TEATER
«Den fræmende»
Teater Innlandet, Grimshallen, Folldal
Av: Mattis Herman Nyquist og Fredrik Høyer
Regi: Mattis Herman Nyquist
Komponist: Nils Martin Larsen
Scenografi og lysdesign: Øyvind Wangensteen
Kostyme: Lise Søraune
Med: Fredrik Høyer
Ei lågmælt og tekstrik framsyning med skråblikk på ulike former for munnleg kommunikasjon.
Vi har alle vore der. I eit lag med berre kjende der det med eitt dukkar opp ein utanfrå, ein framand, som ikkje berre dukkar opp, men som også gir seg til å prate. Og kva pratar han om? Jo, inkjeseiande småprat, såkalla «small talk» om alt og inkje, gjerne om veret, kven vi er, kor vi kjem frå, kva vi gjer osb. Ofte blir slikt kleint, men andre gongar endar det opp i det motsette. Som når du til dømes sit på toget og kjem i forsiktig og fullstendig nøytral samtale med sidepersonen om dette og hint. Og det så utviklar seg til ein spennande prat som gjer at du gjerne skulle ha vore med til endestasjonen sjølv om du berre skal halvvegs. Men så er det andre gongar at du leitar etter ein utveg, håpar at telefonen din ringer, eller seier du må på do sjølv om blæra er tom Alt dette er så attkjenneleg, og vi er der stadig vekk, – truleg kvar dag.
Dette fenomenet, og etter kvart mykje meir, har Mattis Herman Nyquist og Fredrik Høyer tatt tak i og skrive om, og i Nyquists regi og med Høyer åleine på scena, er framsyninga «Den fræmende» blitt ein times monolog som Teater Innlandet nå turnerer med. Men ikkje til kulturhusa og dei vanlege scenene, men til små, gamle grendehus og forsamlingslokale. Hus som i årevis har vore møteplass og staden for viktige hendingar i folks liv, som dåp, konfirmasjon, bryllaup og gravferd. For ikkje å snakke om dansefestane og pubertal kjærleik. Desse husa representerer limet i småsamfunna, og her sit uendeleg mange historier i veggane.
For meg som er busett i Trondheim, er det enklaste å sjå produksjonane til Teater Innlandet når dei er lengst nord i regionen, og då eg såg at dei skulle spele i Grimshallen i Folldal ein sundagskveld, var det eit enkelt val. Om enn litt spesielt. For situasjonen er at eg hadde oppveksten min i Folldal, og har mange minne frå Grimshallen. Samtidig er det 55 år sia sist eg var der, så då eg nærma meg, kjende eg meg med eitt som «den fræmende» sjølv. Skulle denne framsyninga kanskje også handle om meg? Måtte eg gi meg til kjenne, og korleis ville drøset gå? Men angsten blei gjort til skamme, for den første eg møtte var bestekameraten til bror min frå meir enn femti år attende, og vi fann tonen så raskt at det ikkje var naudsynt med tomprat for å kome i gang.
Etter dette omstendelege forsøket på å setje framsyningas tema, og meg sjølv, i ein kontekst som vi alle nesten dagleg er del av, skal eg omsider kome til poenget og seie litt om det vi var komne for å sjå, og ikkje berre min eigen interaksjon i publikum.
I eit lite lokale som sikkert har sett sine beste dagar, men som framleis er i god drift, benkar vi oss. Og medan vi ventar på at noko skal skje, høyrer vi enkel gitarklimpring og ser at rommet er fylt av eit titals stålampar av den gamle typen med silkeskjerm. Og så er det eit lite rundt podium framom scenekanten. Det er det heile. Så kjem «den fræmende» (Fredrik Høyer) inn. Ikkje frå scena, men frå vestibylen som ein forsinka publikummar. Allereie i klesdrakta skil han seg noko ut, og med litt sjenerte gestar er det openbert at dette er ein som ikkje høyrer til her, og som i tillegg er synleg klår over det sjølv. Men han vil så gjerne, og tek til å prate. Og opninga er ikkje eingong småprat, men slikt som «Ja, ja. Yes, yes.» Og «Her står eg.» Det kunne ha blitt skikkeleg kleint, og vi kjenner alle litt på ubehaget. Men så tar han til å prate om det han pratar om. Som i eit metateater legg han ut om small talk, og korleis vi nyttar det i det daglege både overfor kjende og ukjende. Og der vi etter kvart forstår ar småpraten også er fundamentet for verkeleg prat.
Fredrik Høyer har bakgrunn frå slam-poesi og spoken word, og det kjem tydeleg fram i denne produksjonen. Praten hans er særs munnleg og naturleg, ja i starten så munnleg at det tok ei god stund før eg oppdaga at han ytra seg i bunden form. I røynda er framsyninga eit timelangt dikt beståande av ei herleg blanding av trivialitetar og kloke gullkorn. Det er tekstrikt så det held, og stundom går det så fort at det er vanskeleg å få med seg alt. Det er truleg også meininga. Høyer nyttar heile salen, spelar på og med publikum utan at vi kjenner det som invaderande eller vanskeleg, og han greier å halde oss i age, og merksemda vår på topp i ein heil time. Med småprat! Forstå det den som vil, men slik var det. Sjølvsagt har Mattis Herman Nyquist i sin regi lagt inn eitt og anna dramaturgisk brot for å stykke opp, og musikken til Nils Martin Larsen er også til god hjelp der den ligg som eit tydeleg lydbilde over framsyninga heile tida. Men det er først og fremst med blandinga av det inkjeseiande og djup klokskap, presentert så nedpå og lågmælt som det er mogeleg, at Høyer greier å unngå at dette blir keisamt. Jamvel om det sjølvsagt er litt kleint av og til. Det skal det jo vere. Eg skal ikkje røpe alt denne framandkaren er innom i den timen han held på. Men indirekte fekk han sett tankane og assosiasjonane våre i sving, og det gjorde han gjennom stor forteljarkunst. Med ei herleg blanding av trivia og klokskap, greidde Fredrik Høyer å seie oss vesentlege ting om å vere sosiale vesen.