Amund Grimstad

TEATER

«Hjemkomst»
Synagogen i Trondheim
Av: Kari Melhuus Jenssen
Rettleiing og regiassistanse: Tore Vagn Lid
Musikk og lyddesign: Aksel Adrian Langum Øien
Teknikar: Bjørnar Hestem Braastad
Med: Kari Melhuus Jenssen

Ei tett, lågmælt og intens lita framsyning som kjem til å sitje i meg lenge. Særs lenge.

Litt flåsete plar eg ofte seie at i eit samfunn der alle ropar, er det den som kviskrar som blir høyrt. At dette faktisk syner seg å vere rett, fekk eg verkeleg stadfesta i synagogen i Trondheim i kveld der Kari Melhuus Jenssen i tre dagar framover viser framsyninga «Hjemkomst». Basert på intervju med tidsvitne og andre, har ho som masteroppgåve ved NTNU laga ei lita og lågmælt, men overraskande sterk framsyning om korleis det var å kome heimatt for dei jødane som overlevde krigen. Framsyninga hadde premiere i vinter, men er nå sett opp att i samband med Jødisk kulturfestival i Trondheim, og ho blir spela 13. til 15. september. Dei som har høve til det, bør absolutt freiste å få med seg denne utsøkte og gripande vesle oppsetjinga.

Berre rundt halvparten av jødane i Trondheim overlevde krigen. Dei 65 som anten blei drepne her heime eller i gasskammer eller konsentrasjonsleirar, har nå alle fått sine snublesteinar, og dagleg blir vi som bur i denne byen minte på vår nære fortid. Historia om holocaust og krigen er godt kjend for dei fleste. Men mindre kjend er kva som skjedde i det som ofte kallast tagnaden etterpå. Vel var nazistane i landet eit mindretal, men korleis var det med antisemittismen? Vi vil så gjerne tru at han blei utrydda med Tysklands kapitulasjon, men så enkelt er det ikkje. Han blei rett nok ikkje så open og plump, men haldningane levde, og lever diverre godt også i dag. Å kome heim frå eksil eller fangenskap sommaren 1945 var difor ikkje så enkelt som ein kunne tru. For jødane som overlevde, var det i tillegg til å møte den meir subtile antisemittismen, saknet av alle dei kjære som var drepne, problema med deira eigne traume, også det å kome heim til noko som ikkje lenger var ein heim. Hus og eigedom var stolne, og det tok årevis før ei viss form for erstatning kom på plass. Dette er ein skamplett på norsk etterkrigshistorie, og det er først dei siste åra at vi har fått ei litt meir balansert historieforteljing.

Kari Melhuus Jenssen har i samband med masteroppgåva si ved drama og teater på NTNU freista å dykke ned i dette stoffet. Ho har intervjua tidsvitne og slektningane deira, og basert på dette, ja faktisk bygd opp om og på berre reine sitat frå desse intervjua, har ho laga framsyninga «Hjemkomst». I eit lite og intimt rom, med plass til eit tjuetals publikum, og med eit minimum av rekvisittar presenterer ho oss for ei jødisk Trondheimsjente som kjem heim frå tre års eksil i Sverige i juli 1945. Jenta, som ikkje har noko namn, og slik kan representere alle, og kven som helst, var gymnasiast då krigen kom, og var så heldig å vere på potetsanking i Steinkjer hausten 1942 då arrestasjonane og deportasjonane tok til. Der fekk ho hjelp av ein grenselos og kom seg over til Sverige.

Nå er ho heime att og går gjennom byen ho kjenner så godt, andar inn alt av gater, bruer, kyrkjer, den blå synagogen og heilt til heimen i Arilds gate i Ila. Der er far og mor som tek seg ein dans til musikk frå radioen, småbrørne som les Knoll og Tott, og kvardagens trivialitetar. Den kvardagen ho kjenner så godt og verdset så høgt. Og familien hennar er så vanleg, eller integrert eller kall det kva du vil, at faren til og med kjøper juletre, men det syner seg raskt ikkje å vere nok. Dei er annleis. Punktum. For dei er jødar. Og vår unge kvinne slit med å få seg arbeid både på grunn av etnisitet og namn, men endar til slutt opp som ekspeditrise i moteforretninga til Marie Komissar, «Paris Wien» i Nordre gate der ho sel designarhattar til dei kondisjonerte.

Men alt dette er berre tilsynelatande, for sanninga er at medan hovudpersonen kjem seg til Sverige i 1942, blir alle dei andre i familien arresterte og drepne. Og det ho kjem heim til, er ikkje som det var, men eit inkje, eit fullstendig tomrom. I framsyninga kjem dette fram gjennom eit dramatisk brot eller vendepunkt som er noko av det sterkaste eg har opplevd på teater i år.

Kari Melhuus Jenssen har gjennom studietida vore aktiv i Studentersamfundets Interne Teater (SIT), og sist såg eg henne i ei framifrå rolletolking i Jo Strømgrens «Sidespringerne» i Studentersamfundet i mars i år. Ho er ein god skodespelar, men i «Hjemkomst» overgår ho seg sjølv, kanskje fordi det er hennar eige stoff og det er så sterkt. Heilt oppi publikum, og med lite å stø seg på anna enn ein autentisk og særs god tekst, gir ho oss ei gripande og innlevingsrik forteljing fortald med ei fingerspisskjensle som er imponerande. Med unnatak av det store brotet i framsyninga då vi forstår kva dette i røynda handlar om, er alt fortald så lågmælt og varsamt at det blir ekstra sterkt. Dette er verkeleg eit prov på at Mies van der Rohes devise, «less is more», er korrekt. Små, forsiktige grep som ei avteikning av omrisset av ei av dei avlidne med ein parallell på hennar eigen nase, fortel meir enn tusen ord. Det er så raffinert, og det ligg så mykje smerte i forteljing og formidling der Kari Melhuus Jenssen held oss i eit jarngrep den vesle halvtimen som framsyninga tar. Eg trur ikkje at eg hadde greidd meir, og eg må vedgå at eg kjempa med tårene medan eg skreiv denne meldinga. Dette er noko av det sterkaste eg har sett på lenge. Så enkelt, men samstundes så inderleg.

This entry was posted on tirsdag, september 13th, 2022 at 8:45 pm and is filed under Teater. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.