Archive for november, 2021

Poetisk og storslått

mandag, november 29th, 2021

TEATER

TUNG LAGNAD: Mio (Carl Martin Eggesbø) og Jum-Jum (Jo Saberniak) legg saman med hesten Miramis ut på ei farefull reise for å nedkjempe den vonde Riddar Kato. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

«Mio, min Mio»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Astrid Lindgren
Omsett av Agnes-Margrethe Bjorvand
Dramatisert av Sara Li Stensrud og Erlend Samnøen
Regi og koreografi: Erlend Samnøen
Scenografi: Olav Myrtvedt
Komponist/lyddesign: Nils Jakob Langvik
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Carl Martin Eggesbø, Jo Saberniak, Morten Espeland, (Ole Christian Gullvåg), Madalena Sousa Helly-Hansen, Marianne Meløy, Natalie Bjerke Roland, Fabian Heidelberg Lunde, Synnøve Fossum Eriksen og Snorre Ryen Tøndel.

Ei framsyning som er så spektakulær at det diverre blir lite att til fantasien.

Frå mi eiga barndoms lesing er det inga bok som gjorde større inntrykk enn Astrid Lindgrens «Mio, min Mio». Eg var livredd Riddar Kato, og eg kjende fysisk på både mørket og kulda i historia. Med forteljarstemma til den ni år gamle Bo/Bosse/Mio skapte Lindgren eit magisk univers om einsemd og det godes kamp mot det vonde.

Bo Vilhelm Olsson, som helst vil kallast Bosse, er foreldrelaus og bur hjå fosterforeldre som ikkje er gode med han. Mora døydde då han blei født, og faren veit ingen av. Det einaste lyspunktet er kameraten Benka. Ein dag blir Bosse henta til «Landet i det fjerne», eit draumeland der faren hans er konge og han sjølv eigentleg heiter Mio og er prins. Han får raskt ein bestevenn, Jum-Jum, som er til forveksling lik Benka. Sjølv om dette landet er eit paradis på jord, er det mørke skuggar, for i nabolandet «Landet utanfor» rår den vonde Riddar Kato med eit hjarte av stein. Han stel små ungar og gjer dei om til fuglar. Så syner det seg at Mio gjennom «tusen på tusen av år» har fått lagnaden å nedkjempe Riddar Kato, og saman med Jum-Jum og hesten Miramis set han ut på den farefulle ferda. På vegen møter dei ei rekkje mytiske skapnadar før dei sjølvsagt til slutt vinn over Kato og frigjer ungane frå forbanninga.

Romanen er ei blanding av realisme og fantasy der Lindgren nyttar referansar frå både eventyra, det mytiske og frå religiøse overleveringar. Slik har ho skapt eit univers der ungane kan drøyme med og sjølve dikte seg inn i einsemda, lengten, vennskapet, det ekstremt skumle og det godes endelege siger over vondskapen. Når Trøndelag Teater nå verkeleg trør til med ein storslått hovudsceneproduksjon av «Mio, min Mio», er det openbert denne magiske verda dei har ønska å attskape og vidareformidle. I dette ligg faktisk også oppsetjingas største problem.

Erlend Samnøen har ansvar for både regi og koreografi og har laga ei spektakulær og eventyrleg framsyning der han med brei pensel freistar å mane fram Lindgrens univers. Han nyttar heile det store scenerommet, og i dette enorme landskapet blir Mio liten og akkurat passe redd. Med mye poetisk og synkron koreografi, Christina Loverys fantasirike 1700-tals kostyme og Olav Myrtvedts sinnrike bruk av draperi og flyttbare scenografiske element, får vi presentert ei vakker og magisk draumeverd. Nyskriven musikk av Nils Jakob Langvik gir ekstra dimensjonar til bildet, og med Eivind Myrens lyssetting blir det vakre raskt kontrastert av vondskapen i «Landet utanfor».

Carl Martin Eggesbø er trygg i rolla som Mio. Han vekslar fint mellom den lengtande, den redde, den glade, og ikkje minst den energiske ungguten. Og Jo Saberniak er truverdig og god i rollene som Benka og Jum-Jum der han som kameraten og hjelparen tidvis blir nesten som ein skugge av Mio. Morten Espeland har på tre dagars varsel hoppa inn i rollene som både far til Benka, kongen og Riddar Kato, og spelar dei alle overtydande og med stor autoritet.

Men i alt det påkosta og spektakulære, forsvinn også eit viktig element. Der Lindgren i romanen får lesarane til å drøyme og dikte vidare, er det alt for mykje som er ferdigtygga i denne framsyninga. Det startar med at foreldra til Bosse både er overspela og karikerte. Og i alt det storslåtte blir det diverre etter kvart for lite att til publikums fantasi og vidare dikting.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. november 2021.)

Når sjarmen forsvinn

søndag, november 28th, 2021

TEATER

TESELSKAP?: Å styre eit land er definitivt ikkje noko teselskap. FOTO: HANNA FAUSKE

«Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall»
Fabularium Produksjoner, Rosendal Teater
Idé, konsept og regi: Lene Helland Rønningen
Regiassistent: Bjørn Tore Grøntvedt
Dramatikar: Marte Huke
Scenografi og kostyme: Berit Haltvik With
Komponist og musikkproduksjon: Kirsti Huke og Ola Kvernberg
Musikkproduksjon: Kristoffer Lo
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Ibrahim Fazlic og Frida Vige Helle

Ei både underhaldande, velspela og pedagogisk framsyning om demokrati og styresett. Og med eit vell av underfundige overraskingar.

Det vesle produksjonsselskapet Fabularium Produksjoner blei starta alt i 2014, men sjølv har eg berre sett ei av framsyningane deira til nå. Til gjengjeld var den («Maneter og planeter») overraskande bra, eit lite audiovisuelt kunstverk, og ei reise i fantasien. Så forventningane var difor ganske høge då eg laurdag såg urpremieren på «Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall». Og sjølv om dette var heilt annleis, var denne framsyninga minst like god som den førre.

Mykje av det same kunstnarlege laget står bak også denne gongen, men med viktige suppleringar. Lene Helland Rønningen, som har både idé, konsept og regi, tek oss fem hundre år attende til renessanseforfattaren Niccolò Machiavelli og hans posthume og ikoniske verk «Fyrsten» der han nærast skriv ein lærebok i korleis statsleiarar skal te seg for å halde på makta. Med dette som utgangspunkt har det vesle produksjonsselskapet laga ein humoreske av ein moderne variant der vi møter ein uvanleg sjarmerande fyrste som dei fleste vil sjå har attkjennelege trekk frå ulike politiske leiarar, folk som helst vil styre på sin eigen nåde og ikkje folkets. Og vi møter ei oppegåande ungjente som er journalist i skuleavisa, og som trass i ung alder ikkje så lett let seg dupere.

Det heile startar litt kleint i foajeen før framsyninga tar til der ungjenta Johanne (Frida Vige Helle) freistar å fritte oss ut om kva som er viktig å spørje ein politikar om. Før vi får med oss den einaste røystesetelen som finst, og som vi pliktskuldig legg i urna på veg inn i salen. Bak scena, som er som eit skråstilt salongbord med mat og servise, dukkar så fyrsten (Ibrahim Fazlic) opp. Han er nettopp samrøystes vald, det sytte vi for på veg inn. Og han fortel innsmigrande og sjarmerande om programmet, sitt som er å gjere at alle skal vere glade. Sitron og alt anna forsurande er bannlyst. Og om det skulle dukke opp eit problem, løyser han det med kaker, søtsaker og sukker.

JOHANNE: Frida Vige Helle ga oss ei truverdig, energisk og spill levande ungjente. FOTO: HANNA FAUSKE

Men så kjem Johanne frå skuleavisa for å gjere eit intervju. Fyrsten svarar med lun og forførande innestemme. Og han fortel at demokratiet er såpass upraktisk at han har innført noko han kallar demokratur (som er ei forkorting av demokratisk diktatur) og der det bak alle dei vakre orda går fram at det er fyrsten åleine som rår. Intervjuet går bra, men fyrsten var ikkje budd på at den fremmelege skribentspira, journalistikkens Greta Thunberg, sette alt han sa på trykk. Då blir det oppvask, og Johanne må be om orsaking. Men ho er lurare enn som så, gir seg ikkje, og til slutt får ho salen med seg på eit meir enn rettvist oppgjer med ein fyrste som etter kvart blei meir og meir despotisk.

Historia er ikkje særleg original, men presentasjonen, konseptet, humoren. alle dei uventa effektane og ikkje minst spelet gjorde dette til ei lita sviske av ei framsyning. Scenografien til Berit Haltvik With er tilsynelatande enkel, men likevel ganske intrikat. Med ein mobil lyskastar blir det skapt skuggebilde på bakteppet, bilde som i starten kan minne om ein skyline frå ein storby til dei etter kvart blir nytta til heilt andre og effektfulle illustrasjonar. Og metaforbruken er like oppfinnsam som han er humoristisk. Ein tepose er ein lærar som blir klemt og drukna i dette politiske spelet som langt frå er noko teselskap. Og medan fyrsten snakkar lunt og innsmigrande om det som er langt frå søtt for folket i landet, blir det heile også gitt eit tonefølgje av minst like innsmigrande musikk.

SURT: Ibrahim Fazlic er ein sjarmerande fyrste så lenge han berre kan sukre alle problema. FOTO: HANNA FAUSKE

Ibrahim Fazlic har etter kvart blitt ein røynd scenekunstnar, og han har ein sjarm og eit scenetekke som er sjeldan. I starten ser fyrsten difor ut til å komme seg unna med det meste. Ein pressekonferanse der han tek spørsmål frå salen og improviserte svar på sparket, synte at han har gjort grundige studiar av teflonpolitikarane og deira måte å svare på. Men Johanne greier det umogelege. Frida Vige Helle var utdanna på Nord for to år sia, og det er første gong eg har sett henne på ei scene. Det ga absolutt meirsmak, for ho ga oss ei truverdig, energisk og spill levande ungjente.

«Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall» er laga for aldersgruppa 10 til 13 år, men burde ikkje ha noka øvre aldersgrense, for her var mangt å gle seg over for dei fleste. I premierehelga blei det spela fire framsyningar på Rosendal Teater, og om ei veke blir det fire nye på Lager 11 på Sluppen i Trondheim. Men denne produksjonen er så god at han bør få eit liv også etter det.

Forførande opplevingsrikt

torsdag, november 25th, 2021

TEATER

REDNINGA: Då det tok til å brenne, var det godt at den skumle naboen også var brannmann. FOTO: ØYVIND MALUM

«Jakob og Neikob – Naboen»
Turnéteatret i Trøndelag
Av: Kari Stai
Regi: Morten Røsrud
Scenografi og kostyme: Mari Lotherington
Komponist og lyddesign: Andreas Wangsbro
Lysdesign: Simen Høy Asheim
Med: Nami Kitagawa Aam, Petronella Ibsen-Børnik og Sindre Strand Offerdal

Ei framsyninga som er nesten vel så mykje ein installasjon eller eit kunstverk som tradisjonelt teater.

Sia debuten i 2008 med boka om dei to sambuande vennene Jakob og Neikob, har forfattaren og illustratøren Kari Stai fengsla ungar i alle aldersgrupper. Fire bøker er det blitt om Jakob som ser positivt på alt, og Neikob som er langt meir negativ. Med denne barnelitteraturens Yin og Yang, og ikkje minst med dei enkle, men talande illustrasjonane, har Stai skapt eit univers som ho kan nytte som bakgrunn for ulike tematiske forteljingar. I tillegg er tekstane hennar alltid fulle av språkblomar, aforismar og underliggjande humor. Som når Neikob stadig vekk slit med å vere negativ utan å måtte nytte ordet «ja».

Både tematikken, forteljingane og den visuelle verda Stai har skapt, formeleg ropar etter dramatisering, og i løpet av dei siste åtte åra, er det blitt heile fire teaterproduksjonar om desse to antagonistane. Torsdag var det urpremiere på «Jakob og Neikob – Naboen» på Turnéteatret i Trøndelag i Verdal. Og om dei to vennene er ganske ulike, så var denne produksjonen også heilt ulik alt som tidlegare er laga om dei to, men samstundes i full lojalitet til Kari Stais univers.

Det kunstnarlege laget bak denne produksjonen har openbert hatt større ambisjonar enn berre å lage artig og visuelt teater. Dei har skapt ei sanseleg oppleving der musikk, scenografi, koreografi, rekvisittar, lyssetting og spel utfyller kvarandre og spelar i lag på eit vis som vi ikkje så ofte ser maken til.

Alle veit at nye naboar stundom kan verke litt skumle eller rare før vi lærer dei å kjenne. Då er det spørsmål om å byggje stengsel eller å opne opp. Jakob (Nami Kitagawa Aam) og Neikob (Petronella Ibsen-Børnik) får ein litt underleg nabo (Sindre Strand Offerdal) som kan verke skremmande. Men så syner det seg etter kvart at han både er birøktar og brannmann, og det siste kjem faktisk godt med. I tillegg er han også glad i bollar. Og så endar framandfrykta i naboskap og vennskap. Forteljinga er ikkje særleg original og i tillegg nesten pinleg politisk korrekt. Men la det liggje, for det er formidlinga av historia som gjer denne framsyninga så eineståande.

Det er ikkje ofte at scenografien er ein så viktig del som i denne produksjonen. Det opnar med at Jakob og Neikob ligg i ei seng forma av det som kan minne om bølgepapp. I bakgrunnen er det tilsvarande material i vifteform. Men så syner det seg at scenografien til Mari Lotherington eigentleg er sinnrike rekvisittar som på genialt vis kan gjerast om til om lag det ein måtte ønske. Og saman med kostyma til dei to, musikken til Andreas Wangsbro, og det nærast marionette-aktige spelet blir tankane raskt førde til det meir orientalske og ikkje minst japansk origami (papirbretting). Med enkle, synkrone og vel innstuderte rørsler brettar dei to ut hus, seng, veggar og murar og tryllar slik fram nett dei situasjonane framsyninga og forteljinga treng.

Dei to vennene er akkurat passe ulike og står godt til kvarandre. Nami Kitagawa Aam som Jakob er lita, leiken og nyfiken. Medan Petronella Ibsen-Børnik som Neikob er lang, litt ulenkeleg og ganske skeptisk. Framføringa er i Kari Stais nynorske språkdrakt, men med islag av hallingdialekt. Det gjer det heile munnleg og gir i tillegg rom for masse språkleg leik.

Morten Røsruds regival, hans personinstruksjon, koreografi og nære samarbeid med både komponist, scenograf og lysdesignar har gitt oss ei sjeldan teateroppleving. Og det at det var så taust i salen på premieren, tyda på at ungane berre forsvann inn i Kari Stais og Morten Røsruds magiske univers.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 25. november 2021)

Eg og dei andre

mandag, november 15th, 2021

TEATER

IKKJE SÅ GREITT: «Jeg» (Marte M. Solem) blir utfordra og kontrastert av «De andre» (Mona Huang, Bhkie Male og Vanja Kern Vestenfor) i eit tett, intenst og minimalistisk samspel. FOTO: HARALD FOSSEN

«Vi er krigere»
Østfold Internasjonale Teater, Fredrikstad
Av: Monica Isakstuen
Regi: Trine Wiggen
Scenografi: Ingrid Tønder
Kostyme: Ane Aasheim
Lysdesign: Yasin Gyltepe
Komponist og musikar: Jonas Bjerketvedt
Med: Marte Magnusdotter Solem, Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor

Sårt, nært og på same tid både vondt og humoristisk om forhold vi alle kan kjenne oss att i.

Monica Isakstuen starta si forfattarkarriere som lyrikar i 2008, og har etter det gitt ut fleire skjønnlitterære romanar. For «Vær snill med dyrene» fekk ho Brageprisen i 2016. Då ho for to år sia debuterte som dramatikar med framsyninga «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater, var det fleire enn eg som fekk hakeslepp. For sjeldan har eg opplevd ein meir komplett debut som dramatikar. Det var ei framsyning som gjorde vondt, men der eg likevel hungra etter å sjå meir.

Fredag var det urpremiere på hennar andre drama: «Vi er krigere» på Østfold Internasjonale Teater i heimbyen hennar, Fredrikstad. Og la det vere sagt med ein gong, – dette var ei minst like god framsyning som den førre.

I både romanar og drama har Isakstuen vore opptatt av nære relasjonar, å vere forelder og spesielt av morsrolla. Ho har slått hol på det idylliserande og synt at parallelt med kjærleiken kan ofte stygge og langt meir hatefulle kjensler oppstå. I «Vi er krigere» følgjer ho mykje av same tematikken samstundes som ho i større grad utforskar kva slags hårfine skilje det kan vere mellom dei som det går bra for og dei andre. Til dette nyttar ho eit særs vellukka forteljargrep der rollene er «Jeg» og «De andre». Hovudpersonen «Jeg» (Marte Magnusdotter Solem) blir kontrastert av og konfrontert med «De andre» (Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor) i eit tett og utfordrande samspel. Og i dette grepet ligg det høve til fleire tolkingar. I utgangspunktet kan ein tenkje seg munnhellet «mine barn og andre sine ungar», men «De andre» gir også assosiasjonar til antikkens greske kor. Eller dei kan vere hovudpersonens samvit og indre røyst, eller ei terapi- og samtalegruppe. I Trine Wiggens vellukka og forsiktige regi blir vi berre ført inn i tematikken utan at svara er openberre.

Østfold Internasjonale Teater satsar i særleg grad på det som kallast stadspesifikt teater. I denne produksjonen får publikum ein oppmøtestad for så å bli bussa ut til eit lite forsamlingslokale. I salen sit vi på alle fire sider rundt eit gråmelert teppe som ein slags manesje. I fullt ljos og utan nokon spesielle effektar spelar dei fire aktørane både på teppet og i stolradene ute blant publikum. Kostyma er heilt nøytrale, det er ingen sminke, og slik glir dei fire inn blant oss andre. Det gjer det heile langt nærare, og spelestaden understrekar dette. Slike grendehus er staden der vi «fødast og døyr». Dei er ramma for dåp, fest, bryllaup og gravferd. Slik blir rommet i seg sjølv ein talande scenografi for alle livets fasettar, og vi treng ikkje meir. Eit lite, men vellukka unnatak er Jonas Bjerketvedts varsame musikalske bakteppe som gir nesten umerkelege stemningar og brot.

Isakstuens manus er bygd opp om ti episodar som «Jeg» refererer til, små historier som kvar på sitt vis fortel om kor vanskeleg det kan vere å velje rett. Dei er sjølvstendige, men heng likevel godt saman som eit heile. Trine Wiggen har kutta ein god del i dei første episodane, men samstundes i stor og imponerande vellukka lojalitet til teksten. Med eit heilt nake scenerom og utan rekvisittar eller anna å stø seg på, set det store krav til dei fire aktørane. Dei er synlege og heile tida til stades. Regi og personinstruksjon opnar heller ikkje for det store fysiske spelet, men i staden for diskré og varsam tolking. Det er eit godt grep som dei fire meistrar til fulle. «De andre» glir saumlaust frå å vere eitt til einskildpersonar der utsøkt mimikk og lågmælte replikkar gjer jobben. Marte Magnusdotter Solem leverer ei krevjande tolking der ho forsiktig og med sikker innleving syner oss dei mange ulike fasettane ved ein person som eg vil tru alle kan identifisere seg med. Det er ikkje enkelt å gjere rett. Og om du ikkje forstår kva eg meiner, så tygg litt på denne replikken: «Skjønner du ikke at mamma blir lei seg?» Attkjenneleg, og kanskje uskuldig? Ja. Men samstundes særs skuldplasserande. Slik er Isakstuens tekst. Triviell, kvardagsleg, ofte litt vond, men på same tid full av intelligente kontradiksjonar og ikkje minst ein underfundig underliggjande humor.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. november 2021.)