TEATER
DUELL: Møtet mellom Eichmann og dommaren blir meir ein duell enn ein samtale. FOTO: MAGNUS SKREDE
«Samtale før døden»
Den Nationale Scene, Store scene
Av: Adam Price
Omsett og bearbeidd av: Lasse Kolsrud og Solrun Toft Iversen
Regi: Lasse Kolsrud
Scenografi: Siri Langdalen
Kostyme: Ingrid Nylander
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Øystein Røger, Sverre Røssummoen, Jonatan Filip, Ragnhild Gudbrandsen, m. fl.
Ei oppsetjing som utgir seg for å vere faktabasert fiksjon, men som tenderar meir mot historielaus fantasi.
Adolph Eichmann var hovudansvarleg for jødedeportasjonane under andre verdskrigen. Han slapp unna i 1945, kom seg etter kvart til Argentina, men blei spora opp på 50-talet. I 1960 blei han kidnappa av Mossad og frakta til Israel der han i 1961 blei stilt for retten og dømt til døden.
Rettssaka blei direkteoverført på TV, og er elles særs godt dokumentert av Hannah Arendt som følgde saka for The New Yorker og skreiv boka «Eichmann in Jerusalem. A Report on the Banality of Evil». I staden for ein brutal bøddel eller fanatisk jødehatar, fekk vi sjå ein formell og pliktoppfyllande byråkrat, fullstendig utan empati, som hugsa forbausande lite og som «berre» gjorde jobben sin. Med utgangspunkt i tilfellet Eichmann, er problemstillinga blitt om det faktisk er slik at kven som helst kan gjere dei mest grusame ting berre autoritetstrua er sterk nok.
På grunnlag av denne historia har den danske forfattaren Adam Price laga ei fiktiv forteljing der ein av dommarane frå rettssaka (Sverre Røssummoen) oppsøkjer Eichmann (Øystein Røger) i fengselet og får ein samtale med han dei to siste timane før avrettinga. I tillegg får vi dramatiserte flashbacks frå livet hans, om kona, om dei mange møta med Reinhard Heydrich, Eichmanns sjef, og til slutt ei parodisk og overspela scene frå Wannseekonferansen i 1942. Desse tablåa er forstyrrande og unødvendige, for i den grad denne oppsetjinga har noko å melde, er det i dommarens forsøk på å forstå, og helst få ei tilståing frå Eichmann. Men sjølv om vi rett nok møter ein mann utan moral, med eufemistisk omskriving av handlingane sine, og mantraet om at han berre følgde ordre, så manglar likevel truverdet. Forteljingas Eichmann er både oppfarande, hugsar godt og slik sett heilt annleis enn det som finst dokumentert frå rettssaka.
Dommaren vil utfordre Eichmanns moral og få han til å innsjå kva han har gjort, men får i staden kraftige motåtak som nok er forfattarens ønske om å lage drama og ein verbal og relativt likeverdig duell, meir enn Eichmanns ord. Staten Israel har mye på samvitet, men det står likevel ikkje til truande når Eichmann i 1962, etter mange års avsondra eksil, stadig konfronterer dommaren med Israels illgjerningar. Litt meir truverdig, men neppe sant, er det når han til slutt påstår at dommaren eigentleg berre tryglar om ei tilståing for å døyve sitt eige samvit og rettferdiggjere at han har avsagt ein dødsdom.
I «Samtale før døden» har Adam Price tatt på seg ei alt for stor oppgåve. Og i Lasse Kolsruds regi greier heller ikkje Den Nationale Scene å løfte denne teksten.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 8. februar 2016.)