Amund Grimstad

TEATER 

Fuglane
Av Tarjei Vesaas
Dramatisert av Nils Sletta og Ole Anders Tandberg
Regi: Harry Guttormsen
Scenografi/projeksjon: HC Gilje
Lysdesign: Eivind Myren
Koreografi: Halldis Ólafsdóttir
Med: Øyvind Brandtzæg, Marianne Meløy, Kristofer Hivju, Janne Heltberg Haarseth, Olve Løseth, Jan Erik Berntsen, Helga Wendelborg, Siri Schnell Juvik og Cici Henriksen
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet:
FERJEMANN: Mattis ror oss ut på ei reise i menneskesinnet, – eit vakkert og vanskeleg landskap. FOTO: GT NERGAARD 

Ei vakker, visuell og velspela framsyning som har sitt eige opphav som største hindring og utfordring.

-» ”Fuglane” av Vesaas, seier du? Den boka las eg på gymnaset, og ho gjorde eit uutsletteleg inntrykk!» Dette er den heilt unisone reaksjonen eg har fått frå alle når eg fortel at ”Fuglane” skulle settast opp på Trøndelag teater. To generasjonar nordmenn har eigedomsrett til denne romanen, og det har nok vore ei stor utfordring for regissør Harry Guttormsen. På godt og vondt.

Tarjei Vesaas skreiv ”Fuglane” i 1957, og av mange blir boka rekna som hovudverket i den litterære produksjonen hans. Romanen handlar, som dei fleste altså veit, om den litt enkle Mattis som bur saman med søstera Hege. Mattis har sjølvinnsikt nok til å innsjå sin eigen veikskap, han tenker enkle, men særs eksistensielle tankar med eit vell av metaforar frå naturen. Og han ser og les teikn i fugletrekk og torevêr. Mattis er ein person vi alle blir glade i, og boka er ei rørande historie med mange ulike tolkingsmodellar. Dei fleste les nok inn haldninga til psykisk utviklingshemma, men forfattaren har sjølv gitt sterke indikasjonar om at dette eigentleg dreier seg om eit sjølvportrett, ei bok om det vanskelege og til tider feiltolka kunstnarsinnet. I Harry Guttormsens regi på Trøndelag Teater er båe desse forståingane godt synlege, men det er også meir enn mogeleg å lese oppsettinga i lys av det mest grunnleggande eksistensielle spørsmålet til alle tider; – kva er meininga med livet?

Gamle scene på Trøndelag Teater er lita og intim, og er ei enorm scenografisk utfordring. HC Gilje har løyst dette på ein dristig og særs uvand måte. Scena er gjort om til ein black box der golvet er dobbeltkrumme flatar, eit slags bølgjande landskap som endrar karakter og uttrykk gjennom projeksjonar og den gjennomførte lysdesignen til Eivind Myren. Berre med lys og diskret projeksjonar endrar  scenegolvet seg frå å vere heimen til Mattis og Hege, til å bli eit buktande åkerlandskap, ei elv til å vaske seg i, eller sjøen der Mattis er ferjemann. Alle sceneskifta skjer med lys og projeksjon, og dette gjer at framføringa får ei ro som gjer at all merksemd blir konsentrert om dei på scena, og i særleg grad om Mattis.

Øyvind Brandtzæg har tidlegare synt at han er i stand til å tolke og gi liv til dei som på eitt eller anna vis står litt attende. Særleg hugsar eg han som Lennie i Steinbecks ”Om mus og menn”. Denne gongen overgår han seg sjølv. I ei enormt teksttung rolle der han er til stades på scena absolutt heile tida, greier han å formidle Mattis akkurat slik i alle fall denne lesaren hadde tenkt seg han. Det er inga overdriving å seie at det dogga på brilleglasa nokre gongar, særleg i første akt. I mimikk, det litt filosofiske og ettertenksame, i veremåte og i tale er han Mattis fullt og heilt. Og så stolar han og regissør Guttormsen så mye på teksten og publikums tolmod at dei lar pausane bli nesten – men berre nesten – i lengste laget. Det gav for meg eit lite ekstra til denne oppsettinga. Det øvrige ensemblet er samspela og leverer avdempa rolletolkingar som gir Mattis det naudsynte spelerommet. Særleg gjeld dette Marianne Meløy som nesten underspelar i rolla som søstera Hege. Den gode løysinga med den litt stiliserte og enkle koreografien til Halldis Ólafsdóttir gjer at resten av ensemblet tidvis berre blir ein ekspressiv kulisse og visualisering av det som skjer i hovudet til Mattis.

Trøndelag Teater nyttar dramatiseringa Nils Sletta og Ole Anders Tandberg gjorde for Det Norske Teatret på nittitalet, og det er eit godt val. Teksten er sjølvsagt nynorsk, men er her tilpassa det trønderske. Mattis og Hege snakkar ein slags innernamdaling, medan dei andre nyttar blandingar av namdaling og normert nynorsk. Dette fungerte til å gi ein viss autentisitet, men sat ikkje heilt perfekt. Eg trur nok diverre også at einskilde ord og uttrykk kunne vere litt vanskelege å få med seg for alle. Slik blei språkløysinga både ei opning og ein barriere.

Harry Guttormsen har laga ei oppsetting som er blitt både vakker og særs visuell. Han legg ikkje spesielt sterke føringar på kva publikum skal lese inn i oppsettinga, og det er kanskje like greitt ettersom ”alle” alt har si eiga tolking. Likevel trur eg nok at mange vil oppleve at romanen kjem litt i vegen for teaterframsyninga. Særleg gjeld dette i finalen, som i boka er sterk, dramatisk og til slutt endar i eit ope spørsmål. Medan første akt var ein roleg presentasjon av eit vakkert (men kanskje likevel ikkje så enkelt) sinn, verka det nesten som ein fekk for dårleg tid i andre akt der ein del scener blei ganske skjematisk framstilt. Dette gjekk spesielt ut over Jørgen (Kristofer Hivju) som fekk alt for lite å spele på i rolla som kjærasten til Hege. Og når Mattis til slutt planlegg og regisserer sin eigen sorti, går det så raskt at du diverre må ha lese boka for å skjøne kva som skjer.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 1. november 2010)

TEATER
Den store finalen
Av Teater Fusentast
Basert på novella ”Het grote gebeuren” av Belcampo
Regi og dramaturgi: Elin Hassel Iversen
Illustratør og dokkedesign: Janne Magnussen
Scenografi og dokkemakar: Camilla Lilleengen
Musikk: Dr. (Tor Einar) Bekken
Med: Coby Omvlee, Jaap den Hertog og Dr. Bekken
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
FINGERSTORE: Aktverdige innbyggarar, men det er utanpå. FOTO: DAG ARVE FORBERGSKOG

Eit halsbrekkande prosjekt, – sjarmerande, humoristisk, detaljrikt, og litt over stokk og stein.

Teater Fusentast feirar seg sjølv og sine første 20 år som teatergruppe. Denne trondheims-nederlandske frigruppa som består av Jaap den Hertog og Coby Omvlee, har laga eit utal produksjonar som har vore særs leikne, litt rørande og temmeleg underfundige. Og ein del figurteater er det òg blitt. Mellom anna sette gruppa for mange år sia opp ein hysterisk morosam versjon av Peer Gynt der dei spela alle aktene på under timen, og så vidt eg hugsar med berre to aktørar. Når dei nå jubilerer, gjer dei det med den mest ambisiøse produksjonen dei nokon sinne har laga, og det seier ikkje lite. På bakgrunn av den nederlandske novella ”Het grote gebeuren” fekk Jaap den Hertog ein nærast umogeleg idé, og ettersom det bur ein liten Reodor Felgen i han, lét han seg ikkje stoppe. Coby Omvlee skreiv manus, og saman framfører dei om lag eit femtital ulike roller berre assistert av musikken og lydane til Dr. Bekken.

Vi er i den vesle byen Fagersund, ikkje heilt ulik arketypen Trangvik, ein liten stad som historia gløymde, der det meste har stått stille, og der den tilsynelatande idyllen er på det mest Ibsenske lumre. Men under overflata kokar det, og dobbeltmoralen har gode vekstvilkår. Hit kjem vi på verdas aller siste dag og blir presentert for eit stort, representativt og ikkje så reint lite fargerikt utval av plassens innbyggarar. Lite veit dei om kva som er i vente, og hadde dei det gjort, hadde dei kanskje posisjonert seg litt betre for dommens dag. Så langt er ikkje dette spesielt grensesprengande. Men Fusentastane har dramatisert historia som ein ”fantasmagori”. Omgrepet er ei samansetting av dei latinske orda for skrømt og torg. Og framsyninga er blitt ei blanding av nye og urgamle projiseringsteknikkar miksa med dokketeater som er både live og projisert. På eit modellbord er heile byen Fagersund sirleg bygd opp med hus, gater og folk. Med eit lite kamera som dei fører gjennom gatene samstundes med at dei også er dokkeførarar, får vi på lerret sjå opptaket medan vi til same tid ser både dokkeføring og heile settinga. Som om dette ikkje var nok, nyttar dei også ei rekke ulike projiseringsmetodar for å vise supplerande stillbilde. Sjølv om power point har tatt over for lysbilde og overhead, er vel likevel dette ennå kjende teknikkar. Men ”Laterna Magica”, lysbildets mor, ein 350 år gamal metode for å vise bilde på skjerm, er ikkje kvardagskost. Og slett ikkje lett å handtere!

Utkledd som englar fortel dei to Fusentastane historia om Fagersunds siste dag, samstundes med at dei filmar, fører dokker, gir liv til nesten femti personar og viser mengdevis av fantasifulle teikningar og stillbilde. Berre assistert av lyd og musikk frå Dr. Bekken framført på harmonium og synth nærast spring dei to mellom dei forskjellige oppgåvene. Det er blitt litt av eit puslespel, og det går då også sjølvsagt over stokk og stein. Ei noko ustrigla framføring er ein del av sjarmen til Teater Fusentast, og slik skal det vere. Men denne gongen var det vel hektisk, sceneskifta var ikkje synkrone, og det blei ein del kunstpausar. Men eg vil tru at mye av dette går seg til når premierenervar får lagt seg og dei blir varmare i trøya.

Den gode teksten til Coby Omvlee er skriven i bunden form, og han er full av humor, dobbel botn og uventa og litt naivistiske rim. Framsyninga er noko av det mest leikne eg har sett, og både innhald og presentasjon boblar av overskot. Detaljrikdomen er enorm, og jamvel om figurane berre er fingerstore, kjem vi tett innpå personlegdomen til både fotografen Belcampo, piloten Winge, kona hans, Bella Skjønning, som har seg med Belcampo medan Winge er på vingane(!), og mange av dei andre. Og det er eit heilt ope spørsmål kven som får reise opp eller ned på dommens dag. I ”Den store finalen” er det ikkje djevelen, men snarare himmelsk oppleving som ligg i detaljane!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. oktober 2010)

TEATER

De Røde Skoene
Av Teater Fot
Regi: Lise Hovik
Koreografi: Tone Pernille Østern
Komposisjon/musikk: Tor Haugerud
Med: Line Strøm, Hilde Bjerkeskaug og Terese Vangstad
Trøndelag Teater, Teaterkafeen (og Kasematten på Kristiansten festning)

Bildet:
SKO MED SKO PÅ: Sko i alle utenkelege fasongar. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Ei leiken, vakker, poetisk og ikkje minst uvanleg interaktiv framsyning.

”De Røde Skoene” er ein etter kvart gamal produksjon som hadde urpremiere på kvinnedagen i 2008. Sjølv såg eg framsyninga første gong i Kasematten på Kristiansten Festning i juni same året, og blei mektig begeistra. På den tida hadde eg ikkje nokon blogg, og avisa eg skriv for hadde innført eit merkeleg regime (som nå heldigvis er oppheva) om at ein ikkje skreiv om barneteater. Eg måtte difor brenne inne med begeistringa mi. Då eg etablerte meg som teaterbloggar, bad eg difor ”Teater Fot” om å seie frå om produksjonen skulle kome til ein plass nær meg slik at eg kunne få sett han att og melde han. Etter nesten to og eit halvt år, og på slutten av livet til denne produksjonen, er bønene mine blitt høyrt, og denne veka blir skoa presentert to gongar dagleg i Teaterkafeen på Trøndelag Teater. Eg såg att oppsettinga i dag. Det var eit triveleg gjensyn, og slik det ofte er med interaktivt teater – ganske annleis frå første gongen.

Denne produksjonen er mynta på barn i alderen eitt til to år, altså dei som akkurat har lært seg å gå, og som er nysgjerrige så det held og fysisk heilt ustoppelege. Med andre ord ei særs krevjande målgruppe, men utruleg takknemlege om du treff. Lise Hovik er av dei mest røynde i landet med omsyn til teater for dei yngste, og under hennar kyndige leiing har den vesle teatergruppa utvikla ein produksjon der dei tre aktørane på scena syng, nynnar, dansar og leikar seg fram til eit møte med ei særs skeptisk målgruppe som for ein gongs skuld ikkje skal bli haldne att av foreldre og øvrigheit, men som skal få lov å gjere det dei har- og får lyst til i løpet av framsyninga.

Til lyd- og musikalske kulisser laga og framført av Tor Haugerud startar det heile med forsiktig scat-song, ei slags flørting med publikum. Framføringa eg såg for to år sia fekk etter kvart eit par ungar til å driste seg frampå golvet, men det sat ganske langt inne. Likevel var det tydeleg at konsentrasjonen til ungane var på topp. Dei følgde med, lo og gledde seg med det som skjedde. Men altså med ein trygg distanse der foreldras fang var ein solid base det ikkje var så lett å frigjere seg frå. Ikkje slik i dag. Ungane var raskt på scena, og på det meste talde eg over tjue småtroll som var heilt ukontrollerbare. Med andre ord to totalt ulike framsyningar, kanskje i kvart sitt ytterpunkt av kva Teater Fot hadde planlagt, men likevel båe heilt tydelege på at dette fenga.

Etter oppstarten med lett flørting med publikum i enkel koreografi, gjekk skodespelarane gradvis over til det verkeleg opplevingsrike. For ei målgruppe som akkurat har lært å gå, er fottøyet ein særs sentral reiskap. Og her fekk vi presentert sko i eit utal, og i fasongar du aldri før har sett. Mange av dei hadde andlet, nokre var som høyretelefonar, andre var som akvarium, og atter andre var berre nydelege raude sko. I denne opplevingsrikdomen boltra både dei tre på scena, og alle ”statistane” seg hemningslaust.

Vaskesetelen for denne produksjonen presenterer henne som ei interaktiv framsyning for dei aller minste. Det er berre delvis sant. Dei to oppsettingane eg har sett synte båe at dette raskt blei interaktivt, og at det var dei aller minste som sytte for at det blei slik. Men nettopp interaksjonen, og den spontane og heilt tydeleg gleda alle ”statistane” gav uttrykk for, gjorde at det blei ei ganske unik oppleving også for dei aller eldste. Utan ungane ville framsyninga ha blitt relativt ordinær.

Lise Hovik og Teater Fot har med denne produksjonen synt at det er mogeleg å lage godt teater heilt ned i dei ennå språklauses sfærar. I solid tillit til ungane har dei laga ei oppsetting som tydeleg fenga og fengsla dei små, og som nettopp gjennom det at dette var så synleg, også gjorde det til ei minnerik teateroppleving for oss godt vaksne. I tillegg var det ei sanseleg, poetisk, vakker og særs leiken oppsetting.
Amund Grimstad

TEATER

1000 zašto 1000 zato
Av Azra Halilovic
Regi: Azra Halilovic og Thorunn Wikdahl
Scenografi: Azra Halilovic og Thorunn Wikdahl
Med: Azra Halilovic
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
TVITYDIG: Kva meining ligg det i å vende ryggen til den eller det ein elskar? FOTO: EIRIK BRENNE TORSETHAUGEN

Personleg, lågmælt og ikkje så reint lite sjølvironisk om eigne opplevingar frå krigens og flyktningtilverets kvardag.

Azra Halilovic er 31 år gamal. Ho er norsk statsborgar, utdanna teatervitar frå NTNU, og den siste tida har ho vore ein særs dugande ansvarleg for ”Symposium” ved Teaterhuset Avant Garden, eit prosjekt der teatergrupper og andre får vise fram og diskutert arbeid dei held på med. Då ho var elleve år gamal begynte ho å skrive dagbok, og nå har ho dramatisert utdrag av dagbøkene. Ikkje noko av dette er spesielt kontroversielt. Men legg til at Halilovic er bosnisk muslim, dotter av ein imam, og at dagbøkene handlar om ungpikeliv midt i eit krigshelvete som for hennar del endar opp med at ho og familien kjem til Trondheim som flyktningar, så forstår du raskt at dette kan vere ei utforsking av eit minefelt i dobbel forstand.  Og det er blitt ei imponerande framsyning, personleg og sikkert mentalt enormt krevjande. Det er sterke saker Halilovic presenterer. Men for publikum ligg styrken i produksjonen først og fremst i alt det usagte.

Azra Halilovic har arbeidd med dette prosjektet i fleire år, og det er ganske forståeleg, for framleis er truleg opplevingane særs nære. I eit formidlingsperspektiv kan det vere fornuftig å få ein viss avstand til opplevingane sjølv om dét igjen kan gjere at det spontane og det kjenslemessige ikkje blir like sterkt. Halilovic nyttar grepet med ein sjølvironisk distanse som kler framsyninga, og som truleg gjer det både lettare for henne å formidle, og for oss å ta i mot.

Tolv år gamal er ho når krigen i heimlandet bryt ut, men i dagbøkene er det symptomatisk nok naivistisk ungjentekjærleik som dominerer. Det er sikkert ein naturleg forsvarsmekanisme, samtidig som det minner oss om at midt i krig og elende, er det også ein kvardag fylt av trivialitetar, – og sjølvsagt kjærleik og håp. Men Halilovic les ikkje berre frå dagbøkene sine. Ho supplerer med å fortelle om sterke og hatefulle opplevingar. Og ho avsluttar ikkje utan også ta med ein god porsjon om korleis det var å kome som flyktning til Norge. For den som trur at toppen av alle draumar må vere å kome hit, kan denne bolken vere særs god vaksenopplæring, for slik er det sjølvsagt ikkje. Ho fortel humoristisk, men med massevis av undertekst om dei første åra i Trondheim.

Framsyninga, som hadde urpremiere på Avant Garden torsdag, er i form eit relativt enkelt fortellarteater der Halilovic både fysisk og verbalt nærast slentrar seg gjennom si eiga historie, presentert med digresjonar og små avbrot som gjer at du får inntrykk av å vere med på ei individuell og unik framføring. Dagbøkene ligg spreidd utover golvet, og ho les frå dei tilsynelatande nesten tilfeldig, og utan annan hjelp enn særs illustrerande og gode  videoprojeksjonar på det skråstilte scenegolvet. Lydbildet, som er musikk med tydelege spor av 90-tal, blir framført live av Andreas Elvenes og Svein Segtnan, og er ein integrert og viktig del av produksjonen.

Tittelen ”1000 zašto 1000 zato” tyder Tusen kvifor, tusen difor. Spørsmåla er Halilovic sine, og etter kvart som ho stiller dei, dukkar nye svar opp, – svar som treng både analysering og bearbeiding, og som gir rom for endelause nye rekker av spørsmål og svar. Vi forstår raskt at i svara kan det ligge både hat og aggresjon, og relativt lite forsoning. Azra Halilovic har laga ein produksjon som er personleg utan å bli privat, og som fortel eit lite knippe sterke historier frå eit ungpikeliv i ei for oss utenkeleg setting berre nokre få timars flyreise unna. Men det sterkaste er alt det usagte. For tjuefem år sia laga den russiske regissøren Elem Klimov filmen ”Gå og se!”, som truleg er ein av dei mest opprivande krigsfilmar som er laga nettopp fordi vi ikkje fekk sjå alt det forferdelege som skjedde i Kviterussland under 2. verdskrigen, men i staden fekk eit innblikk i korleis dette blei opplevd av ungguten Fljora.  Ein tilsvarande indikeringskunst er det Azra Halilovic så meisterleg får til med ”1000 zašto 1000 zato”. Det er ganske godt gjort!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 11. oktober 2010)

MUSIKAL
Hei, ny dag!
– En Knutsen & Ludvigsen-musikal
Av Marianne Meløy og Stian Hovland Pedersen
Regi: Stian Hovland Pedersen
Med: Studentersamfundets Interne Teater – SIT
Studentersamfundet i Trondhjem, Storsalen

Bildet:
JUBA, JUBA: Jubileum og hyllest til Knutsen & Ludvigsen, men diverre ikkje med duoens kvalitet. FOTO: FOTOGJENGEN.NO

Studentersamfundet i Trondhjem er hundre år og feirar med musikal som skal heidre songskatten etter Knutsen & Ludvigsen.

Hausten 1910 tok dei første arkitekt- og ingeniørstudentane til på det som etter kvart fekk namnet Norges Tekniske Høgskole, og 15. september i år var det høgtideleg hundreårsfeiring av universitetet med det kryptiske namnet NTNU. Det første studentkullet i Trondheim hadde ikkje hatt mange førelesingar før dei fann ut at dei også trong eit sosialt forum. Dryge to veker etter skulestart blei ”Norges tekniske Høiskoles Studentersamfund” (seinare kjend som ”Studentersamfundet i Trondhjem”) formelt stifta. Trondheimsstudentanes ”founding fathers” låg ikkje på latsida denne hausten, for berre to månader seinare skipa dei også eit teaterlag i Samfundet. Hundreårsjubilea står med andre ord i kø i Stiftsstaden denne hausten. Ikkje før hadde universitetsfeiringa lagt seg, så var det bursdag i Studentersamfundet. Fredag var det festmøte i det raude, runde huset ved Elgeseter Bru med kronprins, statsråd, ordførar og andre honoratiores til stades. Studentersamfundets Interne Teater (SIT) hadde, tradisjonen tru, eit kunstnarleg innslag på møtet, og det var ikkje mindre enn urpremiere på ein heilaftans musikal.

SIT feirar sitt eige hundreårsjubileum først den 3. desember, men fann raskt ut at det kunne vere på sin plass å lage ei jubileumsframsyning til Samfundets hundreårsdag. Norsk revy hadde vore vesentleg fattigare utan SIT som kan syne til ein samanhengande revytradisjon heilt attende til 1917. Atskillige av dei revyvisene vi i dag reknar som eviggrøne, skriv seg frå ein eller annan UKE-revy i Trondheim. På norske profesjonelle scener har det gjennom hundre år stått utallege skodespelarar, songarar og gjøglarar som har fått grunnutdanninga si i SIT. To slike, og som dei siste førti åra har prega norsk vise- og revykunst, er Knutsen & Ludvigsen alias Øystein Dolmen og Gustav Lorentzen. Dei har òg representert ein vesentleg del av oppvekstsongane for dei siste generasjonar studentar. Med det som bakgrunn, og også med tanke på at Gustav Lorentzen døydde så alt for tidleg for berre eit halvt år sia, var det ganske naturleg å lage ei framsyning som kunne heidre dei to og den uvurderlege songskatten deira. Marianne Meløy og Stian Hovland Pedersen, båe sjølvsagt med bakgrunn frå SIT, blei hyra til å skrive manus, og Stian Hovland Pedersen har instruert det heile. Fredag var det urpremiere på musikalen ”Hei, ny dag!”

Då Robert Altman i si tid ville lage film på grunnlag av ni noveller av Raymond Carver, var det neppe mange som trudde det ville bli ei særleg samanhengande historie. Men ”Short Cuts” blei ein kjempesuksess, og for alt eg veit kan Meløy og Hovland Pedersen ha skjela til dette prosjektet då dei tok til med skrivinga. Dei har dukka ned i songane til Knutsen & Ludvigsen, og med bakgrunn i eit neppe tilfeldig utval, har dei snekra saman ei historie som skal binde songinnslaga saman. Vi er naturleg nok i Trondheim, i eit bukollektiv for studentar, der eit virus er i ferd med å spreie seg. Symptoma er at studentane får umotiverte og oftast lite passande anfall der dei berre MÅ synge songar av Knutsen & Ludvigsen. Dette burde vere eit relativt enkelt skjelett å henge songane på, men Meløy og Hovland Pedersen har diverre laga ei historie som er alt for tunn. Vi er sjølvsagt innom ei rekke lett attkjennelege situasjonar for studentar til alle tider, slik som eksamensnervar, morske hybelvertinner, arrogante professorar ”samt aldri så lit’ erotikk”, men handlinga blir aldri meir enn ei middels orsaking for å framføre songar vi alle kjenner og er glade i. Det gjer ikkje saka betre at personinstruksjonen heller ikkje er god nok slik at framføringa blir både litt heseblesande og ikkje alltid i tråd med innhaldet i det som blir sunge. Songtekstane til Knutsen & Ludvigsen er særs gode i ei herleg blanding av alvor og skjemt, humor og underfundige politiske innslag. Aktørane syng bra og har godt følge av eit dyktig orkester, men greier diverre ikkje formidle kva dei syng. To nummer skil seg ut og syner kva dette kunne ha blitt. Eivind Haugland framførte ”Feskhandlar Torske” endå meir innfult enn originalen, og Anna Bettina Langlo Jevne gav oss ”Eventyret om en melodi” i Gustav Lorentzens and der ho fekk heile salen til å plystre og nynne med. Det var vakkert og nesten magisk.

”Hei, ny dag!” representerer nok den same gjøglargleda som ligg bak både revytradisjonen i Samfundet og Knutsen & Ludvigsen, men greier ikkje å fylle henne med tilsvarande kvalitet. Eg veit at SIT berre er unge amatørar, men eg veit også av årelang røynsle at dei kan så mye betre. Vi får bruke den akademiske politikarterminologien og vone at ”Hei, ny dag!” berre er eit ”kvileskjær” på veg mot neste års UKE-revy.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 4. oktober 2010.)

TEATER

Ifigeneia
Av Finn Iunker
Regi: Runar Hodne
Scenografi og kostyme: Serge von Arx
Med: Arne O. Reitan, Helle Ottesen, Cici Henriksen, Hans Petter Nilsen, Harald Brenna, Jan Frostad, Ragnhild Sølvberg, Kine Bendixen og Karianne Teigland
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
RUNDDANS: Menneske på virkeslaus vandring trappelangs utan å kome nokon stad. FOTO: GT NERGAARD/SERGE VON ARX

Finn Iunker syner oss korleis det går til når små menneske tar store avgjerder.

Nest etter Jon Fosse, er Finn Iunker kanskje ein av dei nålevande norske dramatikarar som er mest spela i utlandet. Paradoksalt nok er det førebels berre frigrupper som har sett opp stykka hans her heime. Det er derfor ein liten milepåle når Finn Iunker endeleg, heile seksten år etter debutsuksessen hans med ”The Answering Machine”, og fire år etter første norske friteaterpremière, blir presentert på eit institusjonsteater i heimlandet. Fredag var det première på ”Ifigeneia” på Trøndelag Teater. Dramaet baserer seg på Euripides greske tragedie ”Ifigeneia i Aulis”. Personane og handlingane er stort sett dei same, men Iunker har med si nyskriving synt oss meir av dei komiske, og tragikomiske sidene ved historia.

Vi er i Hellas under Trojanarkrigane. Den skjønne Helene er tatt av (eller gått i frivillig eksil hjå) trojanarprinsen Paris, og hellenarane vil røve henne attende. Hæren og båtane ligg landfaste i Aulis av di det er vindstille, og kong Agamemnon (Arne O. Reitan), har fått løfte om vind frå gudane dersom han ofrar dottera si, Ifigeneia. Kongen, som er svogeren til Helene, blir pressa av bror sin, Menelaos (Harald Brenna) for å gjere sonofferet og hente Helene heim. I Euripides tragedie blir vi i hovudsak presentert for Agamemnons eksistensielle val. Det personlege mot det storpolitiske. Sjølv om også Euripides syner kor små og ynkelege  leiande menneske kan vere i avgjerande val, er det likevel her Iunker skil seg frå originalen. Han dreg det heilt ut og viser også kor ufrivillig komiske menneska blir i slike situasjonar. Og til alle tider. Frå Trojanarkrigane til Irak og Afghanistan ligg det smålege, private og irrasjonelle forhold til grunn for avgjerdene, uakta kor brutale konsekvensane er for ålmenta.

For eit tradisjonelt institusjonsteater er det neppe enkelt å sette opp ”Ifigeneia”. Her er personane stort sett saltstøtter som uttrykkslaust deklamerer replikkane sine, med den særs sjølvopptatte Klytaimnestra (Helle Ottesen), mor til Ifigeneia, som den mest ekstreme, medan den einaste som har fått litt å spele på, Akhillevs (Hans Petter Nilsen) er så karikert og komisk at det blir like ekstremt på motsett side. For meg blir dei difor ikkje menneske, men ulike representantar som saman utgjer det tragikomiske menasjeriet som styrer verda. For dei er dette berre spel og ord utan særleg konsekvens, medan Ifigeneia sjølv (Cici Henriksen) er den einaste som syner ei gradvis utvikling frå ei bortskjemd ungjente til ei som verdig og med stoisk ro tar på seg offerrolla. I Runar Hodnes regi er ”Ifigeneia” blitt ei særs stram oppsetting, skore heilt til beinet, og der det trass i mye snakk likevel er lite utanomsnakk. Hodne har skapt eit gravalvorleg og mørkt univers der menneska dreg seg sakte av garde både fysisk og mentalt utan eigentleg å kome nokon stad. Dette er blitt mogeleg gjennom den spektakulære scenografien til Serge von Arx, eit lite kunstverk i seg sjølv. Heile scena er fylt av ulike ståltrapper som gjer at same kor langt aktørane går, så kjem dei likevel attende eller ingen stader. Sjeldan har eg sett ei oppsetting der scenografien er så integrert i, og avgjerande for handlinga.

”Ifigeneia” er ein intelligent tekst, stramt regissert, og med fantastisk scenografi. Likevel var det mye som ikkje stemde på premièren. Ei sak var at framsyninga var uferdig og sleit reint teknisk. Slikt kan gå seg til. Verre er det at Hodne med den stramme, eller ganske rigide regien har mista noko av det lausslopne og nesten burlesk komiske i Iunkers tekst. Oppsettinga blei for meg eit titteskap, teaterteknisk korrekt, men diverre utan den avgjerande dimensjonen at det snakka til meg og gjorde noko med meg der og då.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. september 2010 under overskrifta Tragikomisk menasjeri.)

TEATER

Romeo og Julie
Av William Shakespeare
Omsett av Frode Sander Øien
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi: Even Børsum
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Kostyme: Ingrid Nylander
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Hermann Sabado, Silje Storstein, Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Pål Christian Eggen m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
FORSONING: Romeo og Julie, ikkje først og fremst hormon og fjortiskjærleik denne gongen, men snarare forsoning og brubygging. FOTO: GT NERGAARD

 Ei dystopisk, men særs tydeleg oppsetting presentert i retrospekt.

Romeo og Julie er kanskje verdas mest spela teaterstykke. Sjølv har eg sett eit utal ulike produksjonar opp gjennom åra, og heile tre berre på dei ti siste månadene. Likevel må eg vedgå at intrigen er så komplisert at det er vanskeleg å hugse og forstå alt; kven som tek gift, kven som nyttar dolk, kven som er i slekt med kven, og i kva rekkefølge alt skjer. I Marit Moum Aunes regi på Trøndelag teater fell brikkene på plass, og aldri har eg sett ei tydelegare oppsetting av dette klassiske kjærleiksdramaet.

Aune har vald å presentere historia i retrospekt. Vi tar til der det heile sluttar, med gravferda til dei to unge elskande, og den forseinka og alt for dyrekjøpte forsoninga mellom familiane Capulet og Montague. Historia om familiefiendskapen i Verona, og om den ulovlege og umogelege kjærleiken mellom Romeo og Julie, er truleg godt kjend både frå eit utal teaterproduksjonar, frå film og frå musikalen West Side Story. Difor føregrip ikkje Aune mye ved å starte med korleis det gjekk, for deretter å nøste opp kvifor det gjekk så forferdeleg gale. Tolkingane er legio, og Aune legg ikkje for strenge føringar. I staden fortel ho ei god og gripande historie i stram regi, velspela, og i ei særs visuell utforming. 

Vi er definitivt i Verona, men Aune, og spesielt scenograf Even Børsum og kostymedesignar Ingrid Nylander, har heva seg himmelhøgt over trivielle spørsmål som når, og i kva slags omgivnader dette skjer. Scenografien er monumental og nøytral på same tid. Enorme rektangulære søyler, og svart golv med store hol i. Det er det heile. Og det er særs effektfullt. Rom og situasjonar blir i staden skapt av den utsøkte ljossettinga til Eivind Myren. I dette landskapet, som kan vere kor som helst, blir menneska små og unnselege, og problema vi balar med heilt bagatellmessige i den store samanhengen. Når Julie går i raude Converse medan ho samstundes ter seg som ein fjortenåring for femhundre år sia, syner det at tidsaspektet i denne klassiske historia er heilt irrelevant. Menneska har slitt med dei same problema til alle tider, og vil nok diverre halde fram med å gjere det. Både kostyme og scenografi er mørke og dystre, og det kviler ei dystopisk stemning over heile presentasjonen. Berre Julie er kledd i ljost, og symboliserer vel med dette ei von om noko anna. Oppsettinga er eit enormt spel på kontrastar og paradoks. Jamvel om framføringa er relativt diskret, i alle fall sett opp mot dei enorme kulissane, er det ein produksjon i ganske store bokstavar. Her blir det stundom nytta kraftige, overraskande og relativt barokke effektar, og i starten tok eg meg i å lure på om det var naudsynt. Men så måtte eg berre erkjenne at det fungerte, og at det meste var med på å bygge opp under den historia Aune ville fortelle meg.

Marit Moum Aune har i årevis samarbeidd tett med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen, og slik også denne gongen. Einskilde scener i Romeo og Julie er så kjende at dei er blitt ein slags lakmustest på god skodespelarkunst. I staden for å delta i ein slik konkurranse, er til dømes det første møtet mellom Romeo og Julie nydeleg koreografert i ein naiv og leiken dans der kjenslene blir langt synlegare enn ord.

Frode Sander Øien har omsett teksten til ei blanding av dialekt og bokmål som blir både moderne, naturleg, særs munnleg, og som nesten verkar som han er spesialtilpassa kvar einskild skodespelar. Likevel har han greidd det kunststykket det er å halde seg til den bundne verseforma i originalen. Omsettinga, som for meg er på grensa til gjendikting, er eit fantastisk stykke arbeid som er med å legge grunnlaget for at denne oppsettinga er blitt så tydeleg.

Romeo og Julie handlar om kjærleik, og her er mye erotikk både i tekst og spel. Han er direkte, usminka, relativt dyrisk og i hovudsak presentert av ”alle dei andre”. Som nok ein kontrast står Romeo (Hermann Sabado) og Julie (Silje Storstein) med dei naive kjenslene som kanskje vel så mye representerer forsoninga som den store og endelege kjærleiken. Der mye elles skjer i store bokstavar, er scenene med dei to langt meir smålåtne, stillfarande og diskret, og særleg deira alt omtala første møte er stor lyrisk scenekunst. Marit Moum Aune er tradisjonelt god på personinstruksjon, og slik også her. Det er eit samspela og velregissert ensemble der alle dreg i same retning. Eg må likevel få nemne Mads Bones som Mercutio, og som i stor grad er ansvarleg for den enorme framdrifta i første akt. Ingrid Bergstrøm gir oss noko så utenkeleg som ei moderne amme, og greier det! Tolkingane av Romeo og Julie er som sagt legio. Teatret er sjølv inne på foreldrebinding i programheftet. Andre kan sjå tvangsekteskap eller sosiale og etniske konfliktar. Medan det for dei fleste nok er historia om den store, men umogelege kjærleiken. For meg står den alt for kostbare forsoninga som det synlegaste denne gongen. Ho er sjølvsagt representert ved dei to unge, men også av broder Lorenzo, den milde og gode presten som ikkje går av vegen for å vere intrigant når det krevst, lågmælt, men inderleg framførd av Pål Christian Eggen.

Marit Moum Aune presenterer ein overraskande ny og vital Romeo og Julie, høgt heva over tid og rom. Å fortelle historia i retrospekt var eit godt grep, men for publikum tydeleg uvant og difor ikkje heilt uproblematisk. Når båe hovudpersonane døyr og alt er slutt, sit salen likevel og ventar på den epilogen vi fekk alt i starten. Det blei eit ørlite antiklimaks eg vil tru det er enkelt å rette på.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. september 2010)

TEATER
Quisling
Av Willy Walder
Regi: Ingrid Weme Nilsen
Konsept og produksjon: Pontenegrinerne
Med: Inga Dahle Aagård, Ane Skumsvoll, Kristine Welde Tranås, Erlend Olaisen, Ole Christian Gullvåg og Trondheim Pensjonistkor.
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
INNSIKT: Inga Dahle Aagård gir oss innsikt i kva som kan ha vore Quislings innarste tankar. FOTO: PONTENEGRINERNE

Ein sterk og god tekst som stundom druknar i overdriven ironi.

Teaterhuset Avant Garden opnar haustsesongen med noko så sjeldan som ein norsk urpremiere og ein dramatikardebut på same tid. Det bør ikkje gå upåakta hen, og når teksten er intelligent og framføringa bra, er det grunn til å vente seg meir både frå forfattaren, og teatergruppa bak produksjonen. Willy Walder (som er eit forfattarpseudonym) har skrive fleire drama, men har fram til nå ikkje fått oppført noko av det han har skrive. For fem år sia skreiv han ”Quisling”, som er eit tenkt møte mellom Vidkun Quisling og biskop Eivind Berggrav dei siste dagane før landssvikaren blei avretta. Manus har han lagt fram for om lag alle institusjonsteatra i Norge utan å vinne fram. For to år sia blei det presentert som eit lesestykke utan regi på Symposium på Teaterhuset Avant Garden. Symposium er ein møtestad for teaterinteresserte der vi får sjå ”work in progress”, utkast og skisser. Vi var mange som den gongen meinte Walder ikkje måtte gi seg, og lesinga førte til eit samarbeid med teatergruppa ”Pontenegrinerne”. Fredag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden.

Etter ein vel pompøs start der Trondheim Pensjonistkor syng dei to første versa av ”Ja vi elsker”, truleg for bokstaveleg tala å slå an tonen, møter vi Quisling (Inga Dahle Aagård) og Berggrav (Ane Skumsvoll). Biskopen kjem på cella som prest og sjelesørgar, men det første møtet blir sterkt prega av eit takk for sist ettersom rollene for kort tid sia var bytta om då Quisling tre år tidlegare var medverkande til å halde Berggrav fengsla same plassen. Eg veit ikkje om noka slikt møte som det vi blir vitne til, verkeleg fann stad, og det er for så vidt heilt uinteressant. Det kunne ha skjedd, og i så fall er teksten både truverdig og til å bli klok av. Willy Walders postulat er at ettersom Norge tok livet av Quisling, blei det aldri tatt noka skikkeleg oppgjer med han, og det gjer at vi heller aldri blir ferdig med mannen. Dette får Walder godt fram gjennom ein særs innsiktsfull og god dialog mellom dei to der Quisling korkje viser teikn til anger eller noka form for tvil, medan uvissa stadig rir biskopen. Typisk nok er det difor bispen som blir statisten i dette møtet. Dialogen blir ofte avbrote av små tablå der tre aktørar utgjer ein slags folkets domstol, og medan straff og forsoning er biskopens resept, er hemnen folkets. Etter kvart går folketribunalet over til å bli si eiga motseiing. På same tid som dei vil ha Quisling avretta, vil dei òg vaske vekk alle annleis tenkande. Parallellane til dagens framandfrykt blir stundom litt for synlege, og her har nok ikkje forfattar og regissør hatt nok tillit til publikum.

Å fylle to mannlege roller med to kvinner kan verke som eit påhitt, men ettersom det er symboleffekten til dei to som er viktig, og ikkje først og fremst kjønnet, fungerer dette greitt. At det i tillegg er to gode skodespelarar som gir truverdige og framifrå tolkingar, gjer at framandgjeringa heller ikkje blir så stor. Walders tekst er full av små perlar for den som høyrer nøye etter, og her er nok av tema og problemstillingar å ta tak i. Det har også instruktør Ingrid Weme Nilsen gjort, og i hovudsak kjem ho godt frå regioppgåva. Personinstruksjonen er særs god, men eg har alt peika på ei vel pompøs opning og at vi ikkje treng å få alt inn med store bokstavar. Og så lurer eg på kva som er meininga med all ironien i framføringa. Teksten har ein del subtil humor som fungerer diskret og nærast som ufrivillig og kontrasterande komikk. Men i spel og framføring er det lagt inn så mange gags at det stundom overskuggar det eg oppfattar som bodskapen, og det var vel ikkje meininga?

”Quisling” er blitt ei intens, tankevekkande og godt framførd oppsetting, og ein særs lovande dramatikardebut.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. august 2010)

TEATER

Elden
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Marit Moum Aune
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Musikalsk leiar: Petter Wiik
Lysdesign: Eivind Myren
Kostyme: Sylvia R. Denais
Med: Jon Lockert Rohde, Malin Solli, Marte Reithaug Sterud, Ole Martin Aune Nilsen, Stephen Brandt-Hansen, Hanne Skille Reitan med fleire
Slagghaugane på Røros, 2. august

Bildet:
RETRETTEN: Ein utsvelta, desillusjonert og krigstrøytt armé på veg heim. FOTO: SVEIN EGGAN

Spektakulært, underhaldande, gripande og ikkje minst imponerande om det tragiske svenske felttoget til general Armfeldts karolinarhær.

Det er midtsommars 1718, jämtane Kalle (Jon Lockert Rohde) og Ellen (Malin Solli) er sorglaust nyforelska. Men så kjem brevet frå kong Karl XII om at Kalle må i krigen. Eit tilsynelatande kjapt felttog mot Norge blir heilt annleis enn han hadde tenkt seg. Vi er på tampen av ”Den store nordiske krig” (1700-21) som starta som eit felles nordeuropeisk åtak på Sverige, men som endra seg til å bli eit storstila erobringstokt for svenskekongen Karl XII. Sommaren 1718 vil han freiste å ta Trondheim, og general Armfeldts åtak på Midt-Norge blir eitt av dei mest fatale felttoga i nordisk historie. Manglande forsyningar, naturforholda og ikkje minst vêret er større utfordringar enn den norske motstanden. Forsyningsgeneralen de la Barre (Stephen Brandt-Hansen) legg vegen om Røros der det er både hus, mat og ikkje minst verdifull koppar, og ved juletider kjem han til Bergstaden der kopparen er gøymd, skansen brend og nesten berre kvinner og barn er att. Oppi det heile får han meldinga om at Karl XII er død, han kapitulerar og saman med Armfeldt går retretten over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel. 

Med dette som bakgrunn skreiv dei to lokale forfattarane og musikarane Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug for tretti år sia ein konsertversjon som fjorten år seinare blei gjort om til eit utandørs musikkspel der vi følger Kalle, dei tre soldatvennene hans, felttoget og folket på Røros. Kjærleikshistoria, dramaturgien, krigen som bakteppe og handlinga for øvrig er relativt tradisjonell og byr ikkje på så alt for mye nytt eller store overraskingar. Det spesielle er den forferdelege bakgrunnshistoria og at det blir spela på slagghaugane på Røros. Men dei siste fire åra er ”Elden” sett opp i regi av Marit Moum Aune, og med profesjonelle aktørar i bærande roller. Frå å vere eitt av mange lokale spel, er ”Elden” i Aunes regi blitt ei heilaftans teaterframsyning av dei heilt sjeldne, ei spektakulær oppleving du ikkje gløymer så fort. 

Det er ei svær historie som blir rulla opp for oss, og med mange ulike roller. Omfanget er også det største problemet med denne oppsettinga. Jamvel om temaet er det relativt enkle, naive, men heilt grunnleggande spørsmålet om kva i all verda Kalle går i krig for, er det både storpolitikk, kjærleiken mellom Kalle og Ellen, soldatlivet på godt og vondt, folket på Røros, interne motseiingar i svenskehæren og mye meir som skal presenterast og gjerast forståeleg. Marit Moum Aune har skore ned på handlinga så langt det er mogeleg, og greier akkurat så vidt å få det ned på handterleg vis, også for dei som ikkje er historisk skolert.

Scena er dei enorme slagghaugane på Røros. Eg har aldri før opplevd ei større og meir spektakulær scene, grovt rekna to hundre meter i breidde og om lag hundre meter på det djupaste. Netto sceneareal er ti mål, og nokre av aktørane må nytte sykkel bakom slagghaugane for å rekke å kome frå ein plass til den neste! I desse omgivnadane, nesten utan annan scenografi, er det over hundre skodespelarar (det verkar som det er dobbelt så mange), – det er  drillkorps, slagscener, store soldatopptrinn, generalar til hest, hestetren, folket i Bergstaden og mye meir. Marit Moum Aune har greidd å få til ei nydeleg veksling mellom det storslagne i masseopptrinna og mange meir intime scener der vi først og fremst kjem under huda på Kalle i draumane og lengten hans etter Ellen, men der Aune også maktar å skape truverdige og heile personar av ei rekke andre. For å få til denne vekslinga har Eivind Myren laga ein lysdesign som skapar rom og stemningar, ei fantastisk lyssetting som først kjem verkeleg til sin rett etter pause når mørket fell på, og som får sitt klimaks i finalen der dei mørke, livlause slagghaugane blir raudglødande.

Marit Moum Aune har gjennom åra samarbeidd mye med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen. Denne gongen har Lorentzen koreografert Marte Reithaug Sterud til å illustrere Ellen sine kjensler, kjærleik og lengt gjennom utsøkt, relativt enkel og litt stilisert dans. Det er blitt ei lita framsyning i framsyninga, er særs effektfullt, og syner meir enn lange monologar kva som rører seg i ho som sit att heime, med ein eld i brystet og eit barn i magen.

”Elden” er eit musikkspel med meir enn tretti songar. Strømmevold og Reithaug har bakgrunn frå rockeband, men har skrive musikk i eit spenn frå rolege, vare balladar til rockeopera med skikkeleg trøkk. Melodiane står godt til innhaldet, er særs songbare, overraskande gode, og orkester, kor og lydanlegg gjer jobben og vel så det. Endå meir overraskande er det at sjølv statistane utan unnatak er framifrå songarar.

Statistane er eit kapittel for seg. Jamvel om det er profesjonelle i leiande roller, er dette først og fremst eit kollektivt løft av dimensjonar. Personinstruksjonen er framifrå, for diksjon og spel, og ikkje minst logistikken og koreografien i masseopptrinna, er imponerande. Den som framleis snakkar litt nedsettande om spel og amatørar, bør snarast ta ein tur til Røros. Marit Moum Aune har synt at det meste er mogeleg når det er god regi og alle er motiverte og drar i same retning. I røynda er det nesten som teatersport å rekne det ho presenterer. Å instruere meir enn hundre aktørar på ei slik enorm scene med ei prøvetid på berre tolv dagar, – ja du las rett, – på tolv dagar, er rett og slett heilt rått! Når det i tillegg er blitt teater som grip deg og rører ved deg, er vel det meste sagt!

Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 4. august 2010) (mer…)

TEATER

Augusta og Bjørnstjerne
Av Bjørn Rognstad
Basert på ein roman av Gerd Brantenberg
Regi: John Nyutstumo
Produsert og framført av Spillene på Gjøvik Gård
Oppdalsmuseet, Oppdal 17. juli 2010

Bildet:
ROMEO OG JULIE?: Augusta og Bjørnstjerne, – forelska og forlova, men utan faderleg løyve. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Oppdals eigen Romeo og Julie framført nærast på location.

Ein julidag i 1853 forlova to unge elskande seg på toppen av Allmannberget i Oppdal. Ho var Augusta Mjøen, 20 år gamal og dotter av lensmannen i Oppdal, medan han var eitt år eldre og heitte Bjørnstjerne Bjørnson. Dei to hadde kjend kvarandre sia barnsbeina ettersom mor til Augusta var kusina til Bjørnstjerne, og då Augusta nokre år tidlegare var i Christiania for å utdanne seg, var den komande diktaren til stor hjelp. Det var på denne tida kjærleiken mellom dei to utvikla seg. Men for lensmann Jon Mjøen var ikkje den unge Bjørnstjerne godt nok parti for dottera, og Augusta blei henta heim. Etter at Bjørnson var på vitjing i Oppdal sommaren 1853, og dei to stal seg til å forlove seg, blei det alvor, og lensmannen let ”faderretten” gjelde. I halvtanna år blei så godt som all korrespondanse mellom dei to konfiskert slik at båe trudde forholdet var slutt. Augusta gifta seg etter kvart, og med sterkt påtrykk frå faren, med agronom Niels Hansen. I 1861 flytta heile familien Mjøen til Gjøvik Gård, og med det kunne minna frå den forbodne kjærleiken i Oppdal ha blitt historie. Men etter 19 år tok Augusta og Bjørnstjerne opp att kontakten. Han kom ofte innom på Gjøvik, og i følge Alf Mjøen (son av Augusta og Niels) drog Niels då frå garden og kom ikkje heim att før diktaren var reist. Så opna han alle vindauga ”for å lufte ut venstrekrapylet”. Då Bjørnson døydde i 1910 var to av sonene til Augusta æresvakt på panserskipet Norge som tok båra heim frå Paris.

Denne fantastiske historia er dokumentert både i Augustas eigne nedteikningar og i romanen ”Augusta og Bjørnstjerne” av Gerd Brantenberg (Augustas oldebarn). På bakgrunn av denne romanen har Bjørn Rognstad skrive eit teaterstykke med same namn, og tidlegare i sommar var det urpremiere på nettopp Gjøvik Gård. Laurdag var det gjestespel på Oppdalsmuseet, og med ryggen mot forlovingsfjellet fekk eit entusiastisk publikum presentert mye fortetta historie om bygdas mest namngjetne Romeo og Julie.

Bjørn Rognstad har i denne oppsettinga vald å konsentrere seg om kjærleiksforholdet mellom dei to unge. Det er sjølvsagt særs freistande å dikte kontrafaktisk på bakgrunn av ei slik historie, men det har han halde seg frå. Han opnar med Bjørnsons gravferd i 1910 då den gamle Augusta let seg overtale av sonen Alf til å skrive ned historia si. Ho blir så fortald i retrospekt i eit dusin tablå som ei blanding av fortellarteater og vanleg spel. Rognstad har mye å sette oss inn i, og i starten blei det nok vel bibliografisk og pedagogisk. Men etter kvart som han frigjer seg frå å fortelle, og tar til å vise oss den ungdommelege kjærleiken, blir det atskillig meir levande teater. 

John Nyutstumo, til dagleg tilsett ved Teater Innlandet, og godt kjend frå Tramteateret, er ansvarleg for regien. Å spele i friluft utan annan scenografi enn den naturlege settinga på museet, er utfordrande, og tidvis blei det nok litt utflytande når ein manglar til dømes lyssetting og anna som kan definere scena. Vekslinga mellom dei ulike tablåa fungerte godt, og Nyutstumo nyttar musikken nesten scenografisk for å markere dei ulike sceneskifta. Alle aktørane er amatørar, og spelet er sjølvsagt noko ujamt, men personinstruksjonen er stort sett god. Særleg er den gamle Augusta (Kari Holien) ei særs verdig dame det er lett å tru på.

Det er ei heilt utruleg historie Nyutstumo og Rognstad brettar ut. Ho er i seg sjølv så spennande, dramatisk og full av høgdepunkt og nedturar at ein skulle tru dramaturgien nesten gjekk av seg sjølv. Det gjer han ikkje, og mi viktigaste innvending er vel at oppsettinga kunne ha vore tettare reint dramaturgisk. Og finalen, som sikkert var meint annleis, blei diverre eit pompøst antiklimaks. Oppsettinga tar til med Bjørnsons død, Augusta som ser attende, og historia som blir nøsta opp fram til ringen er slutta og vi er attende ved gravferda i1910. Men når Knut Hamsuns minnedikt over Bjørnson blir resitert som finale, og delvis i skurrande opptak med Hamsun sjølv, lurar ein på kva dette har med kjærleiken mellom Augusta og Bjørnstjerne å gjere.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag  den 19. juli 2010.)