: Hannah Kosberg Larsen
Koreografi: Henrikke Sølvberg Borgersen
Med: 169 barn frå Musikalfabrikken

Ny norsk dramatikk for barn i ei oppføring som var eit halsbrekkande stykke teater.

Barns rettar og oppvekstvilkår har lenge vore på dagsorden. Men framleis blir fleire millionar jenter gifta bort kvart år, og barnearbeid er langt frå avskaffa. Her heime veks alt for mange barn opp med omsorgssvikt og overgrep. Og sjølv blant den generasjonen som meiner dei set barna i høgsetet, er mange meir opptekne av å dele bilde og videoar av ungane på nettet enn å sjå dei i kvardagen. Dette har lenge oppteke dramatikaren og litteraturvitaren Gunnar Hauk Gjengset, og for fire år sia skreiv han dramaet «Kråkeslottet». Det handlar om barn med ulik kulturell og nasjonal bakgrunn, men som har det sams at dei ikkje blir sett, og som difor lurer på kva dei skal gjere med det. Gjengset bør vere godt kjend for lesarar av denne avisa, for kvar dag leverer han små gullkorn og aforismar i «Dagens sukk». Mindre kjend er det at han har skrive fleire drama, musikalar og ein opera. Sjølv om «Kråkeslottet» handlar om, og er for barn, skreiv han den opphaveleg for vaksne skodespelarar. Men så ville Musikalfabrikken i Trondheim setje den opp. Det er ein organisasjon med eit halvt tusen aktive i alle aldrar og som set opp fleire musikalar for barn kvart år. Til nyskriven musikk av Ingrid Kindem og tilarbeidd og regissert av Kari Wist Holmen, var det urpremiere i Olavshallen i Trondheim tysdag. Og i rollene, ja hald deg fast, var det 169 barn i alderen 8 til 11 år.

Det opnar med anonyme vaksne statistar som går over scena med nasen i mobilen, og ein fengande song om sosiale medium. Så møter vi Hauk, ein gut som så gjerne vil bli sett av foreldra. Men korleis? Kanskje vil dei sjå han om han lærer seg å fly? Medan han grublar på det, stikk han av, inn i ein skog der det dukkar opp ungar frå mange land og kulturar. Det er Fariha frå India som ikkje vil giftast bort. Det er ei «prinsesse» som har fått oppnamnet av ein fråverande far, det er sirkusartistane som er lærte opp til ikkje berre å trylle, men også å stele. Og det er Tord Evil som lurer på om han skulle heitt Tor Devil eller Tordivel i staden. I tillegg er det heksa Rosa Furiosa, eit førtitals pingvinar, som heller ikkje kan fly, og mange andre. Og sjølvsagt også den skumle Grøftegreisen.

Handlinga er tidvis surrealistisk og Gjengsets tekst er full av språkleg leik der ord blir vrengde og vridd på. I Kari Wist Holmens regi og tilarbeiding til så unge aktørar, er mykje forenkla og stroke, men humoren, leiken og det litt absurde er likevel forbausande godt tatt vare på. Personinstruksjon og koreografi på 169 barn er sjølvsagt umogeleg å få synkront, men nettopp fordi temaet er barns behov for å bli sett, spela det i grunnen lita rolle. Henrikke Sølvberg Borgersens koreografi har likevel greidd å skape mange spektakulære masseopptrinn. Særleg gjorde dei førti pingvinane inntrykk. Ingrid Kindems musikk er vakker og stemningsskapande, og songane er særs melodiøse og lette å synge både for dei mange gode solistane og for det mektige koret.

Korleis det gjekk, og om ungane til slutt greidde å fly, skal eg ikkje røpe. Men at dei blei sett, er i alle fall heva over ein kvar tvil.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 29. april 2023.)